Andrzej Dombrowski DYNAMIKA JESIENNEJ WĘDRÓWKI PTAKÓW W KRAJOBRAZIE ROLNICZYM POD RADZYNIEM PODLASKIM (NIZINA POŁUDNIOWOPODLASKA)

Transkrypt

1 Kulon 20 (2015) 77 Kulon 20 (2015), PL ISSN Andrzej Dombrowski DYNAMIKA JESIENNEJ WĘDRÓWKI PTAKÓW W KRAJOBRAZIE ROLNICZYM POD RADZYNIEM PODLASKIM (NIZINA POŁUDNIOWOPODLASKA) Andrzej Dombrowski. Dynamics of the autumn migration of birds in the agricultural landscape near Radzyń Podlaski (the South-Podlasian Lowland). Abstract. In the period of 19 August-18 November 2013, we observed autumn migration of birds in the agricultural landscape of the South-Podlasian Lowland (E. Poland). Two methods, point survey and transect survey, were used to count birds on 12 dates. Counts at three observation points located 1.5 km apart were conducted for 4 hours (2, 1, 1) on alternate days with counts along three transects, each 1 km long. The total observation time was 66 hours, including 48 hours at observation points and 18 hours along transects. In sum, 56 migrating species represented by individuals were noted. The most abundant species comprised the Chaffinch Fringilla coelebs (6961 individuals, 48.9%), Skylark Alauda arvensis (1722 ind. 12.3%) and Swallow Hirundo rustica (1083 ind. 7.7%). The species that contributed to more than 1% of the migrating birds included the Wood pigeon Columba palumbus, Greenfinch Carduelis chloris, Yellow Wagtail Motacilla flava, Meadow Pipit Anthus pratensis, Siskin Carduelis spinus, White Wagtail Motacilla alba, Blue Tit Cyanistes caeruleus, Great Tit Parus major, and Tree Pipit Anthus trivialis. There was a high similarity in the dominance structure between bird assemblages estimated by the point counts and transect counts Re=73%, but a lower similarity in the species composition QS=63.4%. Only the similarity in number dynamic of White Wagtail and Swallow was sufficiently high to apply both methods for them alternatively. Neither of these methods yields a full picture of bird migration, and both are complementary, as one is more suitable for the active phase of migration, that is, for long distance flight, and the other for the stopover phase. Key words: farmland, bird migration, autumn Abstrakt. W okresie 19 VIII-18 XI 2013 roku w krajobrazie rolniczym Niziny Południowopodlaskiej pod Radzyniem Podlaskim (E Poland) prowadzono obserwacje jesiennej migracji ptaków. Wykonano 12 liczeń z zastosowaniem każdego dnia 2 metod: stacjonarnej oraz transektowej. Liczenia na 3 punktach obserwacyjnych oddalonych o 1,5 km trwały 4 godziny (2, 1, 1). Naprzemiennie z nimi prowadzono liczenia na 3 transektach o długości 1 km każdy. Łączny czas obserwacji terenowych wyniósł 66 godzin, na które składało się 48 godzin na punkcie obserwacyjnym oraz 18 na transektach. Analizie poddano 56 gatunków wędrownych o łącznej liczebności osobników. Najliczniejszymi gatunkami były zięba Fringilla coelebs (6961 os. 48,9%), skowronek Alauda arvensis (1722 os. 12,3%) oraz dymówka

