CHARAKTERYSTYKA SPOSOBU ŻYWIENIA MŁODYCH KOBIET Z NIEDOBOREM MASY CIAŁA THE CHARACTERISTICS OF NUTRITION OF UNDERWEIGHT YOUNG WOMEN

Transkrypt

1 Nowiny Lekarskie 26, 75, 6, ELŻBIETA TRAFALSKA, ANDRZEJ GRZYBOWSKI CHARAKTERYSTYKA SPOSOBU ŻYWIENIA MŁODYCH KOBIET Z NIEDOBOREM MASY CIAŁA THE CHARACTERISTICS OF NUTRITION OF UNDERWEIGHT YOUNG WOMEN Katedra Higieny i Eidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Zakład Higieny Żywienia i Eidemiologii Kierownik Katedry: rof. zw. dr hab. med. Andrzej Grzybowski Streszczenie Wstę. Niedobór masy ciała i związane z nim niedożywienie organizmu może mieć negatywne skutki zdrowotne, szczególnie, jeśli dotyczy osób młodych. Cel. Celem racy była ocena sosobu żywienia młodych kobiet, uwzględniająca sożycie energii i składników okarmowych oraz rodzaj i częstotliwość sożywania osiłków. Materiał i metody. Badania rzerowadzono w gruie 198 studentek Uniwersytetu Medycznego w Łodzi w wieku 2 26 lat. U wszystkich osób wykonano odstawowe omiary antroometryczne i oceniono sosób żywienia na odstawie 24-godzinnych wywiadów żywieniowych. Wyniki. W badanej gruie niedowagę stwierdzono u 12,6% kobiet. Racje okarmowe kobiet były niezbilansowane z zaotrzebowaniem, jednak w orównaniu z dietami kobiet o rawidłowej masie ciała charakteryzowały się wyższą odażą energii i większości składników okarmowych. Zawierały mniej białka zwierzęcego, nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu. z niedoborem masy ciała jadły częściej, ale też częściej ojadały między osiłkami. Zaobserwowano także mniejszą częstotliwość sożywania I śniadań, a wyższą II śniadań, odwieczorku i kolacji. Wnioski. W badanej gruie młodzieży akademickiej sosób żywienia kobiet z niedowagą jest obarczony licznymi błędami, jednak wykazuje bardziej rozdrowotny charakter niż sosób żywienia kobiet o rawidłowej masie ciała. SŁOWA KLUCZOWE: studentki, niedobór masy ciała, sosób żywienia. Summary Introduction. Underweight and the connected with it malnutrition could have negative effect on health, esecially in young organisms. Aim. The aim of the study was the assessment of nutrition in the grou of young underweight women, including the energy and nutrient intake as well as the tye and frequency of meals. Material and methods. The study comrised a grou of 198 female students of Lodz Medical University aged between 2 26 years. We estimated basic anthroometric measurements and the daily intake data by the 24-hour recall method. Results. In the studied grou 12.6% of women were underweight. Their daily food rations were unbalanced with the requirements, but the energy and nutrient value was higher than in the diets of women with normal weight. They contained less animal rotein, saturated fatty acids and cholesterol. Underweight women had higher frequency of meals and snacks intake. The lower frequency of 1 st breakfast intake and the higher frequency of 2 nd breakfast, tea and suer intake were noted. Conclusions. The mode of nutrition of underweight women was incorrect, but better than in the grou of female students with normal weight. KEY WORDS: female students, underweight, the mode of nutrition. Wstę Prawidłowy sosób odżywiania się chroni zarówno rzed niedoborami, jak i nadmiarami żywieniowymi i zaewnia właściwy rozwój i dojrzewanie organizmu. Niedobór masy ciała i związane z nim niedożywienie może mieć negatywne skutki zdrowotne, szczególnie w odniesieniu do osób młodych. Problem niedożywienia częściej dotyczy młodzieży żeńskiej, która na ogół wykazuje się większą dbałością o