Ocena nawyków żywieniowych uczniów szkół powiatu kłobuckiego w zakresie spożycia słonych przekąsek

Transkrypt

1 Malczyk Probl Hig E, Epidemiol Wróbel P. 2016, Ocena 97(3): nawyków żywieniowych uczniów szkół powiatu kłobuckiego w zakresie spożycia słonych Ocena nawyków żywieniowych uczniów szkół powiatu kłobuckiego w zakresie spożycia słonych przekąsek Evaluation of eating habits of pupils from Kłobuck district schools regarding salty snacks consumption Ewa Malczyk, Patrycja Wróbel Instytut Dietetyki, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie Wprowadzenie. Pojadanie jest powszechnym zjawiskiem, które wynika z nieregularnego spożywania posiłków. W celu szybkiego zaspokojenia głodu, konsumowane są przekąski. Najczęściej spożywanymi przekąskami, również przez dzieci i młodzież są te, które charakteryzują się niską wartością odżywczą, a wysoką energetyczną. To nieprawidłowe zachowanie żywieniowe może skutkować rozwojem wielu przewlekłych chorób niezakaźnych. Cel. Ocena częstotliwości spożycia słonych przekąsek przez dzieci i młodzież ze szkół powiatu kłobuckiego w woj. śląskim. Materiały i metody. Badaniem częstotliwości spożycia słonych przekąsek objęto 300 uczniów w wieku lat, uczęszczających do szkół w powiecie kłobuckim w woj. śląskim. W badaniu wykorzystano autorski kwestionariusz składający się z pytań dotyczących danych demograficznych, antropometrycznych oraz częstotliwości spożycia 12 różnych przekąsek. Wyniki. Najczęściej spożywanymi słonymi przekąskami były paluszki lub precelki solone, chipsy inne, popcorn oraz słonecznik solony prażony; przy czym chipsy inne były wybierane nieco częściej przez chłopców niż przez dziewczęta. Wśród najmłodszych ankietowanych, a także wśród osób z niedowagą, odnotowano najwyższą częstotliwość spożycia słonych przekąsek (od kilku razy w tygodniu do kilku razy w miesiącu). Produktami wybieranymi z taką częstotliwością były paluszki lub precelki solone. Uczniowie z otyłością stosunkowo często spożywali kilka rodzajów słonych przekąsek, takich jak słonecznik solony prażony, paluszki lub precelki solone, chrupki kukurydziane oraz popcorn (od kilku razy w tygodniu do kilku razy w miesiącu). Wnioski. Wśród uczniów, którzy najczęściej spożywali słone przekąski, istnieje duże ryzyko zachorowania na nadciśnienie tętnicze, raka żołądka oraz osteoporozę. Introduction. Snacking is a common phenomenon resulting from irregular meals. Snacks are consumed to quickly satisfy hunger. Unfortunately, the snacks most frequently consumed by children and young people are those of low nutritional value and high energy. This abnormal feeding behavior may result in the development of many chronic non-communicable diseases. Aim. To assess the frequency of salty snacks consumption by children and young people attending schools of Klobuck county. Material & Method. The study of frequency of salty snacks consumption included 300 students aged years, attending the schools of Klobuck district in Silesia. The study used a questionnaire with questions relating to demographic and anthropometric data and the frequency of consumption of 12 different snacks. Results. The most frequently consumed salty snacks were salted sticks or salted pretzels, salted chips, popcorn and salted roasted sunflower seeds, other kinds of chips were selected slightly more often by the boys than the girls. The highest frequency of consumption of salty snacks (several times a week to several times a month) was noted among the youngest respondents, as well as among underweight students. The products of their choice were salted sticks or salted pretzels. The students with obesity quite frequently consumed several types of salty snacks, such as salted roasted sunflower seeds, salted sticks or salted pretzels, crunchy corn and popcorn (several times a week to several times a month). Conclusion. Among the students with the highest consumption of salty snacks there is