Wstęp do kognitywistyki

Transkrypt

1 Wstęp do kognitywistyki Wykład dziewiąty Główne problemy kognitywistyki Percepcja: słyszenie Andrzej Klawiter

2 Polowanie puszczyka mszarnego Puszczyk mszarny żywi się niewielkimi gryzoniami. W zimie, kiedy spadnie śnieg, gryzonie drążą korytarze w śniegu i są niewidoczne dla puszczyka. Jednak potrafi on zlokalizować ofiarę posługując się słuchem. Wydobędzie gryzonia nawet spod kilkudziesięciocentymetrowej warstwy śniegu.

3

4

5

6

7

8 Trzy ujęcia umysłu (przypomnienie, por. wykład 2-3) Substancjalne - poszukuje odpowiedzi na pytanie Czym jest umysł? [Ryle 1949/1970] Funkcjonalne - poszukuje odpowiedzi na pytanie Jak działa umysł? [Pinker 1997/2000] Instrumentalne - poszukuje odpowiedzi na pytanie Do czego i jak używamy umysłu?

9 Trzy ujęcia systemu słuchowego Badacze słyszenia również ujmują system słuchowyz trzech perspektyw: substancjalnej, funkcjonalnej i instrumentalnej

10 O co zwykle pytają badacze słyszenia? Badacze słyszenia również ujmują system słuchowy z trzech perspektyw: substancjalnej, funkcjonalnej i instrumentalnej Jedni skupiają się na ustalaniu jaka jest budowa systemu słuchowego (ujęcie substancjalne) Drudzy na badaniu jak działa system słuchowy (ujęcie funkcjonalne) Jednak znajomość budowy i funkcji systemu słuchowego nie wystarcza do wyjaśnienia mechanizmu słyszenia. Dlatego niezbędne jest ujęcie trzecie skupiające się na badaniu tego jak posługujemy się słuchem (ujęcie instrumentalne)

11 Instrumentalne ujęcie słyszenia System słuchowy (podobnie jak wzrokowy) używany jest na wiele różnych sposobów Znaczy to, że ten sam nośnik (fala akustyczna) będzie różnie przetwarzany w zależności od tego, jaka informacja potrzebna jest słuchającemu. Organizm wykorzystuje słyszenie m. in. do: percepcji przedmiotów w otoczeniu (słyszenie naturalne) kontroli słuchowej (zwrotna kontrola mowy) rozpoznawania osób na podstawie głosu wstępnego przetwarzania cudzej mowy odbioru muzyki

12 Jeden czy kilka systemów słuchowych? Fakt, że dane wejściowe systemu słuchowego to dźwięki nie przesądza o tym, że wszystkie one przetwarzane są przez jeden system Pytanie o liczbę systemów słuchowych ma charakter empiryczny (np. system kontroli własnej mowy zdaje się być niezależny od systemu percepcji mowy cudzej)

13 System percepcji słuchowej Percepcja słuchowa to nie słyszenie dźwięków lecz wydobywanie z dźwięków informacji potrzebnej m.in. do: rozpoznania przedmiotu kontroli własnej mowy rozpoznania osoby mówiącej (jednostkowego i rodzajowego)

14 Dwa ujęcia percepcji PERCEPCJA Ujęcie klasyczne Ujęcie kognitywistyczne Widzenie Słyszenie Widzenie Słyszenie Sensepcja wzrokowa Sensepcja słuchowa Model Marr'a Ujęcie wielopoziomowe Słyszenie pełne Słyszenie przedmiotów Poziomy słyszenia Słyszenie szczątkowe Słyszenie mowy Słyszenie muzyki

15 Słyszenie dźwięków ujęcie tradycyjne

16 Widzenie a słyszenie (1) widzimy przedmioty a słyszymy dźwięki (2) widzenie to podstawowa modalność percepcyjna, słyszenie to modalność pochodna (3) widzenie dostarcza informacji o tym, co oddalone, słyszenie - o tym, co dzieje się na granicy między organizmem a otoczeniem

17 Dogmat psychoakustyczny wyczerpująca charakterystyka słyszenia polega na wyjaśnieniu, na czym polega proces odbierania i przetwarzania drgań akustycznych na doznania (wrażenia) dźwiękowe

18 Wady klasycznego ujęcia słyszenia słuchacz zostaje zamknięty w świecie dźwięków słyszenie nie pełni funkcji przystosowawczej percepcja słuchowa radykalnie różni się od percepcji wzrokowej

19 Słyszenie przedmiotów - ujęcie kognitywistyczne

20 Zasady działania słuchowego systemu percepcyjnego Zasada funkcjonowania jak słuchowiec Zasada tworzenia słuchowego wizerunku przedmiotu Zasada hierarchicznej organizacji informacji słuchowej

