SŁYSZEĆ CZŁAPIĄCEGO GRUBASA

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "SŁYSZEĆ CZŁAPIĄCEGO GRUBASA"

Transkrypt

1 Andrzej Klawiter Anna Preis SŁYSZEĆ CZŁAPIĄCEGO GRUBASA o tym, jak posługujemy się słuchem w życiu codziennym Jan Baptysta Grenuille, bohater Pachnidła, rozpoznawał i organizował swój świat kierując się tym, co wywąchał. Czy ta literacka wizja jest li tylko wytworem fantazji pisarza? Czy może w wyobrażeniach artysty kryje się przeczucie, że nie tylko widzenie decyduje o tym jak porządkujemy nasze otoczenie i że można wyobrazić sobie istotę, która klasyfikuje to, co ją otacza polegając przede wszystkim na danych węchowych? Choć jest to dziwaczne w przypadku człowieka, to tracimy poczucie dziwności, gdy rozważymy świat psa. Porusza się on wśród przedmiotów, które rozpoznaje głównie węchem i słuchem. Stąd niedaleko już do wyobrażenia istoty inteligentniejszej niż pies, która zdobywa informacje o otoczeniu dając prymat bądź to danym węchowym bądź to danym słuchowym. Nie zamierzamy brnąć dalej w tę fantazję. Postaramy się pokazać, że ludzki słuch pełni takie same funkcje jak wzrok. Argumentujemy, że posługując się nim potrafimy dowiedzieć się zdumiewająco dużo o tym, co dzieje się wokół nas. Możemy więc usłyszeć a nie tylko zobaczyć człapiącego grubasa i ustalić, czy zmierza on w naszym kierunku, czy też się od nas oddala. Zanim pokażemy jak przebiega takie słyszenie, porównamy tradycyjne ujęcia widzenia i słyszenia. Świat słyszany a świat widziany W życiu codziennym jesteśmy niewiernymi Tomaszami. Uznajemy za realnie istniejące to tylko, co daje się zobaczyć, czego można dotknąć lub w inny sposób doświadczyć. Najbardziej wierzymy świadectwu wzroku, wszak to jego używamy do rozpoznawania osób i przedmiotów potrzebnych do życia nam i naszym bliskim. Jesteśmy wzrokowcami, czyli istotami, które penetrują otoczenie polegając przede wszystkim na tym, co możemy zobaczyć. Prymat przyznawany widzeniu sprawia, że pozostałe systemy percepcyjne 1

2 traktujemy jako pomocnicze, dostarczające danych potwierdzających, dopełniających lub dekorujących elementy wzrokowego obrazu świata. Wzrokowiec to jednak tylko szczególny typ organizmu. W świecie zwierząt występują bowiem dotykowce, węchowce czy słuchowce, czyli organizmy, które podstawową informację o otoczeniu zbierają za pośrednictwem dotyku, węchu czy słuchu. Są też zwierzęta bardziej egzotyczne, np. sonarowce (delfin, nietoperz) czerpiące informację o otoczeniu z fal ultradźwiękowych, czy elektrolokatory (ryby elektryczne), identyfikujące obiekty na podstawie zakłóceń wytwarzanego przez nie pola elektrycznego. We wszystkich tych przypadkach, świat zewnętrzny poznawany jest za pomocą systemów innych niż wzrokowy. Rozważmy przykład słuchowca, czyli zwierzęcia dla którego słuch jest tak ważny jak dla nas wzrok. Oto puszczyk mszarny, duży drapieżnik z rzędu sów, mający świetny wzrok i słuch. Podczas zimy, kiedy tereny, na których poluje przykryte są śniegiem puszczyk traci z pola widzenia swój pokarm, czyli niewielkie gryzonie, które żerują ukryte pod kilkudziesięciocentymetrową warstwą śniegu. Nawet sokoli wzrok nie pozwoliłby dostrzec tych małych ssaków biegających korytarzami, które wydrążyły w śniegu. I właśnie wtedy puszczyk mszarny ujawnia swoją naturę słuchowca. Jego system słuchowy bezbłędnie lokalizuje gryzonia, a sam puszczyk spada dokładnie w wysłyszane miejsce i zanurza w śnieg swe pazury, by chwycić w nie nieświadomą niebezpieczeństwa ofiarę.

3 3

4 Fotograficzna dokumentacja zimowego polowania puszczyka mszarnego. Zdjęcie (1) ukazuje puszczyka, który usłyszał chrobot dobywający się spod śniegu i leci do wysłyszanego miejsca. Na kolejnym, widzimy ptaka, który właśnie zanurza się w śniegu (2). Chwytając równowagę i ofiarę w pazury puszczyk bacznie rozgląda się wokoło (3). Kiedy znów zrywa się do lotu, widoczne u dołu kończyny to tylne łapy schwytanej ofiary (4). Co wspólnego ma opis zimowych polowań puszczyka mszarnego z tym jak my, ludzie, posługujemy się słuchem? Bardzo wiele. Podstawową formą słyszenia jest bowiem słyszenie naturalne, którego zadaniem jest dostarczenie informacji o tym, co dzieje się wokół organizmu, niezależnie od tego, czy organizmem tym jest puszczyk, czy człowiek. Słuch potrzebny był i jest przede wszystkim do śledzenia tego, co dzieje się w otoczeniu. Pomaga w lokalizowaniu obiektów wytwarzających dźwięki (podobnie jak wzrok pomaga w lokalizowaniu obiektów odbijających światło), umożliwia ustalenie sposobu ich

5 przemieszczania się (kierunek ruchu, prędkość, przyspieszenie), pozwala oszacować ich masę, kształt, rodzaj tworzywa, z którego są zrobione i wiele, wiele innych cech. Zauważmy jak zdecydowanie takie podejście do słyszenia różni się od potocznego jego pojmowania, a także od ujęć spotykanych w podręcznikach z psychologii słyszenia. Ich autorzy twierdzą, że słyszenie to proces percepcji dźwięku, polegający na odbieraniu docierających do uszu fal akustycznych i rozpoznawaniu ich jako dźwięków o określonej głośności, wysokości oraz barwie. 1 Pogląd taki prowadzi jednak do nienaturalnego rozszczepienia naszego świata. Zamiast jednego, który i widzimy i słyszymy pojawiają się dwa: świat wzrokowy, zawierający zwykłe solidne przedmioty, mające kształt, wielkość i barwę oraz świat słuchowy, wypełniony dźwiękami, czyli ulotnymi, niedostępnymi dla oka drganiami rozchodzącymi się w powietrzu, które rozróżniamy przede wszystkim ze względu na ich głośność, wysokość i barwę. Pominiemy tu analizę słabości takiego ujęcia słyszenia 2 i dodamy jedynie, że jego nietrafność bierze się z pomieszania cech obiektu, jakim jest nośnik informacji (fala świetlna czy fala akustyczna) z cechami obiektu, którego ta informacja dotyczy. Błędu takiego nie popełniają badacze widzenia, którzy przecież nie twierdzą, że widzimy światło, lecz starają się dociec, w jaki sposób wzrokowy system percepcyjny wydobywa ze światła odbitego od powierzchni przedmiotów informacje o ich kształcie, wielkości, barwie, fakturze powierzchni itp. Uważamy, że tak samo trzeba badać i wyjaśniać proces słyszenia. Przyjmujemy, że fala akustyczna podobnie jak światło niesie informację o przedmiocie, który wygenerował ten sygnał, np. kiedy toczył się po podłożu. System słuchowy odbiera tę falę i wydobywa z niej informację o tym że duży kulisty obiekt toczy się powoli w kierunku nasłuchującego organizmu. Łatwo zauważyć, że dane te mają dla słuchającego istotne znaczenie, gdyż odebrawszy je może oszacować masę, kształt, prędkość i trajektorię poruszającego się przedmiotu. To z kolei pozwoli mu zdecydować czy uskoczyć w bok, aby uniknąć zmiażdżenia, czy też stać spokojnie, gdyż słyszy, że obiekt przetacza się w 1 Pogląd ten znaleźć np. można w podręczniku B.C.J. Moore'a Wprowadzenie do psychologii słyszenia, Warszawa-Poznań, Wydawnictwo Naukowe PWN, Omówione jest to w naszym artykule Percepcja słuchowa przedmiotów. Szkic teorii i jej testowanie, Kolokwia Psychologiczne, tom 14, Neuronauka, Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa 2006 a także w artykule Andrzeja Klawitera O słyszeniu przedmiotów, Poznańskie Studia z Filozofii Humanistyki, 5(18),