a high risk of developing hypertension, stomach cancer and osteoporosis. Key words: children, youth, salty snacks, frequency of consumption Słowa kluczowe: dzieci, młodzież, słone przekąski, częstotliwość spożycia Probl Hig Epidemiol 2016, 97(3): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr inż. Ewa Malczyk Instytut Dietetyki, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie ul. Ujejskiego 12, Nysa tel , ewa.malczyk@pwsz.nysa.pl Wprowadzenie Pojadanie jest powszechnym zjawiskiem, które wynika z nieregularnego spożywania posiłków. W celu szybkiego zaspokojenia głodu najczęściej wybierane są przekąski. Można je podzielić na dwie grupy. Pierwszą tworzą produkty uzupełniające codzienną dietę w składniki odżywcze, tj.: owoce, warzywa, desery mleczne oraz mleczno-owocowe, a także orzechy oraz nasiona słonecznika i dyni. Są to produkty szczególnie polecane w żywieniu dzieci i młodzieży. Drugą grupę stanowią produkty o niskiej wartości odżywczej, a wysokiej gęstości energetycznej. Popularnymi produktami w tej grupie są słodycze, np. czekolada i batony, dostarczające dużych ilości cukrów prostych

2 256 Probl Hig Epidemiol 2016, 97(3): oraz słone przekąski typu paluszki, chipsy, chrupki kukurydziane, które są bogatym źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych oraz soli. Najczęściej wybieranymi przekąskami, również przez dzieci i młodzież są te z drugiej grupy, czyli produkty mało wartościowe [1-4]. Słone przekąski, są to pieczone lub smażone wyroby żywnościowe, do których możemy zaliczyć chipsy, krakersy, chrupki kukurydziane, paluszki, precelki, popcorn, słonecznik solony oraz wiele rodzajów orzeszków. Zawartość soli w tych produktach waha się od 0,93 g/100 g w orzeszkach ziemnych solonych do 4,27 g/100 g w paluszkach solonych; średnio wynosi 2,05 g/100 g produktu. Słone przekąski spożywane w nadmiarze mogą zagrażać zdrowiu i prowadzić do rozwoju m.in. nadciśnienia tętniczego, chorób nerek, osteoporozy oraz raka żołądka [4-9]. W związku z niepokojącymi doniesieniami na temat nadmiernej konsumpcji soli w Polsce [10-12], wydaje się zasadne zbadanie częstotliwości spożycia słonych przekąsek przez dzieci i młodzież. Zdobyta wiedza może pomóc w szukaniu przyczyn nadwagi oraz otyłości wśród tych grup ludności, a także może stać się podstawą przygotowywania materiałów edukacyjnych przestrzegających przed skutkami nadmiernego pobrania soli wraz ze słonymi przekąskami. Cel Ocena częstotliwości spożycia słonych przekąsek przez dzieci i młodzież ze szkół w powiecie kłobuckim. Materiały i metody Badaniem częstotliwości spożycia słonych przekąsek objęto 300 uczniów w wieku lat, uczęszczających do szkół w powiecie kłobuckim w woj. śląskim, których dyrektorzy wyrazili zgodę na przeprowadzenie badań. Dobór osób do badań był celowy, a kryteria włączenia i wyłączenia przedstawiały się następująco. Kryteria włączenia do badań: 1. uczęszczanie do jednej ze szkół w powiecie kłobuckim w woj. śląskim, 2. wiek od 10 do 18 lat, 3. zgoda na uczestnictwo w badaniu, 4. wypełnienie kwestionariusza. Kryteria wyłączenia: 1. nie uczęszczanie do jednej ze szkół w powiecie kłobuckim w województwie śląskim, 2. wiek poniżej 10 lub powyżej 18 lat, 3. brak zgody na uczestnictwo w badaniu. W badaniu wykorzystano autorski kwestionariusz składający się z pytań dotyczących danych demograficznych (płeć, wiek, rodzaj szkoły do jakiej uczęszczają ankietowani), antropometrycznych (masa ciała, wzrost) oraz częstotliwości spożycia dla wybranych 12 produktów, takich jak: chipsy solone, chipsy inne niż solone, krakersy solone, krakersy inne niż solone, paluszki lub precelki solone, paluszki lub precelki inne niż solone, chrupki kukurydziane, orzeszki ziemne solone, orzeszki ziemne inne niż solone, orzeszki ziemne w panierce, popcorn i słonecznik solony prażony. Częstotliwość spożycia produktów została określona wg następujących kategorii, którym przypisano punkty w oparciu o 