ZMIANY METODY BADAŃ NEKTAROW ANIA ROSLIN. Bolesław Jabłoński Oddział Pszczelnictwa IS w Puławach Kazimiera Szklanowska Zakład Botaniki AR w Lublinie

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXIII 1979 PROPOZYCJE ZMIANY METODY BADAŃ NEKTAROW ANIA ROSLIN Bolesław Jabłoński Oddział Pszczelnictwa IS w Puławach Kazimiera Szklanowska Zakład Botaniki AR w Lublinie WSTĘP Przy obliczaniu wydajności miodowej roślin w sposób podany przez G u b i n a (1948) należy ustalić przede wszystkim ilość cukrów, jaką wydziela jeden kwiat danego gatunku czy odmiany rośliny w ciągu swego życia. Według metody przyjętej ostatecznie przez D e.m i a n 0- w i c z (1960) określa się w tym celu najpierw ilość cukrów wydzielaną w nektarze 10 kwiatów w ciągu doby, czyli tak zwaną "wartość cukrową", które to pojęcie wprowadziła B e u t l e r (1930). Następnie mnożąc wartość cukrową przez długość życia kwiatu i dzieląc przez 10 otrzymuje się pożądany wynik obfitości nektarowania kwiatu. Przed pobieraniem nektaru całe rośliny lub ich kwiatostany okrywa się izolatorami z tiulu lub z siatki o odpowiedniej gęstości oczek, w celu zabezpieczenia przed penetracją owadów. Izolowania dokonuje się w godzinach południowych, przy dobrym oblocie roślin przez owady, a po upływie 24 godzin pobiera się nektar. Kwiaty do badań bierze się bądź losowo, bądź też według wieku, rozróżnianego na podstawie tak zwanych stadiów rozwojowych, albo faz fenologicznych. W przypadku uwzględniania stadiów rozwojowych kwiatów trzeba obliczać średnią wartość cukrową, biorąc pod uwagę długość trwania danego stadium. Jest to nieco kłopotliwe, ponieważ określone stadium rozwojowe kwiatu trwa niejednakowo długo u różnych gatunków roślin, niekiedy zaledwie kilka godzin, zależy ono bardzo od warunków pogody. Oprócz tego u niektórych gatunków roślin, na przykład z rodziny motylkowatych, trudno jest rozróżniać stadia rozwojowe kwiatów.. Omawiana metoda określania obfitości nektarowanią kwiatów, wymaga, aby nie zawierały one nektaru w chwili izolowania. Przy dobrym oblocie przez owady bywa na ogół ten warunek dla wielu gatunków spełniany. W trakcie wieloletnie] pracy zaobserwowano jednak, że nie 105

2 zawsze nektar jest z kwiatów na bieżąco wybierany przez owady w całości, nawet z roślin dla nich atrakcyjnych. Prowadzi to do zawyżania wartości cukrowej. Dlatego w wielu wypadkach omawianą metodę już wcześniej modyfikowano, zwłaszcza gdy chodziło o bardziej ścisłe porównania, na przykład odmianowe (J a b ł o ń s k i 1973, S k o w r o- n e k 1977). W niniejszych rozważaniach autorzy próbują wyłonić nieco inny sposób od dotychczasowego postępowania przy badaniu nektarowania roślin, który pozwoliłby uzyskiwać bardziej dokładne wyniki w każdych warunkach. BADANIA WŁASNE.. Myśl o konieczności zmodyfikowanego postępowania w badaniu nektarowania roślin powstała wówczas, kiedy starano się określić wartość cukrową dla koniczyny czerwonej. Jak wiadomo roślina ta jest niechętnie oblatywana przez pszczoły miodne z powodu zbyt głęboko ukrytego nektaru. Zatem przy braku lub małej liczebności trzmieli