Kazimierz Korzan Stanowisko prawne kuratora spadku. Palestra 11/12(120), 20-27

Transkrypt

1 Kazimierz Korzan Stanowisko prawne kuratora spadku Palestra 11/12(120),

2 KAZIMIERZ KORZAN Stanowisko prawne kuratora spadku Kurator spadku należy do tej grupy osób, które podobnie jak np. zarządca zajętej nieruchom ości1 (zwany dalej w skrócie zarządcą), syndyk masy upadłości łtp. występują w procesie i poza procesem w charakterze strony. Ponieważ tego rodzaju występowanie wiąże się nie tylko z działaniem w e w łasnym, ale niekiedy także w cudzym imieniu, zarysowała się w literaturze prawniczej rozbieżność poglądów na określenie stanowiska prawnego omawianego kuratora. Jedni w ięc starają się uzasadnić tezę, że kurator spadku zajmuje stanowisko analogiczne do stanowiska zarządcy przymusowego (obecnie zarządcy zajętej nieruchomości) 1 i że podobnie jak zarządca spełnia funkcję zastępcy pośredniego *. Drudzy, jak np. F. L en t4, B. W ieczorek1 i L, Rosenberg *, wypowiadają się z a zastępstwem bezpośrednim kuratora spadku. Innymi słowy, twierdzą oni, że kurator podejmuje czynności prawne i procesowe nie we własnym (a więc inaczej niś to ma m iejsce przy zastępstwie pośrednim), lecz w cudzym imieniu. Pierwszy pogląd nie wydaje się słuszny. Pomiędzy kuratorem spadku a zarządcą zachodzą tak poważne różnice, że o analogicznych stanowiskach nie może być mowy. Wystarczy wskazać, że przepisy prawa odmiennie określają stosunek osób do majątku poddanego ich pieczy. Celem kurateli spadku jest ochrona majątku ni«objętego przez spadkobierców (art. 666 k.p.c.), czego nie można powiedzieć w sposób tautologiczny o zarządcy, którego powołuje się w toku egzekucji z nieruchomości, przeznaczonej do likwidacji w drodze sprzedaży licytacyjnej (art. 923 i nasi. k.p.c.). 1 P o r. a r t. 931 I n a s t. k.p.c. 2 A. S z y m a ń sk i (S ta n o w is k o p r a w n e z a r z ą d c y p rz y m u s o w e g o, P P C 1939, n r 7 8, i. *27) p r z y r ó w n u je n a w e t o p ie k u n a d o z a r z ą d c y p rz y m u s o w e g o. W te n sp o só b z b liża s ię on w s w o ic h ro z w a ż a n ia c h d o p o g lą d ó w r e p re z e n to w a n y c h p rz e z te o re ty k ó w p ra w a rz y m s k ie g o, k tó rz y n ie u z n a ją c z a s tę p s tw a b e z p o ś re d n ie g o, tr a k to w a li op e k u n a (tu to ra ) ta k J ak d z ia ła ją c e g o w e w ła s n y m im ie n iu z a s tę p c ę p o ś re d n ie g o (p o r. n a te n te m a t: R. T a u b en sch lag : R z y m sk i* p r a w o p r y w a tn e n a tle p r a w a n ty c z n y c h. W a rsz a w a 19>i, s. 311 o ra z M. A. von B e t h m a n Hallveg: r e r rö m is c h e Z iv ilp ro z e s s, B o n n 1855, t. I, s. OT i n.; W. B roniew icz: P o d s ta w ie n ie p ro c e so w e, Z e s z y ty N a u k o w e U n iw e rs y te tu Ł ó d z k ie g o, N a u k i h u m a n is ty c z n o -s p o - le c z n e ". Ł ó d ź 1963, s e r ia I, z. 31, s. 149 o ra z K. Korzan: K u r a to r w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m, W a rsz a w a 1966, s. 16). Z w ró c ić n a d to n a le ż y u w a g ę, że S. G laser (p a trz Jego g lo s ę do o rz e c z e n ia SN z d n. 16.III.*9'6 r. K 2163/36 O S P z 1937, s. 264 o ra z a r ty k u ł p t.: S ta n o w is k o k u r a to r a p ro c e so w e g o i z a rz ą d c y p rz y m u s o w e g o w o b lic z u p ro c e s u k a rn e g o, P P C 1937, s. 392), z a s ta n a w ia ją c s 'ę n a d z a g a d n ie n ie m, c zy z a rz ą d c a p rz y m u s o w y i k u r a to r m o ż e b y ć p o d m io te m p rz e s tę p s tw a u rz ę d n ic z e g o, d o c h o d z i d o w n io s k u, że k u r a to r p ro c e s o w y (a w ię c n ie ty lk o k u r a t o r s p a d k u p o d k r e ś le n ie m o je K.K.) z a jm u je s ta n o w is k o p o d o b n e d o s ta n o w is k a z a r z ą d c y p rz y m u s o w e g o. * P o r. w z w ią z k u z ty m W. B roniew icz: o p. c it., s. 145 i n. i F. L ent: Z u r L e h re v o n d e r P a r te i k r a f t A m te s, Z e its c h r if t f ü r Z iv lip ro z e s *, B e r lin 1941, s. 32. i B. W ieczorek: Z iv ilp ro z e s s o rd n u n g, B e rlin 19"7, t. I, cz. I, s i L. R osenberg: L e h r b u c h d e s d e u ts c h e n Z iv ilp ro z e s s re c h t, B e rlin 1936, s t.

