ANALIZA OPŁACALNOŚCI PRODUKCJI MLEKA W POLSKICH GOSPODARSTWACH NA TLE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPY

Transkrypt

1 FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 27, Oeconomica 254 (47), Małgorzata KAROLEWSKA, Artur WILCZYŃSKI ANALIZA OPŁACALNOŚCI PRODUKCJI MLEKA W POLSKICH GOSPODARSTWACH NA TLE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPY POLISH FARM MILK PRODUCTION PROFITABILITY ANALYSIS IN COMPARISON TO SELECTED EUROPEAN COUNTRIES Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwami, Akademia Rolnicza ul. Monte Cassino 16, Szczecin Abstract. The main case of article is estimate profitability analysis polish farm milk production in comparison to selected European countries. The analysis made on the basis of economy factors by using European Dairy Farmers model. The analysis showed polish and irish dairy farms as a most profitable in milk production in comparison to the rest of research selected European countries, mainly for the sake of low costs of milk production and relatively high milk price. Słowa kluczowe: gospodarstwa mleczne, koszty, produkcja mleka, przychody, Unia Europejska. Key words: costs, dairy farms, European Union, income, milk production. WSTĘP Produkcja mleka jest w Europie jednym z najważniejszych działów gospodarki żywnościowej. Polska ze swoimi dobrymi warunkami naturalnymi do chowu krów, z dużą tradycją mleczarską, wysoką konsumpcją produktów mleczarskich, a przede wszystkim ze stosunkowo niskimi kosztami ma znaczną przewagę konkurencyjną i co się z tym wiąże ceny należące do najniższych w krajach Wspólnoty Europejskiej (Smoleński i Dziarska 26). Wynikiem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej jest poprawa jakości polskiego mleka, standardów sanitarno-weterynaryjnych oraz dobrostanu zwierząt. Jednocześnie towarzyszy temu wzrost cen, co w rezultacie wpływa na poprawę opłacalności produkcji mleka. W kolejnych latach jednym z zadań polskiego sektora mleczarskiego będzie utrzymanie korzystnej relacji kosztów i cen, co przyczyni się do dalszego rozwoju tego sektora. Celem opracowania jest analiza opłacalności produkcji mleka w polskich gospodarstwach, w porównaniu z gospodarstwami z wybranych krajów europejskich. Opłacalność została określona wielkością kosztów produkcji mleka, przychodów, a także progami rentowności. MATERIAŁ I METODY Badaniami objęto gospodarstwa specjalizujące się w produkcji mleka, należące do Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka (EDF European Dairy Fermers). Do porównań wykorzystano średnie kosztów, przychodów oraz dochodów gospodarstw z Polski (PL), Węgier (HU), ze Słowacji (SK), z Niemiec (DE), ze Szwecji (SE), z Francji (FR), Irlandii (IE), Holandii (NL), Wielkiej Brytanii (UK) oraz z Belgii (BE). Do przeprowadzenia analizy

2 1 M. Karolewska i A. Wilczyński wykorzystano dane z 25 roku, zebrane dla Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka (European Dairy Farmers). Wszystkie obliczenia wykonano za pomocą modelu EDF, służącego do porównań wyników ekonomicznych gospodarstw, biorących udział w analizach sporządzanych na potrzeby Stowarzyszenia (Kołoszycz i Świtłyk 24). Przeciętna wielkość stada krów w analizowanych gospodarstwach była zróżnicowana i wahała się w przedziale od 63 krów w gospodarstwach belgijskich do 819 w gospodarstwach słowackich (rys.1) BE-Ø-5 UK-Ø-5 NL-Ø-5 IE-Ø-5 FR-Ø-5 SE-Ø-5 DE-Ø-5 SK-Ø-5 HU-Ø-5 PL-Ø-5 Rys. 1. Średnia wielkość stada krów w badanych gospodarstwach z krajów europejskich przyjętych do porównań BE Belgia, UK Wielka Brytania, NL Holandia, IE Irlandia, FR Francja, SE Szwecja, DE Niemcy, SK Słowacja, HU Węgry, PL Polska. Źródło: Raport EDF (26). Największe stada posiadały gospodarstwa państw nowo przyjętych do Unii Europejskiej, których średnia wielkość wynosiła 57 krów. Prawie trzykrotnie mniejsze stada były w pozostałych gospodarstwach, w których średnie stado obejmowało 26 zwierząt. Zdecydowanie najmniejsze stada wśród wszystkich badanych gospodarstw były we Francji i w Belgii. Najwyższe przeciętne wydajności mleczne krów wśród gospodarstw starej UE odnotowano w Szwecji i Belgii kształtowały się na poziomie odpowiednio 8979 i 8626 kg (rys. 2). Nieco niższy poziom wydajności w tej grupie osiągnęły gospodarstwa niemieckie, francuskie oraz holenderskie. Zdecydowanie najniższą wydajnością, która wyniosła 5715 kg, charakteryzowały się gospodarstwa irlandzkie. Wśród gospodarstw z państw nowo przyjętych do UE najwyższą wydajność odnotowano na Słowacji i w Polsce ich wielkość kształtowała się na poziomie odpowiednio 7323 i 697 kg. Średnia wydajność mleczna krów z gospodarstw polskich, węgierskich i słowackich wyniosła 694 kg i była niższa o 944 kg od średniej wydajności w badanych gospodarstwach z państw UE-15.

