Finansowanie inwestycji w energetykę odnawialną i poprawę efektywności energetycznej - atrakcyjność, ryzyko, bariery

Transkrypt

1 Krzysztof Szczepaniak Finansowanie inwestycji w energetykę odnawialną i poprawę efektywności energetycznej - atrakcyjność, ryzyko, bariery Wstęp Trzydzieści lat temu, podczas Konferencji w Sztokholmie (1972 r.) po raz pierwszy sformułowano termin polityka ochrony środowiska, wskazując na państwa, jako podmioty ponoszące odpowiedzialność za jej przygotowanie i realizację. W roku 1992 w Nowym Jorku negocjowano ramową konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, która przyczyniła się do ustanowienia głównych zasad światowej walki z jego zmianami. Konwencję tę zatwierdzono w trakcie drugiej Konferencji w Rio de Janeiro łącznie z innymi waŝnymi dokumentami, do których zalicza się: Agenda 21, wskazująca cele i zasady polityki zrównowaŝonego rozwoju do realizacji w XXI wieku, Konwencja o zachowaniu róŝnorodności biologicznej, Deklaracja o kierunkach rozwoju, ochrony i uŝytkowania lasów. Państwa uczestniczące w przygotowaniu wymienionych postanowień i deklaracji dąŝyły do intensyfikacji działań na rzecz ograniczenia zuŝycia energii, zanieczyszczeń i odpadów. Wymiernym efektem było wynegocjowanie w Kioto w 1997 r. protokołu w sprawie środków redukcji emisji gazów cieplarnianych po roku 2000 dla krajów uprzemysłowionych. Wspólnota Europejska podpisała ten protokół w 1998 r., natomiast w 2001 r. Rada Europejska, obradująca w Laeken, potwierdziła wolę państw członkowskich Unii Europejskiej, do wprowadzenia w Ŝycie protokołu z Kioto przed Światowym Szczytem ZrównowaŜonego Rozwoju w Johannesburgu (2002 r.). Sprostanie zadeklarowanym postanowieniom wymaga przygotowania, realizacji i sfinansowania szeroko zakrojonego programu inwestycyjnego. Celem artykułu jest przedstawienie wybranych wątków dotyczących finansowania inwestycji w odnawialne źródła energii. Autor skupił się przede wszystkim na charakterystyce instrumentów finansowych, omawiając ich klasyfikację i atrakcyjność, ja równieŝ ryzyka i bariery związane z ich wykorzystaniem. Dokonał przeglądu dostępnych źródeł polskich i zagranicznych, w celu zidentyfikowania wybranych cech instrumentów finansowych. Z przeprowadzonych badań wnioskować moŝna, iŝ na świecie dostępna jest szeroka gama innowacyjnych źródeł finansowania energetyki odnawialnej, poprawy efektywności energetycznej oraz zrównowaŝonego rozwoju, których pozyskanie uwarunkowane jest takimi czynnikami, jak skala projektu, technologia, typ podmiotu poszukującego środków finansowych oraz efektywność ekonomiczno-finansowa. 1

2 1. Efektywność energetyczna i odnawialne źródła energii w gospodarce / Źródła finansowania inwestycji ekologicznych - wprowadzenie W 2006 r. Komisja Europejska zatwierdziła plan działania, którego celem jest ograniczenie zuŝycia energii pierwotnej 1 o 20 proc. do 2020 r. Plan ten obejmował przedsięwzięcia zmierzające do poprawy energooszczędności produktów, budynków i usług, zmniejszenia energochłonności produkcji i dystrybucji energii, redukcji wpływu transportu na zuŝycie energii, jak równieŝ ułatwienia finansowania i realizacji inwestycji w tym zakresie. Ponadto wskazano na wagę racjonalnego zachowania w zakresie zuŝycia energii oraz określono ramy działań na szczeblu międzynarodowym w dziedzinie efektywności energetycznej 2. Mają one mobilizować społeczeństwa, decydentów politycznych i podmioty gospodarcze do takich form przekształcania wewnętrznego rynku energii, które zapewnią obywatelom Unii Europejskiej odpowiednią infrastrukturę (w tym budynki), produkty (w tym urządzenia i pojazdy), procesy i usługi pozwalające uzyskać najwyŝszą efektywność energetyczną na świecie. Według danych Komisji, największych oszczędności energii oczekiwać naleŝy w następujących sektorach: budownictwie mieszkaniowym i komercyjnym (głównie sektor usług), gdzie potencjalna redukcja szacowana