5-stopniową skalę: kilka razy dziennie 5, kilka razy w tygodniu 4, kilka razy w miesiącu 3, rzadko, tj. kilka razy w roku 2, nie spożywam 1. Uzyskane wyniki wykorzystano do obliczenia średniej częstotliwości spożycia przekąsek przez respondentów. Otrzymanym średnim wartościom liczbowym przyporządkowano rangi, tworząc szeregi częstotliwości spożycia z uwzględnieniem płci, wieku oraz stanu odżywienia (wg wskaźnika BMI) ankietowanych. Na potrzeby przeprowadzenia analiz, ankietowanych podzielono na grupy zróżnicowane pod względem płci, wieku oraz stanu odżywienia. Ocenę stanu odżywienia dokonano przy użyciu siatek centylowych. Wartości BMI wskazujące na prawidłową masę ciała znajdowały się między 5 a 85 centylem, a usytuowane poniżej 5 centyla, na niedobór masy ciała. Wartość wskaźnika masy ciała odpowiadająca wartości równej lub większej od 85, a mniejszej niż 95 centyl świadczyła o nadwadze, natomiast wartości przekraczające 95 centyl o otyłości. W celu określenia stopnia zależności pomiędzy szeregami częstotliwości spożycia z uwzględnieniem płci, wieku oraz stanu odżywienia (wg wskaźnika BMI) ankietowanych zastosowano analizę korelacji rang Kendalla. Jako poziom istotności przyjęto p=0,05. Analizę statystyczną przeprowadzono wykorzystując program statystyczny Statistica Wyniki Dziewcząt biorących udział w badaniu było 165 (55%), a chłopców 135 (45%). Gimnazjaliści stanowili 38% (114) wszystkich badanych, a uczniowie szkoły średniej 35% (105); uczniów szkoły podstawowej było 81 (27%). Najwięcej uczniów miało prawidłową masę ciała, tj. 84% (251); niedowagę zdiagnozowano u 10% uczniów, a nadwagę i otyłość, odpowiednio u 5 i 1% badanych. Wszyscy ankietowani zadeklarowali, że spożywają słone przekąski. Częstotliwość spożycia słonych przekąsek w zależności od płci, wieku i stanu odżywienia badanych uczniów przedstawiono w tabelach I-III. Wśród badanej młodzieży solone paluszki lub precelki cieszyły się największą popularnością (R=1) (tab. I). Kolejnymi produktami, dla których częstotliwość spożycia była równie wysoka były chipsy o smaku innym niż solony, popcorn oraz słonecznik solony prażony (R=2; 3; 4). W szeregu częstotliwości spożycia słonych przekąsek na dalszych miejscach uplasowały się chrupki kukurydziane, orzeszki ziemne solone oraz krakersy solone (R=5; 6; 7). Chipsy solone oraz orzeszki ziemne w panierce spożywane były z częstotliwością kilka razy w roku, czyli rzadko (R=8; 9). Produktami wybieranymi najrzadziej

3 Malczyk E, Wróbel P. Ocena nawyków żywieniowych uczniów szkół powiatu kłobuckiego w zakresie spożycia słonych okazały się paluszki/precelki, orzeszki ziemne oraz krakersy o smakach innych niż solone (R=10; 11). Częstotliwość spożycia słonych przekąsek nie była zróżnicowana pod względem płci. Współczynnik korelacji rang Kendalla wyniósł 0,86 (p<0,0001) (tab. I). W szeregu częstotliwości spożycia słonych przekąsek przez dziewczęta na pierwszym miejscu znalazły się paluszki/precelki solone (R=1), spożywane z częstotliwością kilka razy w miesiącu. Podobną częstotliwość spożycia wykazali także chłopcy. Kolejne miejsca w szeregu częstotliwości u dziewcząt zajęły popcorn oraz słonecznik solony prażony (R=2; 5), które u chłopców znajdowały się odpowiednio na trzecim i czwartym miejscu. Chłopcy częściej (R=2; 5) niż dziewczęta (R=4; 6) spożywali chipsy o smaku innym niż solony oraz chrupki kukurydziane. Po orzeszki ziemne solone chętniej sięgały dziewczęta (R=5) niż chłopcy, u których przekąski te znalazły się na tym samym miejscu co chipsy solone (R=7; 5). Częstotliwość spożycia chipsów solonych przez dziewczęta wynosiła kilka razy w roku (R=8). Pozostałe produkty spożywane były z tą samą częstotliwością zarówno przez dziewczęta jak i chłopców. Orzeszki ziemne w panierce zajęły dziewiąte miejsce, a paluszki/ precelki o smaku innym niż solony miejsce dziesiąte. Przekąskami wybieranymi najrzadziej były orzeszki ziemne oraz krakersy o smaku innym niż solony (R=11; 12). Uszeregowanie częstotliwości spożycia słonych przekąsek uwzględniające wiek ankietowanych było podobne, na co wskazują wartości współczynników korelacji Kendalla wynoszące od 0,60 do 0,81 (tab. II). W każdej z trzech analizowanych grup wiekowych na pierwszym miejscu znalazły się paluszki/precelki solone. Popcorn wśród uczniów w wieku lat uplasował się na drugim miejscu, wśród uczniów w wieku lat na trzecim miejscu, natomiast wśród uczniów w wieku lat na czwartym miejscu. Dzieci w wieku lat chętnie sięgały także po krakersy solone oraz chipsy solone, które spożywały z częstotliwością kilka razy w miesiącu. Produkty te, wśród uczniów w wieku lat uplasowały się na miejscu dziewiątym i siódmym, natomiast u uczniów w wieku lat kolejność ta została odwrócona. Chipsy o smaku innym niż solony chętniej wybierane były przez uczniów gimnazjum i szkoły średniej (R=2; 5; 2), niż przez uczniów szkoły podstawowej (R=4; 5). Po chrupki kukurydziane najchętniej sięgała młodzież szkoły średniej (R=4), następnie uczniowie gimnazjum (R=6) oraz uczniowie szkoły podstawowej (R=8). W szeregu częstotliwości spożycia słonych przekąsek przez uczniów gimnazjum, wyjątkowo wysokie miejsce zajął słonecznik solony prażony (R=2; 5). Przekąska ta była rzadziej spożywana przez ankietowanych ze szkoły średniej (R=5) oraz ze szkoły podstawowej (R=6; 5). Paluszki/ precelki o smaku innym niż solony, orzeszki ziemne Tabela I. Średnie częstotliwości spożycia słonych przekąsek z uwzględnieniem płci (M średnia częstotliwość; R ranga) Table I. Average frequency of consumption of salty snacks by gender (M average frequency; R rank) Ogółem /Total Dziewczęta /Girls Chłopcy /Boys Produkty /Products M R M R M R chipsy solone /salted chips 2,19 8 2,15 8 2,24 7,5 chipsy inne niż solone 2,54 2 2,34 4 2,78 2 /chips other than salted krakersy solone /salted crackers 2,23 7 2,17 7 2,31 6 krakersy inne niż solone 1, , ,18 12 /crackers other than salted paluszki/precelki solone 2,99 1 2,99 1 2,98 1 /salted sticks/pretzels paluszki/precelki inne niż solone 1, , ,54 10 /sticks/pretzels other than salted chrupki kukurydziane 2,31 5 2,27 6 2,36 5 /crunchy corn orzeszki ziemne solone 2,28 6 2,30 5 2,24 7,5 /salted peanuts orzeszki ziemne inne niż solone 1, , ,24 11 /peanuts other than salted orzeszki ziemne w panierce 2,02 9 1,98 9 2,07 9 /breaded peanuts popcorn /popcorn 2,51 3 2,42 2,5 2,63 3 słonecznik solony prażony /salted roasted sunflower seeds 2,48 4 2,42 2,5 2,55 4 współczynnik korelacji Kendalla /Kendall correlation r k =0,86; p<0,0001 coefficient solone oraz orzeszki ziemne w panierce znalazły się na zbliżonych pozycjach w szeregu częstotliwości spożycia słonych przekąsek. Najrzadziej spożywanymi przekąskami, zarówno wśród uczniów szkoły podstawowej, gimnazjum i szkoły średniej były orzeszki ziemne oraz krakersy o smakach innych niż solony (R=11; 12). Częstotliwość spożycia słonych przekąsek przez młodzież nie była determinowana stanem odżywienia wyznaczonym przy pomocy wskaźnika BMI respondentów. Współczynnik korelacji rang Kendalla wynosił od 0,59 do 0,84 wskazując na duże podobieństwa w szeregach częstotliwości spożycia (tab. III). Produktami najchętniej wybieranymi przez dzieci i młodzież z niedowagą, prawidłową masą ciała oraz nadwagą były paluszki lub precelki solone (R=1), natomiast w szeregu częstotliwości spożycia słonych przekąsek u osób z otyłością, produkty te znajdowały się na miejscu trzecim. Osoby otyłe najchętniej wybierały słonecznik solony prażony (R=1), spożywając go z częstotliwością od kilku razy w tygodniu do kilku razy w miesiącu. Popcorn u osób z niedowagą oraz nadwagą uplasował się na drugim miejscu, u osób z prawidłową masą ciała na miejscu czwartym, natomiast u osób otyłych na miejscu trzecim w szeregu częstotliwości spożycia słonych przekąsek. Po słonecznik solony prażony chętniej sięgały dzieci i młodzież z prawidłową masą ciała (R=2) oraz z niedowagą (R=3) niż z nadwagą (R=7). Chipsy o smaku innym niż solony oraz chrupki kukurydziane charakteryzo-