3 Nr 12 (120) S ta n o w is k o p r a w n e k u r a to r a s p a d k u J J Ustanowienie zarządcą innej osoby niż osoba dłużnika zmierza do usunięcia tego ostatniego jako właściciela od zarządu nieruchomością (art k.p.c.). Odmiennie przedstawia się zagadnienie, jeśli chodzi o kuratora spadku. Wymieniony kurator obowiązany jest szukać spadkobierców i oddać im zarządzany przez siebie spadek7. Zarządca ma prawo pobierać zamiast dłużnika pożytki z nieruchomości (art k.p.c.), a więc we własnym imieniu. Omawiany kurator zaś jak to będzie wynikało z poniższych uwag w cudzym. Ponieważ celem powołania kuratora spadku (zwanego dalej w skrócie kuratorem ) jest ochrona tegoż spadku, należy przyjąć, że kurator powinien się troszczyć o całość spadku, tak jak czyniliby to spadkobiercy po objęciu tego spadku. Można, innymi słowy, powiedzieć, że przy wykonywaniu zarządu powinien się on kierować domniemaną wolą spadkobierców. Jeśli chodzi o zarząd, to decydującą rolę odgrywa wola zarządcy, a nie dłużnika, skoro może on go zatrudnić nawet jako siłę tajem n ą (art k.p.c.). To samo donosi się mutatis mutandis do kuratora, który w konkurencji z zarządcą ustępuje m u 8. O konieczności ustanowienia zarządcy w razie prowadzenia egzekucji z nieruchomości przesądza ustawa (art k.p.c.). Kurator nie może własną wolą (tak samo jak spadkobierca po objęciu spadku przeciwstawić się powołaniu zarządcy, z chwilą ustanowienia zarządcy) kuratorowi podobnie jak dłużnikowi zostanie odjęty zarząd nad nieruchomością, do której została skierowana egzekucja*. Kurator nadal będzie zarządzał tylko pozostałą nieruchomością. Zdając sobie sprawę z dyskusyjnego charakteru wypowiedzi, stwierdzić należy, że w wypadku gdy zarząd ustanowiony w trybie egzekucji z nieruchomości zbieżny jest z zarządem wykonywanym.przez kuratora spadku (a w ięc gdy w spadku pozostała tylko nieruchomość zajęta na podstawie art. 925 k.p.c.), to nie można uchylać zapadłego wcześniej niż ustanowienie zarządu postanowienia, powołującego wymienionego kuratora, choćby z tego względu, że sąd egzekucyjny nie miałby kogo wysłuchać w sytuacji przewidzianej z art k.p.c. zamiast dłużnika. Powiedziano już w yżej, że zarządca nie jest krępowany wolą dłużnika. Stw ierdzenie to należy odnieść również do wierzyciela, gdyż nie występuje on w charakterze jego zastępcy. Zarządca jest po prostu niezależnym od stron organem sąd u.10 Ponieważ wym ieniony zarządca w ystępuje jak to już na samym w stępie zaakcentowano w charakterze samoistnej strony i przy tym nikogo nie reprezentuje, przeto słusznie W. B roniew icz11 zalicza go do zastępców pośrednich. i W y n ik a to m o im z d a n ie m z tr e ś c i a r t k.p.c., k tó r y b rz m i n a s tę p u jic o : K u r a to r» p a d k u p o w in ie n s ta r a ć się o w y ja ś n ie n ie, k to je s t s p a d k o b ie rc ą, i z a w ia d o m ić s p a d k o b ie r có w o o tw a rc iu s p a d k u. 8 K u r a to r n ie m a b o w ie m d a le j id ą c y c h u p ra w n ie ń n iż s a m s p a d k o b ie rc a ; p o r. w z w ią z k u z ty m w y p o w ie d ź K. K o rz a n a (p rz y p is 2, s n.) o d n o s z ą c ą s ię d o k u r a te li w o g ó l n o ści. ł W y n ik a to z a r t k.p.c., k tó r y n a le ż y s to so w a ć n ie ty lk o d o d łu ż n ik a, a le i d o k u r a to r a, s k o ro te n o s ta tn i r e p r e z e n tu je je g o p ra w a. u T a k : A. S z y m ański: o p. c it., s. 224; E. W engerek: P o s tę p o w a n ie e g z e k u c y jn e w s p ra w a c h c y w iln y c h, W a rsz a w a 1961, s. 294; W. B roniew icz: o p. c it., s. 143 i n. W a r to p rz y ty m z w ró c ić u w a g ę n a to, że A. S z y m a ń s k i (op. c it., s. 278) d la p o d k re ś le n ia u rz ę d n i czego c h a r a k t e r u z a r z ą d c y s tw ie r d z a, iż je g o z n ie w a g a ja k o o r g a n u e g z e k u c y jn e g o m o g ła b y p o d p a d a ć p o d p rz e p is a r t. 132 k.k. S. G l a s e r ( p a tr z p rz y p is 2) w y p o w ia d a w ty m w ig lę d z ie o d m ie n n y p o g lą d. l i W. B roniew icz: o p. c it., s. 145 i n.

