Gotowi na. innowacje. Partner strategiczny

Transkrypt

1 Gotowi na innowacje Partner Partner strategiczny 1

2 Spis treści Czy jesteśmy gotowi na innowacje? Robert Jesionek... W tyglu polskiej innowacyjności Marzena Żurawicka-Koczan, Krzysztof Polak... Innowacyjność ciągle przed nami Barbara Mejssner... Jak pobudzić innowacyjność MSP? Bożena Skibicka... Telekomunikacyjne motory zmian Robert Sababady... Top Model biznesu Katarzyna Królak-Wyszyńska... Gra o klienta czy gra z klientem? Małgorzata Rycharska, Rafał Kuczwalski, Borys Stokalski, Wojciech Ozimek... Odważ się - praktyczna psychologia innowacji Dariusz Duma... Mobilizacja dla zdrowej konkurencji Mieczysław Bąk... Jak wygrać na rynkach globalnych? prof. Krzysztof Rybiński i zespół ekspertów Uczelni Vistula... Innowacyjny znaczy odważny Robert Jesionek... Klient wybiera kompleksowość Maciej Sokołowski, Adam Sanocki... Droga wiedzie przez chmurę Tomasz Jaworski... Cloud - nadzieja dla setek tysięcy Tomasz Kozłowski... Jak konsumować innowacje? Artur Kurasiński... Biznes Internet UPC z usługą Microsoft Office Redaktor: Robert Jesionek Projekt i skład: Monika Lichota 2

3 Czy jesteśmy gotowi na innowacje? Innowacyjność w Polsce wciąż nie może się wykluć ze skorupy strachu. Za mało w nas odwagi, by przełamać stare nawyki i na rzecz nowych, czasem ryzykownych rozwiązań, porzucić stare, sprawdzone, choć mało wydajne. Zbyt często za innowacyjne uważamy to, co zakupione zagranicą i wdrożone u nas, albo to, co stare, ale nieco ulepszone. Potrafimy za to bez większych kłopotów przekonać urzędników, że pomalowanie biura na czarno, to wystarczający argument na to, iż należą nam się unijne dotacje na innowacyjność. Czy są jakieś kryteria, wg których formalnie można ocenić poziom innowacyjności organizacji? A może w naszej codzienności biznesowej nie chodzi o to, czy się spełnia jakieś kryteria, ale czy po prostu daje się poznać, jako ktoś, kto w obszarze wdrażania nowoczesnych technologii czy innowacyjnych idei zarządzania przełamuje biznesowe stereotypy i potrafi z rozsądkiem zaproponować coś, co jeszcze wczoraj wydawało się być pieśnią dalekiej przyszłości? Innowacyjność, to przede wszystkim odwaga w implementowaniu zmiany, która przynosi wartość. Czy jest ktoś, komu na tym nie zależy? Odpowiedź wydaje się być oczywista, może więc zapytać - czy stać mnie na innowacje? Przekorni dyskutanci nie bez racji odpowiadają pytaniem na pytanie: A czy stać mnie na zaniechanie innowacji? Nie wiem, czy będziecie Państwo zaskoczeni, ale badania pokazują, że Polskę stać! Otóż, nasz kraj charakteryzuje się niższym niż przeciętna dla wszystkich państw Unii Europejskiej Sumarycznym Wskaźnikiem Innowacyjności (Raport Innovation Union Scoreboard). Znajdujemy się na jednym z ostatnich miejsc w Unii Europejskiej pod względem ilości przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną. Wskaźnik ten, odnoszący się do przedsiębiorstw przemysłowych, zatrudniających powyżej 9 osób daje nam trzecie miejsce od końca przed Rumunią i Węgrami. Najgorzej wyglądamy w sektorze MSP. Na pytanie - gdzie szukać pieniędzy na finansowanie innowacji? odpowiada dziś ogromna liczba organizacji i firm: od banków, poprzez fundusze inwestycyjne aż po Unię Europejską, która wydaje się w obecnej polskiej rzeczywistości opcją tyle oczywistą, co rozsądną. Nie będzie przesadą stwierdzenie, że w naszym kraju aż się prosi, by schylić się po innowacyjne pieniądze, które niemal dosłownie leżą na ulicy! Nie bez racji mówi się, że wdrażanie innowacji wymaga dużej odwagi. Kto wie, może brak odwagi jest jednym z głównych hamulcowych tego procesu? To prawda, innowacje rodzą pewne ryzyko. Dlatego trzeba nimi zarządzać, jak każdą inną zmianą. Trzeba je definiować i przeliczać. Trzeba zadbać o to, by były należycie komunikowane i zaakceptowane przez pracowników firmy. Nade wszystko zaś, do innowacyjności trzeba motywować. W genialny, choć jakże prosty sposób (może właśnie dlatego genialny?) realizuje to prezes firmy Małkowski Martech, pan Zenon Małkowski. Firma produkuje bramy przeciwpożarowe, a więc zajmuje się biznesem dość tradycyjnym. Aby zachęcać swoich pracowników do pomysłowości, prezes (utytułowany w skali kraju innowator) realizuje stałą akcję pod nazwą dam stówę. Każdy pracownik, który uzna, że jego pomysł usprawnia pracę na jego stanowisku, zgłasza go i natychmiast otrzymuje stówę netto. Jeśli innowacja jest znacząca, wtedy kwota może być negocjowana i wynieść nawet kilkanaście tysięcy złotych. Raportem Gotowi na innowacje chcemy Państwa przekonać do próby wyklucia się ze skorupy strachu. Niech ta lektura okaże się inspiracją dla Waszych odważnych decyzji. 3

4 W tyglu polskiej innowacyjności Marzena Żurawicka-Koczan, Krzysztof Polak 5 października 2011 r. Międzynarodowa Federacja Organizacji Wynalazczych nagrodziła Lucjana Łągiewkę i technologię EPAR tytułem Najlepszy Wynalazek I Dekady XXI wieku. Tak oto po kilkunastu latach wytrwałego zmagania się z przeciwnościami losu, bohaterowi tego komunikatu udało się zainteresować swoim wynalazkiem świat oraz pozyskać inwestora. To niezwykłe zdarzenie dla innowatorów w Polsce, ale także światełko w tunelu dla polskiej innowacyjności, która wyjątkowo słabo wypada na tle krajów europejskich. Warunki dla rozwoju innowacyjności, także w Polsce, nie są obecnie najgorsze. Dodatkowo, nigdy dotąd innowacyjność nie była zjawiskiem tak pożądanym w kulturze popularnej, jak dzisiaj. Dowodem na to jest powszechność występowania samego pojęcia i wielość możliwych jego znaczeń. Innowacyjność w kulturze popularnej oznacza niestandardowość, rozwój, przyszłość, kreatywność, racjonalizację, nowe technologie, prestiż, pieniądze...itd. Innowacyjność to znak rozwiniętej gospodarki, parametr nowoczesnej firmy, produktu, czy kreatywności człowieka. Innowacyjność, to gigantyczne fortuny. Bez innowacyjności trudno sobie dzisiaj wyobrazić przyszłość narodów i ich gospodarek. A jednak w powszechnym dyskursie o gospodarce, innowacyjność w Polsce to temat drażliwy i trochę wstydliwy. Wielu autorów podkreśla polską niemoc i odstawanie od reszty świata, mówią oni i piszą, że polskie firmy są na szarym końcu w Europie, jeżeli chodzi o wdrażanie innowacji, że mamy za mało innowacji w gospodarce. Niektórzy wysuwają tezę, że Polacy nie są innowacyjni. W rankingach na innowacyjność narodowych gospodarek Polska rzeczywiście wypada blado. W przykładowym zestawieniu przygotowanym przez Polskę Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości na temat innowacyjności Polski i polskich firm 2010 r. Polska zajęła 23 miejsce na 25 przebadanych krajów. Co ciekawe, mimo powszechnego przekonania o wyjątkowej przedsiębiorczości Polaków, polskie firmy także nie wypadają najlepiej w relacji do firm europejskich. W efekcie, w powyższym badaniu niski poziom innowacyjności zanotowano zarówno w małych, jaki i średnich firmach. Trochę lepiej oceniono duże polskie przedsiębiorstwa. Dlaczego tak się dzieje? Jakie są przyczyny niskiej innowacyjności Polaków? Czy mają one podłoże historyczne, kulturowe, czy może rzeczywiście, innowacyjność nie jest naszą mocną stroną? Odpowiedzi należy szukać w przeszłości, w polskiej kulturze oraz w współczesnej kulturze popularnej. Polska prowizorka W pierwszym dziesięcioleciu lat polska kultura zderzyła się z ideą innowacyjności, która w sposób niespotykany rozprzestrzeniła się i zdominowała świat zachodu. Nasza chłonność i proweniencja w kierunku europejskości i światowości otworzyła nas na przyjęcie idei innowacyjności, jako oczywistej konieczności warunkującej naszą kulturową przynależność do Europy i świata. Jednak podkreślić tu należy, że absorbcja ta nie była zwykłym przyjęciem wypracowanych na zachodnim gruncie idei innowacyjności, ale raczej fuzją tego, co zastane i polskie, z tym, co przybyłe i obce. W tym kulturowo-gospodarczym tyglu znalazły się elementy uwarunkowane naszą historią i doświadczeniami ostatnich kilkudziesięciu lat. To one w znaczący sposób wpłynęły na dzisiejsze polskie myślenie o innowacyjności, które nie do końca przystaje do propagowanych zachodnich ideologii innowacyjności. Na pierwszy plan wysuwa się tu cecha uznawana często za naszą narodową specyfikę, określana jako 4