4 258 Probl Hig Epidemiol 2016, 97(3): Tabela II. Średnie częstotliwości spożycia słonych przekąsek z uwzględnieniem wieku (M średnia częstotliwość; R ranga) Table II. Average frequency of consumption of salty snacks by age (M average frequency; R rank) lat /years lat /years lat /years Produkty /Products M R M R M R chipsy solone /salted chips 2,53 4,5 2,16 7 1,95 9 chipsy inne niż solone 2,53 4,5 2,63 2,5 2,44 2 /chips other than salted krakersy solone /salted crackers 2,54 3 2,13 9 2,11 7 krakersy inne niż solone 1, , ,00 12 /crackers other than salted paluszki/precelki solone 3,16 1 2,80 1 3,06 1 /salted sticks/pretzels paluszki/precelki inne niż solone 1,83 9 1, ,24 10 /sticks/pretzels other than salted chrupki kukurydziane 2,42 8 2,19 6 2,36 4 /crunchy corn orzeszki ziemne solone 2,44 6,5 2,26 5 2,16 6 /salted peanuts orzeszki ziemne inne niż solone 1, , ,20 11 /peanuts other than salted orzeszki ziemne w panierce 1, ,15 8 2,06 8 /breaded peanuts popcorn /popcorn 2,74 2 2,46 4 2,39 3 słonecznik solony prażony /salted roasted sunflower seeds 2,44 6,5 2,63 2,5 2, lat /years lat/years r k =0,60; p<0, lat /years lat/years r k =0,62; p<0, lat/years lat/years r k =0,81; p<0,001 wały się podobną częstotliwością spożycia (kilka razy w miesiącu) u wszystkich badanych (R=3; 4; 5; 6). Krakersy solone spożywane były przez ankietowanych kilka razy w roku. Orzeszki ziemne solone oraz w panierce spożywane były przez dzieci i młodzież z podobną częstotliwością. Różnica polegała na tym, że orzeszki ziemne solone spożywane były częściej przez respondentów z niedowagą (R=5) oraz prawidłową masą ciała i otyłością (R=6; 6), niż przez osoby z nadwagą (R=8). Po orzeszki ziemne w panierce najczęściej sięgały osoby otyłe (R=7; 5), następnie osoby z niedowagą (R=8; 5) oraz z prawidłową masą ciała i nadwagą (R=9; 9). Chipsy solone nie cieszyły się zbyt dużym zainteresowaniem wśród badanych. Wyjątkiem były osoby z nadwagą, u których znalazły się one na piątym miejscu w szeregu częstotliwości spożycia słonych przekąsek. Produktami, po które dzieci i młodzież sięgały najrzadziej okazały się paluszki lub precelki, orzeszki ziemne oraz krakersy o smakach innych niż solone. Średnie ilości punktów przyporządkowane tym produktom wskazywały, że większość badanych nie spożywa tych przekąsek. Dyskusja Osobami najbardziej narażonymi na negatywne skutki nieprawidłowego żywienia są dzieci oraz młodzież. Jednym z błędów notorycznie powtarzanym przez tę populację jest pojadanie pomiędzy posiłkami Tabela III. Średnie częstotliwości spożycia słonych przekąsek z uwzględnieniem stanu odżywienia na podstawie wskaźnika masy ciała BMI (M średnia częstotliwość; R ranga) Table III. Average frequency of consumption of salty snacks by nutritional status based on body mass index BMI (M average frequency; R rank) Produkty /Products chipsy solone /salted chips chipsy inne niż solone /chips other than salted krakersy solone /salted crackers krakersy inne niż solone /crackers other than salted paluszki/precelki solone /salted sticks/pretzels paluszki/precelki inne niż solone /sticks/pretzels other than salted chrupki kukurydziane /crunchy corn orzeszki ziemne solone /salted peanuts orzeszki ziemne inne niż solone /peanuts other than salted niedowaga /undreweight prawidłowa masa ciała /normal body weight nadwaga /overweight otyłość /obesity M R M R M R M R 2,19 8,5 2,19 8 2,27 5 1,67 9 2,39 6 2,56 3 2,40 3 2,67 5 2,35 7 2,22 7 2,33 4 2,00 7,5 1, , ,07 11,5 1,00 11,5 3,39 1 2,94 1 2,93 1 3,00 3 1, , , , ,48 4 2,29 5 2,20 6 3,00 3 2,45 5 2,27 6 2,07 8 2,33 6 1, , ,07 11,5 1,00 11,5 orzeszki ziemne w panierce /breaded peanuts 2,19 8,5 2,00 9 2,00 9 2,00 7,5 popcorn /popcorn 2,65 2 2,49 4 2,53 2 3,00 3 słonecznik solony prażony /salted roasted sunflower seeds 2,58 3 2,48 2 2,13 7 3,33 1 niedowaga prawidłowa masa ciała r k =0,84; p<0,001 /underweight normal body weight niedowaga nadwaga r k =0,65; p<0,01 /underweight overweight niedowaga otyłość r k =0,83; p<0,001 /underweight obesity prawidłowa masa ciała nadwaga r k =0,75; p<0,001 /normal body weight overweight prawidłowa masa ciała otyłość r k =0,77; p<0,001 /normal body weight obesity nadwaga otyłość r k =0,59; p<0,01 /overweight obesity lub zastępowanie pełnowartościowych posiłków produktami o niskiej wartości odżywczej. Produktami najczęściej pojadanymi przez dzieci i młodzież są słodkie lub słone przekąski, takie jak: czekolada, batony, produkty typu fast food, chipsy, paluszki i inne, które są istotnym źródłem energii, cukru, soli oraz nasyconych kwasów tłuszczowych i izomerów trans kwasów tłuszczowych. Częste pojadanie tego typu żywności może doprowadzić do nadwagi i otyłości oraz rozwoju innych przewlekłych chorób niezakaźnych. Z kolei zastępowanie pełnowartościowych posiłków przekąskami może skutkować niedoborami składników mi-

5 Malczyk E, Wróbel P. Ocena nawyków żywieniowych uczniów szkół powiatu kłobuckiego w zakresie spożycia słonych neralnych, witamin oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, doprowadzając do rozwoju schorzeń na ich tle, np. osteoporozy czy anemii [1, 2, 13, 14]. Przeprowadzone badania dowiodły, że uczniowie szkół powiatu kłobuckiego pojadają pomiędzy posiłkami, wybierając słone przekąski. Podobne badania przeprowadzone przez Schlegel-Zawadzką i Kowalczyk [15] potwierdziły występowanie tego niewłaściwego nawyku żywieniowego wśród różnych grup narodowościowych. Spośród 77 osób uczęszczających do University of Calgary w roku akademickim 2008/ % studentów z Kanady, 60% studentów z Chin, 50% studentów z Meksyku oraz 35% respondentów z Polski, pojadało słone przekąski. Niższy odsetek osób deklarujących konsumowanie słonych przekąsek wykazali także Sitko i wsp. [14], Ziółkowska i wsp. [16] oraz Krzywiec i wsp. [17]. W badaniu Sitko i wsp. [14] dotyczącym sposobu żywienia młodzieży gimnazjalnej i licealnej z Warszawy, słone przekąski spożywało 50% uczniów, przy czym częściej produkty te wybierali chłopcy niż dziewczęta (62,5 vs 37,5%). Również ponad 50% gimnazjalistów z Warszawy i miejscowości podwarszawskich w badaniach Ziółkowskiej i wsp. [16] deklarowało spożywanie słonych lub słodkich przekąsek. Nie odnotowano istotnych różnic w częstotliwości spożycia przekąsek pomiędzy gimnazjalistami z Warszawy a gimnazjalistami z miejscowości podwarszawskich. Z kolei wśród młodzieży z Białegostoku, która brała udział w badaniu zachowań żywieniowych i ich wpływie na występowanie próchnicy, tylko 33,7% uczniów spożywało słone produkty przekąskowe [17]. Zróżnicowanie powyższych wyników spowodowane jest być może tym, że w ankiecie skierowanej do młodzieży szkół powiatu kłobuckiego zawarte były jedynie pytania o częstotliwość spożycia słonych przekąsek, natomiast w badaniach cytowanych autorów pytano o wszystkie produkty przekąskowe (jogurty, owoce, warzywa, słodkie oraz słone przekąski). Drugim powodem tak rozbieżnych wyników może być fakt, że w ankiecie własnej pytano o spożycie wszystkich produktów należących do słonych przekąsek, natomiast w kwestionariuszach innych autorów najczęściej znajdowały się pytania o częstotliwość spożycia chipsów i paluszków, które cieszą się największą popularnością wśród uczniów. Najchętniej wybieranymi przekąskami przez dzieci i młodzież szkół powiatu kłobuckiego były paluszki, chipsy, popcorn oraz słonecznik solony prażony, spożywane z częstotliwością kilka razy w miesiącu. Biorąc pod uwagę płeć ankietowanych można zauważyć, że z częstotliwością kilka razy w miesiącu dziewczęta wybierały tylko paluszki lub precelki solone, natomiast chłopcy: paluszki lub precelki solone, chipsy o smaku innym niż solony, popcorn oraz słonecznik solony prażony. W każdym wieku najczęściej wybieranymi przekąskami były paluszki lub precelki solone, spożywane z częstotliwością kilka