4 2 2 Kazimierz K o r z a n Nr 12 (120) Kurator spadku, tak samo jak i zarządca, zajmuje stanowisko strony (art. 780, art. 180 pkt 1, art , art. 652, art , art , art. 837 i art zd. ostatnie k.p.c.). Nie można jednak tylko wyłącznie na tej podstawie utożsamiać go z zarządcą i twierdzić, że jest on zastępcą pośrednim. W razie przyjęcia, że sam fakt występowania w charakterze strony przesądza już 0 wspomnianym zastępstwie, wszyscy kuratorzy procesowi ustanawiani dla osób zmarłych musieliby być uznani za zastępców pośrednich. A przecież ich przymiotu przedstawicieli ustawowych w literaturze prawniczej się nie k w estionuje.12 Aby można było mówić o zastępstwie pośrednim, musi występować jeszcze inny czynnik. Tym czynnikiem jest obok zajmowania stanowiska strony uprawnienie do działania w e własnym im ien iu.13 O kuratorze spadku nie można powiedzieć (co już wynika z powyższych uwag), że nie jest on odmiennie niż zarządca niczyim przedstawicielem i że działa w e własnym imieniu. Brak jest zatem podstaw do przypisywania mu przymiotu zastępcy pośredniego. Słuszny jest wobec tego drugi z przedstawionych poglądów, że kurator spadku jest zastępcą bezpośrednim. Podejmuje on bowiem czynności prawne i procesowe (o czym niżej będzie jeszcze mowa) w cudzym imieniu ze skutkiem określonym w art k.c. Zastępstwo bezpośrednie określane jest najczęściej jako Ziastęipstwo (Vertretung, Stellvertretung) albo jako przedstawicielstwo (representation, representanza, priedstawitielstwo) i występuje w dwojakiej postaci: jako przedstawicielstwo 'ustawowe 1 jako przedstawicielstwo opierające się na oświadczeniu woli zastąpionego, czyli na pełnomocnictwie (art. 96 k.c.).14 Nasuwa się pytanie, czy kuratora spadku należy traktować tak jak pełnomocnika, czy też uznawać go za przedstawiciela ustawowego? Odpowiedź na postawione pytanie będzie możliwa dopiero po uprzednim, dokładnym odgraniczeniu stanowiska pełnomocnika od stanowiska przedstawiciela ustawowego. Najogólniej można powiedzieć, że pełnomocnikiem jest taki przedstawiciel, który został umocowany do działania wolą reprezentow anego.15 Do jego ustanowienia dochodzi zazwyczaj w wyniku subiektywnie odczuwanej przez stronę potrzeby obrony jej praw. Inaczej przedstawia się sprawa przy przedstawicielstwie ustawowym. W ymienione przedstawicielstwo jest w zasadzie narzucone: wola osoby, dla której przedstaw iciela powołano, nie ma decydującego znaczenia M am t u n a m y ś li k u r a to r a p o w o ła n e g o w m y ś l a r t k.r.o., k tó r y z a jm u je w p ro c e s ie o u s ta le n ie o jc o s tw a m ie js c e d o m n ie m a n e g o o jc a w o b e c je g o ś m ie rc i, k u r a to r a w s p ra w ie o r o z w ą z a n ie p rz y s p o s o b ie n ia (a rt k.r.o.) itp. P a tr z n a te n te m a t K K orzan p r z y p is 2, s w s k a z a n ą ta m lite r a tu r ę. 1J D z ia ła n ie w e w ła s n y m im ie n iu o d ró ż n ia w sp o só b d e fin ity w n y z a s tę p s tw o p o ś re d n ie o d b e z p o ś re d n ie g o. P o r. W. B roniew icz: o p. c it., s. 346; J. Fabian: P e łn o m o c n c tw o. W a rsz a w a 1963, s. 14 i n.; F. Zoll: Z o b o w ią z a n ia w z a r y s ie, w y d. II, K ra k ó w 1947, s. 63: A. Wach: H a.n d b u c h d e s d e u ts c h e n Z iv U p ro z e s sre c h t, L ip s k 1885, t. I, s. 557; A. N 1 - kisch: Z iv iłp ro z e s s re c h t, T y b in g a 1952, s. 123; G. Planck: E u r g e r lic h e s G e se tz b u c h, n e b s t E in filh T un g sgesetz, B e rlin U98, t. I, s "4. 14 P o r. W. B roniew icz: o p. c it., s. 146; J. Fabian: o p. c it., s. 14 i n. ; K. K o - rzan: p rz y p is 2, s. 15 i n. 15 J. Fabian: o, c it., s o ra z K. Korzan: p rz y p is 2, s. 17 i n. i«p o r. K. Korzan: p rz y p is 2, s. 17 i L. R osenberg: o p. c it., s. 2'1.

