ANNALES. Wpływ stosowania różnych herbicydów i mieszanin herbicydowo-mocznikowych na stan zdrowotny pszenżyta ozimego

Transkrypt

1 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE LUBLIN VOL. LIX, Nr 3 * CURIE- S K Ł O D O W S K A POLONIA SECTIO E 4 Katedra Fitopatologii i Entomologii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski ul. Prawocheńskiego 7, -7 Olsztyn, Poland Katedra Systemów Rolniczych Tomasz P. Kurowski, Irena Brzozowska, Jan Brzozowski Wpływ stosowania różnych herbicydów i mieszanin herbicydowo-mocznikowych na stan zdrowotny pszenżyta ozimego The effect of application of different herbicides and herbicides combined with urea on the sanitary state of winter triticale ABSTRACT. The aim of the field experiment carried out in 3 at the Experimental Station in Tomaszkowo was to assess the sanitary state of winter triticale cv. Bogo protected with herbicides and herbicides in combination with urea. Urea was applied with different methods. In the phase of milk maturity, the Hinfner and Papp 5-degree scale was used to assess the intensity of leaf and ear diseases. The results were given as injury index. Septoria leaf blotch and glume blotch both caused by Septoria nodorum were the most dangerous triticale diseases. Additionally, yellow rust (Puccinia striiformis ) and fusarium ear blight (Fusarium spp.) occurred in the first experimental year with the weather permitting strong triticale infection. The smallest intensity of infections were observed in unfertilized winter triticale and without the herbicides. On urea fertilized plots, Granstar 75 WG and Aminopielik D 45 SL had a positive effect, whereas Chwastox Extra 3 SL and Mustang 36 SE had an explicitly negative effect on sanitary state of winter triticale. All herbicide combinations had an undesirable effect on the sanitary state of triticale. Nitrogen fertilization method as the experimental factor (urea applied to soil or both to soil and on leaves) did not have an effect on the development of winter triticale diseases. KEY WORDS: winter triticale, diseases, herbicides, nitrogen fertilization method, urea-herbicide combinations Mimo że pszenżyto ozime uważane jest za stosunkowo odporne na choroby, to jednak ulega porażeniu przez niektóre czynniki chorobotwórcze, szczególnie polifagiczne i te, których rośliną żywicielską jest również pszenica. Do chorób Annales UMCS, Sec. E, 4, 59, 3,

