1. Stan zagroŝenia i ryzyka powodziowego obszaru śuław

Transkrypt

1 1. Stan zagroŝenia i ryzyka powodziowego obszaru śuław Ze względu na specyficzne warunki przyrodnicze i hydrologiczne (przyrodniczo-techniczne) oraz połoŝenie w depresyjnej delcie Wisły, śuławy funkcjonują gospodarczo dzięki osłonie przeciwpowodziowej. Obszar objęty Programem zagroŝony jest wystąpieniem powodzi z kilku kierunków, spowodowanych przez róŝnorodne czynniki, takie jak: sztormowe powstałe w wyniku spiętrzeń wiatrowych na Zatoce Gdańskiej i Zalewie Wiślanym, opadowe, roztopowe, zatorowe lub sztormowe od głównego koryta Wisły, spowodowane przerwaniem wałów w przypadku wysokiego przepływu lub powstaniem zatorów lodowych w okresie pochodu lodów; szczególnym miejscem zatorogennym jest stoŝek napływowy, tworzący się u ujścia Wisły, opadowe, roztopowe, zatorowe spowodowane spływem wód deszczowych z wysoczyzny, poprzez cieki na obszarze śuław, wewnątrzpolderowe spowodowane nawalnymi opadami i/lub roztopami na obszarach polderowych, przy jednoczesnym niedostatecznym odprowadzeniu wód do cieków. Występujące na obszarze śuław zagroŝenia powodziowe i typy powodzi, mogą być równieŝ opisane w następującym ujęciu: odmorskie: powodzie sztormowe; odlądowe: opadowo rozlewne, opadowe nawalne, opadowe rozlewne polderowe, opadowe nawalne polderowe, roztopowe, zatorowe lodowe, śryŝowe, śryŝowo lodowe, dwukierunkowe mieszane: lądowo morskie lub morsko lądowe: sztormowo zatorowe, sztormowo opadowe, sztormowo roztopowe, awaryjne katastrofy budowli piętrzących, ale teŝ długotrwałe przerwy w dostawie prądu do zasilania pompowni: awaryjne pojedyncze, awaryjne łańcuchowe, spowodowane przerwaniem wału: zalewy planowane, zalewy nieplanowane. Wymienione źródła zagroŝenia powodziowego posiadają zróŝnicowaną rangę i zasięg przestrzenny oddziaływania, co zostało przedstawione w poniŝszej tabeli. 1

2 Tabela 1. Ranga zagadnień ochrony przeciwpowodziowej w zaleŝności od stopnia zagroŝenia śuław Stopień zagroŝenia Źródło zagroŝenia Zasięg zagroŝenia Poziom I Skala regionalna Poziom II Skala subregionalna Poziom III Skala lokalna Koryto wielkiej wody Wisły Rzeki i kanały układów polderowych i terenów grawitacyjnych Zatoka Gdańska Zalew Wiślany Sieć melioracyjna podstawowa i szczegółowa śuławy Wiślane, Niziny Nadwiślańskie śuławy Wielkie, śuławy Gdańskie, śuławy Elbląskie, Nizina Kwidzyńska, Nizina Walichnowska śuławy Gdańskie (Miasto Gdańsk) śuławy Wielkie, śuławy Elbląskie Poldery jednosekcyjne i sekcje polderowe Źródło: Kompleksowy, regionalny program ochrony przeciwpowodziowej doliny rzeki Wisły (śuławy Gdańskie i śuławy Wielkie) od ujścia do km ze szczególnym uwzględnieniem miasta Gdańska pod redakcją dr Cebulaka (Arcadis, Wrocław, 1999r.) zmodyfikowany przez autorów Programu. NaleŜy podkreślić, Ŝe w przypadku wystąpienia specyficznych warunków pogodowych, zagroŝenia powodziowe mogą się kumulować. Wpływ spiętrzeń wiatrowych w Zatoce Gdańskiej powoduje powstanie cofki w głównym korycie Wisły, sięgającej nawet do Tczewa, a spiętrzenia na Zalewie Wiślanym cofają wody aŝ do jeziora Druzno. NałoŜenie się spiętrzeń wiatrowych z wysokimi przepływami lub zatorami lodowymi moŝe prowadzić do krytycznych sytuacji powodziowych, podczas gdy kaŝda z tych sytuacji z wyłączeniem zjawiska ekstremalnego, nie wywołuje stanu zagroŝenia. Mapa 1. Szacunkowy zasięg cofek (kolor czerwony) zanotowanych podczas powodzi sztormowej z października 2009 r. na obszarze objętym Programem śuławskim 2030 Źródło: opracowanie własne. 2

