ALTERNATYWNE I WSPOMAGAJĄCE METODY KOMUNIKACJI (AAC) Wpisany przez tekst K.Lewtak, J.Parys, zdj. M.Król-Moździerz

Transkrypt

1 Komunikowanie się ludzi jest, obok produkcji i wymiany, najczęstszą formą społecznego zachowania się człowieka i grup społecznych - od grup pierwotnych do wielkich zbiorowości. Niemal codziennie wyrażamy swoje intencje, negocjujemy i w następstwie podejmujemy decyzje. Stale wyrażamy doświadczane uczucia, np." jest mi przyjemnie", bądź "czuje się okropnie". Rozmowa jest jedną z najskuteczniejszych terapii, ponieważ jednostka pragnie swój świat przekazać drugiej osobie czy grupie osób. Rozmowa jest procesem wymiany myśli i uczuć między partnerami społecznej interakcji. Jest sposobem wzajemnego ubogacania się, a jednocześnie daje poczucie zjednoczenia ze względu na wspólnie podzielone wartości. Jeden z problemów naszych czasów wiąże się z osobami wykluczonymi z procesu komunikowania się na skutek często wielorakich ograniczeń. Chodzi tu zwłaszcza o dzieci z uszkodzeniem centralnego układu nerwowego, z chorobami genetycznymi, poważnymi opóźnieniami psychoruchowymi, niemówiące, dzieci z autyzmem wczesnodziecięcym, zaburzeniami percepcyjnymi czy głęboko upośledzone umysłowo. Mają one ograniczone możliwości ze względu na niepełnosprawność komunikowania się, a to staje się wtórną przyczyną blokującą rozwój umysłowy, emocjonalny, społeczny, a w konsekwencji i fizyczny. Dzisiaj coraz częściej podejmuje się próby włączania tej fizycznej grupy osób z ciężkimi uszkodzeniami do aktywności szerszych grup społecznych, a nie tylko rodziny. W realizacji idei integracji społecznej należy unikać wykluczeń z powodu ciężkich zaburzeń w komunikowaniu się z osobami bliskimi, a także dalszymi. W obecnym czasie komunikacja wspomagająca i alternatywna (ang. Augmentative and Alternative Communications - AAC) jest standardowym postępowaniem rehabilitacyjnym. Miejscem powstania i rozwoju bujnie rozwijającej się interdyscyplinarnej wiedzy naukowej, praktycznej, technologicznej w dziedzinie wspomagającej i alternatywnej komunikacji są Stany Zjednoczone Ameryki Północnej i Kanada. Idea AAC pojawiła się w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. W 1983 roku w Toronto powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie Wspomagającej i Alternatywnej Komunikacji. Obecnie w Polsce rozwija się ruch naukowo? aplikacyjny AAC. W 1999 roku powstało stowarzyszenie " Mówić bez słów". Komunikacja wspomagająca jest definiowana jako proces wspomagania zdolności mówienia, alternatywna zaś - jako proces przyswajania zastępczych sposobów dla zapewnienia substytutu braku mowy dźwiękowej. Obecnie istnieją możliwości zastosowania wspomagających sposób porozumiewania się w celu wzmocnienia i uzupełnienia mowy, zagwarantowania dziecku, gdy nie mówi, zastępczych sposobów. Znanych jest wiele wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się, które stwarzają dziecku warunki do ekspresji potrzeb, dokonywania wyborów, zadawania 1 / 10

