Jedną z podstawowych przesłanek łączenia się banków jest możliwość. zwiększenia efektywności działania. Zakup innego, gorzej zarządzanego banku może

Transkrypt

1 BANKÓW. ŁĄCZENIE SIĘ Jedną z podstawowych przesłanek łączenia się banków jest możliwość zwiększenia efektywności działania. Zakup innego, gorzej zarządzanego banku może pozwolić nabywcy na przeprowadzenie działań naprawczych oraz restrukturyzacyjnych w nowej jednostce i osiągnięcie w ten sposób korzyści operacyjnych. Nadzwyczajne korzyści, osiągnięte w wyniku pomyślnie przeprowadzonej transakcji fuzji lub przejęcia, związane są z możliwością wystąpienia tzw. efektu synergii. Efekt ten oznacza, że nowo powstały podmiot nie

2 jest zwykłą sumą potencjałów stron biorących udział w transakcji, lecz zostały osiągnięte dodatkowe korzyści. Możliwości ujawnienia się korzyści synergicznych istnieją na dwóch obszarach. Po pierwsze, możliwy jest ponadprzeciętny wzrost wyniku z działalności gospodarczej. Istniejące zasoby, takie jak : ziemia, praca, kapitał i zdolności menedżerskie, mogą zostać efektywniej wykorzystane dzięki wprowadzeniu nowoczesnych metod zarządzania, co pozwoli zwiększyć skalę wytwarzanych usług przy tych samych nakładach lub przy bardziej intensywnym wykorzystaniu posiadanych zasobów. Po drugie, korzyści synergii można uzyskać poprzez obniżenie kosztów działalności. Stosunkowo najszybciej można uzyskać ten efekt, likwidując dublujące się zasoby połączonego przedsiębiorstwa. Nie ma przecież sensu utrzymywać dwóch oddzielnych central, departamentów analiz czy innych powielających swoje obowiązki komórek. Działania te można było obserwować podczas realizacji fuzji Banku Rozwoju Eksportu S.A. i Banku Handlowego w Warszawie S.A. Według opublikowanego oświadczenia Banków, pracę miało stracić około 1500 dotychczasowych pracowników obu firm. Z odprawami pracowników wiążą się oczywiście koszty, tak finansowe, jak i społeczne. Należy jednak pamiętać, że zmniejszenie zatrudnienia wydatnie obniża koszt jednostkowy działalności. Z pojęciem synergii związany jest efekt skali działania. W przypadku banku w wyniku podwyższenia kapitałów własnych efekt skali pozwala rozszerzyć działalność kredytową, ograniczaną bankowymi normami ostrożnościowymi. Aby jednak rozszerzyć akcję kredytową, bank potrzebuje taniego źródła finansowania, a możliwości pozyskiwania nowych depozytów nie są nieograniczone. Na wielkość pozyskiwanych od klientów funduszy w formie depozytów wpływa ocena ryzyka banku oraz możliwości oferowania atrakcyjnej oferty produktowej, co wiąże się