sylwetkę, a będąc od ciągłą resją mediów romujących określone modele wyglądu, może (świadomie lub nie) działać na niekorzyść własnego stanu zdrowia [1, 2, 3, 4]. Z badań własnych, jak i innych autorów wynika, iż w ostatnich kilkunastu latach systematycznie narasta odsetek młodych kobiet [4, 5, 6, 7, 8, 9]. Jednocześnie wskazuje się na istnienie licznych nierawidłowości w sosobie odżywiania się młodzieży szkolnej i akademickiej w Polsce [6, 9, 1, 11, 12, 13]. Wynika stąd konieczność ciągłego monitorowania sosobu żywienia i stanu odżywienia tych gru oulacyjnych i rowadzenia edukacji rozdrowotnej. Cel racy Celem racy była ocena sosobu żywienia młodych kobiet, uwzględniająca sożycie energii i składników okarmowych oraz rodzaj i częstotliwość sożywania osiłków. Materiał i metody Badania zostały rzerowadzone jesienią 24 roku w gruie studentek Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. W badaniu wzięło udział 198 kobiet w wieku 2 26 lat (średni wiek 23,6 ± 1,2 lat). Ocenę sosobu żywienia rzerowadzono na odstawie danych uzyskanych metodą trzykrotnego wywiadu 24-go-

2 Charakterystyka sosobu żywienia młodych kobiet 539 dzinnego o sożyciu w dniu orzedzającym badanie. Wartość odżywczą dziennych racji okarmowych oszacowano z omocą akietu Dieta 2. w oarciu o bazę danych IŻŻ z 1998 roku [14]. Otrzymane wyniki wielkości sożycia energii i składników okarmowych odniesiono do norm na oziomie beziecznym dla osób o umiarkowanej aktywności fizycznej [1]. Sosób żywienia analizowano w odgruie kobiet z niedoborem masy ciała w orównaniu z osobami o rawidłowych roorcjach wagowo-wzrostowych. Ocenę masy ciała rzerowadzono na odstawie uroszczonego badania antroometrycznego, obejmującego omiar masy (kg) i wysokości ciała (cm) oraz wyliczonego na ich odstawie wskaźnika masy ciała BMI (kg/m 2 ). Przyjęto interretację WHO, według której o niedoborze masy ciała świadczy wartość BMI oniżej 18,5 kg/m 2 (BMI 17, 18,49 5 kg/m 2 Iº niedoboru masy ciała, BMI < 17, kg/m 2 IIº niedoboru masy ciała) [15]. Analizę statystyczną uzyskanych wyników rzerowadzono za omocą rogramu Statistica 5. PL, wyliczając rzeciętne wartości cech (mediana) i zmienność cech (ierwszy i trzeci kwartyl, odchylenie ćwiartkowe). Zróżnicowanie wartości rzeciętnych oceniano na odstawie analizy wariancji (test niezależności Chi-kwadrat). Wyniki W badanej gruie kobiet (n = 198) niedowagę stwierdzono u 25 osób (12,6%), w tym 23 kobiety (11,4%) miały Iº niedoboru masy ciała, a dwie (1,2%) IIº niedoboru masy ciała. Pozostałe osoby cechowały się rawidłowymi roorcjami między masą ciała a wzrostem i stanowiły gruę orównawczą. Średnia wartość masy ciała w odgruie kobiet z niedowagą wynosiła 51,6 kg, wysokość 17, cm, a BMI 17,9 kg/m 2 (w gruie orównawczej wartości te wynosiły odowiednio: 58,4 kg, 7, cm i 21, kg/m 2 ). Studentki z niedowagą sożywały istotnie więcej energii (1992,3 kcal 9,5% okrycia normy) niż studentki (83, kcal 76,5% normy). Wyższa odaż kalorii wiązała się z wyższą odażą większości składników odstawowych (tabela 1.), jednak dokładna analiza tych diet wskazuje na charakterystyczne cechy: rzewagę składników ochodzenia roślinnego (białko roślinne, węglowodany ogółem, błonnik okarmowy, jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe) nad składnikami wystęującymi głównie w roduktach zwierzęcych (białko zwierzęce, nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol). Większa kaloryczność diet kobiet z niedowagą nie wynika więc tylko z rostej zależności: większe sożycie większa odaż, ale z innego doboru roduktów