Gospodarka pasieczna. Gospodarka pasieczna. Gospodarka. pasieczna. Wanda Ostrowska. Ostrowska. Wanda

Transkrypt

1 Wanda Ostrowska Gospodarka pasieczna Gospodarka pasieczna Wanda Ostrowska ( ). Urodzi³a siê w owocicach na SuwalszczyŸnie. Najbardziej znany praktyk wœród polskich naukowców pszczelarzy. Niestrudzona krzewicielka praktycznej wiedzy pszczelarskiej. W Rolniczym Rejonowym Zak³adzie Doœwiadczalnym w Siejniku tworzy³a od podstaw dzia³ pszczelarski; za³o y³a i rozbudowa³a pasiekê doœwiadczaln¹, urz¹dzi³a pszczelarski ogródek botaniczny. Prowadzi³a na szerok¹ skalê badania z zakresu technologii pasiecznej i po ytków pszczelich, zajmowa³a siê selekcj¹ i hodowl¹ pszczó³, zawsze z ukierunkowaniem na potrzeby praktyki. Tytu³ in yniera rolnika uzyska³a w Wy szej Szkole Rolniczej w Olsztynie, studia magisterskie ukoñczy³a na SGGW, gdzie te doktoryzowa³a siê. Wyselekcjonowa³a liniê pszczo³y Mazurka, rozpowszechni³a ul wielokorpusowy (ul Ostrowskiej). Gospodarka pasieczna Wanda Ostrowska

2

3 Spis treści III. Typy pasiek i gospodarki pasiecznej Typy pasiek Pasieki amatorskie Pasieki jako dodatkowe źródło dochodu Pasieki prowadzone przez pszczelarzy zawodowych Pasieki o szczególnym znaczeniu Struktura pasiek w kraju Typy gospodarki pasiecznej III. Najczęściej spotykane typy uli Ogólna charakterystyka leżaków, stojaków i uli kombinowanych Gospodarcza ocena najczęściej stosowanych typów uli Ule leżaki Ule kombinowane Stojak wielkopolski Ule wielokorpusowe Pojemność ula i wielkość ramki Tendencje zmierzające do uproszczenia konstrukcji ula i typu ramki III. Zakładanie pasieki Ogólne zasady zakładania pasieki Ocena zasobów pożytkowych Konkurencyjne rozmieszczenie pasiek i ich zdrowotność Wielkość pasieki i wybór typu ula Wybór i urządzenie pasieczyska Zaplecze gospodarcze pasieki Kupno i przewóz pszczół

4 IV. Podstawowe prace pasieczne w sezonie Główny przegląd jesienny Zapewnienie warunków dobrego przygotowania się pszczół do zimowli Siła zazimowanych rodzin Skład i jakość robotnic Zapewnienie rodzinom warunków dobrego rozwoju jesiennego Zapasy zimowe i ich uzupełnianie Wielkość i ułożenie gniazda Ocieplenie i wentylacja Zimowla pasieki Oblot wiosenny i ocena stanu rodzin Zapewnienie rodzinom warunków dobrego rozwoju wiosennego Metody przyspieszania wiosennego rozwoju rodzin Główny przegląd wiosenny Wyrównywanie siły rodzin w pasiece Terminy i sposoby poszerzania gniazd Wykorzystywanie naturalnej produkcji wosku Prace pasieczne związane z wykorzystywaniem pożytków Dodawanie nadstawek lub plastrów na miód Odbieranie miodu IV. Zagadnienie rójki w gospodarce pasiecznej Wpływ rójki na wydajność miodową rodzin i organizację pracy w pasiece Przyczyny powstawania nastroju rojowego Zapobieganie rójce i jej skutkom Osłabianie wpływu czynników powstawania nastroju rojowego Zmniejszanie skutków nastroju rojowego Spowodowanie gwałtownej zmiany warunków Wykorzystanie pszczół rojowych IIVI. Warunki pełnego wykorzystania pożytków Zależność stosowania metod gospodarki pasiecznej od warunków pożytkowych 154 Czas występowania pożytków Okresy trwania pożytków Pożytki towarowe i rozwojowe Charakterystyka źródeł pożytków