5 polska prowizorka. Nadal silnie obecna w polskiej kulturze ma swoje podłoże historyczne. To czasy PRL-u stworzyły kulturę prowizorki i doraźności - wytwarzania przedmiotów i konstrukcji o wątpliwej trwałości, które jednak na krótki czas wystarczały. Były to działania na oko, bez uwzględniania jakichkolwiek zasad czy reguł, ważne żeby było zrobione, a trwałość rozwiązania nie miała większego znaczenia. Idea prowizorki dobrze ujęta jest w popularnych komediach z lat 70. i 80. ukazujących absurdalność rzeczywistości PRL-u, w której przyszło nam żyć. Obraz polskiego fachowca w takich filmach jak Nie lubię poniedziałku, Alternatywy, czy Miś ukazuje niezwykłą zdolność do robienia inaczej, po swojemu tak, aby być do przodu. Słynny duet radiowy Friedmanna i Kofty pod tytułem Fachowcy rozpoczynał się piosenką: Czy to sens ma kląć, że ten świat z kiepskiego zrobiony surowca? Bo dobry Bóg już zrobił, co mógł, teraz trzeba zawołać fachowca. Samo pojęcie polska prowizorka jest często przytaczane we współczesnych dyskursach dotyczących afer budowlanych, niskich standardów produkcji, nietrwałych rozwiązań. Dyskurs medialny mówi o prowizoryczności, bylejakości, doraźności jako o narodowej cesze, która nie pozwala Polakom myśleć długofalowo i perspektywicznie. Większość naszych działań rysuje się jako dostosowawcze, to jest takie, które umożliwią przetrwanie bieżących problemów. Polak to urodzony konstruktor, złota rączka, majster klepka, który wszystko potrafi zrobić sam, ale tak naprawdę nic dobrze. Polak potrafi Kolejną cechą, która znalazła się w tyglu tworzącym polską innowacyjność, to spryt i cwaność - także uznawane za naszą narodową specjalność. Wyraża się ona w popularnym stwierdzeniu Polak potrafi, które niesie w sobie podtekst, że niemożliwe w rękach Polaka staje się możliwe. Wizja ta przedstawia Polaka jako bardziej sprytnego, bardziej zaradnego i bardziej pomysłowego od innych nacji. Nasze dobre samopoczucie w tym względzie kapitalnie obrazuje film Jak rozpętałem II Wojnę Światową. Franek Dolas - główny bohater tej opowieści - na wszystko znajdzie pomysł, w każdej sytuacji sobie poradzi właśnie dzięki niezwykłemu zmysłowi innowacyjnego sprytu i wyłamywania się z przyjętych schamatów działania. Ta innowacyjność a vista wiąże się również z ideą polskiej prowizorki, ale tu nabiera charakteru pozytywnej aktywności w rozwiązywaniu problemów. Doraźność tego typu działania nie pozwala jednak planować długofalowo i pracować zespołowo. Następnym składnikiem tygla, w którym kształtowało się dzisiejsze rozumienie polskiej innowacyjności jest kolektywizm i awersja do wychylania się. W czasach PRL-u socjalistyczny duch równości był swego rodzaju imperatywem niepozwalającym na odstawanie od normy równi obywatele powinni być tacy sami zarówno w zakresie posiadania dóbr, jak i swoich dążeń i aspiracji. Dobro ogółu stało się istotniejsze niż interes jednostki, przez co indywidualizm przestał być cenioną przez władzę cnotą. Działanie kolektywne, zrzeszonych grup obywateli, czy pracowników w zakładach pracy, dla dobra wspólnoty było postawą świadczącą o patriotyzmie i wierności socjalistycznym ideom. Indywidualizm był przez władzę ludową tępiony, a z kolei przodownicy pracy, realizujący kolejne setki procent ponad normę, nie zyskiwali szacunku współtowarzyszy ze względu na śrubowanie standardów pracy (co widoczne było choćby w filmie Człowiek z marmuru ). Bagaż PRL-u Z bagażem takim kultura polska wkroczyła w lata 90. i potem w XXI wiek. Choć indywidualna inicjatywa jest obecnie powszechnie ceniona, to jednak nie może ona odstawać od ogólnie przyjętych ram, bo wówczas budzi niesmak, strach, niepewność. Przejęcie inicjatywy, które wiąże się ze 5

6 zmianą sposobu działania, myślenia, konstruowania, jest postrzegana jako szaleństwo, zagrożenie istniejącego porządku, targanie się na tradycję, przyjęte zwyczaje itp. Osoby krytykujące, niepokorne o szczególnych zdolnościach, są traktowane jako odszczepieńcy i nie zyskują wsparcia koniecznego do rozwoju ich umiejętności czy geniuszu. Odnosząc się do metafory tygla warto zwrócić uwagę na pierwowzory innowacyjności, które funkcjonowały w okresie PRL-u. Komunistyczna koncepcja uspołecznienia własności działała również w tej sferze, toteż indywidualna kreatywność została sprowadzona do działania kolektywnego. Najważniejszym źródłem nowych rozwiązań stała się tzw. inteligencja techniczna inżynierowie skupiający się w największych ośrodkach produkcji przemysłowej w kraju. Zdolność technicznego rozwiązywania problemów produkcji dóbr lub też usprawnianie funkcjonujących systemów produkcji, były wysoko cenione przez władze. Innowacja wówczas sprowadzała się do działań racjonalizatorskich w sferze produkcji oraz tzw. postępu technicznego. Działania racjonalizatorskie polegały w gruncie rzeczy na dokonywaniu drobnych zmian, poprawek usprawniających produkcję, dlatego ówczesnych innowatorów trudno było nazwać wynalazcami czy twórcami, gdyż sprawny proces, jako całość, był w istocie efektem pracy całego zakładu, lub też bezosobowej grupy inteligencji technicznej. Symbolem innowacyjności w tych czasach stała się nie myśl, a masywna dłoń, jako źródło postępu, pozwalająca na praktyczne usprawnienie działań zakładu produkcyjnego poprzez pracę. Również programy telewizyjne tego czasu promowały posiadanie umiejętności technicznych wśród obywateli. Filmy dla dzieci jak np. Pomysłowy Dobromir, czy młodzieżowy program Zrób to sam Adama Słodowego, starały się rozpowszechniać indywidualne poszukiwania w sferze rozwiązywania problemów m.in. produkcji. Tego typu kolektywna innowacyjność nie była jednak jedynym sposobem mówienia o pomysłowości w komunistycznej rzeczywistości. Sowieckie władze promowały indywidualny geniusz radzieckich naukowców, którzy swoją naukową brawurą i pomysłowością mieli świadczyć o potędze i przewadze Związku Radzieckiego nad kapitalistycznym Zachodem. Ich prace były jednak ograniczone do instytutów naukowych działających pod nadzorem Partii. Inwencja owych naukowców była niczym nieograniczona i często sprowadzała się do pomysłów czysto ideologicznych i utopijnych, niemożliwych do zrealizowania, jak np. przyspieszenie ewolucji roślin, aby uodpornić je na mróz i pasożyty, czy tworzenie sztucznych prądów morskich, ogrzewających wybrzeże Syberii w wyniku przepompowywania wody z Pacyfiku do Oceanu Lodowatego. Niektóre pomysły zostały jednak zrealizowane, przynosząc ich twórcom wielką sławę w całym Związku Radzieckim i w Polsce. Pojęcia charakterystyczne dla tego okresu będące pierwowzorem innowacyjności, to racjonalizatorstwo i wynalazczość. W czasach PRL-u racjonalizacja było określeniem, które oznaczało ówczesną innowacyjność. Racjonalizacja wiązała się z proponowaniem i wdrażaniem modernizacji - było to powinnością każdego pracownika fizycznego czy umysłowego patriotycznym obowiązkiem obywatela. Działania usprawniające i wynalazcze obejmowały w tym czasie przede wszystkim obszar procesu produkcji jego automatyzację i mechanizację - a ich celem było zmniejszenie nakładów pracy, pieniędzy, czasu, przy czym innowatorem tego rodzaju mógł być każdy - zarówno szeregowy robotnik, jak i inżynier wyższego szczebla. Obecnie, racjonalizacja straciła konotacje związane z unowocześnianiem, przełomowymi, błyskotliwymi pomysłami, czy wynalazkami. Dziś każde przedsiębiorstwo, aby mogło funkcjonować sprawnie musi racjonalizować zatrudnienie, zużycie energii, wydatki itp., gdyż jest to związane po prostu z racjonalnym, a więc wynikającym z logiki prowadzenia biznesu, działaniem rozsądnego przedsiębiorcy. Gospodarność tego rodzaju to już nie imperatyw nakazujący dążenie do zmiany i ulepszania, ale immanentna cecha myślenia każdego dyrektora czy menadżera, bo obecnie to do wyższego kierownictwa należy szukanie 6