na polu, kwiaty koniczyny zawsze zawierają nektar. Łatwo to sprawdzić, oglądając pod światło wyrwaną z główki rurkę korony. Dlatego starano się określić moment, kiedy ustaje proces wydzielania nektaru w kwiecie, by w tym czasie pobrać jednorazowo całą wydzieloną porcję nektaru. Mierząc wysokość słupka nektaru w rurce kwiatowej koniczyny stwierdzono, że w warunkach wilgotnego klimatu Szwecji proces nektarowania zachodzi właściwie tylko do trzeciego dnia życia kwiatu (J a b ł o ń s k i 1962). Czwartego dnia przestaje już prawie przybywać nektaru w kwiecie. Ponadto stwierdzono inny niezmiernie istotny fakt, mianowicie proces powrotnej resorbcji nektaru, o którym między innymi pisze B o e t i u s (1948), B e u t l er (1953), H u b e r (1956), zachodzi stosunkowo szybko tylko w kwiatach zapylonych, bowiem rozpoczyna się już w czwartym dniu życia kwiatu. Natomiast w kwiecie nie zapylonym nektar utrzymuje się do ponad 10 dni (ryc. 1). Nawet więdnący kwiat zawiera jeszcze nektar, jeżeli wcześniej nie pobiorą go owady. Dlatego też pszczelarze nieraz obserwują pszczoły interesująb Ryc. 1. Wysokość nektaru w zapylonych (a) i nie zapylonych (b) kwiatach koniczyny czerwonej izolowanej od dostępu owadów (pogoda deszczowa) Height of the nectar column in corol1a tube of red clover in flowers pollinated (a), and non- -pollinated (b), isolated from pol- Iinating insects (weather rainfau) 106

3 ce się opadłymi już kwiatami. Często zdarza się to na przykład u wargowych o długo rurkowych kwiatach, a także u robinii akacjowej, gdy w okresie kwitnienia jest chłodno i wilgotno, wskutek czego kwiaty są sztywne i pszczoły nie są w stanie zebrać z nich nektaru w czasie, kiedy pozostają jeszcze na drzewach. W celu porównania nektarowania różnych odmian koniczyny czerwonej i lucerny, zdecydowano się zbadać przebieg procesu nagromadzenia się nektaru w kwiatach tych roślin w naszych warunkach. Praktycznie wykonywano to w ten sposób, że wybierano kilkadziesiąt rozpoczynających kwitnienie główek i w godzinach rannych po usunięciu wszystkich rozkwitłych kwiatów zakładano na nie izolatory. Z wcześniejszych obserwacji wiadomo było, że w ciągu dnia rozkwita w każdym kwiatostanie od kilkunastu do kilkudziesięciu nowych kwiatów w naj niżej położonych partiach. Były to więc kwiaty w swoisty sposób wyróżniające się, o wiadomym czasie rozkwitania. Następnie przez kilka kolejnych dni, dopóki nie zaczęły im więdnąć rurki koron, brano z każdej główki po 1-2 kwiaty w celu sprawdzenia ilości nektaru i procentowej zawartości cukrów. Podobnie postępowano z kwiatostanami lucerny, pobierano z nich jednak do badań najwyżej jeden kwiat dziennie, lub nawet z części kwiatostanów co drugi dzień, gdyż w gronie lucerny, rozkwita w ciągu dnia tylko po kilka kwiatów. Stwierdzono, że zarówno w kwiatach lucerny (J a b ł o ń s k i 1970), jak i koniczyny czerwonej (J a b ł o ń s k i 1974), nektar wydziela się przeważnie do 3-4 dnia ich życia. Następnie utrzymuje się on na niezmienionym poziomie przez 1-2 dni, po czym w miarę więdnięcia korony zaczyna go ubywać (tab. 1). Zatem