5 Nr 12 (120) S ta n o w is k o p r a w n e k u r a to r a s p a d k u 23 Pomijam bliższą analizę omawianego zagadnienia, gdyż przerastałaby ona ramy niniejszego opracowania.17 Stała się ona zresztą zbędna, gdyż na podstawie tego, co już powiedziano, łatw o zauważyć, że kuratora należy zaliczyć do grupy przedstawicieli ustawowych, a nie pełnomocników. Można tu dodać jeszcze tylko ten argument, że omawiany kurator (odmiennie niż to ma miejsce przy pełnomocnictwie) jest powoływany z urzędu do ochrony nie objętego przez spadkobierców spadku, co wyraźnie wynika z treści art k.p.c. Wola osób zainteresowanych nie wpływa w sposób decydujący, co jest charakterystyczne dla przedstawicielstwa ustawowego, na wym ienione powołanie. W yjątkowe wypadki ustanawiania z urzędu pełnomocników dla osób zwolnionych od kosztów sądowych nie podważają pow yższego stanowiska, gdyż do takiego ustanowienia w św ietle art. 113 k.p.c. potrzebny jest również wniosek zainteresowanego. A więc także i w tym wypadku elem ent woli osoby, dla której pełnomocnika ustanowiono, nie jest całkowicie w y elim inowany ls. Należy z kolei zastanowić się nad tym, czyim przedstawicielem jest kurator spadku: maisy spadkowej, spadkobiercy ozy spadkodawcy? H. W. F asehing19 w y powiada pogląd, że wspomniany kurator jest reprezentantem stpadku wakującego { ruhenden Nachlass). Z poglądem tym n ie można się zgodzić choćby dlatego, że sam a masa spadkowa n ie może być podmiotem ani praw, ani obow iązków 20. Rozstrzygniecie dalszej kwestii, a m ianowicie czy kuratora (powinno się uznać za przedstawiciela ustawowego tylko spadkobiercy, czy też i spadkodawcy, wymaga rozróżnienia dwóch okresów, tj. pnzed i po r. 21 Jeśli chodzi o Okres przed r., to wobec tego, że art. 24 d.kjp.c. dopuszczał m ożliwość wytoczenia.powództwa przeciwko osobie zmarłej, dopóki dziedzice sipadku prawnie nie objęli narzucał się wniosek, iż kurator spadku <art. 82 post. s-padk.) jest w istocie przedstawicielem ustawowym spadkodawcy. B. Stasiński i Z. K. N ow akow ski22 twierdzili jednaik, że kurator powołany na.podstaw ie wymienił on ego przepisu cziuwa nad całośaią spadku w imieniiu spadkobierców. T.a sanna m yśl wynikała z wypowiedzi J. Ignatowicza23. Sąd Najwyższy w 1955 r.24 również uianał 'kuratora spadku za zarządcę majątku należącego już do określonych osób (a więc spadkobierców podkreślenie moje K.K.). Ostatecznie w okresie obowiązywania art. 82 post. sipadk. przyjęto, że kurator spadku w ystępuje niejako w podwójnym charakterze, a m ianowicie jest on przedstawi 17 B I ż e j z a in te r e s o w a n y c h o d s y ła m d o c y to w a n e j ju ż p r a c y J. Fabiana: o p. c it., s. H i n. o r a z d o p r a c y A. S zpunara: S ta n o w is k o p r a w n e p e łn o m o c n ik a, P N 1949, n r 1 2, s O d m ie n n y i o d o s o b n o n y w ty m w z g lę d z ie p o g lą d w s to s u n k u d o k u r a to r a p ro c e so w e g o w y p o w ia d a W. K iszew ski: P r o c e s c y w iln y w z a r y s ie C z ść p ie rw s z a, W a rsz a w a Ł ó d ź 1946, s. 92 o ra z S. G 1 a s e r (p rz y p is 2'', k tó r y z a ró w n o w y m ie n io n e g o k u r a to r a, j a k i z a r z ą d c ę p rz y m u s o w e g o p r z y r ó w n u je d o a d w o k a ta u s ta n a w a n e g o z u rz ę d u. 1» H. W. Fasching: K o m m e n ta r z u d e n Z ;v iip ro z e s s g e s e tz e n, W ie n 1962, s o Id e n ty c z n y p o g lą d w y p o w ie d z ia ł J. Ignatow icz: O d p o w ie d z i n a p y ta n ia p ra w n e, B M S 1956 n r 5, s. 541 o ra z A. S z y m a ń sk i (op. c it., P F C 1939, n r 13 14, s. 4U) w o d n ie s ie n iu d o m a sy u p a d ło śc i. *i J e s t to d a ta w e jś c ia w ż y c e k.p.c. z d n. 17.XI.1964 r. (D z. U. N r 43, p o z. 296), k tó r y J a k to b ę d z ie w y n ik a ło z d a lsz y c h w y p o w ie d z i w p ro w a d z ił p e w n e z m ia n y m a ją c e z n ac z e n ie d la ro z w a ż a n e g o z a g a d n ie n ia. *2 B. S ta s iń sk i i Z. K. N o w akow ski: C zy k u r a to r s p a d k u u s ta n o w io n y n a p o d s ta w ie a r t. 82 p o s t. s p a d k. m o ż e d z ia ła ć ró w n ie ż w o k re s ie m ię d z y o b ję c ie m s p a d k u a s tw ie r d z e n e m p r a w do s p a d k u, c zy te ż m u s i w ty m p r z y p a d k u b y ć u s ta n o w io n y s p e c ja ln y k u r a t o r w e d łu g a r t. 60 p r. o p ie k u ń c z e g o, P N z 2948, n r 4, s J. Ignatow icz: o p. c it., s. 41. fc4 O rzecz. SN 5.IV.1956 r. III CR 566/56 O SN z 1956 n r 1, poz. 115 o ra z P ip 8 9/56, s. 511.

