Andrzej GUGOŁEK, Manfred O. LOREK, Paweł JANISZEWSKI, Wojciech ZABŁOCKI, Małgorzata KONSTANTYNOWICZ

Transkrypt

1 FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 2008, Agric., Aliment., Pisc., Zootech. 260 (5), Andrzej GUGOŁEK, Manfred O. LOREK, Paweł JANISZEWSKI, Wojciech ZABŁOCKI, Małgorzata KONSTANTYNOWICZ BADANIA SMAKOWITOŚCI MIESZANEK PASZOWYCH DLA LISÓW POLARNYCH ANALYSIS OF PALATABILITY OF DIETS FOR ARCTIC FOXES Katedra Hodowli Zwierząt Futerkowych i Łowiectwa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski ul. Michała Oczapowskiego 5, Olsztyn, gugolek@uwm.edu.pl Abstract. The palatability of diets for Arctic foxes was determined by a free-choice method, during a two-stage experiment, using a modified palatability test. At the first stage the palatability of two dry friable diets mixed with water prior to feeding was compared. One of the them contained meat-bone meal, and the other poultry meal. At the second (proper) stage of the experiment the palatability of friable diets whose main component was poultry meal (selected at stage one) was compared to the palatability of traditional diets containing fresh or frozen components. Two feeders were placed in each cage and the animals were given a choice between two types of mixed feed. Leftovers were collected and weighed the next morning to determine feed intake levels. This indicated which of the diets was consumed more willingly, since a higher intake level is associated with a better taste. The tests showed that Arctic foxes preferred poultry meal made from defatted soft and hard offal to meat-bone meal. A comparison of the palatability of experimental and traditional diets revealed no statistically significant differences in intake levels, which means that both of them were palatability and eagerly consumed by animals. Słowa kluczowe: lis polarny, mączka zwierzęca, smakowitość, żywienie. Key words: animal meal, arctic fox, feeding, palatability. WSTĘP Smakowitość mieszanek paszowych przeznaczonych dla zwierząt mięsożernych zależy od ich stanu sanitarno-higienicznego, ilości i jakości białka, stopnia zjełczenia tłuszczu, zawartości pleśni, proporcji komponentów, struktury, zawartości wody, temperatury, kwasowości oraz dodatków poprawiających smakowitość (Grochowicz 2001). Każdy z tych czynników ma swoiste znaczenie, dlatego o smakowitości decyduje ich suma. Zagadnienia smakowitości mieszanek, podawanych zwierzętom futerkowym mięsożernym, są najczęściej pomijane w opracowaniach naukowych, a istniejące informacje są mało precyzyjne. Problematyka ta ma jednak istotne znaczenie z uwagi na dobrostan w żywieniu, a także ze względu na możliwość wpływania na ilość pobieranej paszy. Spośród badaczy zagranicznych jedynie Leoschke (1981) i Clausen (1996) zajmowali się badaniem smakowitości paszy dla zwierząt futerkowych. Leoschke (1981) podaje, że podczas jego badań norki chętniej pobierały karmę tradycyjną niż granulat. Clausen (1996) badał smakowitość mieszanek paszowych u samic norek oraz rosnących szczeniąt. Badacz ten wykazał, że zwierzęta chętniej pobierające paszę lepiej rosły, co może mieć ogromne znaczenie w praktyce fermowej. Według tego autora czynnikami zwiększającymi spożycie paszy są jej właściwa