po 3-4 dniach izolowania kwiatów koniczyny czerwonej i lucerny można określić jednorazowo, bezpośrednio całą ilość wydzielonego nektaru. Zaletą takiego postępowania jest jeszcze to, że popełnia: się mniejszy błąd techniczny, gdyż łatwiej jest wybrać większą porcję nektaru z kwiatu niż mniejszą. Przy małych ilościach Tabela l Zestawienie ilości mg cukrów stwierdzanych w 10 kwiatach izolowanych od początku do końca ich kwitnienia Quantities of sugars determined in 10 flowers isolated for the period of blooming Gatunek rośliny Species Długość izolowania kwiatów w dobach Lenght of isolation of flowers (in days) l Trifolium pratense L. 0,75 1,64 2,01 1,99 2,19 2,02 1,30 Medicago media Pers. 0,37 0,80 1,35 1,56 1,49 1,12 0,62 Calluna vulgaris (L.) Salisb. 1,22 3,20 3,68 3,72 3,29 2,94 Cerasus vulgaris Mili. 8,86 4,17 13,96 14,21 12,51 10,91 11,12 7,23 Malus domestica Borkh. 6,08 15,78 22,29 24,13 24,43 24,02 23,50 16,40 Allium cepa L.* 2,62 5,63 7,57 6,01 x Jt - cebuli dalej nie badano obaervauolu w<:re discontinued un

4 czasem nie można go w ogóle pobrać pipetami, zwłaszcza gdy zawiera wyższe stężenia cukrów. Podczas badań nektarowania wrzosu na rozległych wrzosowiskach Norwegii stwierdzono, że z kwiatów nie izolowanych można często pobierać prawie takie same ilości nektaru, co z kwiatów izolowanych. Nie można było zatem określać tak zwanej wartości cukrowej, ponieważ starsze kwiaty zawierały nektar nagromadzony w ciągu dłuższego czasu niż jedna doba. Należało więc zbadać przede wszystkim proces nagromadzania się nektaru w kwiatach tego gatunku i ustalić optymalną długość czasu ich izolowania. Kwiaty zaznaczano przy tym specjalnymi drucianymi etykietami w chwili ich rozkwitania. Okazało się, że w celu pobrania jednorazowo całkowitej ilości wydzielanego nektaru należy kwiaty wrzosu izolować około 3 dni, podobnie jak kwiaty koniczyny czy lucerny. W czasie badań nektarowania wiśni i jabłoni stwierdzono również, że nektar w kwiatach zalega często z dnia na dzień. Przyczyną nie zbierania go przez pszczoły są najczęściej warunki pogody utrudniające loty owadom pszczołowatym. Czasem jest po prostu pszczół w sadzie za mało. Niekiedy zaś specyfika kwiatu utrudnia pszczołom pobieranie mg B/jnk.rofł 10 s mg 20 JOnatan : 1.1 a b c 2'1. V _.8 Ryc. 2. Ilość mg cukrów wydzielonych z 10 kwiatów jabłoni izolowanych jedną dobę (A) i nie izolowanych (B) w ciągu 5 dni maja 1978 r. a - kwiaty młode nie pylące, b - kwiaty z wypylonymi pylnikami w 50%, c - kwiaty całkowicie wypylone Quantity of secreted sugars from 10 flower s of apple trees in mg after one day of isolation from bees (A), and non-isolated (B), per 5 days in May a - non-pollining young flowers, b - middle age flowers with the anthers pollinated in 50%, c - older flowers all pollinated 108