3 Analiza opłacalności produkcji mleka w polskich gospodarstwach [kg FCM] BE-Ø-5 UK-Ø-5 NL-Ø-5 IE-Ø-5 FR-Ø-5 SE-Ø-5 DE-Ø-5 SK-Ø-5 HU-Ø-5 PL-Ø-5 Rys. 2. Średnia wydajność mleczna krów w badanych gospodarstwach z wybranych krajów europejskich Źródło: Raport EDF (26). WYNIKI I DYSKUSJA W grupie badanych gospodarstw najwyższe koszty bezpośrednie, poniesione na produkcję mleka, charakteryzowały gospodarstwa węgierskie (125,3 zł na 1 kg FCM ang. fat corrected milk mleko o skorygowanej zawartości tłuszczu wynoszącej 4,%) oraz szwedzkie (113,8 zł na1 kg FCM). Najniższe koszty bezpośrednie ponosiły gospodarstwa irlandzkie, brytyjskie oraz polskie, których wielkość była mniejsza przeciętnie o 4% od kosztów bezpośrednich poniesionych przez gospodarstwa węgierskie i szwedzkie. Największy udział w kosztach bezpośrednich miały koszty pasz, których wielkość w gospodarstwach słowackich oraz węgierskich stanowiła 5% wszystkich kosztów, a także była o 5% wyższa od kosztów w pozostałych gospodarstwach. Kosztami utrzymania budynków i maszyn najbardziej obciążone były gospodarstwa francuskie (4,1 zł na 1 kg FCM) i holenderskie (37,4 zł na 1 kg FCM). Gospodarstwa polskie w grupie badanych gospodarstw charakteryzowały się najwyższymi wydatkami na paliwo oraz energię, których wartość kształtowała się na poziomie 9,3 zł na 1 kg FCM i była dwukrotnie większa od kosztów w pozostałych gospodarstwach. Zdecydowanie najwyższe koszty na opiekę weterynaryjną oraz leki poniosły gospodarstwa szwedzkie. W państwach UE-15 cena mleka wynosiła około 12 zł na 1 kg FCM (rys. 3). Najwyższą cenę mleka w tej grupie gospodarstw (127 zł na 1 kg FCM) uzyskały gospodarstwa francuskie. W grupie gospodarstw nowo przyjętych do UE najniższą cenę mleka uzyskały gospodarstwa polskie (11 zł na 1 kg FCM) większą o 2 zł niż gospodarstwa polskie cenę mleka uzyskały gospodarstwa słowackie, a o 5 zł gospodarstwa węgierskie. Kolejnym źródłem przychodów dla badanych gospodarstw była sprzedaż bydła. Średnie przychody w grupie gospodarstw starej UE wyniosły 14,7 zł na 1 kg FCM i były wyższe od średniej w grupie gospodarstw polskich, słowackich i węgierskich o 4 zł.