6 bezpiecznej odległości. Odrzucając pogląd, że słyszymy dźwięki, unikamy niepożądanego podziału na dwa odrębne światy, w których mielibyśmy przebywać (niekiedy jednocześnie!) za sprawą naszych systemów percepcyjnych. Zamiast wzrokowego przebywania w świecie widzialnych lecz niesłyszalnych przedmiotów oraz słuchowego pobytu w świecie słyszalnych lecz niewidzialnych dźwięków powracamy do wspólnego świata przedmiotów, których własności oraz zachowanie rozpoznajemy korzystając z dostępnych nam systemów percepcyjnych: wzrokowego, słuchowego, dotykowego a także smakowego i węchowego. Gdybyśmy byli wyposażeni w inne systemy percepcyjne (sonarowy, elektrolokacyjny, itp.) i tak używalibyśmy ich do rozpoznawnia obiektów w otoczeniu. Spróbujmy nieco bliżej opisać działanie ludzkiego systemu słuchowego. Jak posługujemy się słuchem? Tradycyjne ujęcie słyszenia miałoby gdyby było trafne istotną zaletę. Dla jego zwolennika nie ma znaczenia czy słuch używany jest do rozpoznawania cech przedmiotów w otoczeniu (ich ruchowego wizerunku ), czy do rozpoznawania co mówi nasz rozmówca, czy wreszcie do odbioru muzyki. Uważa on bowiem, że wszelkie odmiany słyszenia dadzą się sprowadzić do tego samego mechanizmu, polegającego na odbieraniu fali akustycznej i rozpoznawaniu jej własności. Koncepcja taka jest rzeczywiście elegencka, jej wadą jest jednak to, że podciągając procesy słyszenia pod jeden schemat upraszcza je nadmiernie i sprowadza je wszystkie do jednej fazy przetwarzania informacji słuchowej, nie dostrzegając, że są jeszcze następne. My twierdzimy, że system słuchowy wykorzystywany jest na różne sposoby i dla różnych celów. Choć więc u jego podstaw leży odbiór i obróbka fali dźwiękowej, to jego działanie usprawnia nasze funkcjonowanie w naturalnym otoczeniu (słyszenie naturalne), umożliwia zainicjowanie procesu rozumienia rodzimego języka (słyszenie mowy) a także uchwycenie abstrakcyjnych struktur w złożonych, przestrzennoczasowych kompleksach dźwiękowych (słyszenie muzyki). Wyróżniamy więc trzy, wskazane wyżej, podstawowe odmiany słyszenia. Ta pierwsza słyszenie naturalne wymaga trójpoziomowego procesu przetwarzania informacji słuchowej. W dwóch pozostałych przypadkach przetwarzanie informacji słuchowej jest zubożone, czyli przebiega na jednym lub dwóch poziomach, a to dlatego, że jest to tylko wstęp do dalszych procesów, które nie mają już charakteru słuchowego. Zauważmy, że rozumienie mowy wymaga sprawnego słuchu lecz nie wystarcza to do wydobycia zawartej w dźwiękach treści (znaczenia). Aby ją uchwycić trzeba wykroczyć poza akustyczne cechy sygnałów dźwiękowych i rozpocząć

7 kolejny proces przetwarzania zupełnie innej informacji. Tu naszkicujemy tylko model słyszenia naturalnego. Zanim to jednak uczynimy przedstawmy schematycznie odmiany słyszenia. Wyróżnione tu podstawowe odmiany słyszenia reprezentują różne sposoby posługiwania się słuchem i chociaż zaczynają się od tego samego procesu słyszenia elementarnego to następne procesy są już odmienne. Słyszenie naturalne wydobywa cechy przedmiotów w otoczeniu, słyszenie mowy wydobywa treści komunikatów, a słyszenie muzyki odsłania abstrakcyjne struktury w konkretnych kompleksach dźwiękowych. Słyszenie naturalne Aby zrozumieć, na czym polega słyszenie naturalne, należy najpierw ustalić zasady działania systemu słuchowego, następnie na ich podstawie - odtworzyć zasadnicze stadia procesu przetwarzania informacji słuchowej. W realizacji tego zadania skorzystamy z inspiracji, jakie zaczerpnęliśmy z teorii widzenia Davida Marra (Vision, 1982). Poprzestaniemy tu na wyliczeniu tych zasad oraz wymienieniu stadiów przetwarzania informacji słuchowej. Ich bliższa charakterystyka wymagałaby znacznie obszerniejszego opracowania. 7

8 Zasady funkcjonowania słuchowego systemu percepcyjnego Proponowane przez nas ujęcie słyszenia opiera się na nastepujących zasadach: Zasada funkcjonowania jak słuchowiec: słuch umożliwia podobnie jak inne modalności percepcyjne - pozyskiwanie informacji o cechach obiektów znajdujących się w otoczeniu. Zasada ta pozwala na badanie działania systemu słuchowego w niezakłóconej postaci, a więc w warunkach, w których pomija się interakcje z innymi systemami percepcyjnymi. Istotę, która swoje przetrwanie zawdzięcza słuchowi nazywamy słuchowcem. Stosunkowo łatwo wskazać organizmy, które w wysokim stopniu posiadają cechy słuchowca. Są to, przykładowo, sowa płomykówka, puszczyk mszarny czy posługujący się echolokacją nietoperz. Te, a także inne zwierzęta, posługują się słuchem, aby rozpoznać pożywienie (sowy lokalizują w ten sposób gryzonie, którymi się żywią; nietoperze lokalizują tak owady), partnera (tzw. fonotaksja u samic świerszcza) czy drapieżnika, przed którym trzeba umknąć. Istota, dla której obiekty świata zewnętrznego dostępne są przede wszystkim poprzez dane słuchowe, korzysta z nich tak, że uwagę koncentruje nie na samych tych danych, lecz na cechach obiektu. Zasada tworzenia słuchowego wizerunku przedmiotu: nośnikiem informacji o przedmiocie jest sygnał akustyczny wytworzony podczas ruchu przedmiotu. Struktura tego sygnału, tzw. charakterystyka akustyczna, stanowi podstawę słuchowego wizerunku przedmiotu. Zasada ta stwierdza, że słuch, podobnie jak wzrok, dostarcza nam pewnej bazowej charakterystyki przedmiotu. Podczas kiedy w przypadku widzenia na charakterystykę tę składają się zwykle informacje o kształcie, wielkości i barwie przedmiotu, to w przypadku słyszenia są to przede wszystkim informacje o jego ruchu, stanowiące swoisty ruchowy wizerunek przedmiotu. Pozwalają one ustalić, czy przedmiot zbliża się, czy oddala, z jaką prędkością się porusza itp. Postulujemy, że słuch, traktowany zgodnie z pierwszą zasadą jako naczelna modalność percepcyjna, jest w stanie wytworzyć całościowy, słuchowy obraz przedmiotu. Aby uniknąć zbyt natrętnych skojarzeń z działaniem wzroku, zastąpiliśmy słowo 'obraz' rzadziej używanym, choć również odsyłającym do widzenia, słowem 'wizerunek'. Uważamy, że system słuchowy również potrafi wytworzyć całościowy wizerunek przedmiotu. Poszczególne własności, identyfikowane za pośrednictwem słuchu, włączane są do takiego wizerunku. Podczas kiedy obraz wzrokowy służy do rozpoznawania statycznych cech przedmiotu, takich jak kształt, wielkość czy barwa, to wizerunek słuchowy w pierwszej