2 pytań, przeczenia, prowadzenia rozmowy itd. Terapią z zastosowaniem wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się prowadzi się w naturalnych interakcjach, w toku codziennych zajęć, w sytuacjach życia rodzinnego, ośrodkach wczesnej interwencji, w przedszkolu i szkole. Nauka wspomagających i alternatywnych sposobów komunikowania się jest możliwa bardzo wcześnie, wtedy gdy w zachowaniu dziecka pojawiają się oznaki intencjonalności. Wśród systemów komunikowania się z użyciem znaków, symboli wyróżniamy: graficzne, manualne, dotykowo - przestrzenne oraz dźwiękowe. Jednym z najczęściej stosowanych systemów znaków graficznych jest PSC (Picture Communication System) i PIC (Pictogram Ideogram Communication) oraz system K. Blissa. Systemy te zostały adoptowane do potrzeb polskiego użytkownika i są popularyzowane między innymi przez Stowarzyszenie na rzecz Propagowania Sposobów Porozumiewania się "Mówić bez słów". Istotą systemów graficznych jest przekaz informacji za pomocą znaków w postaci obrazków, fotografii, rysunków liniowych i liter. Znaki te ilustrują znaczenia słów zwyczajowo używanych, fraz, zdań bądź zwrotów grzecznościowych. Posługiwanie się znakami graficznymi wymaga od użytkownika korzystania z pomocy komunikacyjnych, począwszy od zwykłych tablic do wskazania, a skończywszy na urządzeniach o zaawansowanej technologii komputerowej. Kolejnym sposobem wspomagającym porozumiewanie się są gesty oraz systemy gestów. Gesty są naturalnym powszechnym sposobem porozumiewania się. Już małe dziecko, zanim zacznie mówić, posługuje się gestami wskazującymi i ilustrującymi wygląd przedmiotu i czynności, a następnie gestami ustrukturyzowanymi - konwencjonalnymi, takimi jak "przepraszam", "ja", "ty" itd. Dla wielu dzieci w komunikowaniu się podstawowy zestaw gestów może okazać się wystarczający, dla innych będzie wymagał poszerzenia. Można wtedy korzystać ze specjalnie opracowanych, bogatszych systemów gestów, np. Makaton czy Coghamo. Ponadto bardzo pomocne w porozumiewaniu się dzieci niemówiących SA znaki przestrzenno - dotykowe. Są to przedmioty używane w celu nadawania przekazów o charakterze komunikacyjnym. Używa się ich dla dokonywania aktów wyboru, tworzenia kalendarzy i rozkładów dnia, komunikowania się, w interakcjach społecznych. Można wykorzystać różne rodzaje przedmiotów: naturalne, atrapy, miniatury przedmiotów i ich fragmenty, np. kredka jako symbol całego zestawu, łańcuch jako symbol karuzeli. Stosowane w pracy nad rozwojem porozumiewania się dziecka niemówiącego systemy znaków powinny się charakteryzować łatwością demonstrowania i wykonywania znaków, czytelnością, możliwością tworzenia różnych kombinacji i łączenia znaków ułatwiających znaczenie przekazu. Wskazane jest korzystanie z wielu znaków i systemów. Ostateczny wybór metody porozumiewania się zależy przede wszystkim od: - możliwości fizycznych: sprawności ruchowej, manualnej, napięcia mięśniowego; możliwości wskazywania znaków, wykonywania gestów, stanu wzroku, słuchu; - możliwości intelektualnych: pamięci, percepcji, myślenia, uwagi, funkcji symbolicznych; 2 / 10