sożywczych i charakteru tych diet. Na odstawie danych zawartych w tabeli 2. i tabeli 3. można zaobserwować odobne zależności w zakresie odaży składników mineralnych i witamin dzienne racje okarmowe kobiet z niedostateczną masą ciała w orównaniu z dietami kobiet o rawidłowej masie ciała charakteryzowały się wyższą ich zawartością, rzy czym istotność statystyczną osiągnęły różnice w sożyciu witaminy A (w tym beta-karotenu), witaminy C, kwasu foliowego i żelaza. Wyższa zawartość większości witamin i składników mineralnych w dietach kobiet z niedowagą nie oznacza ełnej realizacji norm żywienia na te składniki okarmowe. Jak ilustrują rycina 1. i rycina 2., w obydwu odgruach badanych kobiet stwierdza się wysokie odsetki racji okarmowych, w których zawartość analizowanych składników odżywczych jest oniżej 2/3 normy beziecznej. Może to wiązać się z większym ryzykiem niedoboru w organizmie ważnych dla rawidłowego rzebiegu rocesów metabolicznych składników regulujących. Więcej racji niedoborowych stwierdzono w gruie kobiet o rawidłowej masie ciała, co świadczy o gorszym zbilansowaniu tych diet. Wyjątek stanowi odaż wania w obydwu odgruach odsetek racji niedoborowych jest taki sam i wynosi 6%. Tab. 1. Przeciętne sożycie energii i składników odstawowych rzez badane kobiety Energia/składnik odżywczy energia (kcal) białko ogółem (g) białko zwierzęce (g) białko roślinne (g) tłuszcz ogółem (g) nasycone KT (g) 1-nienasycone KT (g) wielonienasycone KT (g) cholesterol (mg) węglowodany ogółem (g) sacharoza (g) błonnik okarmowy (g) 1992,3 529, , 396, ,8 13,2 85,2 84,7 57,6 15,1 45, 75,2 36,6 11,9 3,2 54,1 36,9 12,6 25,7 5,9 27,9 5,4 24,1 34,9 2, 5,1 15,3 25,6 62,9 23,3 39,3 86, 56,5 5,1 36,5 76,9 2,2 12,7 14,8 4,2 22,7 2,2 15,4 3,6 23, 9,9 13,7 33,6 22, 7,6 13, 3,2 6,7 4,2 4,1 12,5 6,5 8,6 3,8 9,5 146,8 98,6 88,4 285,6 3,8 61,7 113,5 236,9 321,1 85,5 21,7 381,8 221,2 67,5 5,8 3,8 55,5 26,7 38,1 91,6 51,5 23,1 3,8 77, 23,9 4,7 18, 27,5,7 4,9 12,1 22,,1,1 * wsółczynnik istotności statystycznej ( różnica nieistotna statystycznie)

3 54 Elżbieta Trafalska, Andrzej Grzybowski Tab. 2. Przeciętne sożycie witamin rzez badane kobiety Witamina witamina A (µg) retinol (µg) beta-karoten (µg) witamina E (mg) witamina B 1 (mg) witamina B 2 (mg) witamina PP (mg) witamina B 6 (mg) witamina C (mg) foliany (µg) witamina B 12 (µg) 1112,4 625,8 672,9 1924,6 696,2 58,5 387,2 144,3 38,7 171, 174,8 5,8 269, 124,3 4,2 412,8 3328,1 3526,6 1527, 858,3 28,9 2652,1 76,9 611,1 8,9 2,2 6,9 11,3 6,9 2,7 4,7 1,2 1,1,3,8 1,4,9,2,7 1,2 1,6,4 1,2 2, 1,4,3 1, 1,7 13,4 3,2 11,1 17,5 1,7 3,9 8,2, 1,6,4 1,3 2,2 1,2,4,9 1,7 125,2 58,9 82,8 2,6 66,1 42, 35,5 119,6 283,2 89,5 214,3 393,4 213,5 59,9 1, 28,9 2,3,8 1,7 3,4 2,2,9 1,5 3,3 * wsółczynnik istotności statystycznej ( różnica nieistotna statystycznie) Tab. 3. Przeciętne sożycie składników mineralnych rzez badane kobiety Składnik mineralny Na (mg) K (mg) Ca (mg) P (mg) Mg (mg) Fe (mg) Zn (mg) Cu (mg) 325,9 689,3 248,9 3787,5 2386,1 68,3 178,5 3141,3 3353,7 57,2 2652,8 3667,2 256,2 659,5 26,5 3325,5 73,1 239,7 532,3 111,7 68,9 218,8 415,9 853,5 1125,1 28,3 142, 146,7 98,9 256,4 8,6 1313,5 293,4 37,6 256,2 331,4 251,4 57,6 193,7 38,9 11,9 2,2 9,3 13,7 8,6 2,2 6,8 11,2 9,2 1,9 7,6 11,5 8,1 1,6 6,4 9,7 1,3,2 1, 1,5,9,2,7 1,2 * wsółczynnik istotności statystycznej ( różnica nieistotna statystycznie) 1 82 % A E B 1 B 2 PP B 6 C foliany B 12 z niedoborem m.c. z rawidłową m.c. Ryc. 1. Odsetek dziennych racji okarmowych, w których zawartość witamin jest oniżej 2/3 normy beziecznej.