2 68 najczęściej występujących na liściach i kłosach pszenżyta można zaliczyć: septoriozę liści (Septoria nodorum ), septoriozę plew (Septoria nodorum ), rdzę żółtą (Puccinia striiformis ) i fuzariozę kłosów (Fusarium spp.) [Kiecana 986, 988; Brzozowski i in. ; Zamorski, Nowicki ; Zamorski i in. ]. Używane w pszenżycie herbicydy nie tylko ograniczają występowanie chwastów, ale również wykazują działanie uboczne w stosunku do mikroorganizmów zasiedlających rośliny w tym do patogenów. O oddziaływaniu herbicydów na patogeny powodujące choroby zbóż pisze wielu autorów [Burgieł 984, 99; Fabisiewicz, Mikołajska 99/99; Brzozowski i in. ]. Nawożenie azotem ma także wpływ na zdrowotność roślin. Nie tylko dawka azotu, ale również sposób jego aplikacji ogranicza bądź stymuluje rozwój patogenów [Czuba 988; Kurowski i in. 993; Brzozowski i in. ]. Celem badań była ocena stanu zdrowotnego pszenżyta ozimego chronionego herbicydami i ich mieszaninami w warunkach różnych sposobów nawożenia mocznikiem. METODY Badania polowe prowadzono w latach 3 w Stacji Dydaktyczno-Doświadczalnej w Tomaszkowie. Przedmiotem badań było pszenżyto ozime odmiany Bogo, w którym badano wpływ kilku herbicydów z różnych grup chemicznych oraz mieszanin herbicydowych i herbicydowo-mocznikowych na zdrowotność roślin. Doświadczenie realizowano metodą podbloków losowanych w czterech powtórzeniach, na glebie brunatnej właściwej, średniej, zaliczonej do kompleksu żytniego bardzo dobrego. Czynnik pierwszy stanowiły następujące herbicydy i ich mieszaniny: I. Granstar 75 WG. II. Granstar 75 WG + Starane 5 EC. III. Granstar 75 WG + Chwastox Extra 3 SL. IV. Chwastox Extra 3 SL. V. Chwastox Extra 3 SL + Starane 5 EC. VI. Aminopielik D 45 SL. VII. Mustang 36 SE. Herbicydy te oraz ich mieszaniny stosowano w dawkach zalecanych przez IOR w Poznaniu (Zalecenia ). Czynnikiem drugim były - dwa sposoby stosowania mocznika (łącznie 95, kg N ha ): ) doglebowo - (mocznik stosowano wyłącznie w granulacie w trzech terminach: 34, kg N ha - - po wznowieniu wegetacji; 7,6 kg N ha w końcu fazy krzewienia i 33,4 kg N ha w końcu fazy strzelania w źdźbło); ) doglebowo-dolistnie (mocznik stosowano - - doglebowo dwukrotnie: 34, kg N ha po wznowieniu wegetacji i 6,8 kg N ha - w końcu fazy strzelania w źdźbło oraz dwukrotnie dolistnie: 7,6 kg N ha w końcu fazy krzewienia, jako % roztwór mocznika łącznie z herbicydami, - oraz 6,6 kg N ha w końcu fazy strzelania w źdźbło, jako % roztwór mocznika. W doświadczeniu wprowadzono dodatkowy obiekt kontrolny bez herbi-

3 69 cydów i bez nawożenia mocznikiem. Eksperyment obejmował łącznie 7 kom binacji, a powierzchnia poletka wynosiła m ( m m). W fazie dojrzałości mlecznej pszenżyta (75 wg skali Feekesa) prowadzono lustrację nasilenia chorób liści i kłosów, posługując się 5-stopniową skalą Hinfnera, Pappa [964]. Skala ta posłużyła do wyliczenia indeksu porażenia (Ip). Wyniki opracowano statystycznie przy użyciu testu Duncana. Tabela. Temperatura powietrza i opady w okresie prowadzenia badań (według Stacji Meteorologicznej w Tomaszkowie) Table. Air temperature and rainfalls during the study period (according to the Meteorological Station in Tomaszkowo) Średnia temperatura powietrza, C Mean of air temperature, C Miesiąc Month średnia z wielolecia average of many years (96-995) IV 6,7 V,7 VI VII 7,8 3 7,,8 3,9, 4, 8, 6,5, 6, 4, 6,6 9, Suma opadów, mm Sum of rainfall, mm średnia z wielolecia average of many years (96-995) 35, 49, 8,9 7,3 3 54,9 33, 77,9 49 4, 6,9 48,6 7,5 35,5 3, 7 79, Z punktu widzenia badań fitopatologicznych rok, jako bardzo mokry, sprzyjał infekcjom pszenżyta ozimego przez patogeny powodujące choroby liści i kłosów, natomiast pozostałe dwa lata badań były dla patogenów niekorzystne (tab. ). WYNIKI We wszystkich latach badań na pszenżycie ozimym wystąpiła septorioza liści (Septoria nodorum ). Jej nasilenie było najwyższe w roku, a jedynie incydentalnie pojawiła się w ostatnim roku badań (tab. ). Zdecydowanie najniższe nasilenie choroby wystąpiło w kombinacji kontrolnej (bez nawożenia azotem i bez stosowania herbicydów). Sposób nawożenia azotem nie wpływał istotnie na rozwój choroby, chociaż we wszystkich latach nieco wyższe nasilenie choroby notowano na obiektach nawożonych jedynie doglebowo. Na brak istotności różnic miała prawdopodobnie wpływ kombinacja bez stosowania herbicydów, gdzie zdecydowanie wyższy indeks porażenia wystąpił po zastosowaniu nawożenia doglebowego i dolistnego. Użyte w doświadczeniu mieszaniny herbicy-