3 - motywacji i emocji, inicjatywy i reakcji na bycie zrozumianym lub nie; - środowiska dziecka: partnerzy w komunikowaniu się, rodzina, rówieśnicy, nauczyciele, terapeuci. Warto podkreślić, że wczesne podjęcie pracy nad rozwojem umiejętności komunikacyjnych jest bardzo ważne dla ogólnego funkcjonowania dziecka, stopniowego osiągania autonomii, bycia komunikatorem i odbiorcą w interakcjach społecznych. W każdym wypadku należy poszukiwać indywidualnych sposobów w pokonywaniu bariery milczenia i niezrozumienia. Nawet najlepiej dostosowane sposoby porozumiewania się i różnorodne pomoce techniczne i elektroniczne nie są wystarczające bez wykorzystania bogactwa mowy ciała, osobistego leksykony znaków przekazywanych przez dziecko oraz dostosowania partnerów do swoistego przekazu dziecka niemówiącego, poprzez cierpliwe słuchanie, patrzenie, odczuwanie w odpowiedniej przestrzeni psychologicznej. SPRZĘT SPECJALISTYCZNY TECH TOUCH - komputerowe urządzenie specjalistyczne z ekranem dotykowym, przeznaczone do pracy mobilnej, z możliwością montażu na stanowisku niepełnosprawnego ucznia (np. do wózka inwalidzkiego), z systemem Windows XP. KLAWIATURA INTELLIKEYS UBS - jest nakładkową klawiaturą pozwalającą osobom z bardzo różnymi niepełnosprawnościami używać komputer. KEYGURADS FOR INTELLIKEYS - specjalne plastikowe - akrylowe nakładki z otworami, ograniczające dostęp do znaków znajdujących się na nakładce klawiatury IntelliKeys. KLAWIATURA BIGKEYS PLUS - klawiatura zaprojektowana dla początkujących. Duże klawisze i prosty układ klawiatury BigKeys Plus pomagają użytkownikom łatwo znaleźć litery. KEYGUARDS FOR BIGKEYS - nakładki (ramki) plastikowe z otworami, zaprojektowane specjalnie dla niepełnosprawnych użytkowników komputerów i klawiatury. BIGKEYS SKINS - są to osłony na klawiaturę. BigKeys Plus w formie uformowanej, plastikowej pokrywy, które chronią klawiaturę BigKeys przed zniszczeniem, zdzieraniem i wytarciem. GUARDED KEYBOARD - klawiatura z nakładką pozwalająca na oparcie dłoni. Standardowa klawiatura z metalową nakładką z otworami, pozwalająca oprzeć dłoń ponad klawiszami i eliminująca możliwości wielu klawiszy jednocześnie. KLAWIATURA LARGE PRINT - charakteryzuje się wysokim kontrastem liter na standardowej klawiaturze. Litery są do 400% większe niż na klawiaturze standardowej. BIGTRACK - jest to urządzenie dla użytkowników, nie posiadających takich umiejętności ruchowych, które wymagane są przy obsłudze zwyczajnej myszy. 3 / 10

4 KINDTRAC - jest dwuprzyciskową, podłączoną do komputera i wykorzystywaną do grania "myszą" - " piłką'. KidTrac posiada także funkcję przewijania zawartości ekranu. TRACK PRO - jest to mysz nagłowna, urządzenie śledzące ruch głowy, które steruje ruchem kursora i odpowiedzialne jest za kliknięcia. Stanowi to, dla osób z niedowładem rąk, alternatywę myszy. HEAD POINTER - metalowy pisak nagłowny. Specjalny, wygodny, bardzo lekki stelaż pozwala umocować pisak na głowie. PRZYCISKI, PRZEŁĄCZNIKI - SWITCHES są to urządzenia stanowiące kolejny sposób ułatwiający dostęp do komputera w aplikacjach w nim zainstalowanych, szczególnie dla osób z niepełnosprawnościami ruchowymi. Oto dwa z nich: BIG SWITCH - jest to duży przełącznik, o średnicy 12,7 cm, z kablem w bazie. JELLY BEAN - jest to średni przełącznik o średnicy 6,3 cm. SWEETY! - interfejs do podłączania przycisków/przełączników. Sweety! Daje możliwość podłączania 5 przycisków/przełączników do komputera za pomocą bezprzewodowego interfejsu Bluetooth lub za pomocą dołączonego nadajnika Bluetooth poprzez złącze UBS. SLIM ARMSTRONG MOUNTING SYSTEM - jest to ramię, na którym można zamontować przycisk/przełącznik. Ramie to przytwierdza się do blatu biurka, stolika lub wózka. MAGIC TOUCH - ekrany dotykowe, które można