3 bezpośrednio z wielkością banku. W związku z tym, wejście na rynek fuzji i przejęć może pozwolić na skokowe zwiększenie zdolności do zadłużania się. Ponadto, duży podmiot gospodarczy charakteryzuje się znacznie niższym ryzykiem bankructwa oraz ma większą siłę przetargową, co zmniejsza koszt pozyskania kapitału w postaci oprocentowania: kredytów i pożyczek w przypadku przedsiębiorstwa lub depozytów w przypadku banku. Efekty skali najpełniej ujawniają się, gdy występuje komplementarność zasobów łączących się banków. Dzieje się tak, kiedy łączące się strony mają odmienne, rzadkie zasoby lub umiejętności. Komplementarność można rozumieć w sensie produktów łączących się firm, jak też obsługiwanych segmentów rynku. Fuzja bądź przejęcie umożliwiają połączonym podmiotom zaoferowanie bogatszego wyboru produktów (świadczenie szerszego zakresu usług) większemu kręgowi odbiorców. Możliwe staje się wtedy unikanie tzw. kanibalizmu produktów. Poprzez fuzję lub przejęcie banku, mającego ofertę produktową, bank przejmujący odnosi wielorakie korzyści. Jedną z nich jest uzyskanie specjalistycznej wiedzy, dotyczącej zarówno specyfiki nowych produktów, jak również samego procesu sprzedaży nowej usługi. Inna oferta usługowa wiąże się zazwyczaj także z inną docelową grupą odbiorców, co pozwala zwiększyć udział w rynku. Bank obniża także ryzyko działalności, wynikające z opierania się na wąskim zakresie usług świadczonych ograniczonej grupie klientów. Grupa stałych klientów zarówno indywidualnych, jak i instytucjonalnych stanowi dużą wartość dla banku i wiąże się z poważnymi wydatkami dla konkurencji, chcącej ten zasób przejąć np. korzystniejsze oprocentowanie, mniejsze prowizje, promocje. Tymczasem, razem z kupowanym bankiem przejmuje się najczęściej także sieć oddziałów oraz, w większości,

4 dotychczasowych klientów, którzy nie są skłonni zmieniać dotychczasowego usługodawcy, np. ze względu na przyzwyczajenie, dogodność położenia oddziału, korzyści uzyskane w wyniku długotrwałego i kompleksowego korzystania z usług dotychczasowego banku oraz koszty związane ze zmianą banku usługodawcy. Podejmując decyzje o zakupie innej firmy, wiele banków stawia sobie za cel zwiększenie udziału w rynku i ograniczenie konkurencji. Działania tego typu umożliwiają z jednej strony obniżenie ryzyka działalności, a z drugiej zwiększenie przychodów. W skrajnym przypadku po przejęciu konkurenta można liczyć na nadzwyczajne zyski w formie renty monopolistycznej. Przejęcie może być także sposobem demonstracji siły ekonomicznej i przesłania swego rodzaju ostrzeżenia innym firmom działającym w branży przed ewentualną wojną konkurencyjną. Innym rodzajem korzyści, które mogą ujawnić się dzięki przejęciu instytucji finansowej takiej jak bank, są to korzyści z dywersyfikacji geograficznej. Dywersyfikacja prowadząca do obniżenia ryzyka działalności gospodarczej następuje jeśli rynki, na których w wyniku transakcji bank rozpoczyna działalność, mają inną charakterystykę ekonomiczną niż rynki już obsługiwane. Tak właśnie było w przypadku przejęcia Banku Gdańskiego S.A. przez BIG Bank. BIG Bank tradycyjnie oferował swoje usługi przedsiębiorstwom, natomiast Bank Gdański miał poważną bazę depozytową pozyskaną od klientów indywidualnych, głównie w północnej Polsce. Można wyobrazić sobie dwa rodzaje dywersyfikacji geograficznej : - na poziomie ponadnarodowym, - na poziomie krajowym Z pierwszym przypadkiem wiążą się w sposób oczywisty wyższe koszty, ze względu na konieczność zdobycia wiedzy o nowym rynku, ewentualnym partnerze