4 7 dów i herbicyd Mustang 36 SE powodowały istotne pogorszenie zdrowotności pszenżyta, podczas gdy pozostałe herbicydy stosowane pojedynczo wpłynęły korzystnie na jego stan sanitarny. Tabela. Nasilenie septoriozy liści (Septoria nodorum ) na pszenżycie ozimym, indeks porażenia w % Table. Intensity of septoria leaf blotch (Septoria nodorum ) on winter triticale, injury index in % Rok Year 3 Sposób nawożenia mocznikiem* Urea fertilization method Herbicyd Herbicide Bez herbicydów i azotu Without herbicides and nitrogen Bez herbicydów Without herbicides Granstar 75 WG Granstar 75 WG + Starane 5 EC Granstar 75 WG + Chwastox Extra 3 SL Chwastox Extra 3 SL Chwastox Extra 3 SL + Starane 5 EC Aminopielik D 45 SL Mustang 36 SE Średnio Mean NIR,5 LSD.5 średn. 4,,8,3 6,5 6,3 8,3 9,5 7,4 7,8 5,9 4, 7,4,,,3 8,4 5,3 5,5 6,9 7, 5,4 7,8 8,7 7, 7,3 I,65 I II,33 średn.,3 5,5 7,5 6,5 5, 7,3 7,3 6,5 6, 4,5 3,9 6, 6,8 4,8 5,7 4,8 4,9 5,5 6,4 4, 3,5 5,4 4,9 5,4 I,89 I średn.,5,3,8,5,3,,8,,4,3,, I,4 I * doglebowo, doglebowo i dolistnie; to soil, to soil and foliar ni ns nie istotne; not significant I herbicyd; herbicide II sposób nawożenia mocznikiem; urea fertilization method Septorioza plew (Septoria nodorum ) wystąpiła jedynie w dwóch latach badań i to w niewielkim nasileniu (tab. 3). Ta choroba również zdecydowanie najsłabiej opanowała rośliny w kombinacji bez nawożenia azotem i bez stosowania herbicydów. Jedynie użyte pojedynczo herbicydy Granstar 75 WG i Aminopielik D 45 SL wpłynęły na obniżenie porażenia pszenżyta ozimego, natomiast herbicydy zastosowane jako mieszaniny oraz Chwastox Extra 3 SL i Mustang 36 SE powodowały istotne pogorszenie jego zdrowotności. Po zastosowaniu doglebowego i dolistnego nawożenia mocznikiem nasilenie choroby było większe niż po zastosowaniu jedynie nawożenia doglebowego (w roku różnice okazały się istotne).