6 34 Kazim ierz Korzon Nr 12 (120> cielem spadkodawcy co do roszczeń z art. 24 k.p.c. *», a poza tym i roszczeniami przedstawicielem ustawowym spadkobiercy **. Mimo że art k.p.c. recypuje bez zmian nawet stylistycznych treść art post. spadk., nie da się utrzymać podwójnego charakteru kuratora spadku ze względu na pominięcie przez kodeks postępowania cywilnego dotychczasowego art* 24 k.p.c.17 Z obowiązującego od dn r. art k.p.c., a zwłaszcza ze zwrotu: Do czasu objęcia spadku przez spadkobiercę sąd czuwa nad całością spadku (...) w sposób niedwuznaczny wynika, że kurator spadku jest obecnie w yłącznie przedstaw icielem ustawowym spadkobiercy. Nabycie spadku przez spadkobiercę następuje z chwilą jego otwarcia (art. 925 k.c.), a w ięc jeszcze przed powołaniem kuratora spadku. Poza tym kurator spadku nie może reprezentować spadkodawcy w zakresie praw i obowiązków, które wygasły z chwilą jego śmierci (art k.c.) albo przeszły na inne osoby (art k.c.), jeśli się weźmie pod uwagę (co zostało już wyżej podkreślone) brak obecnie przepisu analogicznego do treści art. 24 poprzednio obowiązującego k.p.c. Reasumując powyższe, stwierdzić należy, że kurator spadku w obecnym stanie prawnym jest tylko przedstawicielem ustawowym spadkobiercy i z tego względu podejmuje on czynności z bezpośrednio wiążącym go (tj. spadkobiercę) skutkiem w rozumieniu powołanego już art k.c. Podkreślić przy tym należy, że w y mienione przedstawicielstwo realizuje on jednak z pozycji strony podobnie jak kurator z art k.r.o., który zajmuje w procesie o zaprzeczenie ojcostwa m iejsce domniemanego ojca (patrz przypis 12). Jak wiadomo, powołanie kuratora spadku przewiduje kodeks postępowania cywilnego. Powstaje kwestia, czy należy go zaliczyć do grupy kuratorów prawa m a terialnego, czy też do kuratorów procesowych. Fakt, że kuratora spadku przewiduje prawo formalne, n ie przesądza o jego procesowym charakterze. O rodzaju kurateli decyduje nie przynależność do określonej kategorii norm, lecz rodzaj dokonywanych przez kuratora czynności. Kuratorem prawa materialnego będzie taki kurator, który jest uprawniony do dokonywania przede wszystkim czynności prawnych, procesowym zaś tylko kurator powołany wyłącznie do podejmowania czynności procesow ych28. Funkcje kuratora spadku sprowadzają się głównie do działalności pozasądowej. Tego rodzaju działalność wypływa z potrzeby prawidłowo pojętej ochrony całości spadku. Czynności procesowe kurator spadku podejmuje tylko ubocznie, m ianowicie wtedy, gdy zajdzie konieczność wytoczenia powództwa lub gdy zostanie on pozwany przez osobę trzecią itp. Szeroki zatem zakres działalności pozaprocesowej omawianego kuratora przesądza o jego przynależności do grupy kuratorów prawa materialnego. Należy przy tym zwrócić uwagę na to, że kuratora spadku przewiduje cywilne materialne prawo francuskie (por. art. 812 i 813 k.n.), między innymi chyba dlatego, że powołany jest on do podejmowania przede wszystkim czynności prawnych, a nie w yłącznie czynności procesowych. M Z w ró c ić n a le ż y u w a g ę, że L. P e ip e r (K o m e n ta rz do k o d e k s u p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o, K ra k ó w 934, s. 148) w y p o w ie d z ia ł p o g lą d, że m a sa s p a d k o w a (a n ie k u r a to r p o d k r e ś le n ie m o je K.K.) k o n ty n u u je n ie ja k o o so b o w o ś ć z m a rłe g o. 8«K. Korzan: Z a s tę p s tw o s tr o n y p rz e z k u r a to r a w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m, N P 19M, n r 5, s. 501 i n. n P o r. K. K o rz a n : p rz y p is 7, s P o r. K. Korzan: p rz y p is 2, s