5 itp. Jednak na poziomie ponadnarodowym możliwa jest np. redukcja ryzyka politycznego, czego nie można dokonać poprzez geograficzną dywersyfikację krajową. Także obniżenie ryzyka gospodarczego, rozumianego jako przejściowe obniżenie koniunktury w danym kraju bądź regionie, jest efektywniejsze w pierwszym przypadku, jakkolwiek obecnie, w obliczu gwałtownie rosnącej globalizacji rynków finansowych, argument ten traci na znaczeniu. Jeśli chodzi o wariant drugi, to poza korzyściami w postaci mniejszych kosztów redukcja ryzyka działalności jest dużo mniejsza. Druga forma dywersyfikacji może mieć znaczenie w przypadku kraju podobnego do Polski, gdzie istnieją wyraźne różnice między poszczególnymi regionami kraju, duże zróżnicowanie zamożności klientów i rodzaju ich działalności gospodarczej. Fuzja lub przejęcie mogą być także doskonałą inwestycją dla firmy z czysto finansowego punktu widzenia. Przepływy gotówkowe i osiągane zyski są czasami znaczne, a możliwości wzrostu wewnętrznego w dużej mierze wykorzystane. W tej sytuacji trzeba szukać innych możliwości zainwestowania nadwyżek pieniężnych, np. na rynku fuzji i przejęć. Należy dodatkowo pamiętać, że podmiot generujący nadwyżki na poziomie operacyjnym, nie decydując się na efektywne wykorzystanie tego zasobu, może łatwo sam stać się celem przejęcia. Przejęte nadwyżkowe środki w oczywisty sposób mogą posłużyć do spłaty długu zaciągniętego na poczet sfinansowania transakcji. Korzyści podatkowe są innym, najczęściej wymienianym motywem fuzji lub przejęcia. Występują one, gdy straty strony przejmowanej mogą być wykorzystane do zmniejszenia opodatkowania zysku spółki przejmującej. Ujemna korelacja wyników dwóch łączących się podmiotów może wpłynąć na zmniejszenie sumarycznego podatku do zapłacenia. Dodatkowe korzyści podatkowe mogą

6 ujawnić się poprzez różnego rodzaju ulgi i osłony podatkowe, możliwe do wykorzystania po transakcji połączenia. W wielu krajach dodatkowo stratę można rozliczać w czasie. Obniżenie podatków może także nastąpić w wyniku wzrostu odpisów amortyzacyjnych od połączonych zasobów. Aktywa firmy przejmowanej mogą zostać przeszacowane w górę, w celu ustalenia ich rzeczywistej wartości rynkowej. Spowoduje to, że naliczona nowa stawka amortyzacyjna będzie wyższa od poprzedniej. Obniżenie podatków może nastąpić także poprzez zwiększenie zadłużenia połączonych firm. Wzrost przedsiębiorstwa ułatwia pozyskanie nowych kredytów, a koszty odsetek pozwalają obniżyć podstawę opodatkowania. Nabycie innego banku może być źródłem pozyskania bardziej efektywnej kadry zarządzającej lub sposobem na zastąpienie mniej efektywnej kadry w firmie przejmowanej własnymi pracownikami. Warto zwrócić uwagę na problem utrzymania dotychczasowej kadry kierowniczej w przejętej firmie. Na wysoko wykwalifikowany personel zawsze istnieje popyt i niezadowolona z nowych warunków pracy kadra może zdecydować się na przejście do konkurencji. Ponieważ wynagrodzenie kadry zarządzającej bankiem jest zazwyczaj przynajmniej w części powiązane z poziomem zysku i obrotami firmy, szybki jej wzrost wydaje się być po myśli kierownictwa. Co więcej zaangażowanie kadry menedżerskiej w transakcję ma szansę zostać dostrzeżone przez zarząd banku i odpowiednio nagrodzone. Poza tym tego typu transakcje najdobitniej wskazują na aktywność i umiejętności kierownictwa firmy oraz na posiadanie wizji rozwoju banku. Ponieważ prestiż i władza idą w parze z wielkością, pozycją rynkową i aktywnością firmy, to wraz z jej wzrostem poprawia się także pozycja menedżerów. Czasem transakcja tego typu może pomóc w odbudowaniu nadszarpniętego

