Ocena zwyczajów dotyczących słodzenia napojów gorących oraz spożycia sacharozy i sodu z napojów i przekąsek przez gimnazjalistów

Transkrypt

1 Łoboda Probl Hig D Eidemiol i ws. Ocena 2017, zwyczajów 98(2): dotyczących słodzenia naojów gorących oraz sożycia sacharozy i sodu z naojów Ocena zwyczajów dotyczących słodzenia naojów gorących oraz sożycia sacharozy i sodu z naojów i rzekąsek rzez gimnazjalistów Evaluation of habits concerning sweetening of hot beverages and coumtion of sucrose and sodium with beverages and snacks among junior high school students Dorota Łoboda, Jan Gawęcki, Anna Długosz Wyższa Szkoła Gosodarki w Bydgoszczy Wrowadzenie. Na zwyczaje żywieniowe, determinujące sosób żywienia i stan odżywienia młodzieży, ma wływ wiele czynników związanych z jej cechami osobniczymi i stylem życia. Z unktu widzenia rofilaktyki niezakaźnych chorób dietozależnych istotne znaczenie ma sożycie sacharozy i sodu z naojów i rzekąsek. Cel. Ocena zwyczajów żywieniowych związanych ze słodzeniem gorących naojów, sożyciem sodu, sacharozy z rzekąsek i naojów w owiązaniu z oziomem aktywności fizycznej, czasem snu i składem ciała bydgoskich gimnazjalistów. Materiały i metody. Badaniami objęto 195 uczniów (93 chłoców i 102 dziewczęta) z wybranych bydgoskich gimnazjów o średnim wieku 14,6±0,77 lat. Do oceny sożycia ilości sodu i sacharozy ze słonych i słodkich rzekąsek, a także naojów (mg/dzień, g/dzień, ml/dzień) wykorzystano 24-godz. wywiad żywieniowy. Metodą bioimedancji elektrycznej dokonano analizy składu ciała. Na odstawie kwestionariusza IPAQ oceniono aktywność fizyczną (MET/min/dzień) oraz długość snu (godz./dobę). Wyniki. Badane dziewczęta miały większą zawartość tkanki tłuszczowej (FM) a mniejszą beztłuszczowej (FFM) niż chłocy. Chłocy w orównaniu z dziewczętami używali więcej sacharozy do słodzenia gorących naojów oraz sożywali jej więcej ze słodkimi rzekąskami. Charakteryzowali się też rawie 2-krotnie większą koumcją sodu ze słonych rzekąsek. Do słodzenia gorących naojów uczniowie rzadko stosowali słodziki lub miód, a oziom słodzenia nie wykazywał związku z aktywnością fizyczną. Wsółczynnik korelacji rostoliniowej wykazał istotne wsółzależności między oziomem słodzenia gorących naojów a zawartością FM oraz między ilością sacharozy sożywanej w słodkich rzekąskach i ilością sodu w słonych rzekąskach a FM i FFM. Wnioski. W rzeciwieństwie do aktywności fizycznej, łeć i skład ciała bydgoskich gimnazjalistów wykazują istotny związek z wielkością sożycia sacharozy z naojami i rzekąskami oraz sodu z rzekąskami. Słowa kluczowe: młodzież gimnazjalna, rzekąski i słodkie naoje, skład ciała, aktywność fizyczna, długość snu Probl Hig Eidemiol 2017, 98(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Introduction. Numerous factors connected with ersonal traits of character and life style influence eating habits determining nutritional status and mode of nutrition in teenagers. From the oint of view of reventing the diet-deendent non-infectious diseases the intake of sucrose and sodium with beverages and snacks is crucial. Aim. The evaluation of dietary habits connected with the sweetening of hot beverages and the coumtion of sucrose and sodium with beverages and snacks, in connection with hysical activity, duration of slee and body comosition of Bydgoszcz junior high school students. Material & Method. The analysis involved 195 students (93 boys and 102 girls) from the Bydgoszcz junior high schools, of average age of 14.6±0.77 years. In order to evaluate the amount of sodium and sucrose coumtion with salty and sweet snacks as well as beverages (mg/day, g/day, ml/day) a 24-hour dietary investigation was used. The body comosition was measured by electrical bioimendance method. Physical activity (MET/ min/day) and the duration of slee (hours/day) were evaluated by the IPAQ questionnaire. Results. The examined girls had a higher fat tissue content (FM) and a lower fat free tissue content (FFM) than boys. As comared to the girls the boys used more sucrose to sweeten hot beverages and coumed more of it with sweet snacks. They were also characterized by an almost