7 Nr 12 (120) S ta n o w is k o p r a w n e k u r a to r a s p a d k u 25 Kurator prawa materialnego jako przedstawiciel ustawowy o trwalszym charakterze w porównaniu z tymczasowym i przejściowym okresem działan'a kuratora procesow ego1» może podejmować w szelkie czynności ze skutkiem bezpośrednim dla reprezentowanego w rozumieniu art k.c. Reguła ta jednak doznaje ograniczeń z mocy ustawy (art k.r.o.) oraz wskutek orzeczeń sądu opiekuńczego wydawanych na podstawie art. 168 k.r.o itp. Wspomniane ograniczenia mają na celu skrępowanie samodzielności kuratora w sprawach osoby, którą reprezentuje. Jeśli np. chodzi o treść art. 156 k.r.o., to wyraża się ano w obowiązku uzyskania zezwolenia sadu opiekuńczego w e wszystkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby poddanej kurateli lub jej majątku. Artykuły 156, 159 oraz 168 k.r.o regulują zagadnienia związane ze sprawą op iek i,0. Mają one jednak również zastosowanie do kurateli poprzez art k.r.o., oraz art. 605 k.p.c.łt Należy zaznaczyć, że przed wejściem w życie nowego k.p.c. ograniczenia, o których wyżej mowa, odnosiły się do wszystkich kuratorów, w tym także do kuratora spadkua2, gdyż rozdział VIII post. spadk., regulujący zarząd spadku nie objętego, nie zawierał szczególnych w tym względzie przepisów. Obecnie problem omawiany przedstawia się nieco inaczej. Art k.p c. pominął zdanie drugie art post. sipadk., zastępując go dyspozycją treści następującej: Do sprawowania zarządu stosuje się odpowiednio przepisy o zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości. 8S W tych warunkach artykuły 156, 159 i art. 168 k.r.o. nie będą m iały zastosowania do kuratora spadku, gdyż problematyka nimi objęta została uregulowana przepisami o wymienionym zarządzie54. Przepisy te są obecnie dla kuratora spadku przepisami szczególnymi w rozumieniu art k.r.o. i art. 605 k.p.c. Podkreślenia wymaga fakt, że merytorycznie kurator spadku tak jak i dawniej powołany jest do wykonywania zarządu spadkiem (por. art k.p.c. i art post. spadk.). Różnica polega na tym, że granicę tego zarządu określa się inaczej niż to miało miejsce dotychczas według przepisów o zarządzie, a nie o opiece85. J. Ignatow iczst na tle dotychczasowego stanu prawnego dowodził że kurator spadku obowiązany jest do zarządzania spadkiem zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki i że z istoty zarządu zabezpieczającego jakim jest niew ątpliw ie zarząd spadku nie objętego, wynika, iż kuratora spadku powołuje się w yłącznie do sprawowania zwykłego zarządu. Pogląd J. Ignatowicza nadal jest aktualny. Art k.p.c. (poprzez art k.p.c.) ma zastosowanie również do kura- I» P o r. w z w ią z k u z ty m K. K o r z a n : p rz y p is 2, s. 54.» P o r. K. Korzan: p rz p is 2, s. 31. «A r ty k u ł 605 k.p.c. s ta n o w i, że w r a z ie b r a k u p rz e p is ó w s z c z e g ó ln y c h do s p r a w z z a k r e s u k u r a te li s to s u je się o d p o w ie d n io p rz e p is y w s p ra w a c h o p ie k i. P r z e p is w ię c te n n a k a z u je o d p o w ie d n ie s to s o w a n ie d o k u r a te li a r t k.p.c. O d e sła n ie d o w y m ie n io n y c h p rz e p is ó w u z u p e łn ia a r t. 17B 2 k.r.o., z k tó re g o w y n ik a (p o d o b n ie ja k z a r t. 605 k p.c ), że w r a z ie b r a k u s zczeg ó ln eg o u r e g u lo w a n ia s to s u je s ię do k u r a te li o d p o w ie d n io p rz e p s y o o p ie c e, a x a te m p rz e p is y a r t k.r.o. a J. Ignatow icz: op. c it., s. '1 12.» P o r. M. Lisiewski: N o w y k o d e k s p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o, W k ła d k a d o n r u 6 P a -. le s try z 1965 r., s. 82. #4 C h o d zi tu o p r z e p is y a r t k.p.c. ss D o d a ć trz e b a, że te o re ty c z n ie rz e c z b io rą c, p rz e p is y o o p e ce b ę d ą n a d a l w c h o d z iły t u t a j w g rę, je ś li s ię o k a ż e, że d a n e g o z a g a d n ie n ia p rz e p is y s z c z e g ó ln e, o d n o s z ą c e s ię d o k u r a t o r» s p a d k u (tj. a r t i k.p.c.), n ie r e g u lu ją. Z e w z g lę d u n a szc z eg ó ło w o ść u n o rm o w a ń p o trz e b a ic h s to s o w a n ia z a jd z ie w y ją tk o w o. «J. Ignatow icz: op. c it., s. 41.