7 wizerunku kierownictwa banku lub może być próbą odwrócenia uwagi inwestorów od rzeczywistych problemów instytucji. Jeśli chodzi o bezpieczeństwo zatrudnienia, to najkorzystniejsza dla kierownictwa jest stabilność przychodów i stały, konsekwentny wzrost banku. Znaczne wahania przepływów finansowych, zwłaszcza w takich rodzajach działalności gospodarczej jak bankowość, niosą ze sobą ryzyko utraty pracy przez menedżerów. Zwiększenie wielkości firmy powoduje także, że trudniejsze staje się jej przejęcie, które zazwyczaj kończy się utratą posad przynajmniej przez część kierownictwa. Niezależność kierownictwa z reguły rośnie po transakcji, chociażby ze względu na rozproszenie własności. Poza tym poprawia się pozycja banku na rynku i jego zasoby finansowe, które mogą umożliwić dalszą aktywność w formie przejmowania kolejnych firm. Poprzez umiejętnie prowadzoną politykę informacyjną oraz zjawisko asymetrii informacyjnej kierownictwo może manipulować opiniami akcjonariuszy eksponować mocne punkty przedsięwzięć i tuszować problemy. Im większa firma, tym większe tego typu możliwości i mniejsze szanse udowodnienia tego faktu kierownictwu firmy. Jeśli jest kupujący (popyt) to dla zawarcia transakcji musi pojawić się także sprzedający (podaż). Jednak w przypadku transakcji wrogich, tj. bez zgody przejmowanego, trudno mówić o dobrowolności sprzedaży. Sprzedaż nie musi oznaczać utraty całej firmy; można np. zrezygnować z określonego typu działalności nie przynoszącej wymaganych wyników następuje wtedy tzw. dezinwestycja. Najczęstszą, lecz nie jedyną grupą motywów podejmowania decyzji o dezinwestycji jest zazwyczaj ponoszenie strat na jakimś polu działalności lub niezrealizowanie zamierzonych celów. Przemyślana polityka tego typu może przynieść przedsiębiorstwu wiele korzyści z restrukturyzacji.

8 Rezygnacja z części działalności może być wynikiem decyzji strategicznej podmiotu na rynku. Sprzedawana część firmy może, z różnych powodów, nie pasować do nowego wizerunku firmy, nie komponować się w jej nowej strukturze lub uniemożliwić efektywne zarządzanie firmą. Decyzja o dezinwestycji może zostać podjęta, gdy dotychczasowa działalność nie jest wystarczająco rentowna, wymaga zbyt dużych nakładów inwestycyjnych lub ma zbyt niską jakość, co źle wpływa na markę i wizerunek całej jednostki. Również perspektywy rynku mogą nie być wystarczająco obiecujące. Sprzedaż części przedsiębiorstwa może być metodą na skupienie się na najbardziej dochodowych rodzajach działalności, przez co struktura i perspektywy firmy staną się jaśniejsze dla rynku kapitałowego, co może doprowadzić do zwyżki cen firmy Podobnie sprzedaż części banku może być także wynikiem powrotu do podstawowej działalności. Pozwala to skoncentrować się na rdzennej działalności, prowadzi do efektywniejszego wykorzystania zasobów, zwiększenia efektywności firmy i poprawy jej pozycji konkurencyjnej. Także brak dalszych perspektyw prowadzenia działalności jedynie własnymi siłami może wymusić związanie się z silniejszym partnerem, mającym wizję i możliwości dalszego wzrostu, właśnie poprzez sprzedaż części lub całości przedsiębiorstwa. Poważne zwiększenie udziału w rynku konieczne dla przetrwania w warunkach wzmożonej konkurencji międzynarodowej może być ponad siły organizacyjne i finansowe banku krajowego. Dlatego też powiązanie z silniejszym partnerem może okazać się jedyną metodą utrzymania się na rynku. Sprzedaż najcenniejszych aktywów (czasem z opcją odkupu) jest także jedna ze strategii obrony przed wrogim przejęciem. Jeśli zainteresowanie firmy przejmującej skupia się na jednym lub kilku szczególnych, rzadkich zasobach posiadanych przez firmę, np. patentach, sprzedaż ich innej, często zaprzyjaźnionej

