Wykład Migracje wewnętrzne i zewnętrzne. Pomiar, prawidłowości zmian, teorie definicje i klasyfikacje źródła danych, mierniki migracje

Transkrypt

1 Wykład Migracje wewnętrzne i zewnętrzne. Pomiar, prawidłowości zmian, teorie definicje i klasyfikacje źródła danych, mierniki migracje wewnętrzne i zagraniczne w Polsce migracja a reprodukcja ludności migracja zastępcza (replacement migration) uwagi o teoriach migracji

2 Literatura J.Bijak, 2006, Forecasting international migration: selected theories, models, and methods, CEFMR Working Paper 4/2006 J.Z.Holzer, 2003, Demografia, PWE. rozdz. 9 J. Kurkiewicz (red.), 2010, Procesy demograficzne i metody ich analizy. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków. rozdz. 7 M.Okólski, A.Fihel, 2012, Demografia. Współczesne zjawiska i teorie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa; rozdz. 3.13; 3.14; 4.2; 5.8; 6.10 A.Fihel, P.Kaczmarczyk, 2013, Migracja a polski rynek pracy, w: M.Kiełkowska (red.), Rynek pracy wobec zmian demograficznych, Zeszyty Demograficzne, Instytut Obywatelski; Społeczne skutki poakcesyjnych migracji ludności Polski, Raport Komitetu Badań nad Migracjami PAN, 2014 (dostępny na stronie Komitetu)

3 Migracje ludności to przemieszczenia terytorialne związane ze względnie trwałą zmianą miejsca zamieszkania MIGRACJE WEWNĘTRZNE zmiany miejsca stałego (czasowego) pobytu, które polegają na przekroczeniu granicy administracyjnej danej jednostki (miasta, gminy, województwa, powiatu) w celu osiedlenia się na stałe (lub na pobyt czasowy) w granicach kraju Źródła danych: od 1990r. dane o migracjach wewnętrznych na pobyt stały z ewidencji gmin- zgłoszenia meldunkowe (poprzednie i obecne miejsce zamieszkania, data zameldowania, płeć, wiek, stan cywilny, wykształcenie), informacje przekazywane do min. spraw wewnętrznych i administracji od 2006 r. z rejestru PESEL (bez wykształcenia) dane o migracjach wew. na pobyt czasowy cykliczne badania prowadzone przez GUS ludności zameldowanej na pobyt czasowy ponad 3 miesiące

4 STRUMIENIE NAPŁYWU (NOWE ZAMELDOWANIA) I ODPŁYWU (WYMELDOWANIA Z POBYTU STAŁEGO) Klasyfikacja migracji wewnętrznych według charakteru administracyjnego miejscowości Obszar napływu Obszar napływu (w tys. osób) (na 1000 osób) Obszar odpływu miasta wieś miasta wieś Miasta m-m m-w m-m m-w Wieś w-m w-w w-m w-w Ruch wewnętrzny dzielimy na wędrówki między jednostkami tego samego stopnia administracji np. ruch międzywojewódzki i ruch wewnątrz (w granicach) danej jednostki np. ruch wewnątrzwojewódzki

5 MIGRACJE ZEWNĘTRZNE (międzynarodowe) - przekroczenie granicy państwa związane ze względnie trwałą zmianą miejsca zamieszkania zmiana kraju pobytu na okres nie krótszy niż ustalony w definicji dla danego państwa; w Polsce 3 miesiące (do 2005r. włącznie 2 miesiące); def. UE z lipca 2007r. uwzględnia zamierzony okres pobytu w danym kraju Zgodnie z definicja ONZ i UE wyróżniamy: migracje krótkookresowe - wyjazdy poza granicę kraju zamieszkania na okres od 3 miesięcy do 1 roku migracje długookresowe - wyjazdy poza granicę kraju zamieszkania na rok i dłużej oraz wyjazdy na pobyt stały Dane o migracjach są słabej jakości, trudności w porównaniach międzynarodowych ze względu na: różnice w stosowanych definicjach, niekompletną rejestrację migrantów legalnych znaczącą migrację nielegalną

6 Urząd ds. Cudzoziemców MSWiA: Dept. Obywatelstwa i Repatriacji, Dept.Polityki Migracyjnej MRPiPS: Dept. Migracji Źródło: GUS

7 Klasyfikacje migracji, kryteria 1. rodzaju lub administracyjnego statusu jednostki terytorialnej lub osiedleńczej (miasto-wieś, wewnętrzne zagraniczne, wewnątrzregionalne międzyregionalne) 2. długości okresu przebywania w nowej jednostce terytorialnej (krótko- lub długookresowe) 3. statusu prawnego osoby migrującej (legalne-nieudokumentowane) 4. jednostki terytorialnej obserwacji migracji (odpływ-napływ) 5. stopnia dobrowolności (dobrowolne-przymusowe) 6. podstawowego motywu migracji (osiedleńcze, pracownicze, rodzinne, uchodźcze itd.)