5 nektaru. Obserwowano na przykład bardzo słaby oblot wiśni odmiany Kerezer, chociaż kwiaty jej zawierały bardzo dużo nektaru, zaś inne wiśnie były w tym samym czasie licznie oblatywane. Dopiero po opadnięciu płatków korony, kiedy zwiędły również sztywne nitki pręcików, pszczoły masowo zaczęły zbierać nektar z tej odmiany. Ilość cukrów stwierdzana w izolowanych i nie izolowanych kwiatach kilku gatunków roślirvpodano witabeli 2. Należy dodać, że zmienia się!dnaz dnia na dzień w okresie kwitnienia rośliny (ryc. 2). W izolowanych, czyli nie odwiedzanych przez owady kwiatach jabłoni i wiśni nektar utrzymuje się bardzo długo, bo jeszcze po opadnięciu płatków korony. Proces wydzielania nektaru w kwiatach obu ga- -tunków drzew owocowych zachodzi przeważnie tylko do trzeciegóczwartego dnia życia kwiatu (Skowronek 1977, Szklanowska i inni 1978). Jest to więc najlepszy wiek kwiatów tych roślin do oznaczania obfitości nektarowania. Następnie w miarę starzenia się kwiatów nektaru zaczyna stopniowo ubywać. Tabela 2 Zestawienie ilości nektaru i cukrów stwierdzanych w 10 kwiatach izolowanych jedną dobę oraz nie izolowanych u różnych roślin po całodziennym oblocie pszczół Quantities of nectar and sugars determined in 10 flowers of various plant species, isolated for 24 hours and non-isolated, after the bees had finished visiting the flowers Kwiaty izolowane Kwiaty nie izolowane Flowers isolated Flowers non-isolated Gatunek rośliny Species nektar cukry cukry nektar cukry cukry nectar sugars sugars nectar sugars sugars mg o' Ol 10 mg mg lo mg Robinia pseudoacacia L. 56,9 24,8 14,11 26,5 26,1 6,92 Cotoneaster horizontalis 32,0 29,5 9,44 19,7 28,9 5,58 Vaccinium myrtillus L. 38,7 20,9 8,08 18,0 24,0 4,32 Vaccinium vitis idaea L. 12,0 16,7 2,00 6,0 18,8 1,l3 Calluna vulgvris (L.) Salisb. 6,7 52,0 3,46 3,2 51,3 1,64 Cerasus vulgaris Mili. 1* 105,0 23,1 24,22 27,0 21,5 7,42 Cerasus vulgaris Mill. 11** 93,0 22,5 20,94 77,0 22,9 17,61 Malus domestica Borkh. I 35,3 35,9 12,67 12,1 23,5 2,84 Malus domestica Borkh. II 40,6 29,7 12,05 14,7 32,1 4,72 Malus domestica Borkh. III 20,1 42,5 8,55 4,1 25,3 1,04 * dobrze oblatywane przez pszczoły ** słabo oblatywane przez pszczoły intensyvely visited fairly visited Przystępując do porównawczych badań nektarowania różnych odmian cebuli jadalnej, wykonano najpierw niezbędne obserwacje wstępne. Kwiaty tego gatunku są na ogół bardzo atrakcyjne dla owadów, toteż nektar jest wybierany z nich na bieżąco. Przez okres jednej doby wydziela się w kwiecie cebuli jednak niezbyt dużo nektaru, podobnie jak w kwiecie wrzosu. Dlatego trudno jest go pobrać pipetą dokładnie. Zdecydowano się zatem na jednorazowe określanie całej porcji nektaru, 109

6 jaką kwiat wydziela w ciągu swego życia. Prowadząc jednocześnie szczegółowe obserwacje pylenia zauważono, że proces wydzielania nektaru w kwiecie cebuli trwa w zasadzie tylko do chwili całkowitego wypylenia wszystkich pylników. Następuje to, zależnie od pogody, w drugim lub trzecim, rzadziej w czwartym dniu kwitnienia kwiatu. Stosując zatem 3-dniowy okres izolowania łatwo jest przy pobieraniu nektaru, wyszukać w kwiatostanie cebuli kwiaty o świeżo wypylonych pylnikach, które zawierają całą ilość nektaru, wydzieloną za okres ich życia. Podczas wielu lat pracy nad nektarowaniem roślin zauważono, że często trudno jest pobierać dokładnie nektar w godzinach południowych