9 firmie może się okazać skuteczną strategią obronną Specyfika kolejnej grupy motywów motywów administracyjnych polega na tym, że nie wynikają one bezpośrednio z działalności firmy, nie są skutkiem oddziaływania otoczenia konkurencyjnego, tylko są narzucone przez władze administracyjne, głównie antymonopolowe lub sądownicze. Decyzje o sprzedaży części banku ze względu na osiągnięcie pozycji monopolistycznej lub quasimonopolistycznej, przez co naruszone zostają zasady wolnego rynku, należą właśnie do tego typu czynników. W podejmowaniu decyzji o zakupie innej firmy kluczowa jest ocena atrakcyjności kandydata do przejęcia przez nabywcę. Jeżeli według nabywcy podmiot jest niedowartościowany (przez rynek kapitałowy lub przez samych sprzedawców), wtedy przejęcie może okazać się celowe z czysto finansowego punktu widzenia. Jednym ze wskaźników, który może wskazywać na niedowartościowanie firmy przez rynek kapitałowy, jest wielkość C/Wk : C / Wk = cena akcji danej spółki / wartość księgowa danej spółki Nie jest to jednak wskaźnik doskonały. Ze względu na duże rozbieżności i dowolność dokonywania wyceny księgowej aktywów, w rzeczywistości są możliwe znaczne odchylenia zarówno w jedną, jak i w drugą stronę. Inną miarą jest wskaźnik q. Określa on stosunek wartości rynkowej aktywów do wartości odtworzeniowej przedsiębiorstwa. Im bardziej wartość tego wskaźnika kształtuje się poniżej jedności, tym korzystniejsze może okazać się przejęcie. Nabycie po niskich cenach może być korzystniejsze od inwestycji w nowe aktywa. Q = MW / RK = E / r F E / r i = r i / r F

10 gdzie : MW wartość rynkowa przedsiębiorstwa, RK -- koszt odtworzeniowy aktywów, r F -- stopa dyskontowa, r i -- realna stopa zysku, E -- wpływy. Z powyższego równania wynika, że dla przedsiębiorstw posiadających q>1 dalsza działalność inwestycyjna jest efektywna i opłacalna. Przedsiębiorstwa z q<1 są natomiast potencjalnie dobrymi kandydatami do przejęcia, ponieważ ich wartość księgowa jest wyższa od wartości rynkowej. 61 W gospodarce rynkowej dwa zjawiska niezmiennie towarzyszą funkcjonowaniu banków : konkurencja między bankami oraz łączenie się banków. Ze swej istoty są to zjawiska przeciwstawne. Związek między nimi polega na tym, że konkurencja na rynku usług bankowych grozi upadkiem słabszych banków i zmusza je do podejmowania wzmocnień kapitałowych i organizacyjnych przez różne formy powiązań z innymi bankami, poczynając od łączenia się (fuzji) przez tworzenie bankowych grup kapitałowych aż do powiązań nie tworzących struktur organizacyjnych między bankami. Procesy te określa się mianem konsolidacji banków. W takim znaczeniu zjawisko to jest od dawna znane i powszechne na świecie. Konsolidacja banków jest bowiem praktykowana jako zarówno forma koncentracji kapitału bankowego, jak i jedna z metod restrukturyzacji finansowej i organizacyjnej banków. Konsolidacja banków występuje w państwach rozwijających się lub zmieniających system gospodarczy, lecz także w najbogatszych krajach świata. W ostatnim okresie na światowych rynkach finansowych można zaobserwować prawdziwą falę fuzji bankowych. Fala ta objęła swym zasięgiem praktycznie cały świat, od banków w Stanach Zjednoczonych (fuzja Citicorp i Travelers Group INC.), poprzez banki japońskie (połączenie banków Sumimoto i Sakura) na europejskim rynku skończywszy (największe fuzje Deutsche Bank i