7 rozwiązań racjonalizatorskich. Racjonalizacja stała się tym samym znaczeniowo bliska optymalizacji, a nie innowacyjności. Podobnie, jako racjonalizacja w czasach PRL-u funkcjonował inny synonim dzisiejszej innowacyjności wynalazczość. Tak naprawdę wynalazczość często występowała równolegle z racjonalizacją, różniąc się jedynie stopniem złożoności usprawniającego novum. Dziś wynalazczość zyskała kilka odmiennych znaczeń, z których żadne nie jest już związane z pracą, czy produkcją. Wynalazca, wynalazek, wynalazczość są pojęciami odnoszącymi się najczęściej do jednostek, konkretnych osób, obdarzonych specjalistycznymi zdolnościami i wiedzą. Wynalazca to osoba silnie zaangażowana w tworzenie nowych rozwiązań, urządzeń, maszyn, którym poświęca się w pełni. Owe technologiczne nowinki powstają najczęściej w oderwaniu od zakładu produkcyjnego, w laboratorium, instytutach badawczych czy szkołach wyższych. Wynalazek jest obiektem, który nie musi być natychmiast włączony do jakiegoś procesu związanego z jego komercyjnym wykorzystaniem, ponieważ przedstawia on wartość sam w sobie, jako nowe osiągnięcie, świadectwo postępu. Opisane wyżej czynniki kulturowe silnie wpływały na recepcję zachodniej innowacyjności, która w polskim wydaniu wykazuje wiele historycznych obciążeń. Widać tu wyraźną tendencję do rozumienia innowacyjności jako unowocześniania poprzez poprawianie działania, usprawniania linii produkcyjnych, dopasowania elementów w celu poprawienia wydajności, równania do zachodnich standardów. Innowacyjność zwizualizowana W obrazach symbolizujących innowacyjność widać związane z produktywnością odniesienia do: inżynieryjności, techniczności, dopasowania i sprawności wyrażanej przez puzzle i tryby. Nowoczesność i nowoczesne technologie, to głównie obrazy zaczerpnięte z lat 90., przedstawiające cyfrowy świat, obwody scalone. Widoczne są także symbole wzrostu - słupki, wykresy, strzałki. Często wykorzystywanym sposobem obrazowania innowacyjności są także odniesienia do wielkich geniuszy, wynalazców oraz do świata świetlanej przyszłości, reprezentowanej przez futurystyczne wizje miasta przyszłości. Poprawianie, usprawnianie i dopasowanie, tak mocno obecne w polskiej innowacyjności, bliższe są znaczeniom racjonalizacji i automatyzacji procesów produkcji oraz idei wynalazczości z lat PRL-u. Natomiast innowacyjność w znaczeniu zachodnim obecna jest silnie w polskiej kulturze popularnej. Tutaj innowacyjność znaczy przede wszystkim inność, zmianę dotychczasowego myślenia i działania, odwrócenie porządku, odróżnienie, zaskakujące połączenia w celu wyróżnienia się. W ujęciu tym dominuje idea kreatywności wyrażana przez uwalnianie myśli, uwalnianie się od starego, wychodzenie poza dotachczasowe ramy i stereotypy, lotność umysłu. Idee te wyrażane są poprzez odniesienia do przełomowych odkryć naukowych, związanych najczęściej z obrazami molekuł, łańcuchów DNA, atomowych lub subatomowych struktur. Technologia jest tu uczłowieczona - przyjazna dla ludzi, a nawet sympatyczna i zabawna. Kreatywność przedstawiana jest przez odniesienia do lotności, wznoszenia się, szerokich horyzontów, ale także dziecięcej, pomysłowej świeżości. Często wykorzystywane są obrazy przedstawiające promieniującą energię wydostającą się z głów, rąk, czy też przedmiotów. Inność podkreślana jest poprzez przedstawianie nietypowych, zaskakujących połączeń i zestawień - kontrastowana ze standardem i masowością. Innowacyjność Stara i Nowa W polskiej kulturze obecne są dwie innowacyjności: Stara i Nowa. Stara innowacyjność mocno osadzona w polskich cechach i przywarach oznacza usprawnianie, poprawianie i ulepszanie. Jest powiązana z gospodarczą kulturą niedoboru, szybkością i bylejakością, historycznym kontekstem. Nowa innowacyjność oznacza permanentną zmianę, wychodzenie z pudełka, łamanie stereotypów, przekraczanie granic czy też ich zacieranie. Te dwie 7

8 idee nadal mocno ścierają się na polskim podwórku. Utrwalanie w praktyce idei Starej innowacyjności nie gwarantuje zwycięstwa w międzynarodowych rankingach, nie pozwala polskim firmom konkurować z zachodnimi koncernami, a polskiej gospodarce współzawodniczyć z gospodarkami światowymi. Dopiero zaimplementowanie w codzienności idei Nowej Innowacyjności stanie się gwarantem zmiany w postrzeganiu polskiej innowacyjności przez świat, a wynalazek Lucjana Łagiewki, który jest najlepszym przykładem polskiej mocy, możliwości przekraczania granic umysłu, wychodzenia poza idee ulepszania czy poprawiania, nie będzie jednorazowym wydarzeniem. Artykuł powstał w oparciu o badanie przeprowadzone w lipcu 2011 roku przez Semiotic Solutions dla Polskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. Celem badania było poznanie kontekstu kulturowego innowacyjności. O Autorach: Marzena Żurawicka-Koczan, Krzysztof Polak. Założyciele firmy Semiotic Solutions PL prowadzącej semiotyczne badania kulturowe na potrzeby marketingu wg licencji brytyjskiej firmy Semiotic Solutions. Z wykształcenia kulturoznawcy o specjalności teoria kultury. Oboje związani przez ostatnie kilkanaście lat z obszarem reklamy i marketingu. Od kilku lat przygotowują badania i analizy eksperckie łącząc swoje doświadczenie z zakresu komunikacji marketingowej z takimi dziedzinami jak semiotyka i antropologia kulturowa. Publikują w prasie branżowej (m.in.: Marketing w Praktyce, Brief, Biuletyn Pro Marka) oraz serwisach internetowych - Marketing przy Kawie). Zrealizowali ponad 60 semiotycznych projektów badawczych dla takich marek jak Netia, Łomża, T-Mobile, Winiary, Heyah, Tyskie, Aviva. Wśród zleceniodawców znajdują się także instytucje państwowe jak Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości czy Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. 8