w dniach o niskiej wilgotności powietrza. Dotyczy to przede wszystkim roślin o mniejszych kwiatach, wydzielających niewiele nektaru i mających w dodatku niezbyt dobrze osłonięte lub wręcz odkryte nektarniki. Zjawisko to jest zrozumiałe, ponieważ nektar ulega wówczas znacznemu zagęszczeniu. (Dobowe zmiany w koncentracji cukrów w nektarze cebuli przedstawia ryc. 3). Pobieranie nektaru z tych roślin w godzinach rannych jest znacznie łatwiejsze. Niektórzy autorzy w takich wypadkach zerwane kwiaty lub całe kwiatostany przetrzymywali przez 1-2 godzin w zamkniętych słoikach na wilgotnej bibule (D e m i a n o - w i c z 1960) lub na siatce pod którą znajdowała się nasycona wodą wata lub lignina (J a b ł o ń s k i - publ. T h y r i 1978). Można jednak śmiało przesunąć porę pobierania nektaru na godziny ranne lub na wieczór. Pobieranie nektaru do oznaczeń ilościowych w godzinach południowych jest w ogóle mało uzasadnione. Przy izolowaniu kwiatów jedną dobę, porcja nektaru pochodzi z popołudniowych godzin dnia poprzedniego, z nocy - jeżeli u danego gatunku rośliny nie ma większego zahamowania wydzielania nektaru nocą - oraz z godzin przedpołudniowych dnia bieżącego. Porcja taka nie odzwierciedla wcale ilości nektaru jaką kwiaty oferują owadom w danym dniu. Z tego względu również lepiej byłoby zawsze pobierać nektar wieczorem, kiedy ustaje już lot owadów pszczołowatych. Koncentracja cu fa 50 ~ 20 2 '0,,,,., ' 41>'..'..., "r--. -,.' Godz.iny -Hoars ----P '. ". ".... Q 6 Ryc. 3. Dobowe zmiany procentowej zawartości cukrów w nektarze cebuli (a) na tle temperatury (b) i wilgotności względnej powietrza (c) - kwiaty izolowane od dostępu owadów Daily fluctuation of sugar concentration in onion nectar (a), according to the temperature of air (b), and relative humidity of air (c) - the flowers Isolated from pollinating insects 110

7 krów w nektarze może być w tym czasie JUz nieco v.iższa niż w południe, ale przy określaniu obfitości nektarowania nie ma to większego znaczenia. Nektar w chwili wydzielania ma przecież z reguły inną, przeważnie niższą koncentrację cukrów, niż nektar nagromadzony w kwiecie przez całą dobę (H u b e r 1956). Przy pobieraniu go przez pszczoły z kwiatów na bieżąco nie zdąży on się zapewne bardzo zmienić. Dlatego aby poznać rzeczywistą procentową zawartość cukrów w nektarze pobieranym przez pszczoły, należałoby uzyskiwać go do oznaczeń może z wola tych owadów schwytanych na kwiatach, jak to czynił na przykład L u n d e r (1942). Zauważono, że nektar pobierany pipetą może ulegać znacznemu zagęszczaniu. Dzieje się to wówczas, gdy w czasie wsysania nektaru do pipety wciąga się dużo powietrza. Z reguły mała ilość nektaru w kwiecie skłania do intensywniejszego wsysania niepotrzebnie dużej ilości powietrza. Do określenia samej ilości cukru nie ma to większego znaczenia. Nie można jednak na podstawie takich danych sądzić o rzeczywistej koncentracji cukrów w nektarze oferowanym przez roślinę owadom. WNIOSKI Z przytoczonych w tej pracy wywodów wynika, że dotychczasowe zasady metodycznego postępowania w badaniach nektarowania