4 12 M. Karolewska i A. Wilczyński Tabela 1. Charakterystyka kosztów bezpośrednich w produkcji mleka w badanych gospodarstwach [zł 1 kg -1 FCM] Koszty bezpośrednie [zł 1 kg -1 BE UK NL IE FR SE DE SK HU PL FCM] Zakup zwierząt,8 3,6 1,7 3,4,4 3,4 3,5,3 2,5 Pasze 27,1 28, 27,3 23,1 31,9 49,9 33,5 57,9 64,5 28,5 Utrzymanie budynków i maszyn 31,9 21,4 37,4 19,3 4,1 28,6 26, 17, 32,3 23,2 Nośniki energii 3,2 4,5 4,3 1,9 5,5 6,8 6,2 3,6 4,3 9,3 Weterynarz i leki 6,2 5,8 4,7 6,5 7,4 11,9 6,1 5,5 7,5 5,5 Pozostałe koszty 8,5 1,5 12,7 12,9 16,1 13,2 1,4 21,5 16,7 6,4 Suma kosztów bezpośrednich 77,8 73,8 88,1 67,1 11,4 113,8 85,7 15,8 125,3 75,4 Źródło: Raport EDF (26). Największymi beneficjentami dopłat bezpośrednich i subsydiów do produkcji mleka wśród wszystkich badanych gospodarstw były gospodarstwa we Francji (14 zł na 1 kg FCM), w Szwecji (13 zł na1 kg FCM), Belgii (12 zł na 1 kg FCM) i Niemczech (11 zł na 1 kg FCM). Najwyższy przeciętny przychód całkowity z produkcji mleka w badanej grupie krajów europejskich osiągały gospodarstwa z Francji (162 zł na 1 kg FCM) i ze Szwecji (154 zł na 1 kg FCM). Pozostałe kraje starej Unii osiągały przychód na poziomie 14 zł na 1 kg FCM. Gospodarstwa polskie, węgierskie oraz słowackie uzyskały najniższy przychód całkowity, który kształtował się średnio na poziomie 125 zł na 1 kg FCM. [zł 1 kg -1 FCM] BE-Ø-5 UK-Ø-5 NL-Ø IE-Ø-5 FR-Ø-5 SE-Ø-5 DE-Ø-5 SK-Ø-5 HU-Ø-5 PL-Ø-5 przychody ze sprzedaży bydła pozostałe przychody dopłaty bezpośrednie, subsydia przychody ze sprzedaży mleka Rys. 3. Źródła przychodów z produkcji mleka gospodarstw w wybranych krajach europejskich Źródło: Raport EDF (26).

5 Analiza opłacalności produkcji mleka w polskich gospodarstwach Pierwszy próg rentowności, który określa pokrycie kosztów bezpośrednich przez cenę mleka, osiągnęło większość badanych gospodarstw, z wyjątkiem gospodarstw węgierskich (cena mleka była o 2 zł na 1 kg FCM za niska do osiągnięcia rentowności), szwedzkich (cena niższa od kosztów o 5 zł na 1 kg FCM) oraz słowackich (cena niższa od kosztów o 4 zł na 1 kg FCM) rys. 4. Drugi próg rentowności okazał się nieosiągalny dla większości krajów, z wyjątkiem Irlandii i Polski, w których różnica pomiędzy ceną mleka a całkowitymi kosztami wyniosła odpowiednio 25 zł na 1 kg FCM i 12 zł na 1 kg FCM. Polskie gospodarstwa, mimo wciąż rosnących kosztów produkcji mleka, są nadal konkurencyjne dla badanych gospodarstw europejskich. [zł 1 kg -1 FCM] , BE-Ø-5 UK-Ø-5 NL-Ø-5 IE-Ø-5 FR-Ø-5 SE-Ø-5 DE-Ø-5 SK-Ø-5 HU-Ø-5 PL-Ø-5 cena mleka koszty dzierżawy i amortyzacji kwoty koszty alternatywne koszty gotówkowe przychody spoza produkcji mleka Rys. 4. Progi rentowności analizowanych gospodarstw z wybranych krajów europejskich Źródło: Raport EDF (26). PODSUMOWANIE Z przeprowadzonej analizy wynika, że w grupie badanych gospodarstw najwyższą przeciętną wydajnością mleczną krów charakteryzowały się gospodarstwa szwedzkie, belgijskie, francuskie, niemieckie oraz holenderskie. Wydajność mleczna w polskich gospodarstwach kształtowała się wśród badanych gospodarstw na średnim poziomie. Najwyższe koszty bezpośrednie w produkcji mleka poniosły gospodarstwa węgierskie oraz szwedzkie. Gospodarstwa polskie znalazły się w grupie państw, które charakteryzowały się najniższymi kosztami bezpośrednimi. Najwyższy przychód całkowity osiągały gospodarstwa francuskie oraz szwedzkie. Gospodarstwa państw nowo przyjętych do UE charakteryzowały się najniższym przychodem wśród wszystkich badanych gospodarstw.

6 14 M. Karolewska i A. Wilczyński Przeprowadzone badania wykazały, że w najkorzystniejszej sytuacji ekonomicznej były gospodarstwa irlandzkie oraz polskie, które ponosiły stosunkowo niskie koszty, przy jednocześnie wysokiej cenie mleka. PIŚMIENNICTWO EDF Report. 26. European Dairy Farmers. Institute of Farm Economics and Rural Studies, Federal Agricultural Research Center (FAL), Braunschweig. Kołoszycz E., Świtłyk M. 24. Koszty, dochodowość i efektywność produkcji mleka. Związek Prywatnych Przetwórców Mleka, Warszawa, 12. Smoleński Z., Zdziarska T. 26 Rynek mleka. Rynek rolny. Analizy, tendencje, oceny. IERiGŻ, Warszawa, 44.