9 Najlepszą metodą przewidywania przyszłości jest jej tworzenie Peter Drucker 9

10 Innowacyjność ciągle przed nami Barbara Mejssner Firm innowacyjnych stale przybywa w każdej branży i w każdym sektorze, coraz większa jest też świadomość, że na współczesnym rynku innowacyjność i jakość liczy się bardziej niż cena. Większość polskich firm nie należy do organizacji innowacyjnych, jednak są wśród nich - zarówno tych małych jak i dużych - przedsiębiorstwa bardzo nowoczesne. Jak podaje Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości i Eurostat, innowacyjne polskie przedsiębiorstwa osiągają lepsze wyniki ekonomiczne niż pozostałe organizacje, zwiększając obroty przeciętnie o 1,11 mln zł. Jak widać, o innowacyjność walczyć warto. Potencjalne możliwości istnieją. Środki na innowacje są dostępne, choć firmy skarżą się na trudności w ich pozyskiwaniu. Z pewnością zmian wymagają podatki, bo przedsiębiorstwa byłyby znacznie bardziej zainteresowane tworzeniem nowatorskich rozwiązań, gdyby polityka podatkowa była dla nich bardziej korzystna niż obecnie. Wiele jest też do zrobienia w dziedzinie współpracy biznesu i nauki, która kuleje nawet w parkach technologicznych. Jednak już dziś widać obszary, gdzie moglibyśmy być europejskimi liderami. Jednym z nich jest tworzenie i produkcja zaawansowanych technologicznie materiałów. Są i inne. Jeszcze kilka kroków w tyle Czym jest innowacyjność? Pojęcie innowacyjności wprowadził do nauk ekonomicznych austriacki ekonomista Joseph Schumpeter. Już w latach 30-tych XX w. twierdził, że na rozwój gospodarczy znacznie większy wpływ niż kapitał ma innowacyjność. Na pewno jedną z najczęściej stosowanych obecnie definicji jest ta zawarta w przewodniku Oslo Manuale przygotowanym w latach 90. przez OECD. Według niej innowacja to wprowadzenie do praktyki nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do procesu, produktu (towaru lub usługi), marketingu oraz organizacji. Innowacyjne jest więc przedsiębiorstwo, które wprowadza do praktyki rozwiązania w odniesieniu do procesu, produktu, marketingu i organizacji nowe na skalę światową, stosowane już przez konkurentów na świecie, ale nie stosowane jeszcze w kraju, stosowane już przez konkurentów na rynku krajowym, lecz niestosowane do tej pory przez to przedsiębiorstwo. Przy próbie oceny innowacyjności polskich firm według powyższej definicji należałoby postawiać im kiepską notę, gdyż znacząco odbiegają one w dziedzinie stosowania innowacyjnych rozwiązań od firm w innych państwach UE. Według Eurostat Polska znajduje się na jednym z ostatnich miejsc w rankingu krajów Unii pod względem udziału przedsiębiorstw prowadzących działalność innowacyjną w ogólnej liczbie firm (Polska 22 proc., Niemcy 72 proc.). Jak wynika z raportu PARP Innowacyjność 2011 polskie firmy wdrażają częściej innowacje procesowe, czyli usprawnienia sposobu wytwarzania wyrobów, niż nowe produkty. Na 6,9 tys. firm innowacyjnych o liczbie pracujących powyżej 9 osób, 80 proc. wprowadziło nowe lub istotnie ulepszone procesy, a 73 proc. z nich nowe lub istotnie ulepszone produkty. Innowacje organizacyjne lub marketingowe wdrożyło w Polsce 20 proc. firm przemysłowych, z tego 15 proc. małych firm, 27 proc. średnich i 52 proc. dużych. Innowacyjność wymaga prac badawczych, a poziom wydatków na badania i rozwój jest w naszym kraju bardzo niski, zwłaszcza w sektorze prywatnym 0,19 proc. PKB w stosunku do 1,25 proc. PKB w Unii Europejskiej, co skutkuje słabymi wynikami w liczbie oraz jakości podejmowanych działań badawczych i wdrożeniach innowacji technologicznych. Polskie firmy na działalność badawczo-rozwojową wydają jedynie 8 proc. nakładów na innowacje i korzystają raczej z zewnętrznego wsparcia. Tylko 33 proc. firm innowacyjnych zdecydowało się na wewnętrzną działalność B+R, co dało Polsce 22 miejsce wśród krajów europejskich. Są oczywiście wyjątki, 10

11 innowacyjni giganci tacy jak m. in.: Comarch, Mokate, Fakro, czy Kopex na opracowanie nowych produktów, technologii i nowoczesnych urządzeń wydają co roku po mln. Wśród ogólnej liczby firm 7 proc. prowadzi własne prace B+R, ale jedynie 3 proc. podmiotów robi to w sposób ciągły. Nic więc dziwnego, że zakup technologii od podmiotów zewnętrznych staje się alternatywną dla działalności B+R. Nawet przedsiębiorstwa działające na terenie parków naukowo-technologicznych w ograniczonym zakresie współpracują z jednostkami B+R. W badaniu przeprowadzonym przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową jedynie 25 proc. firm wskazało na taką współpracę. Jakość zatriumfuje nad ceną Symptomy poprawy są jednak widoczne, to dobry znak na przyszłość, choć wiadomo, że szybkiej rewolucji nie będzie, to polska gospodarka przesuwa się powoli w stronę gospodarki zaawansowanej technologicznie i procesowo. W rankingu Global Competitiveness Index 2010/2011 publikowanym corocznie przez Światowe Forum Ekonomiczne, polska gospodarka zanotowała duży awans. W ogólnym zestawieniu innowacyjności Polska w ciągu roku przesunęła się z 46 na 39 miejsce. W perspektywie ostatnich 3 lat awans ten jest jeszcze większy z pozycji 53 wskazanej w raporcie za lata 2008/2009 na 39 w raporcie 2010/2011. Nieco optymizmu wnoszą także badanie przeprowadzone przez PKPP Lewiatan i firmę Deloitte, które wykazało, że nieznaczna poprawa koniunktury gospodarczej, która nastąpiła w pierwszej połowie 2010 roku, spowodowała zmianę w podejściu do innowacji. Chociaż większość przedsiębiorstw działających w Polsce buduje swą pozycję konkurencyjną w oparciu o cenę, a tylko 0,2 proc. oferując innowacyjne produkty i usługi, widać, że przewaga konkurencyjna, oparta na niskich kosztach pracy coraz wyraźniej traci na znaczeniu. Firmy zaczynają to dostrzegać, gdyż deklarowały, że zamierzają postawić na jakość, a ta wymaga zmian, czyli innowacji. O ponad 50 proc. wzrosło znaczenie jakości oraz innowacyjnego charakteru dóbr Charakter najistotniejszych wdrożonych innowacji w polskich firmach w proc. - Produkt innowacyjny, usprawnienie produktu 56,5 - Procesowa, związana z zarządzaniem 29 - Innowacyjna usługa, obsługa klienta 14,5 - Inny charakter 5,8 - Innowacyjna metoda marketingu, komunikacja z rynkiem. 2,9 Podmioty, z którymi współpracowały firmy przy wdrożeniu innowacji w proc. - Partner biznesowy 60 - Instytucja naukowo-badawcza, uczelnia itp. 31,4 - Sieć partnerów biznesowych 11,4 - Przy istotnym zaangażowaniu klienta 2,9 - Z innym podmiotem 14,3 (źródło: Go Global Raport o Innowacyjności Polskiej Gospodarki 2011) i usług. Przedsiębiorstwa coraz częściej też oceniają inwestycje w innowacje jako strategiczne (47 proc. dużych firm) nowe rozwiązania wymagają wiedzy, stąd ogromnego znaczenia zaczyna nabierać alians nauki i biznesu. Sporo dzieje się i może się dziać wokół parków przemysłowych i technologicznych. Stworzenie takich parków pozwoliło na zacieśnienie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a instytucjami naukowymi, wpływając na sukcesy obu stron. Współpraca z firmami przebiega tu na etapie prowadzenia badań i komercjalizacji ich wyników. Rezultatem jest powstanie firm typu spin-off, będących wydzieloną częścią lokalnych uczelni, współpracujących z parkami. W Polsce funkcjonują 33 parki technologiczne. W sumie ulokowanych jest tam 523 instytucji oraz 18 jednostek naukowo-badawczych 11