8 -26 K azimierz Korzan Nr 12 (120) tora spadku który to przepis wyraźnie zobowiązuje go do podejmowania w granicach zwykłego zarządu wszelkich potrzebnych czynności do prowadzenia prawidłowej gospodarki. Ustawa nie definiuje pojęcia zwykłego zarządu. W św ietle przykładów przytoczonych w art i 2 oraz w art. 936 k.p.c. można najogólniej powiedzieć, że zwykły zarząd to normalne czynności związane z prawidłowo rozumianymi funkcjami gospodarowania i administrowania majątkiem, do których zalicza się np. regulowanie podatków, dokonywanie bieżących napraw czy robót, pobieranie w zastępstwie spadkobierców wszelkich pożytków z nieruchomości, spieniężanie ich w granicach zwykłego zarządu37 itp. Kurator upoważniony jest także do w ypowiadania w ramach tegoż zwykłego zarządu umów najmu i dzierżawy z zachowaniem obowiązujących przepisów oraz do zawierania wszelkich umów na czas przyjęty przez zwyczaj miejscowy z wyłączeniem wydzierżawiania nieruchomości (art. 936 k.p.c.) as. Podkreślić wypada, że jeśli chodzi o zobowiązania, to kuratorowi spadku wolno naciągać tylko takie zobowiązania, które mogą być zaspokojone z dochodów z nieruchomości i są gospodarczo uzasadnione (art k.p.c.). Inne zobowiązania zalicza się do czynności przekraczających granice zwykłego zarządu. Zgodnie z art k.p.c. swobodna dyspozycja kuratora spadku w sprawach przekraczających ramy zwykłego zarządu podlega ograniczeniu. Ograniczenie to sprowadza się do obowiązku każdorazowego uzyskania zezwolenia sądu spadku na podjęcie czynności w takich sprawach (por. a rt w związku z art k.p.c.). Z powyższego wynika, że kurator spadku może podejmować w szelkie czynności ze skutkiem bezpośrednim dla spadkobiercy spadku nie objętego zgodnie z art. 95 k.c.39, z tym jednak zastrzeżeniem, że w sprawach zwykłego zarządu bez żadnych ograniczeń, a w sprawach przekraczających granice tego zarządu za zezwoleniem sądu spadku. Wypadków, w których następuje przekroczenie granic zwykłego zarządu, nie da się w yliczyć taksatywnie. Można tu jedynie operować przykładami. Do najczęściej spotykanych przykładów należy zaliczyć: zawarcie ugody, uznanie roszczenia 40, zrzeczenie się i odrzucenie spadku, zbycie przedsiębiorstwa, dzierżawa (art. 936 k.p.c.) i zbycie nieruchomości 41 itp. W obecnym stanie prawnym nie można się zgodzić z orzecz. SN z dn. 21.X r.42, że sąd spadku nie jest uprawniony do udzielenia zezwolenia na sprzedaż nieruchomości, skoro art k.p.c. zawiera w tym względzie postanowienia odmienne. Warto dodać, że nie godzili się z tym orzeczeniem również na tle dotychczasowego stanu prawnego B. Dobrzański 43 oraz J. Ignatowicz 44. Ponieważ celem kurateli spadku jest ochrona spadku, a nie zmniejszanie jego składników, przeto sąd spadku powinien wyrazić zgodę na czynności przekraczające granice zwykłego zarządu, a zwłaszcza na zbycie nieruchomości, tylko w ów 87 P o r. w z w ią z k u z o k re ś le n ie m p o ję c :a z w y k łe g o z a r z ą d u K. Korzan: p rz y p is 2, s C z y n n o ś ć o m a w ia n e g o w y d z ie r ż a w ia n ia m o że b y ć d o k o n a n a ty lk o za z e z w o le n ie m s ą d u s p a d k u (p o r. p o w o ły w a n y Ju ż a r t. 936 z d a n ie o s ta tn ie w z w ią z k u z a r t k.p.c.). 59 U p ra w n ie n ia k u r a to r a s p a d k u są w ię c a n a lo g ic z n e d o in n y c h k u r a to r ó w p ra w a m a te ria ln e g o. N a te m a t c z y n n o ś c i d y s p o z y ty w n y c h ty c h o s ta tn ic h p a tr z K. Korzan: p rz y p is 2, s. 61 i n. 40 J. Ignatow icz: o p. c it., s F o r. w z w ią z k u z ty m K. Korzan: p rz y p is 2, s O rzecz. SN z d n. V,X.'949 r. C 220/49 P ip 1950 n r 7, s. I «i n. 43 B. D obrzański: G lo sa d o o rz e c z e n ia w y m ie n io n e g o w p rz y p is ie J. Ignatow icz: o p. c it., s. 42.

