REMBERTÓW W CZASIE BITWY WARSZAWSKIEJ W ŚWIETLE DOKUMENTÓW CAW

Transkrypt

1 Grzegorz Socik REMBERTÓW W CZASIE BITWY WARSZAWSKIEJ W ŚWIETLE DOKUMENTÓW CAW Odradzające się Wojsko Polskie już od pierwszych chwil swego istnienia musiało toczyć walki w obronie państwa, które dopiero co odzyskało niepodległość. Największą próbą wartości żołnierza polskiego w trakcie tych walk była wojna z Rosją Sowiecką. Podjęte przez Józefa Piłsudskiego działania mające na celu poprawę sytuacji państwa polskiego na kresach wschodnich nie przyniosły spodziewanych efektów. W wyniku kolejnych akcji ofensywnych podjętych przez Armię Czerwoną oddziały polskie zostały zmuszone do odwrotu. Do decydujących o wyniku wojny działań doszło nad górną Wisłą. Podjęte przez Polaków działania ofensywne doprowadziły w dniach roku do rozbicia oddziałów radzieckich i przeszły do historii jako Cud nad Wisłą. Podczas tych walk przedpola Warszawy broniły oddziały 1 Armii gen. Latinika, które zatrzymały i odrzuciły oddziały należące do III i XVI Armii radzieckich w bitwie pod Radzyminem, Ossowem i Leśniakowizną. Na zapleczu 1 Armii znajdował się poligon artyleryjski i stacja kolejowa w Rembertowie. Miały one w trakcie zbliżającej się bitwy odegrać dosyć istotną rolę. Została ona dobrze uwidoczniona w dokumentach operacyjnych z tego okresu przechowywanych w CAW. Wytworzyły je Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego, dowództwa Frontu Północnego oraz 1 Armii gen. Latinika.

2 Przedmiotem zainteresowania będą przede wszystkim dokumenty dotyczące 8 i 15 DP walczących w rejonie Rembertowa 1. Już roku we wspomnianym rejonie pojawiły się pierwsze oddziały obu wymienionych wyżej dywizji. Meldunki Oddziału III dowództw Frontu Północnego 2 i 1 Armii informowały, że XV Bryg. P obsadziła jako odwód 8 DP rejon Rembertów Poligonnyj Gorodok (zabudowania na poligonie rembertowskim). W meldunkach wieczornych 1 Armii 3 oraz w komunikacie operacyjnym Naczelnego Dowództwa WP 4 pojawiła się informacja, że obok XV Bryg. P w Rembertowie pojawiły się odwody V Bryg. P i dowództwo 15 DP. Sowieci także interesowali się tym rejonem. Świadczą o tym raporty wywiadowcze nr 31 Oddziału II dowództwa Frontu Północnego 5 i nr 127 dowództwa 1 Armii 6 zawierające informacje o rozkazie dla 10 DP XVI Armii Czerwonej, nakazującym zajęcie linii Mokry Ług Wawer Jarosław Okuniew. Przedstawione wyżej dokumenty dowodzą jak ważną strategicznie rolę pełnił dla wymienionych jednostek rembertowski poligon. Rozległy teren i zabudowania znajdujące się w dyspozycji wojska znakomicie nadawały się na miejsce koncentracji odwodów i postoju dowództw. Sowieci ze swojej strony planowali w dniu roku wyjść na przedpole rembertowskiego poligonu. Działania te były częścią ogólnego ataku na Przedmoście Warszawskie roku w rejonie Rembertowa nastąpiły znaczne przemieszczenia oddziałów polskich. Rozkazem operacyjnym dowództwa 1 Armii 7 XV Bryg. P została przesunięta z poligonu Rembertów w rejon Aleksandrowa. Ponadto 8 DP miała przyspieszyć uzupełnianie swoich oddziałów i wydzielić do rezerwy 1 Armii jeden pułk piechoty. Miał on być rozlokowany we wschodniej części rembertowskiego 1 Rembertów, Karolówka, Zygmuntów, Mokry Ług, Kawęczyn. 2 Meldunek sytuacyjny poranny dowództwa Frontu Północnego z roku, Bitwa Warszawska VIII 1920 roku Warszawa 1995, tom I, s. 34; Meldunek sytuacyjny dowództwa 1 Armii z roku, godz. 7.00, Bitwa Warszawska... tom I, s Meldunek sytuacyjny dowództwa 1 Armii z roku, godz , Bitwa Warszawska... tom I, s Komunikat operacyjny Frontu Wschodniego, Bitwa Warszawska... tom I, s Raport wywiadowczy nr 31 dowództwa Frontu Północnego z roku, Bitwa Warszawska... tom I, s Raport wywiadowczy nr 127 dowództwa 1 Armii z roku, Bitwa Warszawska... tom I, s Rozkaz operacyjny dowództwa 1 Armii z roku, Bitwa Warszawska... tom I. s. 132.