9 kolejności dostarcza danych o cechach dynamicznych, takich jak prędkość, przyspieszenie, kierunek poruszania się przedmiotu itp. Idea hierarchicznej organizacji informacji słuchowej: wydobycie cech przedmiotu z jego charakterystyki akustycznej wymaga wielopoziomowego procesu przetwarzania informacji. Zasada ta (wzorowana na Marr'a podejściu do widzenia) głosi, iż odtworzenie słuchowego wizerunku przedmiotu odbywa się podczas wieloetapowego przetwarzania informacji słuchowej. Informacji tej nie da się uzyskać za jednym zamachem. Jako słuchacze mamy zazwyczaj wrażenie, że od razu, niejako bezpośrednio, rozpoznajemy, że ktoś do nas podbiega lub że tłucze się szklana butelka. W rzeczywistości, jest to rezultat kilkuetapowej obróbki materiału dźwiękowego. Twierdzimy, że wydobycie z fali akustycznej informacji o odległym przedmiocie wymaga złożonych operacji, które rozłożone są na etapy. Pierwszy etap polega na rozpoznaniu struktury materiału dźwiękowego, który dotarł bezpośrednio do ucha, kolejne natomiast wykraczają poza bodziec akustyczny Drugi umożliwia rozpoznanie otoczenia przestrzennego słuchacza, a zadaniem trzeciego jest ustalenie wizerunku słuchowego oddalonego od słuchacza przedmiotu. Procesy realizowane na poszczególnych etapach przebiegają poza świadomością słuchowca; tym, co uświadomione, jest ich finalny efekt, czyli słyszenie przedmiotu i rozpoznawanie jego cech. Omówimy teraz krótko podstawowe etapy percepcji słuchowej. Stadia słyszenia naturalnego Nawiązując do teorii widzenia Marra (1982), proponujemy, aby przyjąć, że słyszenie naturalne przebiega na trzech, realizowanych kolejno, poziomach. Są to: słyszenie akustyczne, słyszenie przestrzeni oraz słyszenie przedmiotu. Słyszenie akustyczne Słyszenie akustyczne polega na identyfikowaniu akustycznych cech sygnału dźwiękowego. Klasyczne ujęcie słyszenia nie wykracza poza ten poziom, ograniczając się do projektowania i stosowania niekiedy bardzo wyrafinowanych metod analizy materiału dźwiękowego, w nadziei, że wystarczą one do wyjaśnienia, na czym polega proces percepcji słuchowej. To, czego nie da się włączyć do słyszenia akustycznego, traktowane jest jako informacja pozasłuchowa. W latach 70. XX wieku pojawiła się koncepcja tzw. strumieni słuchowych (Bregman, Auditory Scene Analysis, 1990), która w istotny sposób wzbogaciła klasyczne ujęcie słyszenia. Zachowuje ona jednak podstawowe cechy tego podejścia, uznając, że słyszenie to proces ograniczony do rozpoznawania cech struktur dźwiękowych. 9

10 Uwzględnienie koncepcji Bregmana sprawia, iż w obrębie słyszenia akustycznego wyróżnić trzeba dwa subpoziomy. Pierwszy z nich to słyszenie elementarne, drugi to zaproponowane przez niego słyszenie scen słuchowych. Tak rozumiany proces słyszenia akustycznego rozpatrywany jest zwykle jako jednouszny, powiedzieć zatem można, że istota realizująca słyszenie akustyczne to jednouszny odpowiednik mitycznego cyklopa. Słyszenie akustyczne: identyfikacja cech sygnału dźwiękowego Słyszenie przestrzeni Opis słyszenia akustycznego jest zbyt wyidealizowany, aby można go było odnieść do realnych organizmów biologicznych. Narysowana wyżej istota, słuchowiec jednouszny nie potrafi lokalizować źródeł dźwięku. Aby rozpoznawać położenie przedmiotów w otoczeniu, trzeba mieć dwoje uszu 3. Uwzględnienie tego prowadzi do wyróżnienia drugiego poziomu przetwarzania informacji słuchowej słyszenia przestrzeni. Na tym poziomie system słuchowy oblicza" (m.in. na podstawie różnic w czasie oraz w natężeniu sygnału docierającego do jednego i do drugiego ucha) odległość oraz położenie źródła dźwięku względem perceptora. Dwoje uszu pełni zatem analogiczną rolę jak dwoje oczu, a słyszenie przestrzeni odpowiada poziomowi dwuipółwymiarowego szkicu z koncepcji Marra. 3 Dokładniejszy opis mechanizmu słyszenia pokazałby, że także dźwięk monofoniczny zawiera wskazówki przestrzenne. Dla prostoty rozważań pomijamy jednak tę kwestię.

11 Procesy przebiegające na tym poziomie ilustruje taki oto szkic. Słyszenie przestrzeni: słuchowe rozpoznanie położenia i odległości źródła dźwięku. Słyszenie przedmiotu Po zlokalizowaniu źródła dźwięku rozpoczyna się proces ustalania wizerunku słuchowego przedmiotu. Wizerunek ten powstaje na trzecim poziomie przetwarzania informacji słuchowej, a jego rdzeń stanowi charakterystyka ruchowa przedmiotu. Jej rozpoznanie dostarcza informacji o prędkości, przyspieszeniu, kierunku ruchu, a także o sposobie poruszania się (toczenie, kroczenie, przesuwanie itp.) przedmiotu. Poza charakterystyką ruchową słuchowiec jest w stanie ustalić także inne cechy przedmiotu. Może więc oszacować jego kształt, masę, wewnętrzną strukturę, stan skupienia itp. Istotę procesów z trzeciego poziomu słyszenia obrazuje poniższa ilustracja. Słyszenie przedmiotu: rozpoznanie jego ruchowej charakterystyki 11

12 Już nawet ta zgrubna charakterystyka pozwala dostrzec na czym polega słyszenie naturalne. Przedstawiony tu model wyjaśnia dlaczego słyszenie człapiącego tłuściocha to jeden, wielopoziomowy proces percepcji słuchowej, a nie dwa procesy: percepcja dźwięku oraz nadbudowana nad nią pozasłuchowa procedura nadawania tym dźwiękom semantycznego znaczenia. Jak zaznaczylismy, proponowane przez nas podejście zainspirowane zostało teorią widzenia Davida Marra. Zestawmy zatem obydwa ujęcia w poglądowej tabeli. Tabela 1. Poziomy przetwarzania informacji wzrokowej i informacji słuchowej Poziomy przetwarzania informacji wzrokowej według Marra Pierwotny szkic Dwuipółwymiarowy szkic Trójwymiarowy model kształtu przedmiotu Poziomy przetwarzania informacji słuchowej Słyszenie akustyczne Schematyczna struktura strumienia słuchowego Słyszenie przestrzeni Położenie i odległość źródła dźwięku Słyszenie przedmiotu Ruchowa charakterystyka przedmiotu Podsumowanie Otoczenie, w jakim żyjemy, prezentuje się nam przede wszystkim we własnościach wzrokowych. Je też skłonni jesteśmy traktować jako podstawowe kryteria percepcyjnego wyróżniania przedmiotów. Wyrażenie 'percypowany przedmiot' jest więc zazwyczaj utożsamiane ze zwrotem 'widziany przedmiot'. Model słyszenia, jaki proponujemy pokazuje, że zwrot 'słyszany przedmiot' ma sens literalny, a nie metaforyczny. Kiedy słyszymy przedmiot, to słuch informuje nas o jego własnościach i o tym, co się z nim dzieje. Na zakończenie dodajmy, że współautorka niniejszego tekstu, wraz z członkami swojego zespołu, prowadziła i prowadzi eksperymenty, których celem jest testowanie poszczególnych składników zaprezentowanego tu modelu słyszenia naturalnego.

Wstęp do kognitywistyki

Wstęp do kognitywistyki Wstęp do kognitywistyki Wykład dziewiąty Główne problemy kognitywistyki Percepcja: słyszenie Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl Polowanie puszczyka mszarnego Puszczyk

Bardziej szczegółowo

Poznawcze znaczenie dźwięku

Poznawcze znaczenie dźwięku Poznawcze znaczenie dźwięku Justyna Maculewicz Uniwersytet im. A. Mickiewicza, kognitywistyka (IV rok) akustyka (II rok) e-mail: justynamaculewicz@gmail.com Klasyczne ujęcie słyszenia jako percepcji zdarzeń

Bardziej szczegółowo

Słyszenie a słuchanie: klasyczne, ekologiczne i kognitywne podejście do słyszenia. III rok reżyserii dźwięku AM_1_2015

Słyszenie a słuchanie: klasyczne, ekologiczne i kognitywne podejście do słyszenia. III rok reżyserii dźwięku AM_1_2015 Słyszenie a słuchanie: klasyczne, ekologiczne i kognitywne podejście do słyszenia III rok reżyserii dźwięku 5.10.15 AM_1_2015 Plan wykładu Demonstracja Percepcja słuchowa i wzrokowa Słyszenie a słuchanie

Bardziej szczegółowo

Słyszenie w środowisku

Słyszenie w środowisku Słyszenie w środowisku Słyszenie źródeł dźwięków Anna Preis, email: apraton@amu.edu.pl 31.05.2017 PLAN WYSTĄPIENIA Badanie słyszenia dźwięku środowiskowego w podejściu: klasycznym ekologicznym kognitywistycznym

Bardziej szczegółowo

Elementy kognitywistycznej koncepcji słyszenia

Elementy kognitywistycznej koncepcji słyszenia Elementy kognitywistycznej koncepcji słyszenia Andrzej Klawiter 1 Co można zobaczyć, a co można usłyszeć? Zestawmy dwie wypowiedzi: oraz Widzę szybko oddalająca się kobietę w szpilkach Słyszę szybko oddalającą

Bardziej szczegółowo

Wstęp do kognitywistyki

Wstęp do kognitywistyki Wstęp do kognitywistyki Wykład siódmy Główne problemy kognitywistyki Percepcja: widzenie Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl Percepcja: wdzięczny temat badań kognitywistycznych