3 Istotną cechą charakteryzującą powodzie występujące na terenach depresyjnych jest stagnacja wód wezbraniowych, które po przerwaniu wałów przeciwpowodziowych, a ustąpieniu czynników powodziowych, nie wracają do koryta rzeki. Część wody moŝe odpłynąć grawitacyjnie do Zatoki Gdańskiej lub Zalewu Wiślanego, pozostała część wody z polderów depresyjnych musi zostać odprowadzona za pomocą stacji pomp. Największe zagroŝenie powodziowe dla Delty Wisły występuje od strony Wisły. Głównym czynnikiem zabezpieczającym ten obszar przed wodami wiślanymi są wały przeciwpowodziowe oraz zapewnienie droŝności głównego ujścia (Przekopu) rzeki Wisły do Zatoki Gdańskiej. Ujście Wisły wypłyca się w wyniku akumulacji osadów niesionych przez rzekę. Te aluwialne wypłycenia łącznie z łachą powodują zator lodowy podczas spływu kry. Jednocześnie, dominujące w regionie wiatry zachodnie spychają krę z obszaru Zatoki Gdańskiej w rejon ujścia Wisły. Powstające w ten sposób zatory lodowe moŝna zlikwidować w zasadzie jedynie poprzez lodołamanie. Ryzyko powodzi od Zalewu Wiślanego przenoszone jest w głąb śuław Elbląskich i Wielkich poprzez cieki wodne wpadające do Zalewu (tj.: rzeki Elbląg, Nogat, Szkarpawa i kanał Cieplicówka). ZagroŜenia od Zalewu Wiślanego obejmują znaczne obszary, poniewaŝ dotyczą nie tylko polderów bezpośrednio sąsiadujących z akwenem, ale takŝe obszarów leŝących wzdłuŝ cieków. Ma to szczególne znaczenie dla Elbląga i śuław Elbląskich, gdyŝ spiętrzenia wody w Zalewie Wiślanym oddziałują na jezioro Druzno poprzez rzekę Elbląg. Na terenie Elbląga mogą wystąpić powodzie z róŝnych kierunków (Zalew Wiślany, rzeka Elbląg, rzeki spływające z Wysoczyzny Elbląskiej), powstające równocześnie pod wpływem zróŝnicowanych czynników (sztormów na Zalewie, cofki przelewającej się przez jez. Druzno, wysokich opadów deszczu lub zimowo-wiosennego topnienia śniegu). Innym typem zagroŝenia powodziowego, charakterystycznym dla terenów depresyjnych i przydepresyjnych, są zagroŝenia wewnątrzpolderowe. Wynikają one z wystąpienia duŝych (nawalnych) opadów w obrębie polderu. Efektywność ochrony przeciwpowodziowej zaleŝy tu od stanu sieci melioracyjnej oraz wydajności i sprawności przepompowni. Przyczyną powodzi wewnątrzpolderowej moŝe być awaria stacji pomp lub dłuŝsze przerwy w dostawie energii elektrycznej. DuŜy wpływ na obniŝenie sprawności systemu wywiera zarastanie roślinnością oraz zamulanie rowów melioracyjnych podstawowych i szczegółowych. Powodzie wewnątrzpolderowe nie stanowią duŝego zagroŝenia dla Ŝycia i trwałego mienia człowieka, mogą natomiast spowodować znaczne straty gospodarcze, szczególnie jeśli wystąpią w okresie wegetacyjnym. 3