przyłączyć do poprzedniej części istniejącego monitora. KOMUNIKATORY KOMUNIKATORY - urządzenia do nagrywania i odtwarzania komunikatorów, wspomagające komunikację osób niemówiących. TECH/TALK - komunikator umożliwiający przygotowanie 8 komunikatów na 6 poziomach, popartych obrazkami lub/i napisami umieszczonymi w kolejnych okienkach komunikatora, adekwatnych do nagranych komunikatów. TECH/SPEAK - komunikator umożliwiający nagranie 32 komunikatów popartych 32 symbolami/napisami umieszczonymi w kolejnych okienkach komunikatora, popartych nagranymi, adekwatnymi komunikatami. TECH/FOUR - komunikator umożliwiający nagranie 4 komunikatów, w czterech okienkach komunikatora. PARTNER/ONE STEPPER - komunikator umożliwiający nagranie wielu komunikatów, wypowiadanych kolejno, po naciśnięciu przycisku. PARTNER/TWO - komunikator umożliwiający nagranie 2 komunikatów. Każde okno mieści 4 / 10

5 jeden komunikat? poparty opisem/symbolem. PARTNER/FOUR - komunikator umożliwiający nagranie i odtwarzanie 4 komunikatów. BASE TRAINER -komunikator zawierający cztery przełącznik płaskie? prostokątne oraz cztery szerokie otwory na karty z rysunkami, symbolami. GO TALK - jest to seria komunikatorów? lekkich, przenośnych i wytrzymałych urządzeń, które są idealne do użycia przez osoby niemówiące. GOTALK 4+ - komunikator z 4 klawiszami zmiennymi i 2 stałymi, do nagrywania komunikatów na 5 poziomach. GOTALK 9+ - komunikator posiadający 9 okienek zmiennych i 3 stałe, do nagrywania komunikatów na 5 poziomach. MAGNETYCZNY KOMUNIKATOR LITEROWY - służy do porozumiewania się ucznia (np. dziecka z poważnie zaburzoną komunikacją lub dziecka niemówiącego) z nauczycielem, opiekunem lub rówieśnikiem, poprzez wskazywanie odpowiednich liter lub innych komunikatów (wyrazy, obrazki, symbole). OPROGRAMOWANIA SPECJALISTYCZNE SYSTEM FOR WINDOWS - oprogramowanie Symbol for Windows zostało zaprojektowane tak, aby wspomagać komunikację, nauczanie, rehabilitację etc. z pomocą języków symbolicznych. Każdy program w tym zestawi daje dostęp do wielu symbolicznych baz danych. Po dodaniu nowej bazy danych do rodziny można będzie się posługiwać również tą nową. Oprogramowanie Symbol to filozofia i metoda pracy dla osób z problemami z komunikacją z otoczeniem. Praca tych osób i ich bliskich skupia się na językach symbolicznych wykorzystywanych do rozwiązywania ich problemów. Nieraz metody te są rozszerzeniem metod opartych o tekst lub mowę, a nieraz całkowicie zastępują inne media. Użytkownicy oprogramowania Symbol for Windows mają potrzebę komunikacji. Nie ma potrzeby ograniczania ich do jednego języka symbolicznego tylko dlatego, że akurat ten jeden jest dostępny. Żaden z języków symbolicznych nie jest kompletny. PAPER CHART MAKER - program do projektowania i drukowania plansz do komunikacji MEMORY - gra wyrabiająca pamięć (z użyciem symboli) PERSONAL COMMUNICATOR - umożliwia używanie symboli przez osoby niepełnosprawne do komunikacji, steruje i generuje mowę syntetyczną SYMBOLE: koncepcja i kategorie Każdy symbol, rysunek lub zdjęcie w każdej z baz danych Symbol for Windows jest połączony z unikalnym pojęciem (?znaczeniem?) w liście pojęć. Pojęcia z tej listy są ułożone w kategorie 5 / 10