8 W badaniach ruchów wędrówkowych ludności rozpatruje się: Obszar (określony granicami jednostek administracyjnych), na którego terenie przemieszcza się ludność Kierunki migracji, region odpływu region napływu Czas pobytu w nowym lub czas nieobecności w poprzednim miejscu Cel zmiany miejsca zamieszkania Cechy demograficzno-społeczne migrantów

9 Główne podejścia do badań migracji migracje => składowa zmian demograficznych stan ludności w momencie t = stan ludności w momencie t -1 + urodzenia w okresie (t-1, t) - zgony w okresie (t-1, t)+ imigracje w okresie (t-1, t) - emigracje w okresie (t-1, t) migracje => komponent dostosowań na rynkach pracy (migracja zarobkowa) (migracje => forma adaptacji społeczno-ekonomicznej jednostek) migracja => zdarzenia tworzące biografię jednostki (przebieg życia) (migracje => przejaw racjonalnych zachowań, których celem jest maksymalizacja dobrobytu jednostki)

10 POMIAR (1/4) strumienie napływu i odpływu w jednostce czasu według celów migracji, czasu migracji, kierunków przepływu migracja netto (saldo migracji, czyli różnica między wielkością napływu i odpływu), ruchliwość ludności (obrót migracyjny, czyli suma napływu i odpływu) zasób (stan) migrantów, czyli liczba osób, które w danym momencie zamieszkiwały w określonej jednostce terytorialnej i nie urodziły się w niej lub napłynęły do niej w określonej jednostce czasu struktura strumieni i zasobów według różnych cech demograficzno-społecznych współczynniki migracji ogólne i cząstkowe (liczba zdarzeń/ liczby ludności; do 1982r. faktycznie zamieszkałej, od 1983r. zameldowanej na pobyt stały)

11 POMIAR (2/4) współczynnik napływu brutto: N(t) m N (t) c L(t) N(t) liczba osób, które napłynęły do rozpatrywanego regionu w okresie t cząstkowy współczynnik napływu: N(x, t) m N (x,t) c L(x, t) N(x, t) liczba osób w wieku x ukończonych lat, które napłynęły do rozpatrywanego regionu w okresie t

12 POMIAR (3/4) współczynnik odpływu brutto: m O (t) O(t) L(t) c O(t) liczba osób, które opuściły rozpatrywany region cząstkowy współczynnik odpływu: m O (x,t) O(x, t) L(x, t) c O(x, t) liczba osób, które w wieku x ukończonych lat opuściły rozpatrywany region

13 POMIAR (4/4) współczynnik migracji netto (saldo migracji) m s (t) N(t) O(t) L(t) c m N m O współczynnik migracji brutto m b (t) N(t) O(t) L(t) c m N m O

14 Źródło: Rocznik Demograficzny 2016 Migracje wewnętrzne: prawidłowości Selektywność według wieku i płci Bilans przepływów miasto-wieś

15 Migracje wewnętrzne na pobyt stały, Strumienie migracyjne* Napływ (w tys.) Odpływ (w tys.) Miasto 1421,6 1176,6 1131,5 1162,2 1089,3 1106,7 1130,3 1260,2 1371,0 1247,3 Wieś Napływ (w tys.) Odpływ (w tys.) Saldo migracji w miastach 889,3 920,0 927,3 1054,5 956,5 1207,2 966,3 798,6 845,6 790,5 +317,9 +46,3-128,7-209,0-158,0 * bez migracji zagranicznych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Roczników Demograficznych GUS.