12 Czynniki, które zwiększyłyby innowacyjność przedsiębiorstw w proc. - ulgi w podatkach związane z wdrażaniem innowacji 46,1 - uproszczenie dostępu do funduszy strukturalnych w Polsce 33,9 - uproszczenie dostępu do funduszy unijnych pozyskiwanych bezpośrednio z UE 33,1 - dostęp do kredytów na preferencyjnych warunkach na wprowadzenie działań innowacyjnych 32,2 - zniesienie barier w dostępie do poza kredytowych źródeł finansowania innowacyjnych projektów 13,1 - łatwość pozyskania dofinansowania na projekty realizowane wspólnie z ośrodkami badawczo-rozwojowymi 10,6 - ulgi w podatkach związane z rozpoczęcie własnych badań 8,6 (Źródło: Ranking Najbardziej Innowacyjnych Firm w Polsce Kamerton Innowacyjności ) Grafen, zaawansowane materiały i produkcja niszowa Innowacyjność przedsiębiorstw w Polsce cechuje się dużym zróżnicowaniem, m. in. wzrasta ona wraz z wielkością przedsiębiorstwa, zależy od branży, w jakiej działa dane przedsiębiorstwo i struktury własności. Duże firmy będące własnością zagraniczną mają stosunkowo wysoki poziom innowacyjności, natomiast małe krajowe są niedoinwestowanie. Mimo iż wskaźniki bezlitośnie pokazują, że jesteśmy w innowacyjnym ogonie Europy i jeszcze wiele przed polskimi firmami do zrobienia, to jest już u nas sporo nowoczesnych przedsiębiorstw, zarówno większych, jak i całkiem małych. Innowacyjne są z zasady branże, które nie mogą się rozwijać bez współczesnej technologii: informatyczna, telekomunikacyjna, biotechnologiczna, farmaceutyczna. Wpływ branży farmaceutycznej na polską gospodarkę systematycznie rósł w ciągu ostatnich pięciu lat. W 2010 roku sektor ten w sposób bezpośredni i pośredni odpowiadał za prawie 1 procent PKB, czyli 11,1 mld złotych. Na nowe technologie i produkty decydują się także spółki z bardziej tradycyjnych branż (według ich procentowego udziału w wartości PKB) takich, jak: przetwórstwo przemysłowe, budownictwo, transport, czy gospodarka magazynowa. Na liście 500 najbardziej innowacyjnych firm w Polsce przygotowanej przez Instytut Nauk Ekonomicznych PAN i Sieć Naukową MSN pierwsze miejsce w 2010 roku zajęły Zakłady Farmaceutyczne Polpharma S.A. Drugie i trzecie miejsce należały do przedsiębiorstwa inżynierii środowiska Ekowodrol Sp. z o.o. i SITECH Sp. z o.o. (spółka powstała na terenie Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, specjalizująca się w produkcji metalowych stelaży siedzisk samochodowych w koncernie Volkswagena). Wśród małych i średnich firm zwyciężył Ekowodrol Sp z o.o., a wśród mikroprzedsiębiorstw - producent syntezatora mowy IVONA IVO Software Sp. z o.o. wyróżniono liderów innowacyjności sektora transportowego (spółki Sitech, Lumag oraz Avio Polska), medycznego (Polpharma S.A., Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu, Euroimplant S.A.) i teleinformatycznego (Comarch S.A., IVO Software Sp. z o.o., Transition Technologies S.A.). Na liście znalazły się też takie innowacyjne produkty jak proteza kości czaszki Codubix stworzona przez łódzką firmę Tricomed S.A. Ostatnio do grona innowatorów dołączyła także duża grupa małych i średnich firm, które aby zwiększyć swoją konkurencyjność, decydują się wyłożyć pieniądze na nowoczesne rozwiązania. Wiele z nich korzysta z dotacji unijnych, które można otrzymać np. w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Jedną z takich spółek jest Euroinplant, która opracowała unikalną metodę hodowli sztucznej skóry. W kryzysie zaryzykowała dodatkowe inwestycje i podjęła współpracę z amerykańskim koncernem biotechnologicznym International Stem Cell Corporation. Razem wprowadzają produkt na rynki Europy. Z kolei firma Dynaxo z Wronek opracowała unikalną na skalę światową technologię gazu pod szkłem, dzięki której może produkować ekologiczne 12

13 i energooszczędne kuchnie. Koszty ich eksploatacji są o proc. niższe od tradycyjnych kuchni indukcyjnych czy elektrycznych. Firma Ammono z Warszawy jest światowym liderem w produkcji kryształów azotku galu materiału o ogromnym potencjale zastosowań w źródłach światła i półprzewodnikowych urządzeniach mocy. Innowacyjne firmy wyławia też co roku Ranking Najbardziej Innowacyjnych Firm w Polsce Kamerton Innowacyjności. Są wśród nich nie tylko duże firmy, ale także małe oraz mikroprzedsiębiorstwa. Wśród małych warto wymienić choćby takie firmy jak: TELESTO ze Specjalnej Stresy Ekonomicznej Starachowice, produkująca dysze i urządzenia generujące mgły i aerozole; SYNERWAY, oferujący systemy rezerwacyjne i usługi e-marketingu; eleader - dostawca aplikacji mobilnych dla smartfonów w rozwiązaniach B2B i B2C; MAŁKOWSKI-MARTECH, oferujący bramy przeciwpożarowe, oparte o własny europejski patent (bramy dzięki temu rozwiązaniu są lżejsze do 40 proc. niż tradycyjne). Jak podaje Raport o Innowacyjności Polskiej Gospodarki Go Global 2011 możemy się pochwalić dużymi sukcesami we współpracy biznesu z nauką w branży ochrony zdrowia. Polskie firmy wygrywają tu z zachodnimi koncernami, tworząc rozwiązania na rynkach niszowych. Można tu wymienić Dermokosmetyki (Nepentes, Pharmena), produkty stosowane w okulistyce (Corneal, Optopol), czy chirurgii plastycznej (Corneal), żele do ultrasonografii (Emo-Farm) oraz drobny sprzęt szpitalny (HTL-Strefa). Polacy mogą się również wkrótce stać liderami w produkcji grafemu - niezwykłego materiału składającego się z pojedynczej warstwy atomów węgla, kilkaset razy bardziej wytrzymałego niż stal i jednocześnie giętkiego. W tym roku Instytut Technologii Materiałów Elektronicznych z Warszawy oraz Wydział Fizyki UW dokonały zasadniczego kroku nad badaniami nad grafemem. Polskim naukowcom udało się opracować sposób przeniesienia produkcji grafenu z laboratorium (za to odkrycie otrzymali Nobla w roku 2010 dwaj uczeni pracujący w Wielkiej Brytanii) do fabryki wykorzystali do tego dostępne dziś na rynku urządzenia do wytwarzania struktur półprzewodnikowych. Odkrywanie i tworzenie technologii nowych materiałów może się stać naszą specjalnością w Unii Europejskiej. Do takich wniosków doszli uczestnicy konferencji FUMAT 2011, która odbyła się w Warszawie we wrześniu 2011 roku. Wśród naszych osiągnięć w naukach materiałowych wymienić można m.in. metodę tworzenia kryształów azotku galu, czy osiągnięcia w zakresie materiałów do przemysłu lotniczego, realizowane np. w Dolinie Lotniczej. W tej dziedzinie Unia będzie oferowała dużą pomoc. Zaawansowane materiały i technologie będą bowiem jednym z głównych filarów nowego programu ramowego UE. Będzie to najprawdopodobniej strategia Horizon 2020 już obecnie nazywana 8. Programem Ramowym. Przewidywany budżet Horison 2020 w latach wyniesie 80 mld euro. Programy unijne i zachęty podatkowe Z całą pewnością łatwiejszy dostęp do finansowego wsparcia innowacyjności miałby wpływ na rozwój przedsiębiorstw. Obecnie firmy przemysłowe finansują przedsięwzięcia innowacyjne w przeważającej części ze środków własnych. Stanowią one 75 proc. wartości wszystkich wykorzystanych źródeł, kredyty bankowe to tylko 22 proc. Im większa firma, tym zewnętrzne źródła finansowania stanowią mniejszy udział w finansowaniu jego innowacji. Przedsiębiorstwa publiczne finansują działalność innowacyjną w 47 proc. środkami własnymi, a firmy prywatne aż w 83 proc. Największy udział we wsparciu publicznym dla firm miały środki pochodzące od instytucji Unii Europejskiej. Popularyzacja działalności innowacyjnej wśród polskich przedsiębiorców nastąpiła w głównej mierze dzięki dostępności środków unijnych. W ramach unijnego budżetu na lata mają oni możliwość skorzystania z rozmaitych form wspierania działalności innowacyjnej. W perspektywie pozostało niewiele funduszy unijnych, warto jednak pamiętać, że do dyspozycji jest wiele źródeł alternatywnych. Należą do nich zachęty inwestycyjne oraz programy 13