9 Nr 12 (120) S ta n o w is k o p r a w n e k u r a to r a s p a d k u 27 czas, gdy jest to niezbędne do uzyskania koniecznych środków do wykonywania zwykłego zarządu.45 Zgodnie z treścią art k.p.c. kurator spadku może być jak wiadomo ustanowiony tylko wówczas, gdy spadkobiercy nie objęli spadku. Przepisy k.p.c. nie określają pojęcia spadek nie objęty. W tych warunkach skoro brak jest ustawowego określenia pojęcia, o którym mowa, należy mu nadać taką treść, jaka w ynika z gramatycznego znaczenia słów spadek nie objęty oraz z celu przepisów o zarządzie tego spadku. Otóż językowo rzecz traktując jak słusznie stwierdza J. Ignatow icz46 na tle dotychczasowego stanu prawnego spadek nie objęty to taki spadek, którego spadkobiercy faktycznie nie objęli w e władanie i w związku z tym pozostaje on bez należytego dozoru. To samo wynika z celu przepisów art. 666 i nast. k.p.c., gdyż niewątpliwie zmierzają one do zabezp!eczenia majątku, który na skutek śmierci właściciela znalazł się bez dozoru lub dostał się w ręce niepowołane. Nie ma zaś takiej sytuacji, gdy spadkobiercy wszyscy lub choćby jeden z nich mają spadek w swoim władaniu. Innymi słowy, o spadku nie objętym możemy mówić wówczas gdy nie pozostaje on w e władaniu w szystk ic h spadkobierców lub niektórych z nich. Jeżeli natomiast zachodzi niebezpieczeństwo, że' jeden ze spadkobierców, który spadek objął, usunie, uszkodzi lub zniszczy rzeczy pozostałe po spadkodawcy, to zastosowanie mają na co słusznie zwraca uwagę J. Ignatow icz47 przepisy o zabezpieczeniu spadku, a nie o zarządzie spadku nie objętego. Należy dodać, że w art chodzi o takich spadkobierców, którzy są nie znani z im ienia i nazwiska, a w ięc o spadkobierców o nie ustalonej tożsamości. Nieznajomość m iejsca pobytu jako auaestio facti osoby znanej z imienia i nazwiska u-zasadmia ustanowienie kuratora prawa materialnego dla nieobem e j o 4S, a nie kuratora spadku40. Kuratorzy ci (mimo że pomiędzy nimi zachodzi pewne podobieństwo, gdyż zarówno jeden, jak i drugi broni praw nieobecnego)50 nawzajem się wyłączają. Jeśli istnieje kurator dla nieobecnego, nie ustanawia się kuratora spadku, gdyż spadek taki uważa się za objęty. Konkurencja zatem m iędzy nimi nie zachodzi. Jednocześnie dwóch kuratorów się nie powołuje. Jeżeli istnieją warunki do ustanowienia kuratora dla nieobecnego51, kuratela spadku podlega uchyleniu58. Można zatem ogólnie powiedzieć, że kuratora spadku ustanawia się w sytuacji przewidzianej w art k.p.c. tylko wówczas, gdy spadkobierca, który spadku nie objął, nie ma innego przedstawiciela ustawowego. N'e dotyczy to kurateli procesowej, której ustanowienie jest zbędne w razie istnienia kuratora spadku5*, chyba że pomiędzy tym ostatnim a spadkobiercą zachodzi sprzeczność interesów. 45 T a s a m a m y ś l w y p ły w a z w y p o w ;e d z i J. Ig n a to w ic z a : o p. c it., s J. Ignatow icz: o p. c it., s. 40; p o r. ta k ż e w z w ią z k u z ty m p o w o ła n e w y ż e j o rz e cz. SN 5.IV.1956 r. III CR 566/56 O SN 19 6 n r 4, poz «7 J. Ignatow icz: o p. c it., s. / 0. «8 M am t u n a m y ś li k u r a to r a p r a w a m a te ria ln e g o p rz e w id z ia n e g o w a r t. 184 k.r.o. o ra z k u r a to r a p ro c e so w e g o z a r t. 143 i n a s t. k.p.c. 49 P o r. o rz e c z. S N 16.VI.1952 r. C 1006/>2 O S N p o z. 73/1953; J. Ignatow icz: o p. c it., s. 41 o ra z K. K o r z «n : p rz y p is 2, s N a p o d o b ie ń s tw o to w s k a z u je J. Ignatow icz: o p. c it., s M a to m ie js c e w r a z ie w y ja ś n ie n ia p rz e z k u r a to r a s p a d k u w try b ie a r t k.p.c. k to je s t s p a d k o b ie rc ą, i u s ta le n ia, że m ie js c e p o b y tu z n a n y c h Ju ż s p a d k o b ie rc ó w z im ie n ia i n a z w is k a n ie je s t z n a n e. 12 U c h y le n ie ta k ie J e s t k o n ie c z n e z b r a k u p o d s ta w, o k tó r y c h m b w a w a r t k.p.c., <do j e j u trz y m y w a n ia. M P o r. w z w ią z k u z ty m K. K o r z a n : N P 5/8, s. 504.