Przekop Wisły i jego znaczenie dla ochrony przeciwpowodziowej Żuław Wojciech Majewski Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB Warszawa

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Przekop Wisły i jego znaczenie dla ochrony przeciwpowodziowej Żuław Wojciech Majewski Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB Warszawa"

Patryk Szczepaniak
7 lat temu
Przeglądów:

1 Przekop Wisły i jego znaczenie dla ochrony przeciwpowodziowej Żuław Wojciech Majewski Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB Warszawa

2 WISŁA NAJWIĘKSZĄ RZEKĄ POLSKI Długość rzeki 1047 km Powierzchnia dorzecza 194 tys. km 2 (87% w Polsce) Dorzecze w Polsce 169 tys. km 2 (54% powierzchni Polski) Podział hydrograficzny Wisły (górna, środkowa, dolna) Przepływy: max-6490, śr-1055, min-264, 1%-8990 m 3 /s Odpływ do Bałtyku: max-50,8; śr-34,0; min-20,5 km 3 Wpływ wahań stanów wody w morzu sięga Tczewa Zjawiska lodowe dolna Wisła Wisła stanowi ważny korytarz ekologiczny, Program Natura 2000 Pokrycie terenu: lasy 25%, grunty orne - 58%, łąki 10%, obszary zurbanizowane 4%, nieużytki i wody 3% Wisła płynie z południa na północ (ruszanie lodów) W XVII w Wisła była najbardziej użeglownioną rzeką Europy; transport około 250 tys. ton towarów i surowców, Muzeum Wisły Tczew Po wejściu zaborów Wisła straciła swoje znaczenie U ujścia Wisły znajdują się Żuławy

wahań stanów wody w morzu sięga Tczewa Zjawiska lodowe dolna Wisła Wisła stanowi ważny korytarz ekologiczny, Program Natura 2000 Pokrycie terenu: lasy 25%, grunty orne - 58%, łąki 10%, obszary

3 ŻUŁAWY I UJŚCIOWY ODCINEK WISŁY Żuławy obejmują powierzchnię około 1700 km 2, 450 km 2 stanowią tereny depresyjne Żuławy dzielą się na 3 części: Gdańskie, Wielkie (Malborskie) i Elbląskie Skomplikowany układ hydrauliczny ujściowego odcinka Wisły powodował powstawanie wielu zatorów lodowych, które wywoływały groźne powodzie

Wielkie (Malborskie) i Elbląskie Skomplikowany układ hydrauliczny ujściowego

4 UWARUNKOWANIA WYKONANIA PRZEKOPU WISŁY Powodzie w XIX wieku wywołane głównie wiosennymi zatorami lodowymi pojawiały się regularnie co 3-4 lata Powodzie powodowały duże straty ekonomiczne i społeczne w różnych częściach Żuław Szczególnie groźne były powodzie, które powodowały zagrożenia dla miast: Gdańsk, Malbork, Elbląg Powodzie, które przyniosły najwięcej strat wystąpiły w 1829, 1855 i 1888 r. Trzeba jeszcze wspomnieć o powodzi 1840 r. Powstanie ujścia Wisły Śmiałej i powodzi 1945 r. wywołanej wysadzeniem wałów przeciwpowodziowych w rejonie Kiezmarka Pierwszy projekt techniczny Przekopu powstał już w 1810 r.

Malbork, Elbląg Powodzie, które przyniosły najwięcej strat wystąpiły w 1829, 1855 i 1888 r. Trzeba jeszcze wspomnieć o powodzi 1840 r.

5 POWÓDŹ 1829 r. Powódź objęła swym zasięgiem Żuławy Gdańskie oraz niziny wzdłuż Wisły Pomorskiej Powódź wystąpiła po długiej, mroźnej zimie z dużą ilością śniegu Grubość pokrywy lodowej na dolnej Wiśle dochodziła nawet do 1 m Odwilż nastąpiła gwałtownie dopiero pod koniec kwietnia Ruszenie lodów na południu Polski nastąpiło wcześniej, co spowodowało szereg zatorów na odcinku Wisły Pomorskiej, co spowodowało zalanie prawie całej doliny Wisły Pomorskiej Przepływ Wisły był szacowany na około 10 tys. m 3 /s Lewostronny przepływ z przerwanych wałów wynosił około 1000 m 3 /s i skierował się w kierunku Gdańska Płynąca fala zalała ¾ powierzchni Gdańska, a w niektórych miejscach poziom wody sięgał 1. piętra Płynące wody przerwały lewostronne obwałowanie Wisły Gdańskiej W rejonie Wisłoujścia utworzył się zator lodowy i wody skierowały się w kierunku Brzeźna, powstało nowe ujście tworząc obecne Westerplatte Na terenie Żuław Gdańskich zalane zostało około 340 km 2 terenu 10 tys. mieszkańców zostało pozbawionych dachu nad głową Zginęło wiele sztuk bydła i drobnego inwentarza Podjęto wiele prac naprawczych na terenie Wisły Pomorskiej

nawet do 1 m Odwilż nastąpiła gwałtownie dopiero pod koniec kwietnia Ruszenie lodów na południu Polski nastąpiło wcześniej, co spowodowało szereg zatorów na odcinku Wisły Pomorskiej, co spowodowało