4 Charakterystyka sosobu żywienia młodych kobiet % K Ca Mg Fe Zn Cu z niedoborem m.c. z rawidłową m.c. Ryc. 2. Odsetek dziennych racji okarmowych, w których zawartość składników mineralnych jest oniżej 2/3 normy beziecznej. Tab. 4. Rodzaj i częstotliwość sożywanych osiłków Liczba osiłków ojadanie Liczba kobiet sożywających oszczególne osiłki I śniadanie II śniadanie obiad odwieczorek kolacja * różnice istotne statystycznie ( <,5) (%) 4,1 24, 27,9 44,* 8, 87,8 76, 96,2 6,2* 92,1 (%) 7,4 29, 36,4 25,3 71,6 95,7 69,1 86,4 43,2 88,3 Niemal ołowa studentek (44,%) sożywała 5 osiłków, a 27,9% 4 osiłki dziennie. W odgruie kobiet najczęściej obserwowano model cztero- (36,4%) i trzyosiłkowy (29,%). Chociaż kobiety z niedowagą jadły częściej niż kobiety o rawidłowych roorcjach wagowo-wzrostowych, równie często jak one (8,% vs. 76,6%) ojadały między osiłkami. Różnice wystęują także w rodzaju sożywanych osiłków studentki z obniżoną masą ciała rzadziej sożywały I śniadanie, ale częściej II śniadanie, odwieczorek i kolację (tabela 4.). Dyskusja W ostatnich kilkunastu latach obserwuje się narastanie odsetka młodych kobiet. W oulacji łódzkich studentek medycyny w 1989 roku 4,4% miało BMI < 2, kg/m 2, w 1995 roku odsetek ten wynosił 14,2%. W roku 2 rawie taki sam odsetek (11,4%) kobiet cechował się wskaźnikiem masy ciała oniżej 18,5 kg/m 2, a w zbadanej rzez nas gruie wynosi on 12,6% [4, 5]. Sytuacja wygląda odobnie także w innych rejonach Polski [6, 7, 8, 9]. Niedobór masy ciała najczęściej wynika z niskiej odaży energii i białka ełnowartościowego, co rowadzi do zmniejszenia zawartości tkanki tłuszczowej, a nawet do obniżenia masy mięśniowej i zaburzeń w rzebiegu rocesów metabolicznych. W naszym badaniu uzyskaliśmy inne zależności: diety kobiet z niedowagą cechowały się większą odażą energii i składników odstawowych niż racje okarmowe kobiet z gruy orównawczej. Dokładna analiza tych diet wskazywała na odmienny sosób zestawiania racji okarmowych, i rzewagę sożycia roduktów ochodzenia roślinnego. Prowadziło to do wyższej odaży większości witamin i składników mineralnych, ale także innych składników istotnych w rofilaktyce zdrowotnej nienasyconych kwasów tłuszczowych, błonnika okarmowego, białka roślinnego. Można owiedzieć, że racje okarmowe

5 542 Elżbieta Trafalska, Andrzej Grzybowski studentek z niedowagą były leiej zbilansowane z zaotrzebowaniem niż diety kobiet. Mimo to jednak nie udało im się uzyskać ełnej realizacji norm żywienia na te składniki okarmowe, ryzyko niedoborów jest więc tak samo realne, jak w rzyadku gruy orównawczej. Szczególnie nieokojący jest wyraźny deficyt wania w diecie omimo wyższej odaży większości składników mineralnych, wań (jako składnik ochodzenia głównie zwierzęcego) jest sożywany w odobnej ilości, w jakiej dostarczają go z dietą kobiety z odowiednią masą ciała i więcej niż ołowa badanych racji okarmowych zawiera ten ierwiastek w zbyt małej ilości. Tryb żywienia badanych kobiet nie odbiega od zasad racjonalnego żywienia i jest zgodny z obserwacjami innych autorów [11, 12, 13, ]. Preferowanie czteroi ięcioosiłkowego modelu żywienia należy ocenić ozytywnie, niekorzystny natomiast jest zwyczaj częstego ojadania między osiłkami i wysoka częstość sożywania osiłków w orze oołudniowo-wieczornej. W dostęnym iśmiennictwie znajduje się wiele rac, w których dokonuje się analizy sożycia energii i składników odżywczych rzez młodzież akademicką. Najczęściej jednak ocenę tę rzerowadza się w stosunku do całej suboulacji, osób z nadwagą i otyłością lub osób stosujących diety redukcyjne [6, 9, 1, 13]. Mało natomiast jest doniesień, w których autorzy analizowaliby sosób żywienia osób [6, 17]. Uzyskane rzez nas