twice higher coumtion of sodium with salty snacks. The students rarely used sweeteners or honey to sweeten their hot beverages and the level of sweetening had no connection with hysical activity. The rectilinear correlation coefficient showed a crucial correlation between the level of sweetening of hot beverages and the fat tissue (FM) as well as with the amount of sucrose coumed with sweet beverages and the amount of sodium in salty snacks and the levels of FM and FFM. Conclusion. In contrast to hysical activity, it was gender and body comosition of Bydgoszcz junior high school students that showed a crucial correlation with the amount of sucrose coumed with beverages and snacks as well as of sodium coumed with snacks. Key words: junior high school students, snacks and sweet drinks, body comosition, hysical activity, duration of slee Adres do koresondencji / Address for corresondence dr inż. Dorota Łoboda Wyższa Szkoła Gosodarki w Bydgoszczy ul. Garbary 2, Bydgoszcz tel , dorota.loboda@byd.l

2 184 Probl Hig Eidemiol 2017, 98(2): Wrowadzenie Okres skoku okwitaniowego związany jest z szeregiem zmian fizjologicznych, somatycznych i sychologicznych. Nierawidłowe żywienie, mała aktywność fizyczna, niedobór snu oraz nadwaga i otyłość negatywnie wływają na rozwój sychofizyczny młodzieży będącej w okresie dojrzewania [1-3]. Utrwalane w okresie młodości i owielane w życiu dorosłym nierawidłowe zachowania żywieniowe oraz nieodowiedni styl życia w wieku óźniejszym są rzyczyną wielu chorób, m.in. otyłości, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, cukrzycy tyu 2, osteoorozy, zmian zwyrodnieniowych stawów i nowotworów, które ostatecznie wływają na skrócenie długości życia i jego jakość [4, 5]. Głównym odłożem nierawidłowego stylu życia rzejawiającym się małą aktywnością fizyczną, niedostateczną ilością snu i niewłaściwymi zachowaniami żywieniowymi jest ostęujący w szybkim temie rozwój cywilizacyjny oraz rozwój techniki [4-6]. Rozwój nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych z wykorzystaniem komuterów i Internetu nie srzyja rawidłowemu rozwojowi dzieci i młodzieży. Zbyt duża ilość godzin ( 4 godz./dzień) sędzana rzed telewizorem czy rzy komuterze często odbywa się kosztem nauki, aktywności fizycznej czy też snu. W okresie silnego wzrostu notoryczny brak snu, może ociągać za sobą szereg zaburzeń związanych z rawidłowym funkcjonowaniem młodego organizmu. Dowiedziono, że mała ilość godzin snu (<8 godz./dobę) jest ozytywnie skorelowana z wystęowaniem nadwagi i otyłości [1, 4, 6, 7], co związane jest z obniżonym oziomem letyny a odwyższonym greliny, które wywołują silne uczucie głodu i większy aetyt. Ponadto krótszy okres snu oznacza dłuższy czas, odczas którego można jeść i ić. W ostatnim czasie w całodziennych racjach okarmowych dzieci i młodzieży ojawiają się rodukty o dużej zawartości cukru i soli, które są rzez te gruy wiekowe chętnie sożywane między osiłkami w formie rzekąsek. Dane ochodzące z badania Isos [8] wykazały, że złe nawyki żywieniowe związane z odjadaniem między osiłkami są kształtowane już od najmłodszych lat. Około 40% rodziców zauważa, że ich dzieci odjadają szczególnie między obiadem i kolacją [9]. Warto odkreślić, że do tego tyu negatywnych zachowań żywieniowych zachęcają, m.in. działania marketingowe firm rodukujących tego rodzaju rzekąski [10], omimo, że secjaliści z zakresu żywienia człowieka rzestrzegają rzed nadmiernym sożyciem cukru i soli [11-13] oraz informują o wynikających z tego koekwencjach zdrowotnych. Cel Ocena zwyczajów żywieniowych dotyczących słodzenia naojów gorących, solenia otraw, sożycia sacharozy i sodu z naojów i rzekąsek w wybranej gruie bydgoskich gimnazjalistów w zależności od łci, aktywności fizycznej, długości snu i składu ciała. Materiały i metody Badania rzerowadzono w latach wśród uczniów wybranych szkół gimnazjalnych na terenie miasta Bydgoszczy. Zostały wybrane 3 gimnazja, a nastęnie o 2-3 klasy z każdego gimnazjum. Badania rowadzono za zgodą Komisji Bioetycznej rzy Collegium Medicum w Bydgoszczy (decyzja nr KB1/2011 z dnia r.), u dzieci, których rodzice/oiekunowie rawni wyrazili