16 Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach , GUS 2016 Szacuje się, że w końcu 2015 roku poza granicami Polski przebywało czasowo około 2397 tys. mieszkańców naszego kraju, tj. o 77 tys. (3,3%) więcej niż w 2014 roku. W Europie w 2015 r. przebywało około 2098 tys. osób, przy czym zdecydowana większość około 1983 tys. przebywała w krajach członkowskich UE. Liczba ta zwiększyła się o 82 tys. w stosunku do 2014 roku. Spośród krajów UE, nadal najwięcej osób przebywało w Wielkiej Brytanii (720 tys.), Niemczech (655 tys.), Holandii (112 tys.) oraz w Irlandii (111tys.) i we Włoszech (94 tys.). Jednocześnie nastąpił dalszy wzrost liczby osób przebywających w krajach europejskich nienależących do UE, w tym w Norwegii w 2015 r. przebywało w tym kraju 84 tys. osób.

17 Źródło: Rocznik Demograficzny 2016

18 Źródło: Migracje zagraniczne ludności. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, GUS, Warszawa, s. 60

19 Rozp. Parlamentu Europejskiego i Rady Europy nr 1260/2013 z dn w sprawie statystyk europejskich dotyczących ludności i zgodnie z Rozporządzeniem PE i Rady Nr 763/2008 ludność rezydująca jest obowiązującą kategorią w porównaniach międzynarodowych Dwie kategorie miejsca zamieszkania międzynarodowa i krajowa Kategoria ludności rezydującej obejmuje: a) stałych mieszkańców, z wyjątkiem osób przebywających poza miejscem zamieszkania przez okres co najmniej 12 miesięcy bez względu na ich miejsce przebywania w kraju czy za granicą b) osoby przebywające czasowo przez okres co najmniej 12 miesięcy, przybyłe z innego miejsca w kraju lub z zagranicy. Ludność (faktycznie zamieszkała) osoby zamieszkujące przez okres co najmniej 3 miesiące - stali mieszkańcy (zameldowani lub nie) z wyjątkiem tych, którzy wyjechali na ponad 3 miesiące do innej gminy w kraju - osoby przybyłe z innego miejsca w kraju na okres ponad 3 miesiące Kategoria ludności faktycznie zamieszkałej nie uwzględnia osób przybyłych z zagranicy na pobyt czasowy, tj. tych, które nie posiadają stałego pobytu w Polsce (pozwolenia na osiedlenie się).

20 NSP 2011 Stan na r.: w Polsce mieszkało lub przebywało prawie 37,2 mln osób zaliczanych do ludności rezydującej. ludność faktyczna 38,5 mln Liczba ludności rezydującej jest mniejsza od liczby ludności faktycznie zamieszkałej w Polsce o około 1,3 mln osób, czyli o różnicę między liczbą Polaków przebywających za granicą a liczbą imigrantów przebywających w Polsce z uwzględnieniem 12-miesięcznego kryterium przebywania/nieobecności 2014 ludność rezydująca- 38,006 mln ludność faktyczna 38,496 mln 2015 ludność rezydująca- 37,967 mln ludność faktyczna 38,479 mln

21 Prawidłowości migracji zagranicznych drugiej połowy XX wieku Globalizacja migracji coraz więcej krajów objętych tym procesem Akceleracja migracji nasilenie ruchów i wzrost liczby osób migrujących Zróżnicowanie migracji typ migracji (zarobkowa, osiedleńcza, uchodźcza) Feminizacja migracji kobiety odgrywają kluczową rolę, zwłaszcza w migracjach zarobkowych

22 Zmiany roli migracji jako składowej reprodukcji ludności w Europie Źródło: Short Analytical Web Note 3/2015. Demography Report, Employment, Social Affairs and Inclusion

23 Age structure of the national and non-national populations, EU-28, 1 January 2016 (%) Źródło: explained/index.php/file:age_structure_of_the_national_and_non-national_populations,_eu- 28,_1_January_2016_(%25).png

24 Migracja zastępcza (replacement migration) Replacement Migration. Is it a Solution to Declining and Ageing Populations? United Nations, New York Symulacje ukazujące możliwy wpływ migracji ma zmiany wielkości populacji oraz struktury wieku - Metoda składnikowa projekcji ludności - Stała płodność i umieralność - Ustalone wskaźniki populacyjne - Obliczenie napływów migracyjnych niezbędnych do zachowania poziomu wybranych wskaźników populacyjnych

25 Migracje do Europy oraz UE według wybranych scenariuszy migracji zastępczej, Alarmujące dane ONZ: 1,4 mln uchodźców napłynie do Europy w latach Źródło: REPLACEMENT MIGRATION : IS IT A SOLUTION TO DECLINING AND AGEING POPULATION? United Nations Population Division