jest odpowiednio na 27 proc. i 30 proc., przemyśle wytwórczym, z oszczędnościami mogącymi sięgnąć 25 proc. oraz branŝy transportowej, w której zmniejszenie zuŝycia energii moŝe być na zbliŝonym poziomie. Wskazane, potencjalne oszczędności przekładają się na konkretne wielkości zuŝycia energii w ujęciu globalnym w wysokości 390 mln ton ekwiwalentu ropy (Mtoe) rocznie, co daje około 100 mld EUR rocznie do 2020 r. Jednocześnie taka skala oszczędności pozwoliłaby na zmniejszenie emisji CO 2 o 780 mln ton rocznie. Do tego doliczyć naleŝy ponad 450 Mtoe zaoszczędzonych w wyniku prostego zastępowania zuŝytego majątku nowymi rozwiązaniami. Istotne znaczenie gospodarcze ma takŝe wpływ planowanych działań i inwestycji na poprawę konkurencyjności przedsiębiorstw, rozwój handlu międzynarodowego, nowych technologii oraz zwiększenie zatrudnienia. ZałoŜyć przy tym moŝna, Ŝe poczynione oszczędności mogą zapewnić częściowy zwrot poniesionych nakładów inwestycyjnych w zakresie innowacji technologicznych [Komisja Europejska, COM(2006) 545 wersja ostateczna]. Realizacja konkretnie zarysowanej przez Komisję Europejską polityki zmierzającej do ograniczenia zuŝycia energii wymaga zaangaŝowania znacznych środków finansowych. Dlatego teŝ wskazane zostało kilka sposobów finansowania, mających na celu ułatwienie inwestowania w zwiększenie efektywności energetycznej. W pierwszej kolejności sektor bankowy zachęcany jest do aktywności w zakresie oferowania instrumentów finansowych dostosowanych do potrzeb i moŝliwości małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) lub przedsiębiorstw proponujących rozwiązania związane z efektywnością energetyczną (firmy świadczące usługi energetyczne). Coraz częściej wskazuje się na moŝliwość zawiązywania partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) przy udziale sektora bankowego, 2

3 Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI), Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOR), lub innej międzynarodowej instytucji finansowej. Kolejnym sposobem finansowania, którego rozwój zamierza wspierać Komisja, jest zawieranie umów dotyczących energooszczędności i korzystania z usług firm świadczących usługi energetyczne. Obserwuje się, iŝ na szczeblu krajowym, zwłaszcza w nowych państwach członkowskich występują liczne przeszkody prawne wymagające usunięcia celem ich bardziej powszechnego wykorzystania. Niezastąpionym źródłem finansowania innowacyjnych projektów z zakresu zrównowaŝonego rozwoju i energooszczędności są fundusze strukturalne. Są one waŝne dla wielu regionów Unii Europejskiej. Tu w głównej mierze aktywność powinna się skupić na sektorze budownictwa mieszkaniowego. Na szczeblu Unii Europejskiej, w celu zwiększenia dynamiki inwestycji w energetykę zrównowaŝoną, wprowadza się zachęty podatkowe. Ulgi mogą dotyczyć przede wszystkim podatków niebezpośrednich. Przykładem moŝe być tutaj opodatkowanie samochodów pasaŝerskich w zaleŝności od stopnia zanieczyszczania środowiska, jak równieŝ do moŝliwości stosowania kredytów podatkowych dla przedsiębiorstw oraz konsumentów. PołoŜenie duŝego nacisku na rozwój róŝnorodnych form finansowania inwestycji związanych z odnawialnymi źródłami energii (OZE) i efektywnością energetyczną doprowadziło do powstania licznych instrumentów oferowanych przez instytucje na szczeblu krajowym i regionalnym. W dalszej części autor przedstawi kilka funduszy, które pozwalają pozyskać niezbędny kapitał. 2. Klasyfikacja beneficjentów ubiegających się o finansowanie projektów ekologicznych Instrumenty finansowe, które mogą być przeznaczone na realizację przedsięwzięć proekologicznych, rozpatrywać moŝna z osobna dla: 1) sektora publicznego, w tym samorządów i ich jednoosobowych spółek oraz związków, a takŝe innych jednostek budŝetowych, 2) przedsiębiorstw, w tym podmiotów komercyjnych, rolników oraz organizacji pozarządowych, 3) osób fizycznych, w tym np. wspólnot mieszkaniowych. W roku 2012 oraz w kolejnych latach, znaczną aktywnością na polu energetyki odnawialnej i efektywności energetycznej powinny wykazywać się podmioty publiczne. Zgadnie z zaleceniami Parlamentu Europejskiego powinny one dawać przykład w realizacji innowacyjnych przedsięwzięć. W tabelach 1 i 2 zaprezentowano dane dotyczące preferencyjnych źródeł finansowania inwestycji przeznaczonych dla sektora publicznego oraz przedsiębiorstw. 3