6 zgodne ze standardową strukturą kategorii. Ta sama lista pojęć i struktura kategorii jest używana we wszystkich programach. W bazach danych możemy umieszczać również dźwięki, filmy i inne reprezentacje pojęć. BLISS - z 2500 symbolami PICTOGRAM - z 900 symbolami PHOTO - Z 1800 symbolami w formie zdjęć SYMWORD - to mówiący edytor tekstu dla osób wymagających alternatywnej komunikacji. Pozwala na pisanie za pomocą dostarczanych z programem symboli, pełnych słów (pisanie globalne), liter. Umożliwia obsługę komputera za pomocą myszy, klawiatury, przycisków (posiada tryb skanowania pól planszy). Przy kreatywnym wykorzystaniu programu jest świetnym narzędziem edukacyjnym, komunikatorem i doskonałą zabawą. Mocne strony SYMWORD to: - prosty, mówiący edytor tekstu - możliwość użycia przycisków (jednego lub dwóch) do pisania - wysoka jakość mowy syntetycznej RealSpeak, wsparcie standardu SAPI 5 - wymawianie wszystkich funkcji - symbole PCS wspomagające mowę - załączony edytor plansz (GridEd) - zmienna konfiguracja od łatwego pisania symbolami do pisani literami - klawiatura ekranowa (znakowa, wyrazowa lub z symbolami) umożliwiająca wpisywanie do innych aplikacji - możliwość nagrywania dźwięków dla wzbogacenia plansz SERIA PROGRAMÓW SENSORY? oprogramowanie dedykowane osobom z dysfunkcją narządów ruchu, z autyzmem, upośledzonych umysłowo. Programy z tego cyklu pozwalają rozwijać koordynację wzrokowo? ruchową, umożliwiają w prosty sposób, np. przez dotknięcie przypadkowego miejsca na klawiaturze, wywołać różne akcje na ekranie z jednoczesnym bodźcem dźwiękowym, dają poczucie?sprawstwa? osobom z obniżonym często poczuciem wartości. - Ameba 6 / 10

7 - Plazma - Kalejdoskop PROGRAMY LARAMERA - bardzo proste gry i zabawy, dla dzieci w wieku szkolnym, obsługiwane często za pomocą specjalistycznych urządzeń, umożliwiających dostęp do komputera osobom z dużymi ograniczeniami fizycznymi i umysłowymi (przyciski). EASY GAMES - to kolekcja sześciu klasycznych gier arkadowych, które pomagają rozwijać umiejętności obserwacji, przewidywania, odmierzania czasu i koncentracji. Gry mają różne poziomy trudności? od łatwego do nieco trudniejszego. Przeznaczone są dla dzieci od 4 roku życia. HAPPENINGS - jest przeznaczony dla dzieci chcących rozwijać umiejętności percepcji wzrokowej i umiejętności językowej. Gra składa się z 32 różnych rysunków, które za dotknięciem myszy, przycisku lub klawiatury pojawiają się na ekranie. Kiedy obraz jest gotowy, bo użytkownik wykorzystał wszystkie rysunki, komputer oznajmia to dźwiękiem. MEGAMIX - jest zestawem 8 różnych żartobliwych i edukacyjnych gier przeznaczonych dla dzieci w wieku 3-8 lat. Każda gra daje się dostosować do możliwości użytkownika. ABRAKADABRA - służy rozwijaniu umiejętności wzrokowego postrzegania otoczenia, rozwoju języka i technik obsługi przy użyciu przełącznika. Posiada świetną animację i dźwiękowe nagrody za poprawne wykonanie zadania. TEEDY GAMES - to program składający się z 12 różnych akcji. Świetnie rozwija umiejętności poruszania się w przestrzeni oraz nazywania różnych czynności. OOOPS - to zestaw 4 gier arkadowych, kształtujących umiejętności obsługi myszy lub przycisków. Gra zawiera doskonałej jakości grafikę i animację, która spełnia oczekiwania dziecka w każdym wieku. HAPPY DUCK - to program "przyczynowo - skutkowy", pozwalający na trening językowy oraz kształtujący