4 2. Harmonogram rzeczowo finansowy i źródła finansowania Programu śuławskiego 2030" W związku z długim horyzontem czasowym realizacji Programu podane poniŝej koszty naleŝy uznać za szacunkowe. W świetle dostępnych informacji moŝliwe jest bardziej precyzyjne określenie kosztów realizacji I Etapu Programu, scharakteryzowanego bardziej szczegółowo w punkcie 2 niniejszego opracowania. Koszty wdroŝenia działań planowanych po roku 2015 zostały określone w sposób szacunkowy i orientacyjny, wynikający ze zgłoszonych na etapie gromadzenia informacji potrzeb w zakresie ochrony przed powodzią. Wybór zadań wskazanych do realizacji w tym okresie, a co za tym idzie bardziej precyzyjne określenie kosztów ich wykonania, zostaną dokonane m.in. na podstawie rezultatów funkcjonowania Systemu monitorowania ryzyka powodziowego, a takŝe na podstawie zaktualizowanej identyfikacji potrzeb w zakresie ochrony przeciwpowodziowej opartej na dokumentach i planach związanych z zarządzaniem ryzykiem powodzi oraz ewaluacji Programu. Wybór zadań do następnych etapów będzie podlegał takŝe ocenie zespołu ekspertów reprezentujących m.in. administratorów wód i urządzeń wodnych oraz przedstawicieli organów samorządu. Koszty wdroŝenia Programu w układzie głównych obszarów problemowych (działań) oraz grup zadań przedstawiono w tabeli 2. W Etapie I realizacji Programu środki finansowe będą pochodzić z budŝetu państwa, budŝetu samorządów oraz funduszy UE. Ich źródło stanowić będą w szczególności środki UE z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Priorytet III Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagroŝeniom środowiska, Działanie 3.1 Retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. W perspektywie dotyczącej okresu po roku 2015, oprócz źródeł wymienionych dla Etapu I, działania Programu będą mogły być finansowane takŝe z celowych funduszy ekologicznych szczebla krajowego i regionalnego (NFOŚiGW oraz WFOŚiGW pomorski i warmińsko-mazurski) oraz środków podmiotów prywatnych, ze szczególnym uwzględnieniem partnerstwa publiczno-prywatnego oraz innych źródeł. 4

5 Tabela 2. Szacunkowe koszty realizacji Programu Kompleksowego Zabezpieczenia Przeciw-powodziowego śuław do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015) według głównych obszarów problemowych i typów zadań. DZIAŁANIA I GRUPY ZADAŃ Działanie A Zabezpieczenie Gdańskiego Węzła Wodnego KOSZT BRUTTO [mln zł] ,8 281,0 471,8 Regulacja rzek, kanałów, potoków 15,3 92,0 107,3 Wały przeciwpowodziowe 175,5 175,5 Pompownie Ujęte w działaniu D Budowle hydrotechniczne 8,0 8,0 Zbiorniki retencyjne 181,0 181,0 Działanie B Zabezpieczenie od strony Wisły 131,5 340,4 471,9 Lodołamacze 219,0 219,0 PrzedłuŜenie kierownic 31,9 2,0 33,9 Ostrogi 21,0 66,0 87,0 Wały przeciwpowodziowe 78,6 53,4 132,0 Działanie C Zabezpieczenie od strony Zalewu Wiślanego 67,8 90,2 158,0 Wały przeciwpowodziowe 67,8 47,2 115,0 Budowle hydrotechniczne 43,0 43,0 Działanie D Zabezpieczenie śuław wewnętrznych 136,8 405,2 542,0 Regulacja rzek, kanałów, potoków 4,2 172,8 177,0 Wały przeciwpowodziowe 27,8 144,2 172,0 Pompownie 104,8 78,2 183,0 Budowle hydrotechniczne 10,0 10,0 Działanie M System monitoringu ryzyka powodziowego 7,6 7,6 Pozostałe koszty 112,8 245,0 357,8 Promocja i edukacja 2,0 5,0 7,0 Zarządzanie 18,9 40,0 58,9 Rezerwa 91,9 200,0 291,9 RAZEM 647, ,8 2009,1 Źródło: Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe śuław Etap I. Koncepcja programowoprzestrzenna. Raport Główny (2008). 5