Bardziej szczegółowo

Nauka o słyszeniu Wykład I Słyszenie akustyczne

Nauka o słyszeniu Wykład I Słyszenie akustyczne Nauka o słyszeniu Wykład I Słyszenie akustyczne Anna Preis, email: apraton@amu.edu.pl 5. 10. 2016 Co Państwo słyszą? Demonstracja Słyszenie a słuchanie Słyszenie naturalne Plan wykładu Percepcja słuchowa

Bardziej szczegółowo

Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja

Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Wykład 4 Reprezentacja a koncepcje rozszerzonego umysłu i rozszerzonego narzędzia Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl Rozszerzone

Bardziej szczegółowo

Projekt W ś wiecie dź więko w

Projekt W ś wiecie dź więko w Projekt W ś wiecie dź więko w Adresaci projektu: uczniowie gimnazjum. Formy i metody pracy: pogadanka wprowadzająca, praca grupowa, metoda projektów. Czas realizacji : 3 tygodnie Cele projektu: Cel główny:

Bardziej szczegółowo

Nauka o słyszeniu. Wykład I Dźwięk. Anna Preis,

Nauka o słyszeniu. Wykład I Dźwięk. Anna Preis, Nauka o słyszeniu Wykład I Dźwięk Anna Preis, email: apraton@amu.edu.pl 7. 10. 2015 Co słyszycie? Plan wykładu Demonstracja Percepcja słuchowa i wzrokowa Słyszenie a słuchanie Natura dźwięku dwie definicje

Bardziej szczegółowo

Spostrzeganie jako proces kategoryzacji percepcyjnej.

Spostrzeganie jako proces kategoryzacji percepcyjnej. Spostrzeganie jako proces kategoryzacji percepcyjnej. Odbiór informacji przez organizmy żywe przebiega w specyficzny sposób. Zespoły komórek nerwowych nazywanych detektorami cech wykonują kodowanie wybranych

Bardziej szczegółowo

Narzędzia myślenia Słowa - wyobrażenia - pojęcia Wiesław Gdowicz

Narzędzia myślenia Słowa - wyobrażenia - pojęcia Wiesław Gdowicz Narzędzia myślenia Słowa - wyobrażenia - pojęcia Wiesław Gdowicz Einstein nie prowadził eksperymentów. Był fizykiem teoretycznym. Zestawiał znane fakty i szczegółowe zasady i budował z nich teorie, które

Bardziej szczegółowo

Plan wykładu. Prozopagnozja. wrażenie sensoryczne a percepcja. wrażenia sensoryczne i percepcja

Plan wykładu. Prozopagnozja. wrażenie sensoryczne a percepcja. wrażenia sensoryczne i percepcja Plan wykładu (1) rozróżnienie wrażeń sensorycznych i percepcji Psychologia procesów poznawczych: percepcja, język, myślenie wrażenie sensoryczne a percepcja W 3 dr Łukasz Michalczyk (2) wprowadzenie do

Bardziej szczegółowo

Drgania i fale sprężyste. 1/24

Drgania i fale sprężyste. 1/24 Drgania i fale sprężyste. 1/24 Ruch drgający Każdy z tych ruchów: - Zachodzi tam i z powrotem po tym samym torze. - Powtarza się w równych odstępach czasu. 2/24 Ruch drgający W rzeczywistości: - Jest coraz

Bardziej szczegółowo

Słuchajmy w stereo! Dlaczego lepiej jest używać dwóch aparatów słuchowych zamiast jednego

Słuchajmy w stereo! Dlaczego lepiej jest używać dwóch aparatów słuchowych zamiast jednego Słuchajmy w stereo! 8 Dlaczego lepiej jest używać dwóch aparatów słuchowych zamiast jednego 1 Broszura ta jest ósmą z serii broszur firmy Widex poświęconych słuchowi i tematom z nim związanym 2 Słyszeć

Bardziej szczegółowo

Przykładowe poziomy natężenia dźwięków występujących w środowisku człowieka: 0 db - próg słyszalności 10 db - szept 35 db - cicha muzyka 45 db -

Przykładowe poziomy natężenia dźwięków występujących w środowisku człowieka: 0 db - próg słyszalności 10 db - szept 35 db - cicha muzyka 45 db - Czym jest dźwięk? wrażeniem słuchowym, spowodowanym falą akustyczną rozchodzącą się w ośrodku sprężystym (ciele stałym, cieczy, gazie). Częstotliwości fal, które są słyszalne dla człowieka, zawarte są

Bardziej szczegółowo

SESJA NAUKOWA ODKRYWANIE UMYSŁU: LUDZKIE POZNANIE, EMOCJE, TWÓRCZOŚĆ I KOMUNIKACJA

SESJA NAUKOWA ODKRYWANIE UMYSŁU: LUDZKIE POZNANIE, EMOCJE, TWÓRCZOŚĆ I KOMUNIKACJA 16 października 2008 SESJA NAUKOWA ODKRYWANIE UMYSŁU: LUDZKIE POZNANIE, EMOCJE, TWÓRCZOŚĆ I KOMUNIKACJA Umysł ludzki jako produkt ewolucji godz. 10.00-10.30 prof. dr hab. Krzysztof Łastowski, Umysł ludzki

Bardziej szczegółowo

Ucieleśnione poznanie

Ucieleśnione poznanie dr Mateusz Hohol Ucieleśnione poznanie zajęcia 4: Ucieleśniona percepcja Jak zwolennik ucieleśnienia podchodzi do percepcji? Biologiczny eksternalizm (Schetz, 2014) to zespół idei w filozofii percpecji;

Bardziej szczegółowo

SCALANIE MIĘDZYMODALNE

SCALANIE MIĘDZYMODALNE SCALANIE MIĘDZYMODALNE ROLA MÓŻDŻKU W PERCEPCJI JAKO PROCESIE INTEGRACJI SENSORYCZNO-MOTORYCZNEJ Adriana Schetz Instytut Filozofii Uniwersytet Szczeciński www.kognitywistykanaus/schetz/ CEL: POKAZAĆ JAK

Bardziej szczegółowo

LIGA klasa 2 - styczeń 2017

LIGA klasa 2 - styczeń 2017 LIGA klasa 2 - styczeń 2017 MAŁGORZATA IECUCH IMIĘ I NAZWISKO: KLASA: GRUA A 1. Oceń prawdziwość każdego zdania. Zaznacz, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub, jeśli jest A. Głośność dźwięku jest zależna od

Bardziej szczegółowo

Proces informacyjny. Janusz Górczyński

Proces informacyjny. Janusz Górczyński Proces informacyjny Janusz Górczyński 1 Proces informacyjny, definicja (1) Pod pojęciem procesu informacyjnego rozumiemy taki proces semiotyczny, ekonomiczny i technologiczny, który realizuje co najmniej

Bardziej szczegółowo

Nauka o słyszeniu. Wykład VII. Słyszenie a słuchanie : klasyczne i kognitywne podejście do słyszenia

Nauka o słyszeniu. Wykład VII. Słyszenie a słuchanie : klasyczne i kognitywne podejście do słyszenia Nauka o słyszeniu Wykład VII Słyszenie a słuchanie : klasyczne i kognitywne podejście do słyszenia Anna Preis, email: apraton@amu.edu.pl 2. 12. 2015 Słyszenie a słuchanie Czy chciałbyś być głuchy czy niewidomy?

Bardziej szczegółowo

Porozumiewanie się z użytkownikami aparatów słuchowych. Rady dotyczące udanego porozumiewania się

Porozumiewanie się z użytkownikami aparatów słuchowych. Rady dotyczące udanego porozumiewania się Porozumiewanie się z użytkownikami aparatów słuchowych 5 Rady dotyczące udanego porozumiewania się Jest to piąta w serii broszur firmy Widex dotyczących słuchu i problemów z nim związanych. Porozumiewanie

Bardziej szczegółowo

Percepcja jako zmysłowy odbiór bodźców Procesy percepcji Percepcja jako proces Definicja percepcji/spostrzegania Odbiór wrażeń Percepcja rejestracja

Percepcja jako zmysłowy odbiór bodźców Procesy percepcji Percepcja jako proces Definicja percepcji/spostrzegania Odbiór wrażeń Percepcja rejestracja Percepcja jako zmysłowy odbiór bodźców Wzrok Procesy percepcji wykład 5 Słuch Smak Węch Dotyk (czucie skórne) Zmysł równowagi Definicja percepcji/spostrzegania W wąskim znaczeniu odbiór wrażeń zmysłowych

Bardziej szczegółowo

PERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH.

PERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH. PERCEPCJA WZROKOWA- ROZWÓJ I ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWYCH. Spostrzeganie wzrokowe- to zdolność do rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz ich interpretowania w oparciu o dotychczasowe doświadczenia.

Bardziej szczegółowo

voice to see with your ears

voice to see with your ears voice to see with your ears Łukasz Trzciałkowski gr00by@mat.umk.pl 2007-10-30 Zmysł słuchu to zmysł umożliwiający odbieranie (percepcję) fal dźwiękowych. Jest on wykorzystywany przez organizmy żywe do

Bardziej szczegółowo

Percepcja, język, myślenie

Percepcja, język, myślenie Percepcja, język, myślenie percepcja. cz.2 Tworzenie się perceptu reguły: bliskości, podobieństwa, domknięcia, symetrii, ciągłości, oddzielenia figury od tła dr Łukasz Michalczyk 1 2 reguła ciągłości (ang.

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU. Procesy poznawcze - percepcja i uwaga 1100-Ps1PP-NJ. Wydział Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii Psychologia

OPIS PRZEDMIOTU. Procesy poznawcze - percepcja i uwaga 1100-Ps1PP-NJ. Wydział Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii Psychologia OPIS PRZEDMIOTU Nazwa Kod Procesy poznawcze - percepcja i uwaga 1100-Ps1PP-NJ Poziom kształcenia: Profil: Forma studiów Rok/semestr jednolite studia magisterskie Niestacjonarne I nazwisko koordynatora

Bardziej szczegółowo

Fale akustyczne. Jako lokalne zaburzenie gęstości lub ciśnienia w ośrodkach posiadających gęstość i sprężystość. ciśnienie atmosferyczne

Fale akustyczne. Jako lokalne zaburzenie gęstości lub ciśnienia w ośrodkach posiadających gęstość i sprężystość. ciśnienie atmosferyczne Fale akustyczne Jako lokalne zaburzenie gęstości lub ciśnienia w ośrodkach posiadających gęstość i sprężystość ciśnienie atmosferyczne Fale podłużne poprzeczne długość fali λ = v T T = 1/ f okres fali

Bardziej szczegółowo

Dlaczego skrzypce nie są trąbką? o barwie dźwięku i dźwięków postrzeganiu

Dlaczego skrzypce nie są trąbką? o barwie dźwięku i dźwięków postrzeganiu Dlaczego skrzypce nie są trąbką? o barwie dźwięku i dźwięków postrzeganiu Jan Felcyn, Instytut Akustyki UAM, 2016 O czym będziemy mówić? Czym jest barwa? Jak brzmią różne instrumenty? Co decyduje o barwie?

Bardziej szczegółowo

Praca z tekstem, dyskusja, metody aktywne przy układaniu notatki skojarzeniowej, praca w grupach. Środki

Praca z tekstem, dyskusja, metody aktywne przy układaniu notatki skojarzeniowej, praca w grupach. Środki Izabela Hejne Krystosiak nauczyciel języka polskiego Szkoła Podstawowa nr 23 w Warszawie Temat: Widzę, słyszę, czuję i smakuję...świat. Lekcja jest jedną z pierwszych jednostek wprowadzających w klasie

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ ZAJĘĆ. Metody kształcenia (wg W. Okonia): dyskusja, eksperyment pokazowy, wykład

SCENARIUSZ ZAJĘĆ. Metody kształcenia (wg W. Okonia): dyskusja, eksperyment pokazowy, wykład Katarzyna Budzanowska SCENARIUSZ ZAJĘĆ Typ szkoły: ponadgimnazjalna Etap kształcenia: IV Rodzaj zajęć: lekcje fizyki Temat zajęć: Aby zagrać tak jak Chopin Cechy fal dźwiękowych Cele kształcenia: 1. Cel

Bardziej szczegółowo

Temat: Czym jest estetyka?

Temat: Czym jest estetyka? Temat: Czym jest? 1. Autor: Łukasz Nysler (IF UWr., ZSO nr 3 we Wrocławiu) 2. Czas realizacji: 90 minut. 3. Poziom edukacyjny: uczniowie gimnazjum i liceum 4. Liczba uczestników: do 20 osób. 5. Metody

Bardziej szczegółowo

II. Metoda pracy Praca z podręcznikiem i atlasem, opis, wyjaśnianie, rozmowa dydaktyczna, obserwacja, prezentacje, gra dydaktyczna, pokaz.

II. Metoda pracy Praca z podręcznikiem i atlasem, opis, wyjaśnianie, rozmowa dydaktyczna, obserwacja, prezentacje, gra dydaktyczna, pokaz. Scenariusz lekcji I. Cele lekcji 1) Wiadomości Uczeń: a) zna funkcje narządu słuchu i równowagi; b) wie, że ucho jest narządem zmysłu odbierającym bodźce akustyczne i zmiany położenia ciała; c) zna części

Bardziej szczegółowo

Fale w przyrodzie - dźwięk

Fale w przyrodzie - dźwięk Fale w przyrodzie - dźwięk Fala Fala porusza się do przodu. Co dzieje się z cząsteczkami? Nie poruszają się razem z falą. Wykonują drganie i pozostają na swoich miejscach Ruch falowy nie powoduje transportu

Bardziej szczegółowo

AKUSTYKA. Matura 2007

AKUSTYKA. Matura 2007 Matura 007 AKUSTYKA Zadanie 3. Wózek (1 pkt) Wózek z nadajnikiem fal ultradźwiękowych, spoczywający w chwili t = 0, zaczyna oddalać się od nieruchomego odbiornika ruchem jednostajnie przyspieszonym. odbiornik

Bardziej szczegółowo

Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja

Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Wykład dziesiąty Hipoteza języka myśli (LOT): źródła i założenia Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl Filozoficzne źródła:

Bardziej szczegółowo

Autor scenariusza: Marzena Klimaszewska. Blok tematyczny: W świecie muzyki. Scenariusz nr 6

Autor scenariusza: Marzena Klimaszewska. Blok tematyczny: W świecie muzyki. Scenariusz nr 6 Autor scenariusza: Marzena Klimaszewska Blok tematyczny: W świecie muzyki Scenariusz nr 6 I. Tytuł scenariusza: Muzyka klasyczna. II. Czas realizacji: 2 jednostki lekcyjne. III. Edukacje (3 wiodące): polonistyczna,

Bardziej szczegółowo

Kompetencja komunikacyjna a interpretowanie obrazów

Kompetencja komunikacyjna a interpretowanie obrazów Grażyna Habrajska Uniwersytet Łódzki Kompetencja komunikacyjna a interpretowanie obrazów Opublikowano w: Badanie i projektowanie komunikacji, red. Michał Grech i Anette Siemes, Wrocław 2013, s. 59-78 Kompetencja

Bardziej szczegółowo

Dźwięk. Cechy dźwięku, natura światła

Dźwięk. Cechy dźwięku, natura światła Dźwięk. Cechy dźwięku, natura światła Fale dźwiękowe (akustyczne) - podłużne fale mechaniczne rozchodzące się w ciałach stałych, cieczach i gazach. Zakres słyszalnej częstotliwości f: 20 Hz < f < 20 000

Bardziej szczegółowo

Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja

Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Wykład piąty Reprezentacja jako przewodnik w działaniu Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl Teoria reprezentacji jako przewodnika

Bardziej szczegółowo

Teorie opisujące naturalne słyszenie przestrzenne

Teorie opisujące naturalne słyszenie przestrzenne Teorie opisujące naturalne słyszenie przestrzenne teoria lokalizacji natężeniowo-czasowej teorie optyczne teorie motoryczne teorie przewodzenia przez kości czaszki teorie błędnikowe teorie wrażeń dotykowych

Bardziej szczegółowo

Matematyka dyskretna. Andrzej Łachwa, UJ, /15

Matematyka dyskretna. Andrzej Łachwa, UJ, /15 Matematyka dyskretna Andrzej Łachwa, UJ, 2015 andrzej.lachwa@uj.edu.pl 3/15 Indukcja matematyczna Poprawność indukcji matematycznej wynika z dobrego uporządkowania liczb naturalnych, czyli z następującej

Bardziej szczegółowo

Szkoła Główna Służby Pożarniczej Zakład Ratownictwa Technicznego i Medycznego. Laboratorium Bezpieczeństwa Ratownictwa.