26 Wpływ imigracji na dynamikę i struktury wieku ludności UE 27 Bijak J., Kupiszewska D., Kupiszewski M., Saczuk K., Kicinger A., Population and labour force projections for 27 European countries, : impact of international migration on population ageing, European Journal of Population, 2007, 23:1 31. Bijak J., Kupiszewska D., Kupiszewski M., Replacement migration revisited: Simulations of the Effects of Selected Population and Labour Market Strategies for the Aging Europe, , Population Research Policy Review, 2008, 27: Bijak J., Kupiszewska D., Kupiszewski M., Saczuk K., 2005, Impact of International Migration on Population Dynamics and Labour Force Resources in Europe, CEFMR Working Paper 1/2005. Projekcje ludności dla 27 krajów europejskich ( ) Scenariusz projekcji Ludność (mln) Imigracja (mln) Liczba osób w wieku 65+ na 100 osób w wieku Zasoby pracy (mln) Wariant bazowy Wariant wysoki Wariant niski Źródło: Bijak, Kupiszewska, Kupiszewski, Saczuk (2005)

27 Figure 6. Changes in the age structure in 27 countries, : base, high and low migration scenarios Initial population, 2002 Base scenario, _84 75_79 70_74 65_69 60_64 55_59 50_54 45_49 40_44 35_39 30_34 25_29 20_24 15_19 10_14 05_09 00_ _84 75_79 70_74 65_69 60_64 55_59 50_54 45_49 40_44 35_39 30_34 25_29 20_24 15_19 10_14 05_09 00_04 Males Females Males, new comers Females, new comers Males, original Females, original High scenario, _84 75_79 70_74 65_69 60_64 55_59 50_54 45_49 40_44 35_39 30_34 25_29 20_24 15_19 10_14 05_09 00_04 Low scenario, _84 75_79 70_74 65_69 60_64 55_59 50_54 45_49 40_44 35_39 30_34 25_29 20_24 15_19 10_14 05_09 00_04 Males, new comers Females, new comers Males, original Females, original Males, new comers Females, new comers Males, original Females, original Source: Bijak, Kupiszewska, Kupiszewski, Saczuk (2005), p. 17, 23, 27.

28 Uwagi o teoriach migracji Klasyfikacja teorii oparta na: rodzaju ruchów wędrówkowych (międzynarodowe/wewnętrzne, migracje zarobkowe), rodzaj czynników uznanych za główne poziom analiz (macro vs. micro) H.Zlotnik, Theories of International Migration, in: Caselli, G., J. Vallin, G. Wunsch, 2006, Demography. Analysis and Synthesis. Elsevier, vol.2, chapter 59, J.Bijak, Forecasting international migration: selected theories, models and methods, CEFMR Working Paper 4/2006;

29 Klasyfikacje teorii migracji, H.Zlotnik, 2006 Teorie ekonomiczne Neoklasyczne (podejście makro & mikro) new economics of migration economics of family migration segmented labour market world systems Socjologiczne teorie : model push-pull models, mikro Teorie nawiązujące do nauk politycznych: podejście makro & mikro Teoria systemów: podejście makro & mikro Mikro Makro

30 Teorie ekonomiczne (1) Ekonomia klasyczna Smith 1776, Lewis 1940, Migracja jako mechanizm redystrybucji zasobów pracy Adam Smith, The Wealth of Nations (1776) - migracje zarobkowe generowane przez różnice między podażą i popytem na pracę w różnych regionach - pracownicy przemieszczają się z regionów o niskich płacach do regionów, gdzie płace są wyższe - swobodny przepływ zasobów pracy czynnikiem rozwoju zarówno w regionie odpływu jak i w regionie napływu oraz poprawia ekonomiczną sytuacje samych migrantów free movement of labour should be promoted