na to isemną zgodę. Badania realizowano metodą wywiadu bezośredniego (face-to-face). Wszystkie wywiady żywieniowe i omiary były rzerowadzane rzez dobrze wyszkolonych badaczy. Łącznie badaniami objęto 195 osób (93 chłoców, 102 dziewczęta) o średnim wieku 14,6±0,77 lat (od 13 do 16 lat). Za omocą wywiadu 24-godz. oszacowano sożycie sacharozy (g/dzień) i sodu (mg/dzień) z rzekąsek słodkich i słonych, a także sacharozy z soków owocowych (w tym nektarów) oraz słodzonych naojów. Ilość naojów, słodkich i słonych rzekąsek resondenci określali za omocą Albumu fotografii roduktów i otraw [14]. Przy użyciu autorskiego kwestionariusza, określono zwyczaje dotyczące słodzenia naojów gorących oraz solenia otraw. Ilość sożytej sacharozy i sodu obliczono rzy użyciu rogramu komuterowego Dieta 5.0 [15]. Masę i skład ciała młodzieży oceniono metodami antroometrycznymi. Przerowadzono omiary masy i wysokości ciała na odstawie, których obliczono wskaźnik masy ciała BMI (kg/m 2 ). Metodą imedancji bioelektrycznej rzy omocy bioanalizatora AKERN-BIA 101, określono zawartość beztłuszczowej masy ciała FFM (kg), masę tłuszczu w ciele FM (kg) i odsetek tłuszczu w ciele %FM (%). Aktywność fizyczną (MET-min/dzień) i długość snu (godz./dobę) oceniono za omocą międzynarodowego kwestionariusza aktywności fizycznej (IPAQ International Physical Activity Questionnaire) [16]. Na odstawie dziennej aktywności fizycznej wyróżniono osoby o: małej aktywności fizycznej (<600 MET-min/ dzień), umiarkowanej ( MET-min/dzień) i dużej (>3000 MET-min/dzień). Natomiast w zależności od długości snu wyróżniono osoby śiące krótko (<8 godz./dobę) i długo (>8 godz./dobę) [17]. Uzyskane wyniki rzedstawiono, wyliczając dla analizowanych cech wartość średnią, medianę oraz odchylenie standardowe. Zgodność rozkładu badanych cech z rozkładem normalnym srawdzono testem Kołmogorowa-Smirnowa. Dla badanych cech stwierdzono brak zgodności z rozkładem normalnym. Dla arametrów sklasyfikowanych wyznaczono odsetek

3 Łoboda D i ws. Ocena zwyczajów dotyczących słodzenia naojów gorących oraz sożycia sacharozy i sodu z naojów osób zaliczonych do danej klasy. Zróżnicowanie wartości rzeciętnych badanych zmiennych analizowano za omocą testu ANOVA rang Kruskala-Wallisa. Sklasyfikowane cechy analizowano za omocą testu chi 2 Pearsona. Wyliczono wsółczynnik korelacji w celu srawdzenia zależności wływu sożycia sacharozy i sodu na skład ciała. Analizę statystyczną wykonano rogramem Statistica 10.0 PL firmy StatSoft. Wyniki Przerowadzone analizy wykazały, ze chłocy w orównaniu z dziewczętami używali więcej sacharozy do słodzenia gorących naojów (odowiednio 1,7 vs. 1,4 łyżeczek/szklankę; <0,01) oraz sożywali jej więcej ze słodkimi rzekąskami i naojami (odowiednio 27,6 vs. 18,4 g/dzień; ). Ponadto chłocy rawie 2-krotnie więcej sożywali sodu wraz ze słonymi rzekąskami aniżeli dziewczęta (odowiednio 1361,2 vs. 727,0 mg/dzień; ). Na odstawie uzyskanych wyników nie stwierdzono istotnych różnic omiędzy ilością sacharozy użytej do słodzenia naojów gorących, ilością sacharozy ze słodkich rzekąsek i naojów, ilością sodu z rzekąsek a aktywnością fizyczną i długością snu w wybranej gruie bydgoskich gimnazjalistów. Na uwagę zasługuje fakt, że gimnazjaliści charakteryzujący się umiarkowaną aktywnością fizyczną sożywali o 6 g/dzień więcej sacharozy i o ok. 220 mg/dzień więcej sodu niż gimnazjaliści o małej aktywności fizycznej, jednakże różnice nie były istotne statystycznie (tab. I). Z rzerowadzonego omiaru składu ciała wykazano, że dziewczęta miały większą zawartość FM a mniejszą FFM niż chłocy (odowiednio 13,7 vs. 9,2 kg; i 43,3 vs. 56,5 kg; ). Nie wykazano istotnej wsółzależności między zawartością tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej w ciele a aktywnością fizyczną i długością snu w badanej róbie. Ponadto należy odkreślić, że również nie odnotowano istotnych różnic w wartościach BMI względem łci, aktywności fizycznej i długości snu (tab. II). Z analizy rozkładu róby wykazano, że 85% badanej oulacji do słodzenia gorących naojów wybierało cukier niezależnie od łci i długości snu. Uczniowie o umiarkowanej aktywności fizycznej