14 rządowe wspierające B+R, jak choćby program INNOTECH. Przedsiębiorstwa wykorzystujące innowacyjne technologie mogą otrzymać dodatkowe wsparcie w ramach tego programu uruchomionego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Budżet tegorocznego konkursu w programie INNOTECH wynosi 130 mln zł. Natomiast całkowita kwota przeznaczona na dotacje do 2013 r. to ok. 650 mln zł. Maksymalna wysokość wsparcia to 10 mln zł. Ścieżka Hi-Tech przewidziana jest na projekty z określonych obszarów, dostępna jest wyłącznie dla małych i średnich przedsiębiorstw i pozwala na otrzymanie grantu do 5 mln zł. Poprawę w dążeniu do innowacyjności może też przynieść znowelizowana ustawa dotycząca sposobu rozliczania kredytu technologicznego. Jest to jeden z rodzajów unijnych dotacji dla firm w ramach programu Innowacyjna Gospodarka Działanie 4.3. Pieniądze rozdzielał BGK za pośrednictwem banków komercyjnych. Zwrotowi podlegał tylko uzyskany przez przedsiębiorców kredyt, a on niekoniecznie pokrywał się ze wszystkimi poniesionymi na badania i rozwój kosztami. Dzięki noweli firmy będą mogły odzyskać 70 proc. wszystkich poniesionych kosztów. Do 2013 roku BGK będzie dysponował kwotą 410 mln euro, co w przeliczeniu po obecnym kursie daje równowartość ok. 1,7 mld zł. Ciągle jeszcze brak jest atrakcyjnych instrumentów zachęcających przedsiębiorców do prowadzenia działalności B+R i wdrażania innowacji. W ostatnich latach wiele państw w Europie Centralnej podjęło skuteczne inicjatywy w obszarze regulacji fiskalnych faktycznie stymulujących przedsiębiorców do prowadzenia prac B+R oraz wdrażania innowacyjnych rozwiązań do praktyki biznesowej. W Polsce jest możliwość odliczenia od podstawy opodatkowania CIT do 50 proc. wydatków związanych z nabyciem nowej technologii w postaci wartości niematerialnych i prawnych. W przypadku straty, firma może skorzystać z ulgi przez trzy kolejne lata podatkowe. Natomiast podmioty, które mają status Centrów Badawczo-Rozwojowych (CBR), mogą co miesiąc odpisywać 20 proc. przychodów na fundusz innowacyjności obniża to podstawę opodatkowania. Zachęty te oferują mało atrakcyjne korzyści przy dość sformalizowanej procedurze ich uzyskania. Jednak coraz więcej firm korzysta z takiej możliwości. Barbara Mejssner Dziennikarz, analityk rynku ITC. Stały współpracownik agencji badania rynku teleinformatycznego DiS. Pracowała dla takich tytułów prasowych jak: Miesięcznik Manager, Gazeta Prawna, Teleinfo, Computer Reseller News, Prawo i Gospodarka, Rzeczpospolita, CIO Magazyn Dyrektorów IT, Menedżer Motoryzacji. Obecnie pisuje dla Cyfrowej Polski i IT Resellera. Od 2004 roku do dziś współautor dodatku Rzeczpospolitej Teleinformatyka w Polsce. Specjalizuje się w informatyce dla biznesu (software oraz rozwiązania sprzętowe, szeroko pojęte problemy bezpieczeństwa informatycznego, informatyka śledcza). Najbliższy jej zainteresowań jest rynek systemów ERP, Business Intelligence, CRM oraz oprogramowanie branżowe dla sektora MSP oraz korporacji. 14

15 Komputery są bezużyteczne, gdyż mogą dać tylko odpowiedzi. Pablo Picasso 15

16 Jak pobudzić innowacyjność firm sektora MSP? Bożena Skibicka Pozycja Polski w europejskich rankingach innowacyjności dowodzi, że nie wykorzystujemy szans rozwojowych tkwiących w polskiej gospodarce. Przepaść dzieląca Polskę od czołówki krajów Europy stawiających na innowacje jest ogromna. Najgorzej przedstawia się sytuacja w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw. Jak to zmienić? Jak pobudzić innowacyjność całej polskiej gospodarki, a przede wszystkim firm małych i średnich? Jeszcze trzydzieści lat temu małe i średnie przedsiębiorstwa traktowane były w Polsce po macoszemu. Liczyły się wyłącznie wielkie fabryki i zakłady produkcyjne przynoszące olbrzymie zyski. Przedsiębiorca, który w tamtych czasach podjął się prowadzenia własnej działalności musiał wykazać się nie lada umiejętnościami. Obecnie, firmy sektora MSP mają kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego Polski. Są niezbędne dla zrównoważonego funkcjonowania gospodarki i przyczyniają się do przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Ich rola cały czas rośnie i bez cienia przesady można stwierdzić, że obecny oraz przyszły sukces polskiej gospodarki zależy od kondycji tego właśnie sektora. Jednym słowem, małe i średnie przedsiębiorstwa zasługują na miano siły napędowej gospodarki. O ważności i rozwoju tego sektora świadczy fakt, że ponad 90% wszystkich firm w Europie to mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa, a w samej Polsce ponad 60% zatrudnionych pracuje właśnie w tym segmencie I choć przedsiębiorstwa te w Polsce rozwijają się coraz prężniej, to wcale nie znaczy, że działają efektywnie i innowacyjnie i że nie czyhają na nie zagrożenia. Jednym z bardzo istotnych zagrożeń, a właściwie czynnikiem zmniejszającym możliwość znacznie większego rozwoju firm sektora MSP, jest biznesowe wykluczenie cyfrowe. Dlaczego? Otóż według światowych autorytetów kolejna rewolucja w zwiększeniu wydajności pracy leży w masowym wykorzystaniu przez przedsiębiorstwa małe i średnie profesjonalnych narzędzi informatycznych w zarządzaniu. Natomiast przedsiębiorstwa te wykorzystują wspomniane narzędzia w bardzo ograniczonym zakresie, przez co grozi im właśnie biznesowe wykluczenie cyfrowe. Wykluczenie Cyfrowe jest najczęściej rozpatrywane w kategoriach społeczno-ekonomicznych i na poziomie jednostki, rzadko natomiast w kategoriach biznesowych. Okazuje się, że drastyczne zróżnicowanie w wykorzystaniu narzędzi informatycznych pomiędzy wielkimi korporacjami a małym biznesem może stać się wąskim gardłem rozwoju gospodarczego. I to zjawisko nosi w literaturze nazwę biznesowego wykluczenia cyfrowego. Podkreślić należy bardzo mocno, że na zjawisko biznesowego wykluczenia cyfrowego należy patrzeć od strony firmy, a nie jednostki. Przedsiębiorcy sektora MSP muszą zrozumieć, że informatyzacja polega na wyborze właściwych, dostosowanych do biznesu aplikacji oraz ich wdrożeniu, a następnie wykorzystywaniu w zarządzaniu. Aby ten cel został zrealizowany nie wystarczy zakup komputerów oraz podłączenie ich do Internetu. Zrozumienie tej różnicy jest niezwykle ważne, bo, jak już wspomniałam, szansa szybszego rozwoju gospodarczego leży właśnie w wykorzystaniu informatyki do zarządzania przedsiębiorstwami sektora MSP. W wykorzystaniu informatyki do zarządzania przedsiębiorstwami MSP leży też szansa na zwiększenie innowacyjności tego sektora. Efektywniejsze zarządzanie spowoduje wyzwolenie ukrytych rezerw, które przynajmniej w części będą mogły być przeznaczone na poszukiwanie i wdrażanie innowacyjnych rozwiązań. Jak możemy do tego doprowadzić? Popatrzmy gdzie leżą przyczyny takiego stanu. Na świecie, ale również w Polsce, zarządzanie w dużych korporacjach wspierane jest bardzo 16