umiejętności pracy z przyciskami lub ekranem dotykowym. Wspomaganie rozwoju. Z Tosią przez pory roku - to specjalistyczna seria programów multimedialnych, przeznaczona przed wszystkim dla: - dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, ruchową bądź sprzężoną (w tym dla dzieci słabo słyszących i niesłyszących, z autyzmem) - jako element wspomagający stymulację wielozmysłową - dzieci z parcjalnymi zaburzeniami rozwoju - jako pomoc w terapii pedagogicznej - dzieci w wieku przedszkolnym - jako element wspierający ich wszechstronny rozwój 7 / 10

8 Pakiet Wspomaganiem rozwoju. Z Tosią przez pory roku - składa się z czterech części odnoszących się do poszczególnych pór roku. Każda z płyt zawiera ćwiczenia o zróżnicowanym poziomie trudności, kształcące w zakresie dziesięciu różnych sprawności. Rozwijanie konkretnych sprawności następuje w ramach poszczególnych działów: - POCZUCIE SPRAWSTWA - dziecko uświadamia sobie, że posługuje się myszka i innym oprzyrządowaniu związanym z programem wywołuje określony efekt na ekranie komputera; -PERCEPCJA WZROKOWA I KOORDYNACJA WZROKOWO - RUCHOWA - dziecko doskonali umiejętności fiksowania wzroku oraz uczy się angażować jednocześnie wzrok i ruch w wykonaniu konkretnego zadania; - PERCEPCJA SŁUCHOWA I KOORDYNACJA SŁUCHOWO - RUCHOWA - dziecko uczy się skupiać uwagę na bodźcach słuchowych, rozwija umiejętności jednoczesnego angażowania słuchu i ruchu w wykonanie konkretnego zadania oraz rozpoznawania i werbalizowania stanów emocjonalnych; - KOORDYNACJA WZROKOWO - SŁUCHOWO - RUCHOWA - dziecko kształtuje umiejętności jednoczesnego angażowania wzroku, słuchu oraz motoryki małej w wykonaniu określonego zadania; - GRAFOMOTORYKA - dziecko, dzięki ćwiczeniom kształtującym motorykę małą, pośrednio przygotowuje się do nauki pisania; - ZABAWY MATEMATYCZNE - dziecko poznaje na podstawie znanych mu terminów i czynności takie pojęcia, jak mały, duży, mało, dużo itp. oraz ćwiczy przeliczanie; - PRZYRODA - dziecko poznaje pojęcia oraz zjawiska kojarzone z omawianą porą roku; - STOSUNKI PRZESTRZENNE - dziecko zdobywa umiejętności określania kierunku i miejsc położenia względem innego przedmiotu lub osoby; - ROZWIJANIE PROCESÓW MYŚLOWYCH - dziecko rozwija podczas ćwiczeń spostrzegawczość i umiejętność eliminacji, a na podstawie krótkich historyjek obrazkowych zaczyna poznawać zasady logicznego myślenia; - SFERA SPOŁECZNA - dziecko poznaje podstawowe zależności dotyczące życia w zbiorowości oraz pośrednio uczy się funkcjonowania w społeczeństwie. Szczególną rolę w tej specyficznej serii odgrywa sposób motywacji dzieci do samodzielnego wykonywania ćwiczeń, wykorzystujący różnorodne wzmocnienia pozytywne. Stanowią je nagrody dźwiękowe, graficzne, animacyjne lub wzory kart pracy z ćwiczeniami grafomotorycznymi do wydruku, uaktywniające się po prawidłowym wykonaniu konkretnego ćwiczenia bądź jego fragmentu. 8 / 10