5 2. Siła i struktura rodzin przed rozpoczęciem się pożytków Dodatkowe czynniki wpływające na wykorzystanie pożytków Odległość pasieki od bazy pożytkowej Zapewnienie pszczołom warunków pracy w polu Obserwacje fenologiczne i ul na wadze IVII. Zwiększanie wydajności pasiek przez dobór odpowiedniej metody Wykorzystywanie pożytków wiosennych Wykorzystywanie pożytków wiosennych w gospodarce jednorodzinnej Wykorzystywanie pożytków wiosennych w gospodarce kompleksowej Naloty stosowane niezależnie od typu ula Metody dostosowane do uli leżaków Wykorzystywanie pożytków letnich ciągłych i przerywanych Wykorzystywanie pożytków letnich w gospodarce jednorodzinnej Metody typowe dla uli stojaków Metody dostosowane do uli leżaków i kombinowanych Wykorzystywanie pożytków letnich w gospodarce kompleksowej Metody gospodarki kompleksowej dostosowane do każdego typu ula Metody gospodarki kompleksowej typowe dla uli leżaków Wykorzystywanie pożytków jesiennych VIII. Gospodarka wędrowna Gospodarcze uzasadnienie i ogólne zasady prowadzenia pasieki wędrownej Wybór miejscowości i stanowiska dla pasieki wędrownej Przygotowanie i transport pni Wykorzystywanie pożytków przez podwożenie do nich całej lub części pasieki Ogólne zasady wykorzystywania pożytku wrzosowego Wykorzystywanie pożytków spadziowych Charakterystyka pożytków spadziowych Wywożenie pni na pożytki spadziowe IIIX. Zwiększanie wydajności pasiek przez pracę hodowlaną i wprowadzanie mieszańców użytkowych Celowość stałego poprawiania pogłowia pszczół Hodowlane sposoby poprawiania pogłowia pszczół w pasiece Wprowadzanie krzyżówek heterozyjnych

6 Zjawisko heterozji Użytkowe mieszańce międzyrasowe Użytkowe mieszańce międzyliniowe IIIX. Wymiana matek w pasiece Częstotliwość wymiany matek Terminy wymiany matek Wychów matek na własne potrzeby Rodziny zarodowe i wychowujące Sposoby poddawania i pielęgnacja materiału zarodowego Sposoby poddawania matek i mateczników Wyszukiwanie matek Poddawanie matek w klateczkach lub izolatorach Poddawanie matek przez wylot lub na plaster Poddawanie mateczników Poddawanie matek i mateczników bez wyszukiwania starej matki IIXI. Dodatkowe prace pasieczne w sezonie Łączenie pszczół Tworzenie odkładów Przesiedlanie rodzin do innych uli Ratowanie rodzin z matkami trutowymi i trutówkami Rabunki i ich zwalczanie Opieka nad pasieką w okresie stosowania chemicznych środków ochrony roślin IXII. Powiększanie pasieki Powiększanie pasieki przez tworzenie odkładów Dzielenie rodzin na pół lotu Nalot na matkę lub matecznik Wykorzystywanie rójki naturalnej Zbieranie roju Osadzanie roju Powiększanie pasieki przez wydzielanie pszczół rojowych Intensywne powiększanie pasieki Wybór sposobu i terminu tworzenia nowych rodzin

7 XIII. Organizacja gospodarki pasiecznej Organizacja pracy w pasiece Obchodzenie się z pszczołami Zasady wykonywania zabiegów w ulu Organizacja prac pomocniczych Organizacja pracy a typ gospodarki i wielkość pasieki Organizacja zaopatrzenia w plastry Zapotrzebowanie pasieki na plastry Brakowanie i przerób suszu woskowego Wprawianie węzy Organizacja karmienia pszczół Higiena w pasiece Niezbędne notatki pasieczne Literatura