roślin należy zmodyfikować i uściślić. W praktyce najczęściej zachodzi potrzeba określenia: a) całkowitej porcji wydzielonego przez kwiat- nektaru, b) porcji nektaru wydzielonej przez kwiat w ciągu dnia oraz c) porcji nektaru wydzielonej przez kwiat Wi czasie trwania określonego jego stadium rozwojowego, czy fazy fenologicznej. Ustalenie c a ł k o w i t e j i l o ś c i wydzielonego przez kwiat nektaru, potrzebne jest w bardziej ścisłych badaniach porównawczych, na przykład odmianowych lub innych. Przystępując do badań należy określić najpierw długość trwania procesu wydzielania nektaru, czyli nagromadzanie się go w kwiecie. W tym celu trzeba zaznaczyć przynajmniej kilkadziesiąt świeżo rozkwitających kwiatów. Następnie po ich zaizolowaniu w 24-godzinnych odcinkach czasu brać przynajmniej po 3 próby nektaru z kilku lub kilkunastu kwiatów do oznaczenia ilości zawartych w nim cukrów. Moment, kiedy ilość stwierdzanych cukrów zatrzyma się na mniej więcej stałym poziomie, należy uznać za właściwy do pobierania nektaru. Powinno się jednocześnie obserwować stadia rozwojowe zaznaczonych kwiatów, by powiązać zakończenie wydzielania nektaru na przykład z końcem pylenia kwiatu. Z pobraniem nektaru nie należy zbytnio zwlekać ze względu na to, że po okresie wydzielania oraz pewnym czasie utrzymywania się go na stałym poziomie, zaczyna się powoli proces resorbcji. Przy opisanym sposobie postępowania, pora pobierania nektaru w ciągu doby nie ma większego 111

8 znaczenia. Uzyskane wartości mogą być z powodzeniem wykorzystywane także do obliczania ogólnej wydajności miodowej roślin. Znajomość d z i e n n y c h P o r c j i wydzielanego przez kwiaty nektaru jest konieczna przy rozpatrywaniu zależności nektarowania od czynników pogody. Pobieranie nektaru powinno się jednak wykonywać wtedy pod koniec dnia, kiedy ustaje już oblot kwiatów przez owady, lub nawet wieczorem. Uzyskiwane w ten sposób wyniki odpowiadają w zasadzie "wartości cukrowej". Są one jednak o wiele bardziej przydatne, ponieważ charakteryzują dany dzień. Należy pamiętać, że badając rośliny o kwiatach dłużej kwitnących niż jeden dzień, prawdziwość wyników ma miejsce tylko wtedy, gdy owady zbierają nektar z kwiatów na bieżąco. Pobierając nektar trzeba koniecznie pamiętać także o losowym braniu kwiatów, by zachować pełną reprezentatywność prób. Należy uwzględniać również trafiające się kwiaty "bez nektaru", jeżeli się tylko mieszczą w granicach przyjętego wieku. Wyniki nadają się do obliczania wydajności miodowej roślin, przy znanej długości życia kwiatów, a ściślej - długości ich nektarowania. Doskonale przydają się do obliczania tak zwanej dziennej wydajności miodowej, jeżeli określa się liczbę aktualnie kwitnących kwiatów na jednostce powierzchni. Przy ustalaniu i l o ś c i n e k t a r u w y d z i e l a n e g o p r z e z kwiat w czasie trwania określonego jego stad ium r o z woj o w e g o, należy pobierać nektar w chwili przechodzenia kwiatu z jednego stadium rozwojowego w drugie. Poza tym w momencie izolowania trzeba mieć pewność, że zaznaczane do badań kwiaty nie