17 zaawansowanymi systemami informatycznymi, menadżerowie tych korporacji rozumieją potrzebę ich wykorzystywania, a zatrudnieni w dużych korporacjach pracownicy wiedzą jak z tych systemów korzystać, jak je obsługiwać, na co dzień z nimi pracować. Duże korporacje uczyły się zarządzania procesowego wdrażając zaawansowane systemy ERP. Szkoleni byli menadżerowie i pracownicy. Dzisiaj w większości dużych polskich przedsiębiorstw narzędzia informatyczne wspierają większość procesów biznesowych. Natomiast badania przeprowadzone wśród małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce i na świecie pokazują, że przedsiębiorcy z tego sektora w niewielkim stopniu wspierają zarządzanie narzędziami informatycznymi. Z badań przeprowadzonych i udostępnionych przez Krajową Izbę Gospodarczą Elektroniki i Telekomunikacji wynika, że małe i średnie przedsiębiorstwa nie korzystają z nowoczesnych narzędzi teleinformatycznych, podnoszących jakość i efektywność zarządzania. Nie oznacza to, że firmy te nie mają komputerów lub dostępu do Internetu. Wręcz przeciwnie 93% przedsiębiorstw sektora MSP posiada komputery, a 90% dostęp do Internetu. Większość korzysta z poczty elektronicznej w celach biznesowych, niemal połowa ma swoje strony internetowe, a ponad 50% firm ma dostęp do łączy szerokopasmowych. Małe i średnie przedsiębiorstwa są więc wyposażone w komputery i mają dostęp do Internetu, ale komputery wykorzystywane są głównie jako zaawansowane maszyny do pisania, a Internet służy do komunikacji lub jako wyszukiwarka. Posiadanie komputerów i dostęp do Internetu nie oznacza korzystania z zaawansowanych narzędzi informatycznych do zarządzania firmą. Mogłoby się wydawać, że polskie przedsiębiorstwa sektora MSP są zacofane w stosunku do przedsiębiorstw tego sektora w krajach zachodnich. Okazuje się jednak, że wykorzystanie zaawansowanych narzędzi informatycznych w takich krajach, jak Hiszpania, Portugalia, czy nawet USA jest na podobnym poziomie, a tym co nas różni jest świadomość. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez zespół pod kierownictwem profesora Tomasza Wielickiego z California State University na próbie około 1100 przedsiębiorstw z sektora MSP z Polski, Portugalii i Hiszpanii oraz około 700 z Kalifornii, świadomość polskich przedsiębiorców na temat korzyści wynikających z wykorzystania narzędzi informatycznych jest drastycznie niższa niż w dużych korporacjach, ale też jest znacznie niższa niż wśród zachodnich i amerykańskich przedsiębiorców. Bardzo różni nas postrzeganie barier wykorzystywania profesjonalnych aplikacji w małych i średnich przedsiębiorstwach w poszczególnych badanych krajach. Liczba komputerów i dostęp do Internetu w badanych krajach jest na podobnym poziomie. Obsługa klienta i procesy sprzedażowe w Polsce są zautomatyzowane na podobnym poziomie jak w pozostałych krajach, jeśli zaś chodzi o procesy kontrolowane przez różnego rodzaju urzędy (finanse, księgowość, kadry, naliczanie płac) - nawet w nieco większym stopniu. Automatyzacja pozostałych procesów biznesowych, związanych z procesem produkcyjnym, logistyką, szkoleniami, zarządzaniem zasobami ludzkimi w porównaniu z innymi krajami wygląda gorzej. Przeprowadzając badania T. Wielicki zapytał przedsiębiorców, jakie bariery widzą we wprowadzaniu narzędzi informatycznych w swoich firmach i dlaczego ich nie wdrażają? Przedsiębiorcy z Portugalii i Hiszpanii, a już szczególnie przedsiębiorcy z Kalifornii, są znacznie bardziej świadomi tych barier. Wskazują na brak funduszy, brak odpowiedniego oprogramowania, ale w znacznie większym stopniu wymieniają brak planowania strategicznego dotyczącego wykorzystania narzędzi informatycznych, brak wiedzy, jakich narzędzi potrzebują do zautomatyzowania procesów biznesowych w swoich firmach. I właśnie poziom świadomości przedsiębiorców sektora MSP, zrozumienia korzyści wynikających z zastosowania nowoczesnych, profesjonalnych narzędzi informatycznych w zarządzaniu jest jedną 17

18 z głównych przyczyn niskiej innowacyjności tego sektora, a w konsekwencji całej polskiej gospodarki. Badania Sedlak&Sedlak pokazują, że przeciętny pracownik niemiecki pracuje nawet czterokrotnie wydajniej od polskiego. Z czego bierze się ta różnica? Odpowiedź nie jest jednoznaczna, ale na pewno w ogromnym stopniu wpływ na to ma organizacja pracy, w tym automatyzacja procesów biznesowych. Z badania Observatory of European SME wynika, że unijni mikroprzedsiębiorcy poświęcają w ciągu roku 9% czasu pracy na wypełnianie obowiązków administracyjnych, podczas gdy w firmach małych wskaźnik ten wynosi 2%, średnich 1%, a dla dużych jest nieistotny. Nie znam analogicznych polskich badań, na pewno procent ten jest dla polskich firm wyższy, stąd mamy większe możliwości usprawnienia pracy poprzez automatyzację procesów z zastosowaniem ICT. Oczywiście kluczem do innowacji technologicznych są innowacje procesowe i organizacyjne, bez świadomego wykorzystania których wdrożenie tych pierwszych nie jest możliwe. Przed powszechnym wykorzystaniem informatyki w zarządzaniu nie uciekniemy i jeżeli chcemy sprostać globalnej konkurencji, musimy wziąć to pod uwagę. Już w 1999 roku zauważył to wielki autorytet przedsiębiorców, Peter Drucker i sformułował nowe paradygmaty zarządzania, na których powstanie zasadniczy wpływ miały rozwój i skala praktycznych zastosowań technologii teleinformatycznych. Pod koniec swojego życia Drucker przyznał, że większość z paradygmatów zarządzania, których uczył i stosował, straciła swoje znaczenie w nowej rzeczywistości właśnie w związku z rewolucją informacyjną oraz ogromnym wpływem technologii informatycznych na zasady zarządzania firmą. W przeciwieństwie do tradycyjnego pojmowania zarządzania, uwaga współczesnego menadżera powinna być znacznie bardziej skupiona na otoczeniu przedsiębiorstwa, niż na samym przedsiębiorstwie, bo otoczenie to się zmienia, a ze zmian w otoczeniu należy wyciągać wnioski. Współczesny menadżer musi na bieżąco analizować pojawiające się i znikające trendy, by móc zmieniać swój biznes i dostosowywać go do zmieniającego się otoczenia. Jest to dzisiaj możliwe tylko i wyłącznie wtedy, gdy wewnętrzne procesy biznesowe zostaną zestandaryzowane i wspomagane narzędziami informatycznymi. Zarządzanie ludźmi przestaje się opierać na założeniu, że menadżer powinien posiadać większą wiedzę niż podwładny. Dzisiaj obowiązkiem podwładnego w ramach powierzonego mu zakresu obowiązków jest wiedzieć dużo więcej od menedżera. Czyli nowoczesna mała firma, jeśli chce się, nie może już tylko opierać się na pomyśle właściciela. Przedsiębiorca musi szukać pracowników, którzy wiedzą od niego więcej, którzy potrafią korzystać ze współczesnych narzędzi informatycznych i rozumieją potrzebę korzystania z nich w codziennej pracy. Rozwój przedsiębiorstwa jest dzisiaj wspomagany nie tyle przez dokładne poznanie specyficznej technologii lub rynku, na którym działa przedsiębiorstwo, co poprzez poszukiwanie różnych możliwości na styku różnych technologii i różnych rynków. Takie podejście wymaga wielu narzędzi do zbierania i analizowania danych i nie jest możliwe bez zastosowania IT. Takie nowoczesne zarządzanie wymaga od przedsiębiorców, by stali się innej klasy menedżerami niż dotychczas i szukali innej klasy pracowników. Peter Drucker napisał: W XXI wieku najcenniejszym wyposażeniem przedsiębiorstwa będą pracownicy wiedzy i ich produktywność. Przedsiębiorcy sami muszą stać się pracownikami wiedzy i takich pracowników szukać do swoich firm. Polska potrzebuje absolwentów o cechach i kompetencjach pracowników wiedzy. Wymaga to nie tylko zmiany systemu kształcenia, ale zmiany świadomości nauczycieli akademickich, którzy muszą podjąć ryzyko zmian w formach nauczania i odpowiedzieć na nowe potrzeby uczących się. Uczelnie wyższe kształcące absolwentów większości 18