5 7 Tabela 3. Nasilenie septoriozy plew (Septoria nodorum ) na pszenżycie ozimym, indeks porażenia w % Table 3. Intensity of glume blotch (Septoria nodorum ) on winter triticale, injury index in % Rok Year Sposób nawożenia mocznikiem Urea fertilization method średnio Herbicyd Herbicide Bez herbicydów i azotu Without herbicides and nitrogen Bez herbicydów Without herbicides Granstar 75 WG Granstar 75 WG + Starane 5 EC Granstar 75 WG + Chwastox Extra 3 SL Chwastox Extra 3 SL Chwastox Extra 3 SL + Starane 5 EC Aminopielik D 45 SL Mustang 36 SE Średnio Mean,5,5 5,3 5,5 5, 4,8 NIR,5 LSD.5 4,5 7,3 6,8 6,5 9,5 6,5 6, I,4 II,57 I średnio,3 4,4,9 6,6 6, 6, 7,5 3,6 5,4,3 3,5 4,5 4, 3,5 4,, 6, 4, 4,5 3,5 4, I,8 I 3,9,7 3,6 4,8 4, 4,4 3,4 Objaśnienia w tabeli Explanations like in table Rdza żółta (Puccinia striiformis ) wystąpiła na liściach pszenżyta ozimego jedynie w roku (tab. 4). W kombinacji bez nawożenia azotem i bez stosowania herbicydów objawów choroby nie stwierdzono. Granstar 75 WG i Aminopielik D 45 SL wpłynęły istotnie na obniżenie nasilenia choroby, natomiast Mustang 36 SE powodował istotne pogorszenie zdrowotności pszenżyta. Sposób nawożenia mocznikiem nie wpłynął istotnie na rozwój choroby, chociaż w kombinacjach, w których stosowano herbicydy indeks porażenia przy aplikacji nawożenia jedynie do gleby był wyższy niż przy nawożeniu doglebowym i dolistnym. Fuzarioza kłosów (Fusarium spp.) również wystąpiła jedynie w roku (tab. 5). W kombinacji bez nawożenia azotem i bez stosowania herbicydów objawów choroby nie stwierdzono. Stosowany pojedynczo Granstar 75 WG oraz Aminopielik D 45 SL wpłynęły istotnie na obniżenie nasilenia choroby, natomiast w kombinacjach z użyciem herbicydu Chwastox Extra 3 SL stwierdzono wzrost porażenia. Sposób nawożenia mocznikiem nie wpłynął istotnie na stan sanitarny pszenżyta ozimego. Najniższe nasilenie wszystkich występujących na pszenżycie ozimym chorób liści i kłosa odnotowano na poletkach nienawożonych i bez stosowania herbicy-

6 7 Tabela 4. Nasilenie rdzy żółtej (Puccinia striiformis ) na pszenżycie ozimym w roku, indeks porażenia w % Table 4. Intensity of yellow rust (Puccinia striiformis) on winter triticale in year, injury index in % Sposób nawożenia mocznikiem Urea fertilization method średnio Herbicyd Herbicide Bez herbicydów i azotu Without herbicides and nitrogen Bez herbicydów Without herbicides Granstar 75 WG Granstar 75 WG + Starane 5 EC Granstar 75 WG + Chwastox Extra 3 SL Chwastox Extra 3 SL Chwastox Extra 3 SL + Starane 5 EC Aminopielik D Mustang 36 SE Średnio Mean NIR,5 LSD.5,8,3 4,8 4,, 3,54 I,6 4,8,8,, 3, 4, 3,9,6 3,4 3, 3,6,5 4,9 I II,5 Objaśnienia w tabeli Explanations like in table Tabela 5. Nasilenie fuzariozy kłosów (Fusarium spp.) na pszenżycie ozimym w r., indeks porażenia w % Table 5. Intensity of fusarium ear blight (Fusarium spp.) on winter triticale in year, injury index in % Sposób nawożenia mocznikiem Urea fertilization method średnio Herbicyd Herbicide Bez herbicydów i azotu Without herbicides and nitrogen Bez herbicydów Without herbicides Granstar 75 WG Granstar 75 WG + Starane 5 EC Granstar 75 WG + Chwastox Extra 3 SL Chwastox Extra 3 SL Chwastox Extra 3 SL + Starane 5 EC Aminopielik D Mustang 36 SE Średnio Mean NIR,5 LSD.5,8,5 3,,8,3,5,99 I,63,3,,,5 3,,5,9,,5,3,8,9,,,95 I II,89 Objaśnienia w tabeli Explanations like in table dów, natomiast rośliny dobrze odżywione, będące w dobrej kondycji, o silniej rozbudowanym aparacie asymilacyjnym, były w większym stopniu opanowane przez patogeny. Podobne wyniki uzyskali wcześniej Kurowski i in. [99] oraz