9 Na specjalną uwagę zasługują programy narzędziowe, wzbogacające i uzupełniające dodatkowymi treściami zagadnienia programowe. Są to np.: Wymowa, Układanki ilustracyjne, Recytuję i śpiewam. Choć Wspomaganie rozwoju. Z Tosią przez pory roku - jest serią programów przeznaczonych przede wszystkim do indywidualnej pracy terapeutycznej z dzieckiem dotkniętym niepełnosprawnością intelektualną, ruchową bądź sprzężoną, to jednak może być również wykorzystana do wspomagania rozwoju dwu- lub trzy letnich dzieci zdrowych. Program z tej serii można też stosować jako uzupełnienie codziennej pracy terapeutycznej różnych specjalistów, np. logopedów, psychologów, pedagogów specjalnych czy specjalistów w zakresie terapii pedagogicznej. Do terapeutów należy decyzja, która z zaburzonych u dziecka funkcji należy stymulować, a klarowny i precyzyjny podział w programie Wspomaganie rozwoju. Z Tosią przez pory roku - ułatwia mu podjęcie tej decyzji. Ponadto gradacyjny dobór ćwiczeń umożliwia pracę z dzieckiem na różnych poziomach trudności. Wspomaganie rozwoju. Z Tosią przez pory roku - stanowi także znakomitą pomoc dla samego nauczyciela bądź terapeuty. Zawiera bowiem znaczną ilość materiałów dydaktycznych do wykorzystania na zajęciach indywidualnych i grupowych oraz dostarcza wielu pomysłów na ciekawą pracę z dziećmi. Pakiet programów Wspomaganie rozwoju. Z Tosią przez pory roku - wzbogacony jest o Aplikację terapeuty, która znacznie ułatwia nauczycielowi prowadzenie niezbędnej dokumentacji w procesie terapeutycznym i dydaktycznym (dzięki takim zakładkom, jak Kartoteka czy Programy i wyniki). W każdej części pakietu dostępna jest również funkcja skanowania, która pozwala na korzystanie z programu dzieciom mającym złożone problemy motoryczne, niedowłady, problemy z praksją. Współpraca z programem polega na tym, że dziecko przy użyciu specjalistycznego osprzętu komputerowego (klawiatury, przycisków oraz przełączników) zaznacza wybrany element na ekranie komputera bez konieczności przesuwania kursorem. Seria programów Wspomaganie rozwoju. Z Tosią przez pory roku - całkowicie odpowiada ogólnym zasadom i celom pracy dydaktycznej i rewalidacyjnej z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Jest przykładem jedności i współzależności celów nauczania, wychowania i rewalidacji, wykorzystując odpowiednie treści kształcące. Spełnia zadania dydaktyczne i jednocześnie stanowi formę zabawy, motywującą do samodzielnego korzystania z komputera. Treści programowe oparto na zagadnieniach bliskich dziecku, związanych z jego najbliższym otoczeniem. Natomiast ciekawa i przejrzyście zaprojektowana oprawa graficzna nie rozprasza uwagi dziecka, ułatwiając mu koncentrację w trakcie nauki. PRZYDATNE KONTAKTY - ISAAC (International Society for Augmentative and Alternative Communication): - Stowarzyszenie na rzecz Propagowanie Wspomagających Sposobów Porozumiewania się 9 / 10

10 Mówić bez słów Alina Smyczek. - Polska firma HARPO - Zespół Szkół Specjalnych nr 109 w Warszawie, ul. Białobrzeska 44, Tel , dyrektor Małgorzata Dońska - Olszko BIBLIOGRAFIA: 1. "Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się" Stephen von Tetzchner i Harold Martinsen, Stowarzyszenie "Mówić bez słów"; Warszawa 2002 r. 2. "Alternatywne i wspomagające metody komunikacji", pod. red. Jacka J. Błeszyńskiego, Impuls, Kraków 2008 r. 3. "Nowoczesna technologia w edukacji dzieci z zaburzeniami w komunikacji werbalnej. Specyficzne formy pracy z dziećmi i młodzieżą ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi" - materiały szkoleniowe; Warszawa 2008 r. {gallery}komunikacjapozawerbalna{/gallery} Opracowały : mgr Karina Lewtak mgr Jadwiga Parys 10 / 10