razy w miesiącu. Osoby z niedowagą, najczęściej ze wszystkich ankietowanych, spożywały paluszki lub precelki solone (od kilku razy w tygodniu do kilku razy w miesiącu). Ankietowani z prawidłową masą ciała kilka razy w miesiącu spożywali tylko paluszki lub precelki solone, natomiast z nadwagą paluszki lub precelki solone oraz popcorn. Z kolei osoby otyłe najczęściej wybierały słonecznik solony prażony, spożywając go od kilku razy w tygodniu do kilku razy w miesiącu. Uzyskane wyniki znalazły potwierdzenie w literaturze przedmiotu [15, 17-20]. Z podobną częstotliwością, jak w badaniach własnych (kilka razy w miesiącu), produkty wysoko przetworzone takie jak: chipsy, paluszki oraz chrupki spożywali uczniowie (47,8%) liceów ogólnokształcących w Białymstoku [17]. Studenci SGGW w Warszawie biorący udział w badaniu czynników warunkujących wybór słonych przekąsek przez młodych konsumentów również zadeklarowali, że słone przekąski kupują najczęściej kilka razy w miesiącu (36,8% ankietowanych) [18]. Większość uczniów szkół podstawowych z woj. mazowieckiego wskazała także, że produkty takie jak: chipsy, paluszki, krakersy, orzechy ziemne oraz popcorn kupuje w sklepikach szkolnych kilka razy w miesiącu [19]. Z kolei według Urbańskiej i Czarnieckiej-Skubiny [21], które badały częstotliwość spożycia przez młodzież z Warszawy produktów spożywczych oferowanych w sklepikach szkolnych, chipsy, paluszki oraz orzeszki ziemne spożywane były przez uczniów szkół średnich sporadycznie (rzadziej niż raz w miesiącu). Kolejne badania przeprowadzone w 2010 r. wśród 87 studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego wykazały, że 50% mężczyzn i 47,6% kobiet spożywało chipsy 2-3 razy w miesiącu [20]. Te same produkty pojadane były rzadziej niż raz w tygodniu przez studentów z Chin, Kanady, Meksyku oraz Polski [15]. Częstsze niż w badaniach własnych spożycie słonych przekąsek odnotowali Kośmider i Gronowska-Senger [22] oraz Kmiecik i wsp. [23]. Badając postawy młodzieży wobec żywności typu fast food i jej popularności wśród gimnazjalistów czterech szkół z Warszawy i okolic wykazano, że chipsy spożywane były z częstotliwością 1-2 razy w tygodniu [22]. Podobną częstotliwość spożycia, to jest jeden raz w tygodniu zadeklarowali studenci Uniwersytetu Przyrodniczego z Poznania [23]. Przeprowadzone badania wykazały, że wśród dzieci i młodzieży uczęszczających do szkół powiatu kłobuckiego w woj. śląskim, zjawisko pojadania jest szeroko rozpowszechnione. Większość dzieci i młodzieży spożywała słone przekąski z częstotliwością kilka razy w miesiącu, aczkolwiek wśród badanych znalazły się osoby spożywające te produkty częściej. Na częstotliwość spożycia tych przekąsek duży wpływ mają oferowane tego typu produkty w sklepikach szkolnych oraz automatach, które znajdują się w wielu szkołach.

6 260 Probl Hig Epidemiol 2016, 97(3): Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, jak duże ilości soli są dostarczane wraz z dietą. Źródłem soli w codziennej diecie, oprócz słonych przekąsek, są także inne produkty, takie jak: pieczywo, produkty mięsne, gotowe dania itp. Dlatego zbyt duża ilość słonych przekąsek w diecie może skutkować znaczącym zwiększeniem spożycia soli ogółem. Częste pojadanie prowadzi również do małego spożycia innej wartościowej żywności. Te nieprawidłowe zachowania żywieniowe mogą mieć negatywny wpływ na stan masy ciała u dzieci i młodzieży [24], a w przyszłości być przyczyną rozwoju wielu przewlekłych chorób niezakaźnych [6, 7, 9]. Wnioski 1. Najczęściej spożywanymi słonymi przekąskami przez badanych uczniów były paluszki lub precelki solone, chipsy inne, popcorn oraz słonecznik solony prażony, przy czym chipsy inne były wybierane nieco częściej przez chłopców niż przez dziewczęta. 