2 24 A. Gugołek i in. wilgotność, skład komponentowy i świeżość surowców. Najlepsze rezultaty produkcyjne uzyskano u zwierząt żywionych dawkami z udziałem odpadów z rzeźni. W literaturze krajowej jedynie wcześniejsze badania własne, przeprowadzone na lisach cienistych, dotyczą zagadnień preferencji smakowych. Wskazują one na dostateczną smakowitość mieszanek paszowych przygotowanych na bazie suchych komponentów (Gugołek i in. 2005). Celem opisanych badań było porównanie smakowitości mieszanek sypkich zawierających różne mączki zwierzęce, a także sypkich z tradycyjnymi u rosnących lisów polarnych. MATERIAŁ I METODY Smakowitość mieszanek badano trzykrotnie podczas dwuetapowych badań, za pomocą testu preferencji, metodą wolnego wyboru. W etapie pierwszym wykonano jeden test, a dwa testy w etapie drugim. Ponieważ badania tego typu nie były przeprowadzane u lisów, zmodyfikowano metody stosowane u innych zwierząt gospodarskich, głównie trzody chlewnej (Falkowski 2002; Bugnacka i in. 2005). W pierwszym etapie porównano smakowitość mieszanek zawierających mączkę mięsno-kostną (MK) i drobiową (D) tab. 1. Tabela 1. Skład dawek pokarmowych etap pierwszy Table 1. Composition of fed mixtures first stage Komponenty Components MK Mieszanki Mixtures D Mączka mięsno-kostna Meat and bone meal [%] Mączka drobiowa Poultry meal [%] Śruta pszenna ekstradowana Ekstruded crushed wheat meal [%] Mieszanki te, przed podaniem zwierzętom, były nawilżane wodą do uzyskania odpowiedniej papkowatej konsystencji (35% s.m.). Test wykonywano w okresie od sierpnia do września na 20 młodych lisach (10 samców i 10 samic) w wieku około 4 miesięcy. Czynnikiem doświadczalnym w etapie drugim był alternatywny sposób żywienia mieszankami paszowymi pełnoporcjowymi sypkimi, które przed podaniem moczono wodą, w porównaniu z mieszankami tradycyjnymi. Skład komponentowy oraz wartość pokarmową i energetyczną mieszanek przedstawiono w tab. 2. Do obu mieszanek wprowadzono w tej samej ilości dodatek tego samego preparatu witaminowo-mineralnego, powszechnie dostępnego w kraju. Wartość pokarmową i energetyczną obu mieszanek bilansowano tak, aby pomimo odmiennego doboru komponentów była zbliżona i odpowiadała zapotrzebowaniu zwierząt (Barabasz i in. 1994). W drugim etapie badań wykonano dwa testy, w których porównano smakowitość mieszanek doświadczalnych, przygotowanych na czas wzrostu i rozwoju (D1) oraz kształtowania okrywy włosowej (D2), ze smakowitością odpowiadających im mieszanek tradycyjnych (K1, K2) podawanych zwierzętom z grupy kontrolnej. Badania wykonano na osobnikach (8 samcach i 8 samicach), w dwukrotnym powtórzeniu, w miesiącach od września do listopada. Podczas wszystkich wykonanych testów lisy utrzymywano w klatkach po 4 osobniki tej samej płci.

3 Badania smakowitości mieszanek paszowych Tabela 2. Skład i wartość odżywcza mieszanek etap drugi Table 2. Composition and nutritional value of feed mixtures second stage Wyszczególnienie Specification Odpady drobiowe twarde Hard poultry offals [%] Konfiskaty drobiowe Poultry condemned carcass [%] Odpady drobiowe miękkie Soft poultry offals [%] Odpady drobiowe różne Mixted poultry offals [%] Mieszanki Mixtures K1 K2 D1 D2 23,7 25,6 19,8 17,0 17,2 19,2 17,0 15,3 Konfiskaty mięsne Meat condemned [%] 2,3 2,0 Śruta pszenna Crushed wheat meal [%] 18,7 19,6 33,0 36,0 Zielonki, warzywa Green fooders and vegetables [%] 1,3 1,3 Mączka drobiowa Poultry meal [%] 38,0 30,0 Mączka z krwi i pierza Blood and plumage meal [%] 10,0 15,0 Mączka rybna Fish meal [%] 5,0 3,0 Tłuszcz drobiowy/olej sojowy Poultry fat/soybean oil [%] 10,0 12,0 Serwatka suszona Driad whey [%] 2,0 2,0 Susz Dehydrated forage [%] 2,0 2,0 Procent energii z Percent energy from białka protein tłuszczu fat węglowodanów carbohydrates EM M [J kg 1 ] 5,368 5,910 6,300 6, Zwierzęta żywiono, podając im jednocześnie dwie alternatywne mieszanki paszowe na dwa oddzielne karmidła znajdujące się w klatce. Okres pierwszych 14 dni traktowano jako wstępny, podczas którego lisy mogły zapoznać się z mieszankami i z ich umieszczeniem w klatce. Badania właściwe przeprowadzono przez kolejnych 14 dni. Codziennie podawano obie porównywane mieszanki, a rano dnia następnego ważono ilość niedojadów, obliczając pobranie obu pasz na podstawie różnicy, z której wnioskowano o chęci jej pobierania i smakowitości paszy. Większa ilość pobieranej mieszanki świadczyła o jej większej smakowitości. Uzyskane wartości liczbowe opracowano statystycznie metodą analizy wariancji dla układów jednoczynnikowych ortogonalnych (Statistica PL) i podano w procentach. WYNIKI I DYSKUSJA W tabeli 3 przedstawiono wyniki dotyczące porównania smakowitości mieszanek MK i D w pierwszym etapie badań. Mieszanki te zawierały mączkę mięsno-kostną (MK) lub drobiową (D) w ilości odpowiednio 60 oraz 40% śruty ekstrudowanej pszennej (tab. 1). Uzy-