4 Tabela 1. Źródła finansowania OZE w projektach sektora publicznego Podmiot finansujący/dysponent środków pomocowych Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOSiGW) Fundusze krajowe 1) "Program dla przedsięwzięć w zakresie odnawialnych źródeł energii i obiektów wysokosprawnej kogeneracji", tzw. OZE1: 15-letnie, niskooprocentowane poŝyczki w wysokości do 75% kosztów kwalifikowanych inwestycji, których koszt przekracza 10 mln zł. 2) "Energetyczne wykorzystanie zasobów geotermalnych": wysokość dofinansowania do 70% kosztów kwalifikowanych (ale nie więcej niŝ 12 mln zł). Fundusze zagraniczne 1) Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ), działanie 9.1.: dotacje w wysokości do 30 mln zł na inwestycje, których koszt przekracza 10 mln zł, spełniające wymogi wysokosprawnej kogeneracji - m.in. biogazownie. 2) POIiŚ, działanie 9.3.: termomodernizacja budynków uŝyteczności publicznej (w tym montaŝ kolektorów słonecznych); obejmuje dotacje z Funduszu Spójności w wysokości do 50 mln zł. 3) Green Investment Scheme (GIS) czyli System Zielonych Inwestycji: dotacje i/lub poŝyczki na termomodernizację budynków uŝyteczności publicznej (w tym instalację OZE); budowę biogazowni rolniczych; budowę elektrociepłowni i ciepłowi na biomasę. Ministerstwo Gospodarki 1) POIiŚ, działanie 9.4.: Dotacje na inwestycje w OZE obejmujące wykorzystanie energii wiatrowej, słonecznej, wodnej oraz wytwarzanej z biomasy; projekty powyŝej 10 mln zł Bank Gospodarstwa Krajowego Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 1) Premia termomodernizacyjna: BGK oferuje dotacje do 16% kosztów poniesionych na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, mogącego obejmować zamianę źródeł energii na OZE 1) Program dla przedsięwzięć w zakresie odnawialnych źródeł energii i obiektów wysokosprawnej kogeneracji 1) Projekt Efektywności Energetycznej GEF (Global Environment Fund): program poręczeń od 50% do 70% wysokości kredytu zaciągniętego w banku komercyjnym, na inwestycje energooszczędne Źródło: Bank Gospodarstwa Krajowego, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, W latach na inwestycje związane z poprawą efektywności energetycznej oraz szeroko rozumianą energetykę odnawialną przeznaczone były znaczne środki z budŝetu Unii Europejskiej, jak i innych funduszy pomocowych (np. fundusz norweski.). Podobnie jest w przypadku środków krajowych przeznaczonych na instrumenty finansujące rozwój alternatywnych źródeł energii. Z wstępnych informacji napływających z Komisji Europejskiej wnioskować moŝna, Ŝe w kolejnym okresie programowania, tj. na lata pula funduszy na te właśnie cele ulegnie zwiększeniu. 4

5 Tabela 2. Źródła finansowania OZE dla przedsiębiorstw Podmiot finansujący/dysponent środków pomocowych Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOSiGW) Fundusze krajowe 3) "Program dla przedsięwzięć w zakresie odnawialnych źródeł energii i obiektów wysokosprawnej kogeneracji", tzw. OZE1: 15-letnie, niskooprocentowane poŝyczki w wysokości do 75% kosztów kwalifikowanych inwestycji, których koszt przekracza 10 mln zł. 4) "Energetyczne wykorzystanie zasobów geotermalnych": wysokość dofinansowania do 70% kosztów kwalifikowanych (ale nie więcej niŝ 12 mln zł). Fundusze zagraniczne 4) Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ), działanie 9.1.: dotacje w wysokości do 30 mln zł na inwestycje, których koszt przekracza 10 mln zł, spełniające wymogi wysokosprawnej kogeneracji - m.in. biogazownie. 