6 3. Beneficjenci i zadania I Etapu Programu W Etapie I do roku 2015, zaplanowano realizację zadań o priorytetowym znaczeniu. Na podstawie szerokich analiz do tego etapu wybrano 43 zadania podstawowe i 5 zadań rezerwowych. Zadania będą realizowane przez sześciu partnerów Programu Beneficjentów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Tak więc realizowanych będzie równolegle 6 komplementarnych Projektów, które znajdują się na liście indywidualnych projektów kluczowych. Tabela 3. Realizacja i udział Beneficjentów w I Etapie Programu Pozycja na Liście POIiŚ Beneficjent Projektu Liczba zadań w Etapie I Orientacyjny koszt całkowity [mln zł] Dofinansowanie z UE [mln zł] Okres realizacji POIiŚ RZGW w Gdańsku 5 99,84 84, POIiŚ ZMiUW WP w Gdańsku ,38 164, POIiŚ śzmiuw w Elblągu 14 94,00 79, POIiŚ Miasto Gdańsk 1 189,43 161, POIiŚ Miasto Elbląg 2 42,32 35, POIiŚ Powiat Gdański 1 28,33 24, Suma ,30 550,20 Źródło: dokumenty programowe. Zadania poszczególnych beneficjentów Programu planowane do realizacji w Etapie I przedstawiono w zestawieniu (tabela nr 4) oraz na mapie nr 2. Schemat 1. Harmonogram przygotowania, realizacji i rozliczenia Projektów przez poszczególnych Beneficjentów Etapu I Programu Źródło: dokumenty programowe. 6

7 Mapa 2. Zadania poszczególnych Beneficjentów Programu planowane do realizacji w Etapie Źródło: dokumenty programowe. 7

8 Tabela 4. Zadania Etapu I planowane do realizacji przez poszczególnych Beneficjentów (z uwzględnieniem numeracji zadań z mapy nr 2) Beneficjent Projektu RZGW w Gdańsku ZMiUW WP w Gdańsku śzmiuw w Elblągu Miasto Gdańsk Miasto Elbląg Powiat Gdański Nazwa zadania przebudowa ujścia Wisły nr 5 odbudowa ostróg na Wiśle nr 6 przebudowa koryta rz. Motławy nr 3 przebudowa koryta rz. Wąska nr 43 System Monitoringu Ryzyka Powodzi zadanie rezerwowe przebudowa koryta rz. Dzierzgoń nr 44 przebudowa lewego wału Wisły na odcinku Giemlice Przegalina przebudowa prawego wału Wisły na odcinkach: Lisewo Palczewo Czerwone Budy Drewnica Rzeka Tuga odbudowa lewego wału przeciwpowodziowego przebudowa 13 stacji pomp Nr zadania (z mapy nr 1) nr 7 i 8 nr 9, 10 i 11 nr 26 budowa 1 stacji pomp nr 28 zadania przebudowa koryta rz. Kumiela nr 47 rezerwowe przebudowa koryta rz. Srebrny Potok nr 48 Rzeka Elbląg przebudowa wałów od miasta Elbląg do rzeki Babicy nr oraz nr 27, 29 i 30 nr 12 Jezioro Druzno przebudowa wałów czołowych nr 15 przebudowa wałów rz. Wąska nr 31 przebudowa 10 stacji pomp budowa 1 stacji pomp nr 40 przebudowa Kanału Raduni na terenie Gdańska nr 1 przebudowa systemu przeciwpowodziowego prawego brzegu rz. Elbląg rejon od rzeki Fiszewki oraz Polder Nowe Pole Zatorze wykonanie Lokalnego Systemu Monitorowania i Wspomagania Reagowania na ZagroŜenia Powodziowe zadania rezerwowe Źródło: opracowanie własne. przebudowa systemu przeciwpowodziowego prawego brzegu rzeki Elbląg rejon ul. Dolna Stoczniowa zabezpieczenie przeciwpowodziowe lewego brzegu rzeki Elbląg przebudowa Kanału Raduni na terenie Pruszcza Gdańskiego nr oraz 41 i 42 nr 13 i 14 nr 45 nr 46 nr 2 8