częściej słodzili gorące naoje aniżeli uczniowie o małej aktywności fizycznej (odowiednio 87 vs. 67%; <0,01). Przerowadzona analiza nie wykazała istotnego związku między soleniem otraw a łcią, aktywnością fizyczną i długością snu. Analizując oulację ogółem warto jednak zwrócić uwagę, że 82% badanej gruy młodzieży nie dosala otraw odczas sożywania osiłku, co jest ozytywnym nawykiem żywieniowym, a 78% deklarowało, że soli mało, gdyż nie lubi jadać słonych otraw (tab. III). Na odstawie rzerowadzonej analizy korelacji rostoliniowej wykazano dodatnią korelację między FFM a ilością sacharozy sożytej ze słodkimi rzekąskami i naojami oraz sodu sożytego ze słonymi rzekąskami (<0,05). Istotnie ujemną korelację wykazano między zawartością FM i %FM a ilością sacharozy użytej do słodzenia naojów gorących i ilością sodu sożytego ze słonymi rzekąskami. Procentowa zawartość FM była ujemnie skorelowana z ilością sacharozy sożytej ze słodkimi rzekąskami i naojami (<0,05) (tab. IV). Tabela I. Ilości sacharozy używana do słodzenia naojów gorących i sożywana z naojami i słodkimi rzekąskami oraz ilości sodu sożywane z rzekąskami słonymi rzez bydgoskich gimnazjalistów w zależności od łci, aktywności fizycznej i długości snu Table I. Amount of sucrose used by Bydgoszcz junior high school students to sweeten hot beverages and coumed with beverages and sweet snacks and amount of sodium coumed with salty snacks by gender, hysical activity and length of slee łeć /gender aktywność fizyczna /hysical activity długość snu /length of slee ogółem /total n=195 chłocy /boys n=93 dziewczęta /girls n=102 mała /little n=27 umiarkowana /moderate n=168 <8 godz./dobę n=90 >8 godz./dobę n=105 Ilość sacharozy używana do słodzenia naojów gorących (łyżeczek/szklankę) /Quantity of sucrose to sweeten hot beverages (teasoon/glass) Ilość sacharozy sożywanej ze słodkimi rzekąskami i naojami (g/dzień) /Quantity of sucrose coumed with sweet snacks and drinks (g/day) Ilość sodu sożywanego ze słonymi rzekąskami (mg/dzień) /Quantity of sodium coumed with salty snacks (mg/day) x±sd Me x±sd Me x±sd Me 1,6±0,84 2,0 22,8±21,10 16,6 1029,5±714,23 849,4 1,7±0,87 2,0 27,6±23,34 20,5 1361,2±830, ,9 <0,01 1,4±0,79 1,5 18,4±17,84 13,1 727,0±397,65 672,1 1,4±1,13 2,0 17,6±11,34 16,3 840,1±547,23 680,0 1,6±0,79 2,0 23,6±22,18 16,8 1059,9±734,33 867,0 1,6±0,88 2,0 25,0±25,70 16,7 1020,0±704,74 848,1 1,5±0,81 2,0 20,9±16,03 16,6 1037,5±725,53 855,0

4 186 Probl Hig Eidemiol 2017, 98(2): Tabela II. Wybrane arametry somatyczne w zależności od łci, aktywności fizycznej i długości snu w badanej gruie bydgoskich gimnazjalistów Table II. Selected somatic arameters by gender, hysical activity and length of slee in study grou of Bydgoszcz junior high school students łeć /gender aktywność fizyczna /hysical activity długość snu /length of slee ogółem /total n=195 chłocy /boys N=93 dziewczęta /girls n=102 mała /little n=27 umiarkowana /moderate n=168 <8 godz./24 h n=90 >8 godz./24 h n=105 BMI (kg/m 2 ) FM (kg) FFM (kg) %FM (%) x±sd Me x±sd Me x±sd Me x±sd Me 21,1±3,28 20,5 11,5±6,88 10,2 49,5±9,82 47,5 18,6±8,35 18,6 21,4±3,13 21,1 9,2±6,01 7,8 56,5±8,56 56,2 13,5±6,97 12,6 20,8±3,40 20,2 13,7±6,97 12,2 43,3±5,85 43,3 23,2±6,64 22,4 21,7±3,65 21,4 12,7±6,73 12,2 49,1±10,79 47,3 19,9±7,70 19,5 21,0±3,22 20,3 11,3±6,91 10,1 49,7±9,69 47,8 18,4±8,45 18,3 21,3±3,20 20,8 11,7±6,55 10,2 48,4±9,05 47,0 18,9±8,10 19,4 20,9±3,35 20,3 11,3±7,18 10,1 50,6±10,39 48,2 18,3±8,57 18,3 Tabela III. Rozkład róby (%) względem zwyczajów słodzenia i solenia w zależności od łci, aktywności fizycznej i długości snu w badanej gruie bydgoskich gimnazjalistów Table III. Samle distribution (%) according to habits of sweetening and salting by gender, hysical activity and length of slee in study grou of Bydgoszcz junior high school students Ogółem /Total n%=100 (n=195) chłocy /boys n%=48 (n=93) Płeć /Gender dziewczęta /girls n%=52 (n=102) Aktywność fizyczna /Physical activity mała /little n%=14 (n=27) umiarkowana /moderate n%=86 (n=168) Długość snu /Length of slee <8 godz./24 n%=46 (n=90) >8 godz./24 n%=54 (n=105) Do słodzenia gorących naojów wybierasz