5) POIiŚ, działanie 9.3.: termomodernizacja budynków uŝyteczności publicznej (w tym montaŝ kolektorów słonecznych); obejmuje dotacje z Funduszu Spójności w wysokości do 50 mln zł. 6) Green Investment Scheme (GIS) czyli System Zielonych Inwestycji: dotacje i/lub poŝyczki na termomodernizację budynków uŝyteczności publicznej (w tym instalację OZE); budowę biogazowni rolniczych; budowę elektrociepłowni i ciepłowi na biomasę. Ministerstwo Gospodarki 2) POIiŚ, działanie 9.4.: Dotacje na inwestycje w OZE obejmujące wykorzystanie energii wiatrowej, słonecznej, wodnej oraz wytwarzanej z biomasy; projekty powyŝej 10 mln zł Bank Gospodarstwa Krajowego Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 2) Premia termomodernizacyjna: BGK oferuje dotacje do 16% kosztów poniesionych na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, mogącego obejmować zamianę źródeł energii na OZE 2) Program dla przedsięwzięć w zakresie odnawialnych źródeł energii i obiektów wysokosprawnej kogeneracji 2) Projekt Efektywności Energetycznej GEF (Global Environment Fund): program poręczeń od 50% do 70% wysokości kredytu zaciągniętego w banku komercyjnym, na inwestycje energooszczędne Źródło: Bank Gospodarstwa Krajowego, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Polski rząd sformułował politykę energetyczną, która daje podstawy do wzmoŝonej aktywności inwestorów na rynku energetycznym. Do głównych celów tej polityki, w zakresie poprawy efektywności energetycznej zaliczono [Ustawa o efektywności energetycznej, 2011]: dąŝenie do utrzymania zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego, tj. rozwoju gospodarki następującego bez zwiększenia zapotrzebowania na energię pierwotną, 5

6 konsekwentne zmniejszanie energochłonności polskiej gospodarki do poziomu UE-15. Ponadto określone zostały cele szczegółowe, na drodze do poprawy efektywności energetycznej, polegające m. in. na: zwiększeniu sprawności wytwarzania energii elektrycznej, poprzez budowę wysokosprawnych jednostek wytwórczych; dwukrotnym wzroście do roku 2020 produkcji energii elektrycznej wytwarzanej w technologii wysokosprawnej kogeneracji, w porównaniu do produkcji w 2006 r.; zmniejszeniu wskaźnika strat sieciowych w przesyle i dystrybucji, poprzez m.in. modernizację obecnych i budowę nowych sieci, wymianę transformatorów o niskiej sprawności oraz rozwój generacji rozproszonej; wzroście efektywności końcowego wykorzystania energii; zwiększeniu stosunku rocznego zapotrzebowania na energię elektryczną do maksymalnego zapotrzebowania na moc w szczycie obciąŝenia, co pozwala zmniejszyć całkowite koszty zaspokojenia popytu na energię elektryczną. Przewiduje się jednocześnie szereg narzędzi, w tym finansowych, które stanowiły będą zachętę dla inwestorów, do podejmowania projektów zgodnych ze strategią rządu polskiego. Wśród nich wymienić naleŝy: wsparcie inwestycji w zakresie oszczędności energii przy zastosowaniu kredytów preferencyjnych oraz dotacji ze środków krajowych i europejskich, w tym w ramach ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów, Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, regionalnych programów operacyjnych, środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; wspieranie prac naukowo-badawczych w zakresie nowych rozwiązań i technologii zmniejszających zuŝycie energii we wszystkich kierunkach jej przetwarzania oraz uŝytkowania; stosowanie obowiązkowych świadectw charakterystyki energetycznej dla budynków oraz mieszkań przy wprowadzaniu ich do obrotu oraz wynajmu; zobowiązanie sektora publicznego do pełnienia wzorcowej roli w oszczędnym gospodarowaniu energią. WdroŜenie zaproponowanych działań ma na celu bardzo istotne zmniejszenie energochłonności polskiej gospodarki. Jednocześnie działania te mają wpłynąć na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego naszego kraju i wzrost koniunktury w sektorach powiązanych z planowanymi działaniami. 6