19 kierunków muszą brać pod uwagę dramatyczną potrzebę niwelowania biznesowego wykluczenia cyfrowego. I trzeba mieć świadomość, że nie chodzi tu o odpowiednie kształcenie studentów kierunków informatycznych, ale właściwe kształcenie studentów większości kierunków wszystkich tych, którzy po skończeniu wyższych uczelni staną się pracownikami wiedzy. Stwierdzenie to dotyczy nie tylko sektora edukacji formalnej, bo dzisiaj wiele kompetencji pracownicy nabywają wykorzystując formy edukacji nieformalnej (kursy, szkolenia, doświadczenie poprzez pracę). Potrzebne są działania, inicjatywy, projekty, których celem będzie zwiększenie poziomu zarządzania, a poprzez to również innowacyjności polskich przedsiębiorstw sektora MSP. SZOK! Jednym z takich projektów jest SZOK - projekt zrealizowany przez Krajową Izbę Elektroniki i Telekomunikacji w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka POIG , działanie 5.2 Wspieranie instytucji otoczenia biznesu świadczących usługi proinnowacyjne oraz ich sieci o znaczeniu ponadregionalnym. Celem tego projektu było zwiększenie efektywności zarządzania przedsiębiorstw małych i średnich poprzez stworzenie dostępnej kosztowo platformy, dostarczającej standardowe opisy procesów w różnych typach firm MSP oraz możliwość ich automatyzacji za pomocą profesjonalnego narzędzia informatycznego. Twórcy projektu wyszli z założenia, że procesy występujące w małej firmie są analogiczne do tych, jakie występują w dużej firmie, z tą różnicą, że w małej firmie jedna osoba musi często obsłużyć więcej procesów. Jakie są doświadczenia jednego ze współtwórców SZOK-u, który po kilkunastu latach pracy na stanowisku menedżerskim założył własną firmę i zatrudnił pierwszego pracownika? Gdy był w korporacji, jego rola w procesie zatrudnienia ograniczała się do dość ogólnego określenia wymagań dla nowego pracownika, odbycia rozmów z kilkoma wybranymi przez dział kadr (HR) kandydatami i podjęciu decyzji, którego z nich zatrudnia. Czego nie musiał robić? samodzielnie przygotowywać ogłoszeń o poszukiwaniu kandydatów wybierać gazety lub portalu internetowego, na których umieszczane były ogłoszenia o poszukiwanych kandydatach szczegółowo opisywać wymagań przeglądać wszystkich zgłoszeń przesłuchiwać wszystkich kandydatów przygotowywać umów oraz innych potrzebnych dokumentów, ba nie musiał nawet wiedzieć, jakie dokumenty musi wypełnić nowo przyjmowany pracownik, a jakie podpisać wiedzieć, gdzie należy zgłosić nowo zatrudnionego pracownika (ZUS, US, inne instytucje) wiedzieć, że pracownika trzeba skierować na badania lekarskie wiedzieć, że powinien pobrać i przekazać do księgowości dane pracownika, np. numer konta itd., itp. Gdyby właściciel, prezes, dyrektor małej firmy mógł pracować w oparciu o system, który podpowiadałby mu krok po kroku, co musi zrobić, żeby zatrudnić, czy zwolnić pracownika, który podpowiadałby mu wzory odpowiednich dokumentów do wypełnienia, miał bibliotekę standardowych zakresów obowiązków na poszczególnych stanowiskach, bibliotekę wzorów umów o pracę, umów zleceń, umów o dzieło, wtedy firma zarządzana przez tego właściciela, prezesa, dyrektora pracowałaby na pewno bardziej efektywnie, a on sam miałby znacznie więcej czasu na poszukiwanie nowych pomysłów na biznes, tworzenie innowacji. Oczywiście proces zatrudniania pracownika jest tylko jednym z procesów, których automatyzacja mogłaby przynieść ogromne korzyści dla przedsiębiorstw MSP. SZOK dostarcza standardowe opisy procesów oraz możliwość ich automatyzacji w aplikacji informatycznej dla 4 typów przedsiębiorstw MSP: handlowych, usługowych, produkcyjnych oraz mieszanych. 19

20 Do niedawna przyjmowało się, że barierą ograniczającą wdrażanie informatyki do zarządzania przedsiębiorstwami sektora MSP były koszty rzeczywiście profesjonalne rozwiązania (sprzęt, licencje, wdrożenie, utrzymanie) były drogie, zbyt drogie w stosunku do budżetów firm tego sektora. Dzisiaj, w związku z tym, że pojawiła się technologia umożliwiająca dostarczanie funkcjonalności profesjonalnego oprogramowania przez Internet, w formie usługi, którą opłaca się w abonamencie, wyeliminowana została bariera kosztowa (przedsiębiorca ponosi miesięczne, stosunkowo niskie opłaty bez inwestycji). Na świecie taka usługa nazywa się SaaS (Software as a Service; oprogramowanie jako usługa), u nas coraz częściej używamy nazwy e-usługi. Zniknęły więc bariery kosztowe utrudniające dotąd przedsiębiorstwom MSP dostęp do nowoczesnych technologii wspierających biznes. Dzisiaj tych rozwiązań dostępnych w chmurze (SaaS) jest coraz więcej, również takich, które oprócz samych narzędzi dostarczają wiedzę, jak ich używać (np. SZOK). To czego potrzebujemy, to - powszechnej wśród przedsiębiorstw sektora MSP - świadomości korzyści, wynikających z zastosowania profesjonalnych rozwiązań teleinformatycznych w zarządzaniu oraz możliwości znacznego zwiększenia produktywności i innowacyjności tych przedsiębiorstw. Jestem przekonana, że dzisiaj jest to klucz do wyzwolenia ogromnych pokładów produktywności i innowacyjności tkwiących w polskich przedsiębiorstwach MSP. Bożena Skibicka Założycielka, a w latach , Prezes zarządu MIS S.A., doktor nauk ekonomicznych - w latach wykładowca Politechniki Wrocławskiej i Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, członek Polskiej Izby Informatyki i telekomunikacji oraz Business Center Club, a także Międzynarodowego Stowarzyszenia Usługodawców (AFSMI). Obecnie pełni funkcję Prezesa Stwarzyszenia Praktyków Zarządzania Wiedzą ( 20