11 Dresdner Bank, Societe Generale i Paribas ). Efekty trendu na światowych rynkach widać już zresztą na rodzimym rynku jest to chociażby fuzja Banku Handlowego z Bankiem Rozwoju Eksportu czy też przejęcie Banku Współpracy Regionalnej przez Deutsche Bank. Konsolidacja banków ma przede wszystkim wymiar mikroekonomiczny i oznacza dobrowolne dążenie banków do wzmocnienia kapitałowego lub organizacyjnego. W przeciwieństwie do innych rodzajów przedsiębiorstw skala wielkości banku ma istotne znaczenie z punktu widzenia możliwości zwiększenia zakresu usług finansowych, a przez to także podniesienia znaczenia banku na rynku. Przyjmuje się, że większe banki mają wyższość nad małymi bankami z powodu : a) mniejszego ryzyka upadłości, b) większej możliwości dywersyfikacji źródeł dochodów, c) większych możliwości prowadzenia różnego rodzaju analiz, d) posiadania środków na opłacenie wysoko kwalifikowanych kadr, e) warunków do korzystania z usług profesjonalnego doradztwa, f) dużego zaufania opinii publicznej. Konsolidacja banków ma również wymiar makroekonomiczny. Występuje bowiem w odniesieniu do całego systemu bankowego. Taka sytuacja miała miejsce w państwach, które musiały przygotować własne systemy bankowe do systemów obowiązujących w unii Europejskiej (np. Hiszpania), a obecnie odnosi się to również do państw zmieniających ustrój gospodarczy z gospodarki planowej na gospodarkę rynkową. 72 Istnieje kilka przyczyn łączenia się banków : - po pierwsze, istnieje stała tendencja do zwiększania swojego kapitału

12 przez firmy banki mogą realizować to poprzez walkę o klienta za pomocą chociażby konkurencyjnych warunków obsługi ( co jednak na tak nasyconym rynku jest działaniem bardzo trudnym), bądź poprzez fuzje z innymi bankami, przez co tworzą się bogatsze podmioty obsługujące więcej klientów, mające mocniejszą pozycję na rynku, - po drugie, odchodzi się od ścisłej specjalizacji w świadczeniu usług bankowych. Banki, które dotychczas świadczyły tylko pewne rodzaje usług łączą się z bankami będącymi wyspecjalizowanymi w innych dziedzinach, dzięki czemu powstały twór posiada szersze spektrum świadczonych usług. Przykładem może być połączenie amerykańskich banków oszczędnościowych, wyspecjalizowanych w gromadzeniu oszczędności drobnych depozytariuszy i udzielających jedynie pożyczek hipotecznych z bankami specjalizującymi się w innych kierunkach, dzięki czemu po fuzji banki te mogą wykonywać większość usług bankowych - kolejnym ważnym faktem jest obserwowana skłonność zarówno ze strony podmiotów gospodarczych, jak i osób fizycznych do korzystania z usług banków o silnej pozycji na rynku i dobrej renomie te właśnie cechy banki mogą zapewnić sobie również poprzez konsolidację czyli łączenie się, - najważniejszym jednak powodem fuzji bankowych jest zmniejszanie się kosztów działalności operacyjnej. Banki w ostatnim czasie znalazły się w bardzo niekorzystnym położeniu otóż silne przedsiębiorstwa dotąd korzystające z kredytów bankowych coraz częściej dla zdobycia potrzebnego im kapitału decydują się na wyemitowanie papierów

13 wartościowych odrzucając kredytowanie ze strony banków, które są zmuszone do redukcji swojej obsługi do kredytowania niepewnych przedsiębiorstw, narażając się przy tym na znaczne straty. Również znaczna część depozytariuszy skuszona wyższym oprocentowaniem oferowanym przez fundusze inwestycyjne wycofuje z banków swoje oszczędności, Te niekorzystne czynniki banki próbują zrównoważyć zmniejszeniem kosztów działalności, eliminacją niepotrzebnych placówek, redukcją zatrudnienia przy tej samej wielkości świadczonych usług. 83

14