7 3. Atrakcyjność finansowa, ryzyka i bariery związane z inwestycjami w zrównowaŝoną energetykę Przygotowanie inwestycji wymaga przeprowadzania analizy ryzyk projektu mogących wpłynąć na powodzenie jego realizacji i dochodowość. Zazwyczaj dokonuje się tej analizy poprzez wskazanie określonej liczby czynników ryzyka, a następnie rozwaŝa skalę ich oddziaływania na projekt. Najczęściej wskazuje się na następujące rodzaje ryzyk [Meijer, Hekkert, Koppenjan, 2007, s ]: 1) projektowe: przygotowania, budowy i technicznej wykonalności projektu oraz jego oddziaływania na środowisko, eksploatacji i zarządzania, 2) ekonomiczno-finansowe: poprawność załoŝeń do budowy modelu finansowego, w tym dotyczących stóp procentowych, kursów walutowych, itp., 3) rynkowe: poziomu cen dóbr inwestycyjnych, materiałów, surowców oraz produktów i usług, 4) polityczne: specyficzne ryzyku kraju, w którym realizowany jest projekt, przykładowo stabilność rządu, systemu prawnego (regulacyjne), poszanowanie własności, 5) siły wyŝszej, tj. ryzyko wystąpienia naturalnych katastrof. Cześć z wyŝej wymienionych ryzyk nabiera szczególnego znaczenia w przypadku realizacji projektów energetycznych. Dobrym przykładem jest ryzyko regulacyjne, będące bardzo silne akcentowane w przypadku projektów tzw. zrównowaŝonej energetyki (ang. sustainable energy, SE). Rządy wielu państw deklarują wsparcie finansowe dla rozwoju i wykorzystania nowoczesnych technologii pozyskiwania energii, jednocześnie kreując rozwój środowiska konkurencyjnego, np. poprzez subsydiowanie wydobycia i wykorzystania paliw kopalnych. Regulacje i instrumenty polityki energetycznej to przede wszystkim procedury pozyskiwania licencji na produkcję i sprzedaŝ energii, dotacje inwestycyjne, zachęty podatkowe, liberalizacja rynku energii elektrycznej, czy teŝ kształtowanie zasad emisji zanieczyszczeń. A zatem niejasna, niestabilna lub nieprzewidywalna polityka państwa moŝe utrudniać realizację nowych inwestycji. Jednocześnie teŝ nie moŝna oczekiwać, Ŝe określone regulacje trwały będą w nieskończoność. Dlatego niezbędne jest zapewnienie inwestorom minimum stabilności, polegającego na zagwarantowaniu niezmienności prawa, co najmniej w czasie trwania projektu, co w przypadku inwestycji energetycznych oznacza 10 do 15 lat. Kolejnym, niezwykle waŝnym rodzajem ryzyka w przypadku projektów SE jest ryzyko technologiczne. Wykorzystanie potencjału odnawialnych źródeł energii w sposób efektywny ekonomicznie, jak równieŝ poprawa efektywności bieŝącego zuŝycia energii, powoduje konieczność poszukiwania nowych rozwiązań technologicznych. Rozwój tych technologii jest jednak bardzo ryzykowny, poniewaŝ rozmiary koniecznych do poniesienia kosztów na badania i rozwój nie są znane. Nie jest wiadomym równieŝ, czy i kiedy tego typu innowacje będą mogły być wdroŝone do powszechnego uŝytku, ani teŝ, czy w rzeczywistości będzie moŝna je wykorzystywać zgodnie z oczekiwaniami. 7

8 W projektach zrównowaŝonej energetyki, zwrócić naleŝy uwagę na ryzyko zasobów [Wustenhagen, Teppo, 2006, s ]. Takim ryzykiem obarczone mogą być przykładowo farmy wiatrowe, w sytuacjach, kiedy występują dni bezwietrzne. Występować mogą teŝ sytuacje, w których energetyka odnawialna konkuruje o zasoby z innymi sposobami ich zagospodarowania, jak to ma miejsce w przypadku zbóŝ nadających się do produkcji biopaliw. Ich alternatywnym zastosowaniem jest wykorzystanie w krajach dotkniętych głodem i ubóstwem. Zasoby ludzkie takŝe mogą być potencjalnym czynnikiem ryzyka w projektach proekologicznych. Sektor SE jest stosunkowo młody, dlatego teŝ jest ciągle bardzo wraŝliwy i zaleŝny od wiedzy i umiejętności przedsiębiorców. Inwestorzy mogą obawiać się zatem, iŝ zamiast profesjonalnych menedŝerów, zorientowanych na rozwój firmy i podnoszenie jej wartości rynkowej, w przedsiębiorstwach znajdą zatrudnienie osoby o idealistycznych poglądach, co moŝe wpłynąć negatywnie na proces zarządzania