8 Od pierwszego wydania Gospodarki pasiecznej dr Wandy Ostrowskiej mija bez mała 40 lat. Przez te wszystkie lata książka nie straciła na aktualności i wciąż zajmuje wyjątkowe miejsce wśród publikacji pszczelarskich. Napisana przez wybitną znawczynię pszczelarstwa, naukowca i zarazem praktyka jest nadal cenną książką zarówno dla pszczelarzy amatorów, jak i dla specjalistów. W związku z ciągłym zapotrzebowaniem na tę publikację Wydawnictwo udostępnia pszczelarzom kolejne jej wydanie. Nie zmieniono w nim oryginalnej treści, wniesiono jedynie niewielkie uaktualnienia oraz zamieszczono wkładkę barwną ilustrującą gospodarkę w pasiece. Redakcja

9 II. Najczęściej spotykane typy uli 1. Ogólna charakterystyka leżaków, stojaków i uli kombinowanych Ul stanowi z jednej strony pomieszczenie dla rodziny pszczelej i powinien za pewnić jej dobre warunki bytowania, z drugiej jest najważniejszym obiektem prac pszczelarza i jednym z najdroższych elementów wyposażenia pasieki. Nic więc dziwnego, że w miarę podnoszenia zasobu wiedzy z zakresu biologii rodzi ny pszczelej oraz równocześnie z opracowywaniem nowych technik pszczelar skich unowocześnia się dawne lub wprowadza nowe typy uli. Niemniej ważną ro lę odgrywają tu klimat i baza pożytkowa. Im klimat ostrzejszy i bardziej zmien ny, a pożytki gorsze, tym większe wymagania konstrukcyjne stawiane są ulom. W gorszych warunkach pszczelarz częściej musi ingerować w życie pszczół, a nowoczesny ul powinien stwarzać możliwość ingerencji łatwej i skutecznej. Polska leży w zasięgu kapryśnego klimatu i umiarkowanego pożytku. Jakość ula może więc w znacznej mierze decydować o rozwoju naszego pszczelarstwa i wyni kach produkcyjnych pasiek. Musi on stwarzać optymalne warunki utrzymywania rodzin o każdej porze roku oraz zapewniać możliwość stosowania różnych metod gospodarowania, zależnie od aktualnych zmian pogody i pożytku. Zasadniczym elementem ula jest ramka. Sam ul stanowi tylko jej obudowę. Ze względu na rozwiązania konstrukcyjne i funkcjonalność rozróżnia się ule leżaki, stojaki lub pośrednie kombinowane (rys. 1). Leżakiem nazywa się ul, w którym powiększanie objętości możliwe jest tylko w kierunku poziomym, a więc gniazdo i magazyn miodowy znajdują się obok siebie. Jeżeli wylot główny znajduje się pośrodku przedniej ściany, gniazdo z czerwiem jest zlokalizowane w środkowej części ula, a miód gromadzony po obu jego bokach. Jeżeli wylot znajduje się bliżej jednej ze szczyto- Rys. 1. Schematyczne przekroje pionowe uli: a leżaka warszawskiego zwykłego, b i c kombinowanych warszawskiego poszerzonego i Dadanta, d stojaka wielkopolskiego a b c d 21

10 Tabela 5. Zestawienie powierzchni użytkowej i ogólnej plastrów różnych typów uli Nazwa i typ ula Powierzchnia użytkowa plastra w dm 2 Maksymalna powierzchnia plastrów w ulu latem gniazdo - wych razem powierzchnia dm 2 nadstawkowych gniazdowego nadstawkowego szt. dm 2 szt. dm 2 użytkowa ogólna Leżak warszawski zwykły 9, Leżak wielkopolski 8, Stojak wielkopolski 8,2 8, kondygnacjowy Stojak wielkopolski 3-kondygnacjowy Warszawski poszerzo ny (kombinowany) 8,2 3, ,5 3, Dadanta (kombinowany) 11,3 4, Wielokorpusowy* w ramce mm Wielokorpusowy* Langstrotha 9,3 9,3 albo 5,5 7,4 7, S (+10) 93 albo albo albo Wielokorpusowy o ramce mm Znormalizowany stojak niemiecki Ujednolicony stojak czeski Lesan stojak czeski 8,6 8, (+10) ,3 7, ,8 9, , * Pojemność uli wielokorpusowych może być dowolnie zwiększana przez dodawanie w miarę potrzeby następnych kondygnacji. zapotrzebowanie rodziny na powierzchnię plastrów w początkowym okresie głównego pożytku letniego, czyli szczytowego rozwoju rodziny i pierwszych dni maksymalnych zbiorów. Ul, którego pojemność wytrzyma próbę tego szczytu, na pewno nie będzie zbyt ciasny w żadnym okresie sezonu. 33