Szkoła Główna Służby Pożarniczej Zakład Ratownictwa Technicznego i Medycznego. Laboratorium Bezpieczeństwa Ratownictwa. Szkoła Główna Służby Pożarniczej Zakład Ratownictwa Technicznego i Medycznego Laboratorium Bezpieczeństwa Ratownictwa Ćwiczenie nr 3 Temat: Badanie indywidualnego pola widzenia w różnych typach masek Warszawa

Bardziej szczegółowo

Słuchanie w przestrzeni i czasie

Słuchanie w przestrzeni i czasie Słuchanie w przestrzeni i czasie III rok Reżyserii Dźwięku Anna Preis 7.12.2015 AM_8_sluch_w_czas_przestrz Wzrok słuch Wzrok dominuje nad słuchem przykład - kino domowe Myślimy o świecie tak jak go widzimy

Bardziej szczegółowo

Nabycie umiejętności graficznych wymaga rozwoju umiejętności motorycznych, koordynacji wzrokowo-ruchowej i samoregulacji. NPDN PROTOTO - J.

Nabycie umiejętności graficznych wymaga rozwoju umiejętności motorycznych, koordynacji wzrokowo-ruchowej i samoregulacji. NPDN PROTOTO - J. Nabycie umiejętności graficznych wymaga rozwoju umiejętności motorycznych, koordynacji wzrokowo-ruchowej i samoregulacji. KOORDYNACJA WZROKOWO - RUCHOWA Zdolność osoby do koordynowania informacji przekazanych

Bardziej szczegółowo

Korelacje wzrokowo-słuchowe

Korelacje wzrokowo-słuchowe Korelacje wzrokowo-słuchowe Bartosz Kunka Katedra Systemów Multimedialnych Wydział Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechnika Gdańska Synestezja a percepcja wielomodalna Synestezja pojęcie

Bardziej szczegółowo

Y t=0. x(t)=v t. R(t) y(t)=d. Przelatujący supersamolot. R(t ) = D 2 + V 2 t 2. T = t + Δt = t + R(t) = t + D2 + V 2 t 2 T = R2 D 2 V. + R V d.

Y t=0. x(t)=v t. R(t) y(t)=d. Przelatujący supersamolot. R(t ) = D 2 + V 2 t 2. T = t + Δt = t + R(t) = t + D2 + V 2 t 2 T = R2 D 2 V. + R V d. Przelatujący supersamolot Y t= R(t) D x(t)=v t y(t)=d Superszybki samolot o prędkości V przelatuje po linii prostej przechodzącej w odległości D od obserwatora (dla ułatwienia przyjąć X=Vt). Na skutek

Bardziej szczegółowo

Dr inż. Krzysztof Petelczyc Optyka Widzenia

Dr inż. Krzysztof Petelczyc Optyka Widzenia Literatura: Dr inż. Krzysztof Petelczyc Optyka Widzenia http://webvision.med.utah.edu/book A. Valberg Light Vision Color D. Atchison, G. Smith Optics of Human eye M. Zając Optyka okularowa Plan wykładu

Bardziej szczegółowo

3 POMAGAMY NASZYM SKRZYDLATYM PRZYJACIOŁOM CELE OGÓLNE: CELE OPERACYJNE: ŚRODKI DYDAKTYCZNE:

3 POMAGAMY NASZYM SKRZYDLATYM PRZYJACIOŁOM CELE OGÓLNE: CELE OPERACYJNE: ŚRODKI DYDAKTYCZNE: 3 POMAGAMY NASZYM SKRZYDLATYM PRZYJACIOŁOM CELE OGÓLNE: rozwijanie pasji poznawania zjawisk przyrodniczych rozwijanie umiejętności analizowania obserwowanych zjawisk zrozumienie roli człowieka w środowisku

Bardziej szczegółowo

Fale dźwiękowe. Jak człowiek ocenia natężenie bodźców słuchowych? dr inż. Romuald Kędzierski

Fale dźwiękowe. Jak człowiek ocenia natężenie bodźców słuchowych? dr inż. Romuald Kędzierski Fale dźwiękowe Jak człowiek ocenia natężenie bodźców słuchowych? dr inż. Romuald Kędzierski Podstawowe cechy dźwięku Ze wzrostem częstotliwości rośnie wysokość dźwięku Dźwięk o barwie złożonej składa się

Bardziej szczegółowo

W tym module rozpoczniemy poznawanie właściwości fal powstających w ośrodkach sprężystych (takich jak fale dźwiękowe),

W tym module rozpoczniemy poznawanie właściwości fal powstających w ośrodkach sprężystych (takich jak fale dźwiękowe), Fale mechaniczne Autorzy: Zbigniew Kąkol, Bartek Wiendlocha Ruch falowy jest bardzo rozpowszechniony w przyrodzie. Na co dzień doświadczamy obecności fal dźwiękowych i fal świetlnych. Powszechnie też wykorzystujemy

Bardziej szczegółowo

Najważniejsze lata czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci

Najważniejsze lata czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci Najważniejsze lata czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci Anna Kalbarczyk Najważniejsze lata czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci Rozwój osobowości dziecka w wieku od 2 do 6 lat na podstawie jego

Bardziej szczegółowo

Komunikacja Człowiek Komputer

Komunikacja Człowiek Komputer Komunikacja Człowiek Komputer Praca zbiorowa pod redakcją Dariusza Sawickiego Warszawa 2011 Autorzy: Marcin Godziemba-Maliszewski rozdziały 11, 12, 14, 15, 16, Marcin Kołodziej rozdziały 18, D1, Andrzej

Bardziej szczegółowo

Fala jest zaburzeniem, rozchodzącym się w ośrodku, przy czym żadna część ośrodka nie wykonuje zbyt dużego ruchu

Fala jest zaburzeniem, rozchodzącym się w ośrodku, przy czym żadna część ośrodka nie wykonuje zbyt dużego ruchu Ruch falowy Fala jest zaburzeniem, rozchodzącym się w ośrodku, przy czym żadna część ośrodka nie wykonuje zbyt dużego ruchu Fala rozchodzi się w przestrzeni niosąc ze sobą energię, ale niekoniecznie musi

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ LEKCJI Z FIZYKI DLA KLASY III GIMNAZJUM. Temat lekcji: Co wiemy o drganiach i falach mechanicznych powtórzenie wiadomości.

SCENARIUSZ LEKCJI Z FIZYKI DLA KLASY III GIMNAZJUM. Temat lekcji: Co wiemy o drganiach i falach mechanicznych powtórzenie wiadomości. SCENARIUSZ LEKCJI Z FIZYKI DLA KLASY III GIMNAZJUM Temat lekcji: Co wiemy o drganiach i falach mechanicznych powtórzenie wiadomości. Prowadzący: mgr Iwona Rucińska nauczyciel fizyki, INFORMACJE OGÓLNE

Bardziej szczegółowo

Fale dźwiękowe - ich właściwości i klasyfikacja ze względu na ich częstotliwość. dr inż. Romuald Kędzierski

Fale dźwiękowe - ich właściwości i klasyfikacja ze względu na ich częstotliwość. dr inż. Romuald Kędzierski Fale dźwiękowe - ich właściwości i klasyfikacja ze względu na ich częstotliwość dr inż. Romuald Kędzierski Czym jest dźwięk? Jest to wrażenie słuchowe, spowodowane falą akustyczną rozchodzącą się w ośrodku

Bardziej szczegółowo

Czy można zobaczyć skrócenie Lorentza?

Czy można zobaczyć skrócenie Lorentza? Czy można zobaczyć skrócenie Lorentza? Jacek Jasiak Festiwal Nauki wrzesień 2004 Postulaty Szczególnej Teorii Względności Wszystkie inercjalne układy odniesienia są sobie równoważne Prędkość światła w

Bardziej szczegółowo

Jeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy

Jeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy I CO MU ZAGRAŻA Jeden z narządów zmysłów. Umożliwia rozpoznawanie kształtów, barw i ruchów. Odczytuje moc i kąt padania światła. Bardziej wyspecjalizowanie oczy pozwalają np. widzieć w ciemności. Zewnętrzne

Bardziej szczegółowo

Epistemologia. #00 Abstrakty prac. Paweł Łupkowski. Instytut Psychologii UAM

Epistemologia. #00 Abstrakty prac. Paweł Łupkowski. Instytut Psychologii UAM Epistemologia #00 Abstrakty prac Paweł Łupkowski Instytut Psychologii UAM 1 / 13 Abstrakt imię i nazwisko autora, numer indeksu, tytuł pracy, adres e-mail do kontaktu, abstrakt (około 250 słów), zestaw

Bardziej szczegółowo

Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja

Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Główne problemy kognitywistyki: Reprezentacja Wykład 1 Wprowadzenie do problemu reprezentacji Andrzej Klawiter http://www.amu.edu.pl/~klawiter klawiter@amu.edu.pl Pojęcie reprezentacji (1) Słowo 'reprezentacja'