6 POWÓDŹ 1855 r. Powódź objęła całe niziny Wisły Pomorskiej za wyjątkiem Żuław Gdańskich i Elbląskich Powódź wystąpiła pod koniec marca po bardzo mroźnej i śnieżnej zimie. Grubość lodu na Wiśle dochodziła do 90 cm. Maksymalny przepływ był szacowany na m 3 /s W wyniku przerwania wałów przeciwpowodziowych w wielu miejscach zalanych zostało około 600 km 2 terenu Śmierć poniosło ponad 100 osób a starty materialne były ogromne Jednym z poważnych problemów powodzi było zapiaszczenie dużych obszarów wzdłuż Wisły przez szybko wypływającą wodę z głównego koryta Wisły POWÓDŹ 1888 r. Zima była bardzo mroźna z dużą ilością śniegu. Grubość pokrywy lodowej na Wiśle dochodziła do 40 cm a na Nogacie do cm. Roztopy na południu Polski rozpoczęły się w drugiej połowie marca podczas gdy na północy panowała zima Główny przepływ wody i lodu skierował się w kierunku Nogatu Stan wody w Malborku przekroczył dotychczasowe maksimum i nastąpiło przerwanie wału Nogatu i zalanie całych Żuław Elbląskich (około 400 km 2 ziem rolniczych). Straty były ogromne. Zniszczenie całego systemu odwadniającego. Straty były porównywalne z kosztem wykonania Przekopu

Maksymalny przepływ był szacowany na 9 900 m 3 /s W wyniku przerwania wałów przeciwpowodziowych w wielu miejscach zalanych zostało około 600 km 2 terenu Śmierć poniosło ponad 100 osób a starty

7 PRZEKOP WISŁY Po powodziach zawsze wysuwano żądania rekonstrukcji ujścia Wisły Powstało wiele projektów rozwiązania tego problemu Jednym z nich był projekt Alsena i Fahla z 1877 r. Projekt obejmował przekop, ale również całokształt regulacji Wisły Pomorskiej Długość kanału 7,1 km; szerokość m Dno kanału na głębokości 1,3-1,9 m poniżej średniego poziomu morza Kineta przechodząca przez mierzeję miała długość 1400 m i szerokość 50 m Rzędna korony wałów wynosiła od 8,5 do 7,5 m ponad poziom morza

Projekt obejmował przekop, ale również całokształt regulacji Wisły Pomorskiej Długość kanału 7,1 km; szerokość 250-400 m Dno

8 REALIZACJA PRZEKOPU Prace przygotowawcze rozpoczęto w 1889 r. Na początku 1981 r. gotowy był projekt techniczny i wytyczenie trasy kanału W 1891 r. rozpoczęto prace ziemne. Realizowało je przedsiębiorstwo, które właśnie zakończyło orace przy budowie Kanału Kilońskiego. Było dużo sprzętu mechanicznego z napędem parowym Problemem było zgromadzenie dużej ilości materiałów do umocnień brzegów kanału (faszyna) Poprzez mierzeję wykonano kinetę o szerokości 50 m licząc, że woda wykona resztę Łącznie wykonano około 7 mil. m 3 prac ziemnych Latem 1894 r. prace ziemne zostały zakończone. Jesienią wprowadzono wodę do kanału Planowano uruchomienie kanału po wiosennym spływie lodów Powstała jednak groźna sytuacja zatorowa koło Tczewa i zdecydowano się na wcześniejsze uruchomienie kanału Otwarcia dokonał Prezydent Prus Wschodnich z osobistego polecenia ówczesnego Cesarza Prus Wilhelma II w dniu 31 marca 1895 r. Po usunięciu przeszkody w kinecie wody początkowo popłynęły jako mały strumyk Po 45 minutach kineta poszerzyła się do 100 m Po 3 godz. kineta osiągnęła szerokość 200 m a po 16 godzinach 300 m Oszacowano, że w ciągu pierwszych 16 godzin wody wyniosły do Zatoki około 2 mil. m 3 gruntu (głównie mierzei) Do końca wiosennego wezbrania 1895 r. (koniec kwietnia) Wisła ukształtowała swoje ujście do projektowanych rozmiarów

Było dużo sprzętu mechanicznego z napędem parowym Problemem było zgromadzenie dużej ilości materiałów do umocnień brzegów kanału (faszyna) Poprzez mierzeję wykonano kinetę o szerokości 50 m licząc,

9 KONSEKWENCIE WYKONANIA PRZEKOPU Skrócenie biegu Wisły o około 10 km. Zwiększenie spadku w ujściowym odcinku Zmniejszenie powierzchni dorzecza Wisły (Zlewnia Motławy) Tworzenie się nowej formy akumulacyjnej u ujścia w postaci stożka usypowego z niesionego rzeką rumowiska Zlikwidowanie niebezpiecznych zatorów lodowych PODSUMOWANIE Wykonany Przekop Wisły z perspektywy minionych 120 lat należy ocenić jako bardzo ważne, dobrze zaplanowane i szybko zrealizowane przedsięwzięcie inżynierskie Niezwykle istotne było konsekwentne wykonanie w następnych latach całego szeregu obiektów na odcinku Wisły Pomorskiej (obwałowania, śluzy żeglugowe, zabezpieczenia przeciwpowodziowe) Niestety w ostatnich latach i obecnie brak jest takiej konsekwencji i determinacji władz odpowiedzialnych za sprawy szeroko pojętej gospodarki wodnej i gospodarczego wykorzystania Wisły DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