11 może się zwiększyć dopiero około lipca. Z najstarszego pozostałego w macierzaku matecznika młoda matka wyjdzie 1 czerwca (po 7 dniach). Zacznie ona składać jaja w najlepszym wypadku po dalszych dniach, czyli 13 czerwca. Po 21 dniach, tzn. 4 lipca zjawią się w macierzaku pierwsze pszczoły po młodej matce, które nawet w razie przyspieszonego przejścia do pracy w polu mogą rozpocząć pracę zbieraczek 14 lipca. Bardziej masowy udział pszczół w lotach możliwy jest dopiero po upływie dalszych przynajmniej 7 dni, tj. 21 lipca, czyli w 6 dni po zakończeniu się pożytku letniego, co przeciętnie w naszym kraju przypada na 15 lipca. Omówione tu przygotowania do zbiorów wcześnie wyrojonego macierzaka przedstawiono graficznie na rysunku 17. Z obliczeń tych wynika, że jeśli nawet rójka wystąpi 25 maja, rodzina macierzysta (macierzak) nie zdąży już przygotować się do letniego pożytku. Robotnice po starej matce wykorzystują go przez kilka pierwszych dni trwania, a po młodej rozpoczynają pracę w polu dopiero pod koniec trwania pożytku lub nawet po jego zakończeniu. Lepsze wyniki produkcyjne byłyby możliwe tylko w wypadku wykorzystywania roślin masowo kwitnących w końcu lipca i w sierpniu. Prześledźmy z kolei sytuację roju. Przeciętny wiek pszczół wychodzących z rojem określany jest na 8 dni. Będą więc one zdolne do pracy do 21 czerwca. Znaczna część energii pszczół rojowych zostaje zużytkowana na zabudowę węzy i zaraz potem na karmienie larw. A zatem tylko część pszczół rojowych może wylatywać w pole. Pierwsze młode pszczoły pojawiają się po 22 dniach od wyjścia roju z macierzaka, a po dalszych dniach (około 30 czerwca) mogą przystąpić do znosze- 3,0 2,5 2,0 1,5 zginęły pszczoły lotne po starej matce początek zwiększonej liczby pszczół w czerwiu po starej matce zginęły pszczoły z czerwiu po starej matce masowe loty pszczół po młodej matce Rys. 17. Wykorzystanie pożytku letniego przez macierzak wyrojony w dniu 25 maja 1,0 0,5 130 maj czerwiec lipiec pełna liczba zbieraczek silnie zmniejszona liczba zbieraczek zmniejszona liczba zbieraczek okres trwania pożytku

12 Wanda Ostrowska Gospodarka pasieczna Gospodarka pasieczna Wanda Ostrowska ( ). Urodzi³a siê w owocicach na SuwalszczyŸnie. Najbardziej znany praktyk wœród polskich naukowców pszczelarzy. Niestrudzona krzewicielka praktycznej wiedzy pszczelarskiej. W Rolniczym Rejonowym Zak³adzie Doœwiadczalnym w Siejniku tworzy³a od podstaw dzia³ pszczelarski; za³o y³a i rozbudowa³a pasiekê doœwiadczaln¹, urz¹dzi³a pszczelarski ogródek botaniczny. Prowadzi³a na szerok¹ skalê badania z zakresu technologii pasiecznej i po ytków pszczelich, zajmowa³a siê selekcj¹ i hodowl¹ pszczó³, zawsze z ukierunkowaniem na potrzeby praktyki. Tytu³ in yniera rolnika uzyska³a w Wy szej Szkole Rolniczej w Olsztynie, studia magisterskie ukoñczy³a na SGGW, gdzie te doktoryzowa³a siê. Wyselekcjonowa³a liniê pszczo³y Mazurka, rozpowszechni³a ul wielokorpusowy (ul Ostrowskiej). Gospodarka pasieczna Wanda Ostrowska