7 73 Brzozowski i in. []. Zaobserwowano zróżnicowany wpływ badanych herbicydów na rozwój chorób roślin. Dwa z nich: Granstar 75 WG i Aminopielik D 45 SL wyraźnie ograniczały porażenie roślin, podczas gdy kolejne dwa: Mustang 36 SE i Chwastox Extra 3 SL równie wyraźnie je zwiększały. Uzyskane wyniki potwierdzają wcześniejsze badania, w których wyniku stwierdzono, że oddziaływanie herbicydów na zdrowotność roślin uzależnione jest od rodzaju substancji czynnej preparatu, jego formy użytkowej, dawki, warunków meteorologicznych i patogena [Burgieł 984; Brzozowski i in. ]. Burgieł [989] zwraca uwagę na to, że niektóre preparaty o najwyższej aktywności chwastobójczej mogą stymulować rozwój chorób roślin. Wszystkie herbicydy zastosowane w mieszaninach pogarszały zdrowotność pszenżyta ozimego, co koresponduje z innymi badaniami [Burgieł 984]. Sposób wnoszenia mocznika nie miał wpływu na zdrowotność pszenżyta ozimego. We wcześniejszych badaniach Brzozowski i in. [] uzyskali podobne wyniki. WNIOSKI. Pszenżyto ozime nienawożone azotem jest w niewielkim stopniu atakowane przez patogeny.. Herbicydy Granstar 75 WG i Aminopielik D 45 SL stosowane pojedynczo oddziałują korzystnie na zdrowotność pszenżyta ozimego, natomiast Chwastox Extra 3 SL i Mustang 36 SE zdecydowanie ją pogarszają. 3. Mieszaniny herbicydów mają niekorzystny wpływ na stan sanitarny pszenżyta. 4. Sposób nawożenia azotem (mocznik stosowany doglebowo lub doglebowo i dolistnie) nie ma z reguły wpływu na rozwój chorób pszenżyta ozimego. PIŚMIENNICTWO Brzozowski J., Kurowski T.P., Brzozowska I.. Wpływ zabiegów nawozowo-herbicydowych na stopień porażenia chorobami pszenżyta ozimego. Folia Univ. Agric. Stetin. 6, Agricultura 8, 5 3. Burgieł Z Wpływ herbicydów na zdrowotność zbóż. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 3, Burgieł Z Wpływ wybranych herbicydów na porażenie pszenicy ozimej przez Erysiphe graminis DC i Puccinia triticina Eriks. Zesz. Nauk. ATR Bydgoszcz 59, Rol. 8, 5. Burgieł Z. 99. Wpływ wybranych herbicydów na występowanie i szkodliwość chorób pszenicy ozimej powodowanych przez grzyby. Zesz. Nauk. AR Kraków, Ser. Rozpr. 63, 5. Czuba R Dolistne dokarmianie zbóż azotem w połączeniu ze stosowaniem pestycydów. Ochr. Rośl., 5.

8 74 Fabisiewicz W., Mikołajska J. 99/99. Effect of some herbicides on the growth of two Drechslera species. Acta Mycol. 7,, 5 3. Hinfner K., Papp Z.S Atlas chorób i szkodników zbóż i kukurydzy. PWRiL, Warszawa. Kiecana I Fuzarioza kłosów pszenżyta. Rocz. Nauk Rol., Ser. E, 6,, Kiecana I Badania podatności kłosów pszenżyta na porażenie przez Fusarium spp. Rocz. Nauk Rol., Ser. E, 8,, 7 4. Kurowski T.P., Hruszka M., Sadowski T. 99. Zdrowotność pszenicy ozimej w specjalistycznych zmianowaniach. Acta Acad. Agric. Tech. Olst., Agricult. 54, Kurowski T.P., Rogalski L., Czajka W Zdrowotność i plonowanie roślin zbożowych opryskiwanych roztworem mocznikowo-fungicydowym. Mat. Symp. Biotyczne środowisko uprawne a zagrożenie chorobowe roślin, Olsztyn 7 9 września 993, Zamorski C., Nowicki B.. Podatność genotypów pszenżyta na porażenie przez Puccinia striiformis Westend. Folia Univ. Agric. Stetin. 6, Agricultura 8, Zamorski C., Nowicki B., Wakuliński W., Schollenberger M.. Reakcja genotypów pszenicy i pszenżyta na porażenie przez Puccinia striiformis Westend. Post. Ochr. Rośl. 4,,