2. Wśród najmłodszych ankietowanych, a także wśród osób z niedowagą, odnotowano najwyższą częstotliwość spożycia paluszków lub precelków solonych wynoszącą od kilku razy w tygodniu do kilku razy w miesiącu. Uczniowie z otyłością, z podobną częstotliwością spożywali kilka rodzajów słonych przekąsek, takich jak słonecznik solony prażony, paluszki lub precelki solone, chrupki kukurydziane oraz popcorn. 3. Wśród uczniów, którzy najczęściej spożywali słone przekąski, istnieje duże ryzyko zachorowania na nadciśnienie tętnicze, raka żołądka oraz osteoporozę. Piśmiennictwo / References 1. Wolnicka K. Regularne spożywanie posiłków, pojadanie między posiłkami. [w:] Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia. Jarosz M (red). IŻŻ, Warszawa 2008: Wolnicka K, Jarosz M. Ograniczenie spożycia soli i słonych produktów oraz potraw. [w:] Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia. Jarosz M (red). IŻŻ, Warszawa 2008: Kosicka-Gębska M, Gębski J. Słone przekąski w diecie młodych konsumentów. Bromat Chem Toksykol 2012, 45(3): Tarkowski A, Myśnik E. Zawartość tłuszczu i kwasów tłuszczowych w przekąskach. Med Rodz 2012, 3: Gielecińska I, Mojska H. Analiza rynku słonych przekąsek pod kątem dostępnego asortymentu. Żyw Człow Metab 2011, 38(4): Bibbins-Domingo K, Chertow GM, Coxson PG, et al. Projected effect of dietary salt reductions on future cardiovascular disease. N Engl J Med 2010, 362: Kotchen TA, Cowley AW, Frohlich ED. Salt in health and disease a delicate balance. N Engl J Med 2013, 368: Shi L, Krupp D, Remer T. Salt, fruit and vegetable consumption and blood pressure development: a longitudinal investigation in healthy children. Br J Nutr 2014, 111(4): Hendriksen MAH, van Raaij JMA, Geleijnse JM, et al. Health gain by salt reduction in Europe: a modelling study. PLoS ONE 2015, 10(3): e Traczyk I, Jarosz M. Spożycie soli zalecenia i programy WHO oraz UE. Przem Spoż 2011, 65(5): Michalak-Majewska M, Gustaw W, Sławińska A i wsp. Spożycie chlorku sodu a współczesne zalecenia żywieniowe. Przem Spoż 2013, 67(7): Krzywiński T, Tokarczyk G. Słone i pikantne przekąski na rynkach Polski i świata. Przem Spoż 2011, 65(5): Wanat G, Grochowska-Niedworok E, Kardas M i wsp. Nieprawidłowe nawyki żywieniowe i związane z nimi zagrożenia dla zdrowia wśród młodzieży gimnazjalnej. Hygeia Public Health 2011, 46(3): Sitko D, Wojtaś M, Gronowska-Senger A. Sposób żywienia młodzieży gimnazjalnej i licealnej. Rocz PZH 2012, 63(3): Schlegel-Zawadzka M, Kowalczyk B. Wiedza na temat spożycia soli w różnych grupach narodowościowych. Zesz Nauk AM w Gdyni 2010, 65: Ziółkowska A, Gajewska M, Szostak-Węgierek D. Zachowania żywieniowe młodzieży gimnazjalnej z Warszawy i miejscowości podwarszawskich. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): Krzywiec E, Zalewska M, Wójcicka A i wsp. Wybrane zachowania żywieniowe a występowanie próchnicy u młodzieży. Prz Epidemiol 2012, 66: Kosicka-Gębska M, Gębski J. Czynniki warunkujące wybór słonych przekąsek przez młodych konsumentów. Handel Wewn 2013, 4(345): Wawrzyniak A, Hamułka J, Sadurska J. Częstotliwość zakupu produktów spożywczych w sklepikach szkolnych w kontekście nieprawidłowości masy ciała uczniów. Hygeia Public Health 2010, 45(2): Gil M, Głodek E, Rudy M i wsp. Ocena spożycia źródeł tłuszczu wśród studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego. Rocz PZH 2012, 63(1): Urbańska I, Czarniecka-Skubina E. Częstotliwość spożycia przez młodzież produktów spożywczych oferowanych w sklepikach szkolnych. Żywn Nauk Technol Jakość 2007, 3(52): Kośmider A, Gronowska-Senger A. Postawa wobec żywności typu fast-food i jej popularność wśród młodzieży szkolnej z rejonu Mazowsza. Rocz PZH 2005, 56(2): Kmiecik D, Kobus-Cisowska J, Rybicka M i wsp. Spożycie smażonych produktów ziemniaczanych przez studentów zamieszkałych w domach rodzinnych i akademikach. Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): Libuda L, Kersting M, Alexy U. Consumption of dietary salt measured by urinary sodium excretion and its association with body weight status in healthy children and adolescents. Public Health Nutr 2011, 15(3):