inwestycjami. Oczywistym jest fakt, iŝ prywatni inwestorzy angaŝować się będą w finansowanie, rozwój i wykorzystanie niskoemisyjnych rozwiązań energetycznych tylko wówczas, jeŝeli będą mogli uzyskać satysfakcjonującą ich stopę zwrotu. Atrakcyjność finansowa projektów pojmowana jest w tym wypadku, jako nadwyŝka zdyskontowanych wpływów na wydatkami związanymi z przeprowadzeniem inwestycji. Przy czym za stopę dyskontową przyjmowany jest zazwyczaj średni waŝony koszt kapitału (ang. weighted average cost of capital, WACC). Zwrócić tu naleŝy uwagę, iŝ w przypadku przedsięwzięć obarczonych większym ryzykiem, inwestorzy oczekują wyŝszej stopy zwrotu, co przekłada się na wzrost WACC. W projektach zrównowaŝonej energetyki, poza klasycznymi metodami oceny inwestycji stosuje się specyficzne miary i wskaźniki. Są to tzw. podejścia zaktualizowanego kosztu (ang. levelized cost approach, LCA) oraz kosztu netto energii (ang. net cost apprach). Wielu naukowców zajmujących się rozwojem alternatywnych sposobów pozyskiwania energii skupia swoją uwagę na porównywaniu kosztów jej wytworzenia [Houghton, Cruden, 2009, s ]. Będąc waŝnym elementem konkurencyjności i pojmowania rynku, relatywny koszt stanowi według nich dobry wyznacznik finansowej atrakcyjności innowacyjnych przedsięwzięć. I właśnie sposób porównywania kosztów jest podstawą koncepcji LCA. Zaktualizowany koszt przedstawia bieŝącą wartość całkowitych kosztów budowy i eksploatacji inwestycji (np. elektrowni) w cyklu jej ekonomicznego Ŝycia, przeliczoną na równowaŝne roczne płatności (Energy Glossary, IEA). Wskaźnik ten ma jednak oparty został na uproszczeniu, które pomija w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych szereg istotnych zmiennych, takich jak zróŝnicowanie ryzyka wdraŝania róŝnych technologii pozyskiwania czy teŝ oszczędzania energii. MoŜe to prowadzić do błędnych wniosków w ocenie inwestycji, gdyŝ koszty wykorzystania niektórych technologii, na skutek pominięcia waŝnych czynników ryzyka, są zaniŝone. Tak jest w przypadku rozwiązań opartych na paliwach kopalnych (ropa naftowa, gaz), poniewaŝ zmienność cen surowców na rynku i ryzyko z tym związane, powinno być uwzględnione w stopie dyskontowej uŝywanej do oceny przepływów pienięŝnych tego typu przedsięwzięć. Stosowanie 8

9 bowiem jednej stopy dyskontowej dla wszystkich rodzajów technologii pozyskiwania energii, prowadzi zazwyczaj do "faworyzowania" paliw konwencjonalnych. 4. Innowacyjne formy finansowania Systematyczne uszczuplanie zasobów paliw kopalnych wynikające z potrzeb zaspokojenia popytu na energię, prowadzi do poszukiwania nowoczesnych rozwiązań słuŝących wytwarzaniu energii i poprawie efektywności jej wykorzystania. Prowadzenie badań, prototypowe wdroŝenia, a w końcu wykorzystanie technologii na szeroką skalę związane jest z ponoszeniem znacznych wydatków. Aby sprostać tym wyzwaniom, na świecie opracowywane są coraz kolejne innowacyjne instrumenty, pozwalające pozyskiwać środki na finansowanie projektów inwestycyjnych zrównowaŝonej energetyki. PoniŜej przedstawione zostanie kilka przykładów rozwiązań stosowanych na świecie: 1) Handel węglem: na bazie ustaleń z Kioto, powstał w 2005 r. Europejski System Handlu Emisjami (EU Emission Trading System, EU ETS), który jest pierwszym na świecie międzynarodowym systemem typu ograniczenie-handel (ang. cap-and-trade) realizowanym na poziomie przedsiębiorstw, opartym na handlu zezwoleniami na emisje dwutlenku węgla (CO2) i innych gazów cieplarnianych. Ustalanie w ramach ETS cen za kaŝdą tonę wyemitowanego węgla, zachęca do inwestycji w technologie niskoemisyjne (niskowęglowe). W wyniku wprowadzenia systemu przedsiębiorcy coraz częściej biorą pod uwagę koszty emisji CO2, w sposób pomysłowy i kreatywny wyszukując innowacyjne i mniej kosztowne sposoby walki ze zmianami klimatu. System przyczynił się do uruchomienia nowych sektorów usługowych, takich jak np. handel uprawnieniami