cukier? /To sweeten the hot drinks you choose sugar? tak /yes 85 (165) 88 (82) 81 (83) 67 (18) 87 (147) 81 (73) 88 (92) <0,01 nie /no 15 (30) 12 (11) 19 (19) 33 (9) 13 (21) 19 (17) 12 (13) Do słodzenia gorących naojów wybierasz słodzik? /Do you use sweetener to sweeten hot drinks? tak /yes 0,5 (1) 1 (1) 0,5 (1) 1 (1) nie /no 99,5 (194) 100 (93) 99 (101) 100 (27) 99,5 (167) 100 (90) 99 (104) Do słodzenia gorących naojów wybierasz sok lub syro owocowy? /Do you choose juice of fruit syru to sweeten hot beverages,? tak /yes 1 (2) 1 (1) 1 (1) 1 (2) 2 (2) nie /no 99 (193) 99 (92) 99 (101) 100 (27) 99 (166) 98 (88) 100 (105) Do słodzenia gorących naojów wybierasz miód? /Do you choose honey to sweeten hot drinks? tak /yes 4 (7) 2 (2) 5 (9) 4 (7) 4 (4) 3 (3) nie /no 96 (88) 98 (91) 95 (96) 100 (27) 96 (161) 96 (86) 97 (102) Czy sożywając otrawy dosalasz je (korzystasz z solniczki)? /Do you additionally salt your food (do you use salt shaker)? tak /yes 18 (35) 18 (17) 18 (18) 7 (2) 20 (33) 19 (17) 17 (18) nie /no 82 (160) 82 (76) 82 (84) 93 (25) 80 (135) 81 (73) 83 (87) Solisz dużo, lubisz jadać słono? /Do you salt food a lot, do you like salty food? tak /yes 21 (40) 20 (19) 20 (21) 30 (8) 19 (32) 23 (21) 18 (19) nie /no 79 (155) 80 (74) 80 (81) 70 (19) 81 (136) 77 (69) 82 (86) Solisz mało, nie lubisz jadać słono? /Do you salt food a little, do you dislike salty food? tak /yes 78 (152) 80 (74) 76 (78) 70 (19) 80 (133) 73 (66) 82 (86) nie /no 22 (42) 20 (19) 24 (24) 30 (8) 20 (35) 27 (24) 18 (19) Tabela IV. Wsółczynniki korelacji rostoliniowej między wybranymi arametrami somatycznymi a ilością sożycia sacharozy z naojami i słodkimi rzekąskami oraz sodu z rzekąskami słonymi w badanej gruie bydgoskich gimnazjalistów Table IV. Rectilinear correlation coefficients between selected somatic arameters and amount of sucrose coumed with beverages and sweet snacks as well as of sodium with salty snacks in study grou of Bydgoszcz junior high school students Zmienne /variables Ilość sacharozy używana do słodzenia naojów gorących (łyżeczek/szklankę) /Quantity of sucrose to sweeten hot beverages (teasoon/glass) Ilość sacharozy sożywanej ze słodkimi rzekąskami i naojami (g/dzień) /Quantity of sucrose coumed with sweet snacks and drinks (g/day) Ilość sodu sożywanego ze słonymi rzekąskami (mg/dzień) /Quantity of sodium coumed with salty snacks (mg/day) BMI (kg/m 2 ) -0,062-0,039-0,069 FM (kg) 0,043 0,239 <0,05 0,363 <0,05 FFM (kg) -0,142 <0,05-0,113-0,196 <0,05 %FM (%) -0,174 <0,05-0,162 <0,05-0,260 <0,05

5 Łoboda D i ws. Ocena zwyczajów dotyczących słodzenia naojów gorących oraz sożycia sacharozy i sodu z naojów Dyskusja Uzyskane wyniki dotyczące ilości używanej sacharozy do słodzenia gorących naojów oraz sożywanego sodu i sacharozy wraz z rzekąskami i naojami w zależności od łci, aktywności fizycznej i długości snu trudno skonfrontować z racami innych autorów, gdyż w dostęnym iśmiennictwie takich rac nie udało się znaleźć. Jedynie dokonano orównania sożycia sodu i sacharozy ogółem w całodziennych racjach okarmowych z badaniami innych autorów dla róby ogółem i względem łci. Niniejsza raca wykazała, że badana grua gimnazjalistów sożywała wraz ze słonymi rzekąskami rzeciętnie 1029,5 mg sodu na dzień, co okrywało ok. 69% dziennego zaotrzebowania na ten składnik mineralny. Jednocześnie warto zwrócić uwagę, że chłocy sożywali 2-krotnie więcej sodu wraz ze słonymi rzekąskami aniżeli dziewczęta (odowiednio 1361,2 vs. 727,0 mg/dzień). Należy odkreślić, że owyższa ilość sodu ochodziła tylko z rzekąsek sożywanych między głównymi osiłkami. Dla orównania, badania Goluch-Koniuszy i ws. [18] na odstawie wywiadu 24-godzinnego wykazały, że sożycie sodu rzez młodzież w wieku gimnazjalnym wynosiło wśród dziewcząt 1615 mg/ dobę, natomiast u chłoców 2303 mg/dobę. Podobną zależność otwierdziły badania rzerowadzone rzez Florkiewicz i ws. [19], w których stwierdzono rawie 2-krotnie większe sożycie sodu rzez chłoców w orównaniu do dziewcząt (odowiednio 4006 vs mg/dobę). Okręglicka i Bawa [20] również otwierdzają duże sożycie sodu wraz z dietą wśród dzieci i młodzieży w wieku 7-13 lat, które