dane odbiegają od wyników rac innych autorów, sugerują bowiem, że diety kobiet z niedowagą mają bardziej rozdrowotny charakter. Przyczyny tego zjawiska mogą być różne: większa dbałość o swój wygląd, chęć utrzymania smukłej sylwetki, być może także większy zasób wiedzy żywieniowej i umiejętność zestawiania dziennych racji okarmowych. Ponieważ jednak rezentowane wyniki dotyczą niewielkiej liczebnie gruy i ochodzą z krótkiego okresu obserwacji, nie można na ich odstawie wysuwać wniosków co do stanu odżywienia i stanu zdrowia tych osób. Niewątliwie jest to grua młodzieży, która wymaga szczególnej obserwacji i monitorowania sosobu żywienia i stanu odżywienia oraz rowadzenia edukacji rozdrowotnej. Wnioski Racje okarmowe kobiet : zawierały więcej energii, białka roślinnego, węglowodanów ogółem, błonnika okarmowego, żelaza, witaminy A, C i kwasu foliowego (różnica istotna statystycznie) zawierały mniej białka zwierzęcego, nasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu i retinolu (różnica nieistotna statystycznie). sożywały więcej osiłków i częściej ojadały między osiłkami. Sosób żywienia kobiet z niedowagą wykazuje więcej cech rozdrowotnych niż sosób żywienia kobiet o rawidłowej masie ciała, jednak odaż większości składników odżywczych jest niezbilansowana z zaotrzebowaniem. Piśmiennictwo 1. Ziemlański Ś.: Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne odstawy. PZWL, W-wa, Gawęcki J., Hryniewiecki L.: Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Wyd. PWN, W-wa, Ziemlański Ś.: Żywienie a choroby cywilizacyjne. Żyw. Człow., 21, 28, sul., Trafalska E.: Czynniki ryzyka rzewlekłych chorób metaboliczno-cywilizacyjnych u młodzieży studiującej. Rozrawa na stoień doktora nauk medycznych, Łódź, Trafalska E., Świtoniak T.: Stan odżywienia studentów oceniony antroometrycznie. Żyw. Człow., 2, 27, sul., Duda G., Przysławski J.: Sożycie odstawowych składników okarmowych a wybrane antroometryczne wskaźniki stanu odżywienia kobiet z regionu Wielkoolski. Żyw. Człow., 21, 28, sul., Kaczmarczyk-Chałas K., Drygas W.: Trendy zmian cech antroometrycznych, nadwagi i otyłości wśród mieszkańców Łodzi, Badanie rogramu CINDI-WHO. Med. Metabol., 23, 7, 2, Miałkowska J.: Dystrybucja tłuszczu odskórnego studentów wrocławskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Nowa Med., 2, 12, 18, Ostrowska L., Czeska D., Karczewski J.: Ocena nadwagi i otyłości oraz nawyków żywieniowych studentów Akademii Medycznej w Białymstoku. Bromat. Chem. Toksykol., 2, 33, 2, Ziółkowska A., Ostrowska A.: Porównanie sożycia wybranych ierwiastków w całodziennych racjach okarmowych warszawskich studentów medycyny w latach Żyw. Człow., 25, 32, sul., 1, Grzybowski A., Trafalska E., Paradowska-Stankiewicz I.: Zachowania żywieniowe młodzieży. Prob. Hig., 2, 69, Komosińska K., Woynarowska B., Mazur J.: Zachowania zdrowotne związane z żywieniem u młodzieży szkolnej w Polsce w latach Żyw. Człow., 21, 1, Augustyniak U., Brzozowska A.: Sosób żywienia młodzieży w Polsce na odstawie iśmiennictwa z ostatnich 1 lat (199 2). Rocz. PZH, 22, 53, 4, Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B. i ws.: Tabele wartości odżywczej roduktów sożywczych. Wyd. IŻŻ, W-wa Physical status: the use and interretation of antroometry. Reort of a WHO Exert Committee. WHO Technical Reort Series Nº854, WHO, Geneva, Wądołowska L., Słowińska M.A., Ciborska J.: Tryb żywienia a stan odżywienia młodzieży akademickiej. Żyw. Człow., 2, 27, sul., Kolarzyk E., Kwiatkowski J., Lang-Młynarska D.: Model żywienia i zachowania żywieniowe studentów CM UJ w zależności od wartości wskaźnika BMI. Prz. Lek., 23, 6, sul. 6, Łódź, ul. Jaracza 63 tel. (42) fax (42) kathig@csk.umed.lodz.l