4 26 A. Gugołek i in. skane rezultaty jednoznacznie wskazują na większą smakowitość mieszanki zawierającej mączkę drobiową (D); pobranie tej mieszanki było statystycznie wysokoistotnie wyższe. Tabela 3. Smakowitość mieszanek etap pierwszy Table 3. Palatability of mixtures first stage Miary statystyczne Statistical measures n x v % **P < 0,01, *P < 0,05. Spożycie mieszanek Mixtures intake [kg] MK 20 0,38** 12,97 35 D 20 0,72** 8,64 65 Pobranie mieszanek MK i D wynosiło odpowiednio 35 i 65%. Badana mączka drobiowa wytwarzana była z odpadów drobiowych twardych oraz miękkich po ich uprzednim odtłuszczeniu. Także u psów domowych wykazano wysoką smakowitość mączek drobiowych (Grochowicz 2001). W tabeli 4 zamieszczono porównanie smakowitości mieszanek D1 i D2 badanych w etapie drugim z odpowiadającymi im mieszankami tradycyjnymi K1 i K2. Tabela 4. Smakowitość mieszanek etap drugi Table 4. Palatability mixtures second stage Miary statystyczne Statistical measures n x v % K1 0,72 10,53 45 K2 Spożycie mieszanek Mixtures intake [kg] D1 0,85 12,92 55 D2 n x v % 0,63 19,02 52 Brak statystycznie istotnych różnic No statistically significant differences. 0,58 22,13 48 Podczas przeprowadzonego testu lisy pobierały średnio 0,72 kg mieszanki tradycyjnej K1 i 0,85 kg mieszanki doświadczalnej D1. Pobranie mieszanek wynosiło odpowiednio 45 i 55%. Podobnie kształtowało się pobranie (w procentach) mieszanek suchych i tradycyjnych w innych badaniach własnych (Gugołek i in. 2005). Lisy w okresie kształtowania okrywy włosowej pobierały nieco chętniej paszę tradycyjną K2 niż paszę doświadczalną D2, jednak różnica w pobraniu wyniosła zaledwie 4% i nie została potwierdzona statystycznie. Pobranie wynosiło od 0,63 do 0,58 kg (od 52 do 48%). W przypadku obu mieszanek (D1 i D2) nie stwierdzono statystycznego zróżnicowania w stosunku do ilości pobranej paszy tradycyjnej (K1 i K2). Ta odwrotność w pobraniu mieszanek K i D w teście trzecim