oscylowało w zakresie mg/dobę. Ilość sożywanego sodu wraz z rzekąskami jest głównie związana z ich częstotliwością sożycia, na co w swoich badaniach zwracają uwagę Malczyk i Wróbel [21]. Na odstawie uzyskanych wyników stwierdziły, że młodzież sożywała rzekąski słone kilka razy w miesiącu lub częściej i chętniej sięgają o nie chłocy aniżeli dziewczęta. Duże sożycie sodu jest również charakterystyczne dla amerykańskiej młodzieży. Grimes i ws. [22] wykazali, że w badanej oulacji młodzieży w wieku lat ilość dostarczanego sodu wraz z ożywieniem wynosiła 3056 mg/dobę. Zaobserwowano, odobnie jak w badaniach olskich, większe sożycie sodu wśród chłoców w stosunku do dziewcząt (odowiednio 4108 vs mg/dobę). Ponadto w badaniach tych wykazano, że sożycie sodu wraz z wiekiem wzrasta i jest ściśle owiązane ze sożyciem słodzonych naojów. Podobny roblem nadmiernego sożycia sodu ze słonych rzekąsek wśród włoskich dzieci i młodzieży odnotowali w swoich badaniach Losso i ws. [13]. Z badań własnych odnotowano, że sożycie sacharozy ze słodzonych naojów i słodkich rzekąsek rzez młodzież w okresie skoku okwitaniowego wynosiło w róbie ogółem 22,8 g/dzień, rzy czym chłocy, odobnie jak w rzyadku sodu, sożywali więcej cukru aniżeli dziewczęta (odowiednio 27,6 vs. 18,4 g/dzień). Podobną zależność wykazała Figurska i ws. [23], z tym że ilość sacharozy była wyższa, onieważ oszacowana była z całodziennej racji okarmowej (chłocy 48 g/dobę, dziewczęta 36,3 g/dobę), a nie jak w rzyadku badań własnych ilość sożytego cukru ochodziła tylko ze słodkich rzekąsek i słodzonych naojów. Odmienne wyniki uzyskała Sitko [24], która na odstawie wywiadu 24-godz. w gruie gimnazjalistów wykazała wyższe sożycie sacharozy wśród dziewcząt aniżeli chłoców (odowiednio 65,72 vs. 49,62 g/dobę). W racy Millera i ws. [25] oceniającej sożycie słodkich naojów wśród amerykańskiej młodzieży na rzestrzeni 8 lat odnotowano malejący trend w sożyciu tych roduktów. Według autorów wyjaśnieniem owyższej sytuacji mogą być nowe zalecenia dla oulacji amerykańskiej, które rekomendują wodę, jako główne źródło łynów w całodziennej racji okarmowej. Na odstawie uzyskanych wyników dotyczących składu ciała wykazano, że chłocy w orównaniu z dziewczętami charakteryzowali się istotnie większą masą mięśniową a mniejszą tłuszczową, co było zgodne z badaniami innych autorów [26-29]. Przeciętna rocentowa zawartość tkanki tłuszczowej w badaniach własnych wynosiła w róbie ogółem 18,6%. W swoich badaniach Malczyk [27] wykazała, że większość młodzieży z nyskich szkół onadgimnazjalnych miała rzekroczoną zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie; dotyczyło to rawie wszystkich dziewcząt i co drugiego chłoca. Z badań własnych rocentowa zawartość tłuszczu w ciele była bardzo zbliżona do odnotowanej rzez Kyle i ws. [28] w USA u letnich białych nie-latynosów (18,4%), natomiast mniejsza niż u ich rówieśników ochodzenia afro-amerykańskiego (19,5%) czy meksykańskiego (22%). Badania Kurtoglu i ws. [29] wykazały również nieco wyższą zawartość tkanki tłuszczowej w ciele u młodzieży tureckiej w orównaniu z niniejszymi badaniami, wynoszącą u chłoców w wieku 13 lat 17,1%, 14 lat 15,1% i 15 lat 15,4%, natomiast u dziewcząt odowiednio 24,4%, 25,9% i 24,7%. Niniejsze badania nie wykazały statystycznie istotnych różnic między składem ciała a aktywnością fizyczną. Natomiast zesół Przybyłowicz [30] w badaniach rzerowadzonych wśród 17-letniej młodzieży odnotował, że duża aktywność fizyczna u chłoców wływała korzystnie na zmniejszenie tłuszczu w ciele, odczas gdy u dziewcząt nie wykazano wsółzależności między aktywnością fizyczną a składem ciała. Uzyskane wyniki nie otwierdziły zależności między długością snu a składem ciała, chociaż wielu autorów otwierdza ją [5, 31-34]. Badania ich wskazują,