Bardziej szczegółowo

MODELOWANIE RZECZYWISTOŚCI

MODELOWANIE RZECZYWISTOŚCI MODELOWANIE RZECZYWISTOŚCI Daniel Wójcik Instytut Biologii Doświadczalnej PAN Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej d.wojcik@nencki.gov.pl dwojcik@swps.edu.pl tel. 022 5892 424 http://www.neuroinf.pl/members/danek/swps/

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie do technologii HDR

Wprowadzenie do technologii HDR Wprowadzenie do technologii HDR Konwersatorium 2 - inspiracje biologiczne mgr inż. Krzysztof Szwarc krzysztof@szwarc.net.pl Sosnowiec, 5 marca 2018 1 / 26 mgr inż. Krzysztof Szwarc Wprowadzenie do technologii

Bardziej szczegółowo

Sala Doświadczania Świata

Sala Doświadczania Świata Sala Doświadczania Świata Sala Doświadczania Świata to pomieszczenie wyposażone w odpowiednio skomponowane urządzenia stymulujące rozwój zmysłów. Celem prowadzonej terapii jest: doświadczanie świata zmysłami:

Bardziej szczegółowo

Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA. malyska.edu.pl

Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA. malyska.edu.pl Od słowa do książki O ELEMENTARNEJ NAUCE CZYTANIA malyska.edu.pl Proces dydaktyczny= U + N + materiał nauczania Uczeń główny podmiot procesu dydaktycznego Najwyższe dobro i prawo dziecka, to możliwość

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy TALENT AUTOPREZENTACJI Sztuka zaprezentowania własnej osoby Dr Magdalena Daszkiewicz Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 22 maja 2017 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY

Bardziej szczegółowo

1. Badania jakościowe 2. Etnografia 3. Istota badań etnograficznych 4. 3 zasady metodologiczne badań 5. 3 etapy doboru próby w badaniach 6.

1. Badania jakościowe 2. Etnografia 3. Istota badań etnograficznych 4. 3 zasady metodologiczne badań 5. 3 etapy doboru próby w badaniach 6. 1. Badania jakościowe 2. Etnografia 3. Istota badań etnograficznych 4. 3 zasady metodologiczne badań 5. 3 etapy doboru próby w badaniach 6. Elementy badań 7. Raport etnograficzny 8. Przykłady 9. Podsumowanie

Bardziej szczegółowo

BUCKIACADEMY FISZKI JAK ZDOBYĆ NOWE KOMPETENCJE? (KOD NA PRZEDOSTATNIEJ KARCIE) TEORIA ĆWICZENIA

BUCKIACADEMY FISZKI JAK ZDOBYĆ NOWE KOMPETENCJE? (KOD NA PRZEDOSTATNIEJ KARCIE) TEORIA ĆWICZENIA BUCKIACADEMY JAK ZDOBYĆ NOWE KOMPETENCJE? Z FISZKAMI to proste. Teoria jest tylko po to, by zrozumieć praktykę. Tę zaś podajemy w formie prostych ćwiczeń, które wykonywane systematycznie rozwijają umiejętności.

Bardziej szczegółowo

Akustyka muzyczna. Wykład 1 Wprowadzenie. O muzyce. Elementy muzyki. O dźwięku. dr inż. Przemysław Plaskota

Akustyka muzyczna. Wykład 1 Wprowadzenie. O muzyce. Elementy muzyki. O dźwięku. dr inż. Przemysław Plaskota Akustyka muzyczna Wykład 1 Wprowadzenie. O muzyce. Elementy muzyki. O dźwięku. dr inż. Przemysław Plaskota Informacje wstępne Przemysław Plaskota godziny konsultacji miejsce konsultacji p. 604 bud. C-5

Bardziej szczegółowo

Jak powstają nowe gatunki. Katarzyna Gontek

Jak powstają nowe gatunki. Katarzyna Gontek Jak powstają nowe gatunki Katarzyna Gontek Powstawanie gatunków (specjacja) to proces biologiczny, w wyniku którego powstają nowe gatunki organizmów. Zachodzi na skutek wytworzenia się bariery rozrodczej

Bardziej szczegółowo

ZASADY OPRACOWYWANIA PRACY DYPLOMOWEJ

ZASADY OPRACOWYWANIA PRACY DYPLOMOWEJ WYŻSZA SZKOŁA EKOLOGII I ZARZĄDZANIA Wydział Architektury 02-061 Warszawa, ul. Wawelska 14 INŻYNIERSKA PRACA DYPLOMOWA na kierunku Budownictwo ZASADY OPRACOWYWANIA PRACY DYPLOMOWEJ Warszawa 2011/2012 r.

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU. Procesy poznawcze - percepcja i uwaga 1100-Ps11PP-SJ. Wydział Pedagogiki i Psychologii. Instytut Psychologii.

OPIS PRZEDMIOTU. Procesy poznawcze - percepcja i uwaga 1100-Ps11PP-SJ. Wydział Pedagogiki i Psychologii. Instytut Psychologii. OPIS PRZEDMIOTU Nazwa Kod 1100-Ps11PP-SJ Poziom kształcenia: jednolite studia magisterskie Profil: Forma studiów Stacjonarne Rok/semestr I 1 nazwisko koordynatora dydaktycznych i formy zajęć Liczba punktów

Bardziej szczegółowo

George Berkeley (1685-1753)

George Berkeley (1685-1753) George Berkeley (1685-1753) Biskup Dublina Bezkompromisowy naukowiec i eksperymentator Niekonwencjonalny teoretyk poznania Zwalczał ateizm Propagował idee wyższego szkolnictwa w Ameryce Podstawą badań

Bardziej szczegółowo

4.3 Wyznaczanie prędkości dźwięku w powietrzu metodą fali biegnącej(f2)

4.3 Wyznaczanie prędkości dźwięku w powietrzu metodą fali biegnącej(f2) Wyznaczanie prędkości dźwięku w powietrzu metodą fali biegnącej(f2)185 4.3 Wyznaczanie prędkości dźwięku w powietrzu metodą fali biegnącej(f2) Celem ćwiczenia jest wyznaczenie prędkości dźwięku w powietrzu

Bardziej szczegółowo

Systemy wspomagania osób niewidomych w samodzielnym poruszaniu się

Systemy wspomagania osób niewidomych w samodzielnym poruszaniu się Systemy wspomagania osób niewidomych w samodzielnym poruszaniu się Paweł Strumiłło Zakład Elektroniki Medycznej Problemy osób niewidomych Utrata wzroku - podstawy zmysł (90% informacji); wpływa negatywnie

Bardziej szczegółowo

Informacja. Informacja (łac. informatio przedstawienie, wizerunek; informare kształtować, przedstawiać) zespół wiadomości przyswajanych przez odbiorcę

Informacja. Informacja (łac. informatio przedstawienie, wizerunek; informare kształtować, przedstawiać) zespół wiadomości przyswajanych przez odbiorcę Multimedia Informacja Informacja (łac. informatio przedstawienie, wizerunek; informare kształtować, przedstawiać) zespół wiadomości przyswajanych przez odbiorcę w procesie komunikacji językowej, wzrokowej

Bardziej szczegółowo

autor: Włodzimierz Wolczyński rozwiązywał (a)... ARKUSIK 32 AKUSTYKA Rozwiązanie zadań należy zapisać w wyznaczonych miejscach pod treścią zadania

autor: Włodzimierz Wolczyński rozwiązywał (a)... ARKUSIK 32 AKUSTYKA Rozwiązanie zadań należy zapisać w wyznaczonych miejscach pod treścią zadania autor: Włodzimierz Wolczyński rozwiązywał (a)... ARKUSIK 32 AKUSTYKA Rozwiązanie zadań należy zapisać w wyznaczonych miejscach pod treścią zadania TEST JEDNOKROTNEGO WYBORU Przyjmij w zadaniach prędkość

Bardziej szczegółowo

Percepcja, język, myślenie

Percepcja, język, myślenie Psychologia procesów poznawczych Percepcja, język, myślenie Wprowadzenie w problematykę zajęć. Podstawowe pojęcia. W 1 1.Wprowadzenie w problematykę zajęć. Podstawowe pojęcia. 2. Historia psychologii poznawczej.

Bardziej szczegółowo

Wyposażyła nas w dwoje uszu gotowych do

Wyposażyła nas w dwoje uszu gotowych do NaturA Wyposażyła nas w dwoje uszu gotowych do WSPÓŁDZIAŁANIA Świat NATURALnego dźwięku Nowe aparaty słuchowe CLEAR 220 firmy Widex powstały w oparciu o najnowsze osiągnięcia bezprzewodowej technologii.