5 Badania smakowitości mieszanek paszowych może wynikać z większego dodatku mączek z krwi i pierza (15%) w mieszance D2, przeznaczonej na okres kształtowania się okrywy włosowej. Należy zatem przypuszczać, że mączka z krwi drobiowej i hydrolizatu pierza zmniejsza smakowitość dawek. Jest to jednak cenna pasza, szczególnie w okresie kształtowania okrywy włosowej, gdyż dowiedziono pozytywnego wpływu aminokwasów w niej zawartych na procesy włosotwórcze (Zoń i in. 2000). Jak zaznaczono wyżej, zagadnienia dotyczące smakowitości mieszanek paszowych u zwierząt futerkowych są słabo poznane. Więcej informacji posiadamy natomiast na temat smakowitości pasz przeznaczonych dla psów i kotów tzw. petfoodów. Z uwagi na pokrewieństwo gatunków można prawdopodobnie przenieść część tej wiedzy na zwierzęta futerkowe mięsożerne. Grochowicz (2001) podaje, że w naturze drapieżniki rozpoczynają zjadanie ofiar od wnętrzności, dlatego wykorzystuje się ich naturalne właściwości wabiące, jakie mają dla drapieżców. Smakowitość pasz dla psów zwiększa dodatek mączek drobiowych, które produkowane są również z wnętrzności drobiowych. Również digesty w karmach dla psów i kotów produkowane są na bazie specjalnie selekcjonowanych i poddanych hydrolizie wnętrzności zwierzęcych, najczęściej właśnie drobiowych. W związku z tym należy sądzić, że wykorzystane w badaniach własnych mączki drobiowe są atrakcyjną pod względem smakowym paszą również dla lisów, co potwierdzono w etapie pierwszym, dotyczącym porównania smakowitości mączki drobiowej oraz mięsno- -kostnej. Komponenty do przygotowania dawek doświadczalnych wybrano na podstawie wyników badań innych autorów, dotyczących żywienia zwierząt futerkowych mięsożernych mieszankami suchymi (Laplante 1987; Sławoń 1991; Yuodin i Shleger 1994; Ahlstrom i in. 2000; Lorek i in. 2002). Także mączka rybna z uwagi na intensywny zapach zwiększa atrakcyjność mieszanek paszowych dla lisów, również wzbogaca jej skład aminokwasowy. Z podobnych przyczyn wybrano suszoną serwatkę. Sugerowano się również wynikami wcześniejszych badań, które dowiodły, że dodatek serwatki zwiększa smakowitość i pobranie paszy (Lorek i in. 1997). WNIOSKI 1. Wykazano większą smakowitość mączek drobiowych sporządzonych z odtłuszczonych odpadów drobiowych twardych i miękkich, w porównaniu ze smakowitością mączek mięsno-kostnych. 2. Na podstawie testów smakowitości, przeprowadzonych metodą wolnego wyboru, stwierdzono, że mieszanki doświadczalne charakteryzowały się zbliżoną smakowitością do smakowitości mieszanek tradycyjnych. PIŚMIENNICTWO Ahlstrom O., Skrede A., Heggest O., Mikkelsen O., Tangen S Meat-and-bone meals from different animal by-products as protein sources for fur animals. Scientifur 4,

6 28 A. Gugołek i in. Barabasz B., Bielański P., Niedźwiadek S., Sławoń J Normy Żywienia Mięsożernych i Roślinożernych Zwierząt Futerkowych. Wartość pokarmowa pasz. PAN, Jabłonna. Bugnacka D., Falkowski J., Karpiesiuk K., Kozera W Wpływ dodatku sacharynianu sodu do mieszanki z udziałem poekstrakcyjnej śruty rzepakowej na ich smakowitość w żywieniu warchlaków. Wyniki testu preferencji pasz wykonanego metodą pojedynczego bodźca. Acta Sci. Pol., Ser. Zootechnica 4 (2), Clausen T Kan du li maden? Foderets smag er af stor betydning dor minkhvalpes fravaenningsvaegte. Dansk Pelsdyravl 59 (4), 191. Falkowski J Niektóre badania nad zastosowaniem metody wyboru pasz w żywieniu świń. Prz. Hod. 2, Gugołek A., Lorek M.O., Hartman A., Zabłocki W Porównanie smakowitości paszy tradycyjnej oraz zawierającej mączki zwierzęce za pomocą testu preferencji metodą wolnego wyboru [w: LXX Zjazd PTZ], Wrocław [b.w.], 191. Grochowicz J Karma dla psów, kotów, innych małych zwierząt domowych i ryb. Surowce, wymagania żywieniowe, technika i technologia, jakość, opakowania, marketing. Pagros, Lublin. Leoschke W Pellets das Nerzfutter der Zukunft. Der Deutsche Pelztierzuchter 3, Laplante J Comparison of 3 feeding systems for growing-furring mink:couwencional vs. semi-complete vs. pelleta. Scientifur 2, 139. Lorek M.O., Gugołek A., Rotkiewicz T., Pobielski M Studies on the use of whey fat concentrate in feeding growing Polar foxes. Scientifur 2, Lorek M.O., Gugołek A., Hartman A Effect of feed pellets to arctic foxes on their performance and selected morphological biochemical blond incides. Czech J. Anim. Sci. 47, Sławoń J Badania nad kompozycją sypkich i granulowanych mieszanek pełnoskładnikowych dla lisów polarnych. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 5, Statistica PL StatSoft, Inc. (data analysis software system), ver Yudin V., Shleger V A dry feed produced in Finland. Krolikovodstvo i Zverovodstvo 3, 6 7. Zoń A., Sławoń J., Bielański P., Zając J., Piórkowska M Wpływ żywienia na jakość okrywy włosowej lisów polarnych niebieskich. Rocz. Nauk. Zootech. 6 Supl.,