31 Teorie ekonomiczne (2) Neoklasyczna teoria: Harris, Todaro 1970, Todaro 1976, Sjaastad 1962, podejście mikro i makro Kraje (regiony) z nadmiarem zasobów pracy w stosunku do kapitału mają niskie płace w porównaniu do krajów (regionów), gdzie relacja pracy i kapitału jest odwrotna: różnice wynagrodzeń są bodźcem do przepływu pracowników z krajów o niskich płacach do krajów, gdzie są one wyższe; migracje zmniejszają różnice wynagrodzeń, przepływy ulegają zahamowaniu, gdy poziom płac się ujednolici. Perspektywa mikro: jednostki zachowują się racjonalnie, podejmując decyzje o migracji na podstawie własnego rachunku kosztów i korzyści. Sjaastad (1962): migranci oceniają swe przyszłe zarobki, uwzględniając różnice płac skorygowane o ich ocenę szansy znalezienia pracy; biorą także pod uwagę swe inwestycje w wyjazd (koszty pozyskania informacji, transportu, utrzymania poza własnym gosp. domowym, etc.) Oczekiwana korzyść z migracji zależy od różnic płac i bezrobocia; oczekiwane płace zależą od indywidualnych charakterystyk (selektywność migracji)

32 Teoria keynesowska, Hart 1975 (makro), Teorie ekonomiczne (3) - czynnikiem decydującym o migracjach jest możliwość zatrudnienia, zatem to różnice bezrobocia mają znaczenie - przepływy z regionów o wysokim bezrobociu do regionów o niskim bezrobociu do czasu ujednolicenia się stóp bezrobocia Nowa ekonomia migracji, Stark and Taylor, 1989, Stark 1991, 2003 Konieczne jest rozpatrywanie decyzji migracyjnych w rodzinie zamiast ujęcia tylko pojedynczych osób; nie tylko dochód ma znaczenie jako bodziec migracji, poczucie relatywnej deprywacji też jest ważne Economics of family migration, Mincer 1978, Borjas 1987, Borjas&Bronars 1989 Rozszerzenie modelu neoklasycznego przez rozpatrywanie nie jednostek ale rodzin (definiowanych jako małżeństwo z dziećmi lub bez) Różne strategie migracyjne jednostek i rodzin Selektywność migracji ze względu na rozkłady dochodów w krajach napływu i odpływu

33 Teorie ekonomiczne (4) Teoria dualnego rynku pracy Piore 1979, (makro) W krajach rozwiniętych stały popyt na migracje zarobkowe: 1 - relacje między płacami a podażą pracy są zakłócane Płace nie reagują swobodnie na podaż pracy, bowiem odzwierciedlają także status i prestiż w istniejącej hierarchii zawodowej; nawet w przypadku niedoboru pracowników na dole hierarchii zawodowej płace nie rosną bowiem ich zwyżka wywołałaby presję na podniesienie płac na innych szczeblach tej hierarchii; by uniknąć podnoszenia płac pracodawcy wolą zatrudniać imigrantów chętnych do podjęcia pracy przy niższym wynagrodzeniu; 2 - migranci podejmują pracę, którą ludność rodzima odrzuca ze względu na ograniczone możliwości awansu zawodowego lub ich brak w ogóle; pracodawcy potrzebują pracowników, którzy uznają podjęcie nisko płatnej pracy jako sposób na pozyskanie środków utrzymania bez zastanawiania się nad możliwościami awansu

34 - dualny charakter gospodarki Teorie ekonomiczne (5) Kapitałochłonny sektor (primary sector) współistnieje z sektorem pracochłonnym (secondary sector), ta segmentacja rynku pracy się utrzymuje Pracownicy sektora kapitałochłonnego mają stosunkowo stałą pracę, wymagającą wysokich kwalifikacji, akumulują doświadczenie zawodowe (firmspecific capital) Pracownicy sektora drugiego wykonują niskoproduktywne i niskokwalifikowane prace, które łatwo mogą utracić; ich zwolnienie nie pociąga za sobą wysokich kosztów ponoszonych przez pracodawcę; ci pracownicy stają się narzędziem dostosowywania zatrudnienia do wahań popytu Niechęć do podejmowania tych prac przez rodzimych pracowników, niedobory podaży pracy w sektorze drugim są regulowane przez migracje zarobkowe

35 Figure 1: Immigrants, 2014 (per inhabitants) Strumienie migracji Źródło:

36 Figure 5: Share of non-nationals in the resident population, 1 January 2015 (%) Zasoby migrantów Źródło:

37

38

39 Although Germany has had the most asylum applications in 2015, Hungary had the highest in proportion to its population, despite having closed its border with Croatia in an attempt to stop the flow in October. Nearly 1,800 refugees per 100,000 of Hungary's local population claimed asylum in Sweden followed close behind with 1,667 per 100,000. The figure for Germany was 587 and for the UK it was 60 applications for every 100,000 residents. The EU average was 260.

40