zawierają nektaru wydzielonego w -poprzednim stadium. Jeżeli takiej pewności nie ma, można określać ilość wydzielonego nektaru od początku kwitnienia kwiatu do końca trwania poszczególnego badanego stadium. Wówczas miarą nektarowania kwiatu w danym okresie rozwoju będą odpowiednio utworzone różnice. Chcąc poznać a k t u a l n ą p r o c e n t o w ą z a war t ość c u- k rów w n e k t a r z e zbieranym przez pszczoły, należy pobierać go z kwiatów możliwie krótko izolowanych, by nie zdążył się zagęścić, lub rozrzedzić po wydzieleniu. Jeżeli w przypadku roślin słabo nektarujących jest to niemożliwe, można skorzystać z nektaru pobranego z wola pszczół odwiedzających kwiaty badanej rośliny. Przy znacznym wypełnieniu wola pszczoła łatwo zwraca kroplę nektaru, po delikatnym naciśnięciu jej odwłoka. Do oznaczeń procentowej zawartości cukrów przy pomocy refraktometru Abbe'go wystarcza niewiele ponad 1 mg wydzieliny. Pobierając nektar do oznaczenia koncentracji cukrów w nim zawartych, trzeba pamiętać o niezmiernie delikatnym wsysaniu go do pipety, aby nie powodować zagęszczenia. Najlepiej jest, gdy nektar dostaje się do kapilarnej końcówki pipety na zasadzie siły włoskowatej. 112

9 LITERATURA B e u t l er R.: (1953) - Nectar. Bee WorLd, 34 (6,7,8): , , B o e t i u s J.: (1948) - Uber den Verlauf der Nektarabsonderung einiger Bhitenpflanzen. Beih. zur Schweiz. Bienenztg., 2 (17) : D e m i a n o w i c z Z.: (1960) - Wydajność miodowa ważniejszych roślin miododajnych w warunkach Polski. Cz. I, Pszczetn, Zesz. Nauk., 4 (2) : G u b i n A. F.: (1948) - Pczelowodstwo - praca zbiorowa. "Sielchozgiz". Moskwa. H u b e r H.: (1956) - Die Abhangigleit der Nektarsekretion von Temperatur, Luft - und Bodenfeuchtigkeit. PLanta, Bd, 48 : J a b ł o ń s k i B.: (1962) - Próba oceny nektarowania koniczyny czerwonej przy selekcji nowych odmian. Pszczelrz, Zesz. Nauk., 6 (2) : J a b ł o ń s k i B.: (1970) - Badania biologii kwitnienia i zapylania lucerny mieszańcowej (Medicaga media Pers.) Pszczetn. Zesz. Nauk., 14 (1,2,3): J a b ł o ń s k i B.: (1973) - Nektarowanie, zapylanie i plonowanie kilku odmian lucerny. Pszczelno Zesz. Nauk., 17: J a b ł o ń s k i B.: (1974) - Badania biologii kwitnienia i zapylenia koniczyny czerwonej (TrifoLium pratense L.). Pszczelno Zesz. Nauk., 18: L u n d e r R. ag. F.: (1949) - Under akelser vedr erende lyntrekket. Statens srnabr u- kslaerarskule, Oslo, s S z k l a n o w s k a K. i inni.: (1978) - Badania biologii kwitnienia, nektarowania i zapylania jabłoni (Malus domestica Borkh.). Cz. II, Pszczeln. Zesz. Ntiuk, 22: S k o w r o n e k J.: (1978) - Badania niektórych zjawisk kwitnienia, nektarowanią oraz zapylania wiśni przez pszczoły. Pszczetn, Zesz. Nauk., 21: T h y r i H.: (1978) - Factors affecting nectarproduction in Calluna vulgaris. Festskrift tii prof. Rolf Lunder pa hans 70 ars dag, s npe,ll,ilo}f{ehj.1s1 J.13MEHEHHI1 METO~HKJ.1 HCCIlE,ll,OBAHHI1 HEKTAPOBbl,ll,EIlEHJ..1S1 PACTEHJ.1S1MH 6. SI6 n o H C K 11, K. W K n 51H o B C K a Pe310Me Bo BpeM5I MHorOneTHI1X I1CCneAOBaHI1H HeKTaponpoAyKTI1BHOCTI1 pactehi1h, onl1pa5lcb Ha MHorl1e Ha6nIOAeHI1Sl, abtopbl npl1wnl1 K BblBOAY o He06xOAI1MOCTI1 60nee T04HOH 06pa60TKI1 MeTOAI1KI1 nony4ehi1sl HeKTapa.,ll,o CI1X nop C411Tanl1, 4TO onpeaenehl1e TaK Ha3. "caxaphoh CTOI1MOCTI1" no 60HTnepy, T.e. 411cna cexepoa, BblAoneHHblX 10 I..