Bardziej szczegółowo

Co to jest niepełnosprawność?

Co to jest niepełnosprawność? Co to jest niepełnosprawność? Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności

Bardziej szczegółowo

Etap rejonowy. Instrukcja dla ucznia

Etap rejonowy. Instrukcja dla ucznia Kod ucznia................ Małopolski Konkurs z Fizyki dla uczniów dotychczasowych gimnazjów i klas dotychczasowych gimnazjów prowadzonych w szkołach innego typu województwa małopolskiego w roku szkolnym

Bardziej szczegółowo

Na wykresie przedstawiono zależność drogi od czasu trwania ruchu dla ciał A i B.

Na wykresie przedstawiono zależność drogi od czasu trwania ruchu dla ciał A i B. Imię i nazwisko Pytanie 1/ Na wykresie przedstawiono zależność drogi od czasu trwania ruchu dla ciał A i Wskaż poprawną odpowiedź Które stwierdzenie jest prawdziwe? Prędkości obu ciał są takie same Ciało

Bardziej szczegółowo

pobrano z serwisu Fizyka Dla Każdego - - zadania z fizyki, wzory fizyczne, fizyka matura

pobrano z serwisu Fizyka Dla Każdego -  - zadania z fizyki, wzory fizyczne, fizyka matura 11. Ruch drgający i fale mechaniczne zadania z arkusza I 11.6 11.1 11.7 11.8 11.9 11.2 11.10 11.3 11.4 11.11 11.12 11.5 11. Ruch drgający i fale mechaniczne - 1 - 11.13 11.22 11.14 11.15 11.16 11.17 11.23

Bardziej szczegółowo

II. Równania autonomiczne. 1. Podstawowe pojęcia.

II. Równania autonomiczne. 1. Podstawowe pojęcia. II. Równania autonomiczne. 1. Podstawowe pojęcia. Definicja 1.1. Niech Q R n, n 1, będzie danym zbiorem i niech f : Q R n będzie daną funkcją określoną na Q. Równanie różniczkowe postaci (1.1) x = f(x),

Bardziej szczegółowo

Szczegółowy opis wszystkich sprawdzanych czynności wraz z poziomem ich wykonania zawiera poniższa tabela.

Szczegółowy opis wszystkich sprawdzanych czynności wraz z poziomem ich wykonania zawiera poniższa tabela. Analiza wyników egzaminu gimnazjalnego w części matematyczno-przyrodniczej z zakresu przedmiotów przyrodniczych przeprowadzonego w roku szkolnym 2012/2013 Arkusz egzaminacyjny z przedmiotów przyrodniczych

Bardziej szczegółowo

Projekt Inżynier mechanik zawód z przyszłością współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Projekt Inżynier mechanik zawód z przyszłością współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zajęcia wyrównawcze z izyki -Zestaw 13 -eoria Drgania i ale. Ruch drgający harmoniczny, równanie ali płaskiej, eekt Dopplera, ale stojące. Siła harmoniczna, ruch drgający harmoniczny Siłą harmoniczną (sprężystości)

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny dla przedmiotu MUZYKA na II etapie edukacyjnym ( kl. IV-VI)

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny dla przedmiotu MUZYKA na II etapie edukacyjnym ( kl. IV-VI) Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny dla przedmiotu MUZYKA na II etapie edukacyjnym ( kl. IV-VI) Oceniając uczniów zwracam największą uwagę na wysiłek włożony w wykonanie zadania oraz na predyspozycje

Bardziej szczegółowo

Studia wizyjnofoniczne

Studia wizyjnofoniczne Studia wizyjnofoniczne Definicja Studiem wizyjno-fonicznym nazywać będziemy pomieszczenie mające odpowiednie właściwości akustyczne, oświetlenie i dekoracje, w którym odbywa się przetwarzanie za pośrednictwem

Bardziej szczegółowo

Magia komunikacji. - Arkusz ćwiczeń - Mapa nie jest terenem. Magia prostego przekazu

Magia komunikacji. - Arkusz ćwiczeń - Mapa nie jest terenem. Magia prostego przekazu Magia komunikacji - Arkusz ćwiczeń - Mapa nie jest terenem Twoja percepcja rzeczywistości opiera się o uogólnionieniach i zniekształceniach. Oznacza to, że to, jak widzisz rzeczywistość różni się od rzeczywistości,

Bardziej szczegółowo

Temat: Moje zasoby moją szansą rozwoju kariery zawodowej i edukacyjnej.

Temat: Moje zasoby moją szansą rozwoju kariery zawodowej i edukacyjnej. Temat: Moje zasoby moją szansą rozwoju kariery zawodowej i edukacyjnej. (źródło: Moja przedsiębiorczość materiały dla nauczyciela, Fundacja Młodzieżowej Przedsiębiorczości) Cele: Zainspirowanie uczniów

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH IV - VI

KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH IV - VI KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH IV - VI Ocena celująca: uczeń swobodnie operuje strukturami gramatycznymi określonymi w rozkładzie materiału z łatwością buduje spójne zdania proste i

Bardziej szczegółowo

Szczegółowe kryteria oceniania z fizyki w gimnazjum. kl. III

Szczegółowe kryteria oceniania z fizyki w gimnazjum. kl. III Szczegółowe kryteria oceniania z fizyki w gimnazjum kl. III Semestr I Drgania i fale Rozpoznaje ruch drgający Wie co to jest fala Wie, że w danym ośrodku fala porusza się ze stałą szybkością Zna pojęcia:

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna

Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna 2009-09-04 Plan wykładu 1 Jońska filozofia przyrody - wprowadzenie 2 3 Jońska filozofia przyrody - problematyka Centralna problematyka filozofii

Bardziej szczegółowo

Różne sposoby widzenia świata materiał dla ucznia, wersja z instrukcją

Różne sposoby widzenia świata materiał dla ucznia, wersja z instrukcją CZĘŚĆ A CZŁOWIEK Pytania badawcze: Różne sposoby widzenia świata materiał dla ucznia, wersja z instrukcją Czy obraz świata jaki rejestrujemy naszym okiem jest zgodny z rzeczywistością? Jaki obraz otoczenia

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty Akademia Młodego Ekonomisty Autoprezentacja sztuka dobrych wystąpień Jak dobrze wypaść przed innymi? Dr Magdalena Daszkiewicz Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 21 listopada 2016 r. Autoprezentacja to

Bardziej szczegółowo

Badanie efektu Dopplera metodą fali ultradźwiękowej

Badanie efektu Dopplera metodą fali ultradźwiękowej Badanie efektu Dopplera metodą fali ultradźwiękowej Cele eksperymentu 1. Pomiar zmiany częstotliwości postrzeganej przez obserwatora w spoczynku w funkcji prędkości v źródła fali ultradźwiękowej. 2. Potwierdzenie

Bardziej szczegółowo

Struktura spostrzeżeń.

Struktura spostrzeżeń. Struktura spostrzeżeń. W psychologii klasycznej istnieją dwie grupy koncepcji opisujacych relacje pomiędzy wrażeniami, a spostrzeżeniami. Można je krótko opisać poprzez pytanie: Co jest ważniejsze - cześć

Bardziej szczegółowo

Wyznaczanie prędkości dźwięku

Wyznaczanie prędkości dźwięku Wyznaczanie prędkości dźwięku OPRACOWANIE Jak można wyznaczyć prędkość dźwięku? Wyznaczanie prędkości dźwięku metody doświadczalne. Prędkość dźwięku w powietrzu wynosi około 330 m/s. Dokładniejsze jej

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie programu Paint na lekcjach matematyki w nauczaniu zintegrowanym

Wykorzystanie programu Paint na lekcjach matematyki w nauczaniu zintegrowanym Hanna Łukasiewicz HaniaLukasiewicz@interia.pl. Wykorzystanie programu Paint na lekcjach matematyki w nauczaniu zintegrowanym "Technologia informacyjna może wspomagać i wzbogacać wszechstronny rozwój uczniów,

Bardziej szczegółowo

Jaki kolor widzisz? Doświadczenie pokazuje zjawisko męczenia się receptorów w oku oraz istnienie barw dopełniających. Zastosowanie/Słowa kluczowe

Jaki kolor widzisz? Doświadczenie pokazuje zjawisko męczenia się receptorów w oku oraz istnienie barw dopełniających. Zastosowanie/Słowa kluczowe 1 Jaki kolor widzisz? Abstrakt Doświadczenie pokazuje zjawisko męczenia się receptorów w oku oraz istnienie barw Zastosowanie/Słowa kluczowe wzrok, zmysły, barwy, czopki, pręciki, barwy dopełniające, światło

Bardziej szczegółowo