6 188 Probl Hig Eidemiol 2017, 98(2): że krótki czas snu wływa na rosnący roblem nadwagi i otyłości we wszystkich gruach wiekowych. Związek między sożyciem słodkich rzekąsek i naojów a masą ciała i oziomem tkanki tłuszczowej był badany w wielu długotrwałych i rzekrojowych badaniach, a ich metaanaliza okazała silną dodatnią wsółzależność między sożyciem słodkich rzekąsek i naojów a nadwagą i otyłością [35-37]. W niniejszych badaniach uzyskano jednak odmienne wyniki. Prawdoodobną rzyczyną tej zależności mogła być odwyższona aktywność fizyczna badanej młodzieży w stosunku do ich rówieśników, drugą rzyczyną mogła być zbyt mała liczebność badanej róby. Zwiększona aktywność fizyczna ołączona z większym sożyciem rzekąsek słodkich i słonych, naojów słodzonych wyjaśniałaby nie zwiększenie tkanki tłuszczowej wśród badanej młodzieży. Nie mniejszy roblem z unktu racjonalnego odżywiania stanowi zbyt duże sożycie sodu wśród młodzieży gimnazjalnej. Na odstawie badań własnych odnotowano, że istnieje korelacja między sożywaną ilością sodu ze słonych rzekąsek a tkanką tłuszczową i beztłuszczową masą ciała. Analogiczne zależności wykazali w swoich badaniach, m.in. Sitko i ws. [24], Wolnicka i Jaczewska-Schuetz [38] oraz Lange i ws. [26]. Zaobserwowali oni negatywny trend sożycia rzekąsek słonych i wynikające z tego koekwencje w ostaci rosnącej otyłości i ciśnienia tętniczego krwi. Badania rzerowadzone rzez Malczyk i Wróbel [21] wśród uczniów szkół owiatu kłobuckiego wykazały, że na stan odżywienia młodzieży oceniony za omocą wskaźnika BMI nie miała wływu częstotliwość sożycia rzez nich słonych rzekąsek. Wykazano, że Amerykańscy naukowcy, w tym m.in. Grimes i ws. [22], Reedy i Krebs-Smith [39] w swoich badaniach zwrócili uwagę na rosnącą wraz z wiekiem ilość sożywanego sodu i jednocześnie zwiększającą się masę ciała, a tym samym wzrost oziomu tkanki tłuszczowej. Niniejsze badania sugerują otrzebę rowadzenia ciągłej oceny sosobu żywienia, stanu odżywienia oraz stylu życia młodzieży, jako jednej z najbardziej wrażliwych oulacji nawet na najmniejsze błędy żywieniowe. Wnioski W rzeciwieństwie do aktywności fizycznej i długości snu, łeć i skład ciała bydgoskich gimnazjalistów wykazały istotny związek z wielkością sożycia sacharozy ze słodkimi rzekąskami i naojami oraz sodu ze słonymi rzekąskami. Chłocy istotnie więcej sożywali sacharozy wraz z naojami i słodkimi rzekąskami oraz sodu ze słonymi rzekąskami. Piśmiennictwo / References 1. Ponczek D, Olszowy I. Styl życia młodzieży i jego wływ na zdrowie. Probl Hig Eidemiol 2012, 93(2): Mazur J, Oblacińska A, Jodkowska M i ws. Aktywność fizyczna młodzieży szkolnej w wieku 9-17 lat: aktualne wskaźniki, tendencje ich zmian oraz wybrane zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania. Raort końcowy, cz. I: Badania ilościowe. IMiD, Warszawa Wądołowska L. Żywieniowe odłoże zagrożeń zdrowia w Polsce. UWM, Olsztyn Vallido T, Peters K, O Brien L, Jackson D. Slee in adolescence: a review of issue for nursing ractice. J Clin Nurs 2009, 18(13): Jarosz M, Wolnicka K, Kłosowska J. Czynniki środowiskowe związane z wystęowaniem nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży. Post Nauk Med 2011, 24(9): Lau K, Piórkowska K, Marcinkowska U, Jośko-Ochojska J. Senność dzienna oraz jakość snu u osób z nadwagą i otyłością, Endokrynol Otył Zab Przem Mat 2013, 9(1): Chaut JP, Desrés JP, Bouchard C, Tremblay A. Short slee duration is associated with reduced letin levels and increased adiosity: results from the Quebec family Study. Obesity 2007, 15(1): Trendy w zwyczajach żywieniowych Polaków ( ). Coroczne badanie IPSOS rowadzone od 2006 r. dotyczące zmian w zwyczajach żywieniowych Polaków, ich stosunku do wagi, zdrowia oraz wagi i odżywiania dzieci. Badanie realizowane na róbie rerezentatywnej Polaków (800 osób). htt:// ( ). 9. Niven P, Scully M, Morley B, et al. What factors are associated with frequent unhealthy snack-food coumtion among Australian secondary-school students? Public Health Nutr 2015, 18(12): Kosicka-Gębska M, Gębski J. Czynniki warunkujące wybór słonych rzekąsek rzez młodych koumentów. Handel Wewn 2013, 4(345): Dębski M. Architektura marek jako narzędzia budowania rzewagi konkurencyjnej rzedsiębiorstwa. Market Rynek 2007, 5: Kiczorowska B, Samolińska W. Poularność rzekąsek tyu snack wśród uczniów szkół odstawowych. Probl Hig Eidemiol 2013, 94(2): Losasso C, Caa V, Neuhouser ML, et al. Students coumtion of beverages and snacks at school and away from school: A case study in the North East of Italy. Front Nutr 2015, 2: Szonar L, Wolnicka K, Rychlik E. Album fotografii roduktów i otraw. IŻŻ, Warszawa Program komuterowy: Dieta 5.0 oracowany w Zakładzie Eidemiologii i Norm Żywienia Itytutu Żywności i Żywienia. IŻŻ, Warszawa Craig CL, Marshall AL, Sjöström M, et al. International hysical activity questionnaire: 12-country reliability and validity. Med Sci Sorts Exerc 2003, 35(8): Hirshkowitz M, Whiton K, Albert SM, et al. National slee foundation s slee time duration recommendatio: methodology and results summary. Slee Health 2015, 1(1):