21 Słyszenie naturalne, czyli słyszenie przedmiotów to (1) Proces uzyskiwania informacji o cechach obiektów znajdujących się w otoczeniu (2) Wydobywanie informacji o obiekcie z przetworzonej słuchowo struktury akustycznej na podstawie reguł organizacji perceptu słuchowego (3) Zhierarchizowana struktura procesów słuchowych

22 Sensepcja słuchowa sensept słuchowy - wzór pobudzeń zespołów komórek rzęskowych (hair cells) wywołany odkształceniem błony podstawnej w ślimaku sensept słuchowy - podobnie jak sensept wzrokowy (obraz na siatkówce) - jest nieuświadamiany

23 Percepcja słuchowa percepcja słuchowa - proces uzyskiwania informacji o obiektach z otoczenia wydobytych z senseptu słuchowego zadaniem percepcji słuchowej jest ustalenie cech obiektów z otoczenia percept słuchowy zawiera przede wszystkim informację o ruchowej charakterystyce przedmiotu

24 Słyszenie a słuchanie Słyszenie to niezależny od słuchacza proces przetwarzania informacji słuchowej. Słuchanie to celowe używanie słuchu po to, aby perceptor uzyskał potrzebną mu informację. Przykład: można słyszeć wykład, ale go nie słuchać.

25 Stadia percepcji słuchowej słyszenie akustyczne słuchanie przestrzeni słuchanie przedmiotu

26 Słyszenie akustyczne słyszenie elementarne identyfikowanie cech dźwięków m.in. takich jak głośność, wysokość, barwa, czas trwania słyszenie scen słuchowych porządkowanie dźwięków w struktury, tzw. strumienie

27

28 dźwięki zmieszane słowo shoe

29 Słuchanie przestrzeni przestrzeń egocentryczna słuchowa percepcja odległości lokalizacja źródła dźwięku

30

31 Słuchanie przedmiotu (1) identyfikacja podstawowych, słuchowych cech przedmiotu, czyli rozpoznanie jego ruchowej charakterystyki, takiej np. jak zbliżanie się, oddalanie prędkość poruszania się przyspieszanie lub zwalnianie ruszanie, zatrzymywanie, itp.

32 Słuchanie przedmiotu (2) słuchanie dodatkowych cech przedmiotu rozpoznawanie zmian w przedmiocie: (napełnianie, opróżnianie, rozbijanie, rozpłaszczanie) rozpoznawanie trwałych cech przedmiotu: ciężar, kształt, wielkość, sprężystość, sztywność

33

34 Stadia przetwarzania informacji wzrokowej według Marr a Stadia przetwarzania informacji słuchowej 1. Pierwotny szkic 1. Słyszenie akustyczne 2. Dwuipółwymiarowy szkic 2. Słuchanie przestrzeni 3. Trójwymiarowy model kształtu przedmiotu 3. Słuchanie ruchowej charakterystyki przedmiotu

35 Wybrane konsekwencje kognitywistycznego ujęcia percepcji słuchowej percepcja słuchowa to trojakiego rodzaju procesy: słuchanie przedmiotów, słuchowy odbiór mowy oraz muzyki percept słuchowy realnego przedmiotu a percept akustycznego obrazu przedmiotu (realny wizerunek słuchowy samochodu w naszym otoczeniu a odtwarzany z nagrania dźwiękowy obraz jadącego samochodu). Słuchanie radia jest więc odbieraniem obrazów dźwiękowych realnych zdarzeń.

36 Czy informacja zawarta w materiale dźwiękowym wykorzystywana jest jeszcze dla innych celów niż te już wymienione? Tak, szczególnie ważna jest kwestia kontroli własnej mowy. Słyszenie cudzej mowy to odmiana percepcji słuchowej, natomiast słuchowa kontrola własnej mowy nie jest procesem percepcyjnym (!) Podobnie jak w widzeniu, tak i w słyszeniu dane słuchowe wykorzystywane są nie tylko na potrzeby percepcji, ale również na potrzeby działania. W przypadku słyszenia działaniem tym jest produkcja mowy, czyli mówienie. Słuchowa kontrola mowy, czyli kontrola wytwarzania dźwięków mowy, należących do danego języka, realizowana jest w sposób nieświadomy

37 Integracja wzrokowo-słuchowa Co się dzieje, kiedy równocześnie docierają do nas bodźce angażujące jednocześnie nie jedną, ale kilka modalności sensepcyjnych i percepcyjnych? Na czym polega proces nazywany integracją multimodalną? Niekiedy integracja multimodalna prowadzi do powstania iluzji. W przypadku słuchu i wzroku są to np. iluzje brzuchomówcy (ventriloquist illusion), McGurka oraz błysku (Shams, Kamitani, Shimojo

38 Literatura Kognitywistyczne ujęcie słyszenia: Percepcja słuchowa przedmiotów: szkic teorii i jej tes towanie wersja popularna: Słyszeć człapiącego grubasa autorzy: Andrzej Klawiter, Anna Preis