do emisji CO2, finansowanie działań ograniczających emisje, czy teŝ zarządzanie nimi oraz ich audyt; 2) Zielone obligacje: instrumenty finansowe pozwalający gromadzić fundusze na realizację projektów proekologicznych. Przykładem moŝe być program uruchomiony przez Swedish Bank SEB i Bank Światowy, w odpowiedzi na zapotrzebowanie zgłaszane przez skandynawskich inwestorów instytucjonalnych (Cameron, Blood, 2009; Cameron, Holmes, 2009); 3) Mikro-finansowanie: skala projektu jest jedną z głównych barier dla inwestycji typu SE. Małe projekty, w przewaŝającej części dla gospodarstw domowych i na poziomie społeczności lokalnych, mogą być finansowane w oparciu o tzw. mikro-kredyty (Balachandra, Nathan, Salk, Reddy, 2010); 4) Instrumenty poprawy efektywności energetycznej: projekty inwestycyjne w tym obszarze są bardzo kapitałochłonne, a ich efekty niepewne. W wielu przypadkach, podmioty takie jak banki, organizacje pozarządowe, czy teŝ związane z usługami dostaw energii oraz właściciele budynków i mieszkań, mogą współpracować na wypracowaniem rozwiązań zapewniających oszczędności oraz pozwalających uniknąć wysokich nakładów początkowych inwestycji. W stanach 9

10 Zjednoczonych przykładem takiej instytucji jest Clinton Fundation Climate Change Initiative's Energy Efficiency Buildings Retrofit Program (Cameron, Blood, 2009). 5) Energy Performance Contracting: jest to nie tylko model finansowania, ale przede wszystkim program wdraŝania praktycznych środków poprawy efektywności energetycznej, które zastosowane w budynku pozwalają na dokonanie oszczędności w zuŝyciu energii w obszarach takich jak: HVAC (Heating, Ventilation, Air Conditioning), oświetlenie, zarządzanie energią, zarządzanie obciąŝeniami szczytowymi, izolacją cieplną. Rolą EPC jest ograniczenie zuŝycia energii do niezbędnego minimum poprzez osiąganie efektywności energetycznej po drugiej stronie łańcucha energetycznego czyli po stronie popytu, u klienta. Zagwarantowanie osiągnięcia określonego poziomu oszczędności w okresie obowiązywania umowy moŝliwe jest dzięki stosowaniu procedury M&V (Pomiar i Weryfikacja) opartej na międzynarodowym protokole IPMVP, która pozwala na dokładne oszacowanie spodziewanych wyników np. pomimo zmian klimatu i starzenia się budynku. Bez wątpienia największymi korzyściami EPC są: transfer ryzyka na firmę ESCO (Energy Services Company / Energy Savings Company), realizacja inwestycji u klienta bez konieczności zapewnienia jej finansowania oraz dostęp do specjalistycznych usług w ramach przedsięwzięcia. W Polsce instrumenty tego typu proponuje grupa kapitałowa ENERGA. Resumując stwierdzić moŝna, iŝ na świecie występują liczne przykłady konstruowania nowych instrumentów finansowych, umoŝliwiających finansowanie projektów inwestycyjnych w obszarze zrównowaŝonej energetyki. Wykorzystując doświadczenia zagranicznych partnerów moŝliwe jest wprowadzenie podobnych rozwiązań w Polsce. Niezbędne jest jednak w tym zakresie zainteresowanie i współpraca sektora publicznego, instytucji finansowych i przedsiębiorców. Zakończenie Rok 2012 został ogłoszony Międzynarodowym Rokiem ZrównowaŜonej Energii dla Wszystkich Ludzi. Pod tym działaniem podpisał się Ban Ki-moon, Sekretarz Generalny ONZ, postulując, aby do 2030 roku zrealizowane zostały trzy główne cele związane z powszechnym dostępem do zrównowaŝonej energii. Dotyczą one: powszechnej dostępności nowoczesnych usług energetycznych, podwojenia tempa poprawy efektywności energetycznej i podwojenia udziału energii odnawialnej w globalnym wymiarze wykorzystywanych źródeł energii. Celem artykuły było pokazanie przykładów dostępnych w Polsce i na świecie instrumentów słuŝących rozwojowi szeroko pojmowanej energetyki zrównowaŝonej. Inwestycje w tym obszarze obarczone są jednak szczególnym ryzykiem, a takŝe podczas realizacji napotykają liczne bariery i utrudnienia. Niemniej jednak, ze względu na ich nie tylko biznesową, ale takŝe społeczną rolę, 10