7 Łoboda D i ws. Ocena zwyczajów dotyczących słodzenia naojów gorących oraz sożycia sacharozy i sodu z naojów Goluch-Koniuszy Z, Fredrich M, Radziszewska M. Ocena sosobu żywienia i stanu odżywienia oraz rozdrowotna edukacja żywieniowa dzieci w okresie skoku okwitaniowego z terenu miasta Szczecin. Rocz PZH 2009, 60(2): Florkiewicz A, Grzych-Tuleja E, Cieślik E i ws. Ocena obrania z dietą wybranych składników mineralnych rzez młodzież w wieku lat w zależności od łci i miejsca zamieszkania. Zesz Nauk Ochr Zdr Publ Zarz 2013, 11(3): Okręglicka K, Bawa S. Sożycie wybranych mikroskładników okarmowych rzez dzieci i młodzież w wieku 7-13 lat z otyłością rostą rzed i o korekcie sosobu żywienia. Rocz PZH 2011, 62(1): Malczyk E, Wróbel P. Ocena nawyków żywieniowych uczniów szkół owiatu kłobuckiego w zakresie sożycia słonych rzekąsek. Probl Hig Eidemiol 2016, 97(3): Grimes CA, Wright ID, Liu K, et al. Dietary sodium intake in associated with total fluid and sugar-sweetened beverage coumtion in US children and adolescents aged 2-18y: NHANES Am J Clin Nutr 2013, 98(1): Figurska-Ciura D, Wencel D, Łoźna K, Biernat J. Sosób żywienia 13-letniej młodzieży z małego miasta. Rocz PZH 2009, 60(3): Sitko D, Wojtaś M, Gronowska-Senger A. Sosób żywienia młodzieży gimnazjalnej i licealnej. Rocz PZH 2012, 63(3): Miller G, Merlo C, Demissie Z, et al. Trends in beverage coumtion among high school students United States, Morb Mortal Wkly Re 2017, 66(4): Lange EB, Gandziarek D, Tymolewska-Niebuda B. Skład ciała i wybrane nawyki żywieniowe dzieci w wieku lat. Bromat Chem Toksykol 2011, 44(3): Malczyk E. Ocena stanu odżywienia młodzieży z nyskich szkół onadgimnazjalnych. Probl Hig Eidemiol 2016, 97(3): Kyle UG, Bosaeus I, De Lorenzo AD, et al. Bioelectrical imendance analysis art I: review of rinciles and methods. Clin Nutr 2004, 23(5): Kurtoglu S, Mazicioglu MM, Ozturk A, et al. Body fat reference curves for healthy Turkish children and adolescents. Eur J Pediatr 2010, 169(11): Przybyłowicz K, Cichon R, Jaworowska A. Ocena wływu wybranych elementów stylu życia młodzieży szkolnej na masę ciała i jej skład. Now Lek 2006, 75(5): Asarnow LD, McGlinchey E, Harvey AG. Evidence for a Possible Link between Bedtime and change in Body Mass Index. Slee 2015, 38(10): Cauccio FP, Taggart FM, Kandala NB, et al. Meta-analysis of short slee duration and obesity in children and adults. Slee 2008, 31(5): Old TS, Maher CA, Matricciani L. Slee duration or bedtime? Exloring the relatiohi between slee habits and weight status and activity atter. Slee 2011, 34(10): Knutson KL, Siegel K, Panev P, Cauter EVl. The metabolic coequences of slee derivation. Slee Med Rev 2007, 11(3): Karińska E, Markiewicz-Żukowska R, Socha K i ws. Wływ nawyków żywieniowych na gromadzenie tkanki tłuszczowej u studentek Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Bromat Chem Toksykol 2012, 45(3): Ludwig DS, Peterson KE, Gortmaker SL. Relation between coumtion of sugar-sweetened drinks and childhood obesity: a rosective, observational analysis. Lancet 2009, 357(9255): Szostak-Węgierek D, Cybulska B, Zdrojewski T i ws. Dlaczego w olskich szkołach nie owinna być srzedawana żywność tyu fast food? Kardiol Pol 2009, 67: Wolnicka K, Jaczewska-Schuetz J. Zachowania żywieniowe dziewcząt i chłoców klas V-VI szkół odstawowych losowo wybranych szkół warszawskich. Żyw Człow Metab 2010, 37(4): Reedy J, Krebs-Smith SM. Dietary sources of energy, solid fats, and added sugar among children and adolescents in the United States. J Am Diet Assoc 2010, 110(10):