\BeTKaMI1 aa CyTKI1 (K 4eMy CKnOHSleTCSl,ll,eMSlHOBI14), He BcerAa B03MO)f(HO, TaK KaK HaceKOMble He c0611palot B uenow HeKTapa 113 I..\BeTKOB. OAHOBpeMeHHO y HeCKOnbKI1X BI1AOB pactehi1h 06HapY)f(l1nl1, 4TO HeKTap, BblAeneHHblH 11 HaKonneHHblH 1130nl1pOBaHHblM I..\BeTKOM, nocne cexpeua«yaep)f(i1baetcsl HeKOTopoe BpeMSl Ha O,t\I1HaKOBOM ypoaae, HO notom noctenehho OH peccopóapyerca. 3aTeM Hy)f(HO 6paTb nl1pOBaHHblX I..\BeTKOB HaKonneHHblH HeKTap B l..\enom BO BpeMSl ero MaKCH- Ma/lbHorO KOnI14eCTBa.,ll,/lSl onpeaenehi1s1 acer o HeKTapa, BblAeneHHoro I..\BeTKOM B Tpe6yeMblH AeHb, HaAo 6paTb ero H3 I..\BeTKOB B KOHl..\e aroro AHSI, KorAa y)f(e 06neT HaceKOMblMH 6bln OKOH4eH. LiT06bl pa3y3hatb aktyanbhylo KOHl..\eHTpal..\HIO cexepos HeKTapa AaHHoro BHAa pac- TeHI1H, c0611paemoro n4enamh, HaAo I..\BeTKI1 H30nl1pOBaTb KpaTKoBpeMeHHo (1-2 4aca); AnSI 3TOH uena ny-uue I1CnOnb30BaTb Kanl1nnSlpbl, TaK KaK HeKTap, B311MaeMblH nl1netkami1, 4aCTO 3Ha4HTenbHO rycreer.,ll,f1!1 lthx onpeneneuaa MO>KHO TO>Ke co611patb HeKTap Ka n-ren, 113nOBneHHblX HenocpeACTBeHHO Ha I..\BeTKilX. 8 - Pszczelnicze Zeszyty Naukowe - XXIII 113

10 IMPROVED METHOD OF INVESTIGATIONS ON NECTAR SECRETION OF PLANTS B. J a b ł o ń s k i, K. S z k l a n o w s k a Summary During many years investigations on nectar secretion of plans, the authors made number of observations which indicate that it is necessary to precize more strictly the method of nec tar collection. First of all it has been stated that determination of the "sugar value" of Beutler or quantity of secreted sugar by 10 flowers during one day (Demianowicz took this as a base in her investigations) is not always possible since the insects often do not take al! nectar from the flowers regularly, At the same time it has been stated, that on few varieites of plans, nectar secreted and gathered in insolated flower when the secretion process stops is stil! for certain period of time more less at the same constant level and then it is slowly resorbed. So it 1S recommended to take only once the whole secreted amount of nectar from insolated and properly marked flowers and at this moment when maximal amount of nectar is collected. But during determination of offered to insects amount of nectar from plant during particular day it is recommended to take it onl y by the end of particular day when visiting of bees is finished, of course from flowers insulated on1y for l day, To determine only actual concentration of sugar in nectar collected by bees it is necessary to insulate flower s of investigated plant for short time (1-2 hours). Furthermore it is recommended to use in this case the capillars since nectar is ąuickly suck in to pipettes and is often getting thick. For such determinations one can take nectar frome bee honey stoma ch catched on flowers.