11 zasługują na zainteresowanie i wsparcie ze strony rządu, instytucji finansowych, jak równieŝ sektora naukowo-badawczego. 1 Energia pierwotna energia zawarta w pierwotnych nośnikach energii, pozyskiwanych bezpośrednio ze środowiska, w szczególności: węglu kamiennym energetycznym (łącznie z węglem odzyskanym z hałd), węglu kamiennym koksowym, węglu brunatnym, ropie naftowej (łącznie z gazoliną), gazie ziemnym wysokometanowym (łącznie z gazem z odmetanowania kopalń węgla kamiennego), gazie ziemnym zaazotowanym, torfie do celów opałowych oraz energia: wody, wiatru, słoneczna, geotermalna wykorzystywana do wytwarzania energii elektrycznej, ciepła lub chłodu, a takŝe biomasa w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz. U. Nr 169, poz. 1199, z późn. zm.2); za: Dz. U. z 2011 r. Nr 94, poz. 551 z pózn. zm. 2 Efektywność energetyczna stosunek uzyskanej wielkości efektu uŝytkowego danego obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji, w typowych warunkach ich uŝytkowania lub eksploatacji, do ilości zuŝycia energii przez ten obiekt, urządzenie techniczne lub instalację, niezbędnej do uzyskania tego efektu; za: Dz. U. z 2011 r. Nr 94, poz. 551 z pózn. zm. Literatura: 1. Cameron J., Blood D., Catalizyng Capital Towrds the Low-Carbon Economy. Copenhagen Climate Council, Copenhagen Cameron J., Holmes I. Accelerating green Infrastructure Investment with Green Bonds. Green Aliance, Londyn Houghton T, Cruden A., An investment-led approach to analysing the hydrogen energy economy in the UK. "International Journal of Hydrogen Energy", 34 (10) IEA World Energy Outlook, International Energy Agency Komunikat Komisji z dnia 19 października 2006 r., Plan działania na rzecz racjonalizacji zuŝycia energii: sposoby wykorzystania potencjału, [COM(2006) 545 wersja ostateczna Dz.U. C 78 z ]. 6. Meijer I. S. M., Hekkert M. P., Koppenjan J. F. M., The influence of perceived uncertainty on entrepreneurial action in emerging renewable energy technology; biomass gasification projects in the Netherlands. "Energy Policy", 35 (11) Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, uchwała nr 202/2009 Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009 r. 8. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej, Dz. U. z 2011 r. Nr 94, poz. 551 z pózn. zm. 9. Wustenhagen R., Teppo T., Do venture capitalists really invest in good industries? Risk-return perceptions and path dependence in the emerging European energy VC market. "International Journal of Technology Managemant", 34 (1)

12 Streszczenie Autor artykułu poruszył kwestie dotyczące instrumentów finansowych, barier, ryzyk występujących w trakcie przygotowania i realizacji projektów inwestycyjnych w zakresie odnawialnych źródeł energii oraz poprawy efektywności energetycznej. Stwierdzić naleŝy, iŝ zarówno na świecie, jak i w Polsce przykłada się duŝą wagę do rozwoju technologii i projektów w tym obszarze. Jednak światowy kryzys spowodował, iŝ coraz trudniej pozyskiwać jest środki finansowe na nowe inwestycje, zwłaszcza obarczonych podwyŝszonym ryzkiem uzyskania satysfakcjonującej stopy zwrotu. Dlatego niezbędne jest rozpoznawanie najlepszych praktyk światowych praktyk w zakresie opracowywania i wdraŝania innowacyjnych instrumentów finansowych i zarządzania ryzkiem z nimi związanych. RENEWABLE ENERGY AND ENERGY-EFFICIENCY INVESTMENTS FINANCING - ATTRACTIVENESS, BARRIERS AND RISK Summary The role of investment projects linked to sustainable energy area still increasing in the world but financial crisis caused difficulties in finding relative sources of financing. Author pointed some important facts about financial instruments, barriers and risk which the investors are faced while preparing and operating investment projects in this area. Informacje o autorze: dr Krzysztof Szczepaniak WyŜsza Szkoła Bankowa Katedra Finansów Przedsiębiorstw kszczepaniak@wzr.ug.edu.pl 12