3 poligonu i być gotowym do użycia na kierunku Wiązowna i Okuniew. Sztab 15 DP w dalszym ciągu pozostał w zabudowaniach poligonowych, o czym informuje komunikat operacyjny Naczelnego Dowództwa WP 8. Jak zaznaczono wyżej roku przyniósł dla oddziałów rozlokowanych w rejonie Rembertowa istotne zmiany. Dowództwo 1 Armii także doceniło znaczenie rembertowskiego poligonu w trakcie zbliżającej się bitwy i dlatego nakazało skoncentrować tu swoje odwody roku decydującego dnia Bitwy Warszawskiej w rejonie Rembertowa dalej panował znaczny ruch oddziałów polskich. Meldunek sytuacyjny Oddziału III dowództwa Frontu Północnego 9 informował o ruchu 36 pp w kierunku Rembertowa, gdzie miał stanowić odwód 1 Armii. W osiedlu poligonowym stacjonowało dowództwo XVI Bryg. P. Oddział III dowództwa 1 Armii meldował 10, że obok XVI Bryg. P w Mokrym Ługu stacjonowało dowództwo XV Bryg. P 8 DP, a na stacji kolejowej Rembertów wyładowywane były czołgi. Wieczorem roku dowództwo 1 Armii podjęło decyzje mające na celu uporządkowanie obrony 11 i dokonało w tym celu rozgraniczenia pomiędzy oddziałami 8 i 15 DP. 8 DP obsadziła m.in. poligon artyleryjski, Karolówkę i Kawęczyn a 15 DP m.in. Zygmuntów. Analiza wydarzeń w dniu roku potwierdza rolę Rembertowa w systemie obrony 1 Armii. Świadczy o tym stacjonowanie w tym rejonie, oprócz odwodu 1 Armii, dwóch dowództw Bryg. P z 8 DP. Meldunek Oddziału III 1 Armii pokazał też inną ważną funkcję jaką w czasie Bitwy Warszawskiej pełnił Rembertów. Chodzi tu o stację kolejową w Rembertowie. Jej położenie w pobliżu poligonu znajdującego się blisko frontu zapewniało lepsze warunki do wyładowania i przygotowania oddziałów do walki niż np. stacje warszawskie. Łatwiej też było zapewnić utrzymanie wyładunku w tajemnicy. W późniejszym okresie Bitwy Warszawskiej Rembertów i okoliczne miejscowości nie odgrywały już tak znacznej roli ze względu na przesunięcie się linii 8 Komunikat sytuacyjny Frontu Wschodniego z roku. Bitwa Warszawska... tom I, s Meldunek sytuacyjny dowództwa Frontu Północnego z roku, Bitwa Warszawska... tom I, s Meldunek sytuacyjny nr 230 dowództwa 1 Armii z roku, godz , Bitwa Warszawska... tom. I, s Linie rozgraniczeń na odcinku 1 Armii, Bitwa Warszawska... tom I, s. 219.

4 frontu na wschód. Z tego też powodu poświęcono im mniej miejsca w dokumentach sztabowych roku Naczelne Dowództwo WP wydało zarządzenie w sprawie zorganizowania w Rembertowie stacji koncentracji jeńców dla 1 Armii 12. Końcowy okres Bitwy Warszawskiej charakteryzował się dużym napływem jeńców radzieckich. Spowodowało to konieczność zorganizowania obozów i stacji koncentracji jeńców. Rembertów został wybrany jako miejsce koncentracji jeńców z tego samego powodu co w czasie walk na Przedmościu Warszawskim na miejsce rozładunku oddziałów wojska: znajdował się tutaj poligon położony przy stacji kolejowej. Następnym dokumentem w którym pojawia się nazwa Rembertów jest komunikat Naczelnego Dowództwa WP z roku 13. Zawarta jest w nim informacja o powrocie do Rembertowa urzędu pocztowo-telegraficznego. Dowodzi to normalizacji sytuacji w rejonie Rembertowa pozwalającej na odtworzenie normalnie funkcjonującej administracji państwowej. Ostatnim dokumentem z okresu Bitwy Warszawskiej jest omówienie akcji sanitarnej podjętej przez Szefostwo Sanitarne Frontu Północnego w dniach roku 14. Nazwa Rembertów pojawia się w tekście trzy razy. Zawarte są tam informacje o organizacji drugiej linii obrony, która miała przebiegać m.in. przez Rembertów. Pozostałe dwie wzmianki dotyczą informacji o postoju w Rembertowie Szpitala Polowego nr 106 i czołówki sanitarnej Lech. Dokument ten pokazuje, że Rembertów obok miejsca wyładunku i koncentracji wojska pełnił także rolę wysuniętej bazy sanitarnej dla oddziałów walczących na Przedmościu Warszawskim. Lektura dokumentów będących w posiadaniu CAW pozwala na wyraźne określenie roli Rembertowa w czasie walk toczonych w dniach roku. W początkowym okresie bitwy rola ta sprowadzała się do funkcji bazy tyłowej dla oddziałów walczących na Przedmościu Warszawskim. W późniejszym okresie walk rola Rembertowa uległą zmianie. Z ośrodka zapasowego został przekształcony w obóz 12 Zarządzenie zorganizowania stacji koncentracji jeńców i internowanych. Szefostwo Kolejnictwa Polowego Naczelnego Dowództwa WP, Bitwa Warszawska... tom III, s Komunikat sytuacyjny łączności nr 54 Naczelnego Dowództwa WP z roku. Bitwa Warszawska... tom. II, s Akcja sanitarna prowadzona w związku z obroną Warszawy od 15 do roku. Szefostwo Sanitarne Naczelnego Dowództwa WP, Bitwa Warszawska...tom II, s. 750.

5 jeniecki. Wymienione wyżej fakty wskazują wyraźnie jak znacząca była rola Rembertowa w czasie wydarzeń pomiędzy 13 a roku.