2 78 Kulon 20 (2015) Hirundo rustica (1083 os. 7,7%). Próg 1% udziału w zgrupowaniu wędrownym przekroczyły ponadto grzywacz Columba palumbus, dzwoniec Carduelis chloris, pliszka żółta Motacilla flava, świergotek łąkowy Anthus pratensis, czyż Carduelis spinus, pliszka siwa Motacilla alba, modraszka Cyanistes caeruleus, bogatka Parus major i świergotek drzewny Anthus trivialis. Zgrupowania ocenione metodą punktową i transektową odznaczały się wysokim podobieństwem struktury dominacji Re=3%, ale niższym podobieństwem składu gatunkowego QS=63,4%. Tylko w przypadku pliszki siwej i dymówki podobieństwo dynamiki liczebności było na tyle duże, że obie metody można dla tych gatunków stosować zamiennie. Żadna z tych metod nie oddaje w pełni przebiegu wędrówek ptaków i obie metody z pewnością się uzupełniają, bowiem jedna lepiej oddaje aktywną fazą wędrówki, czyli dalekodystansowy przelot, a druga fazę postojową. Badania jesiennych przelotów ptaków w krajobrazie rolniczym były prowadzone na Równinie Bielskiej (Pugacewicz 2009, 2013), Ziemi Lubuskiej (Jermaczek 1982) oraz na Wysoczyźnie Siedleckiej (Dombrowski 2011, 2013a,b), Wzniesieniach Mławskich (Pagórski 2013), Wysoczyźnie Rawskiej (Chmielewski 2009). Podobnie jak pod Siedlcami (Dombrowski 2013a), celem również tej pracy była charakterystyka dynamiki liczebności wędrownych ptaków za pomocą dwóch różnych metod badawczych, mianowicie liczeń wykonanych w punkcie i na transekcie. Badania ptaków wędrujących z równoległym zastosowaniem obu metod wykonano jesienią 2013 roku w krajobrazie rolniczym na południowym skraju Niziny Południowopodlaskiej, w pobliżu Radzynia Podlaskiego. Teren Objęty badaniami teren był zlokalizowany na skraju Równiny Łukowskiej, na południe od Radzynia Podlaskiego i na wschód od wsi Paszki Małe, w powiecie radzyńskim, województwie lubelskim. Teren badań o rozciągłości około 3,4 km pomiędzy skrajnymi punktami obserwacyjnymi obejmował krajobraz rolniczy pozbawiony śródpolnych zadrzewień, z kilkoma gruszami polnymi, zdominowany przez grunty orne na glebach przeważnie III klasy bonitacyjnej. Uprawiane były na nich głównie pszenżyto, rzepak, kukurydza, owies i mieszanki zbóż, z niewielkim udziałem upraw żyta i ziemniaka. Metoda Badania terenowe przeprowadzono zgodnie z założeniami zaprezentowanymi przez Chylareckiego et al. (2011). W roku 2013 wykonano łącznie 12 liczeń w następujących terminach: 19, 28 VIII, 8, 15, 22, 29 IX, 6, 14, 23, 28 X, 11, 18 XI. Średni odstęp czasu pomiędzy kolejnymi terminami liczeń wynosił 8,2 dnia. Liczenia prowadzono wzdłuż tras o łącznej długości 3 km oraz z 3 punktów oddalonych od siebie około 1,7 km. Liczenia ptaków rozpoczynano od wschodu Słońca, wykonując je naprzemiennie: stacjonarne i wzdłuż tras. Obserwacje każdorazowo rozpoczynano w następującej sekwencji: 2-godzinna obserwacja na jednym z punktów trasa

3 Kulon 20 (2015) 79 o długości 1 km godzinna obserwacja na drugim punkcie - trasa o długości 2 km godzinna obserwacja na trzecim punkcie. Łączny czas obserwacji terenowych jednego dnia wynosił około 6 godzin. Wydłużony czas obserwacji na pierwszym punkcie był podyktowany koniecznością zarejestrowania głównego strumienia przelotu, ponieważ zdecydowana większość przedstawicieli drobnych gatunków ptaków może przelatywać w czasie pierwszych 2 godzin po wschodzie Słońca (Dombrowski 2013b). Ze względu na 2-krotną różnicę w czasochłonności obu metod, zdecydowano się na porównanie dynamiki liczebności, w tym terminów tzw. szczytów liczebności (ryciny 1-8) z wykorzystaniem zmian %, przyjmując za 100% łączną liczebność dla całego okresu dla danej metody. Zarówno na punktach obserwacyjnych, jak i na transektach notowano wszystkie ptaki zauważone w polu widzenia. Jednak przedstawiona w niniejszej pracy analiza dotyczy zgrupowania ptaków wędrownych, zatem w analizie porównawczej wyników uzyskanych obiema metodami nie analizowano 27 gatunków, w tym 18 osiadłych: bielik Haliaeetus albicilla, jastrząb Accipiter gentilis, pustułka Falco tinnunculus, kuropatwa Perdix perdix, bażant Phasianus colchicus, sierpówka Streptopelia decaocto, dzięcioł duży Dendrocopos major, dzięcioł czarny Dryocopus martius, srokosz Lanius excubitor, sroka Pica pica, wrona Corvus cornix, kruk Corvus corax, mazurek Passer montanus, wróbel P. domesticus, szczygieł Carduelis carduelis, makolągwa Linaria cannabina, trznadel Emberiza citrinella i potrzeszcz E. calandra. Ponadto pominięto 9 gatunków, jakkolwiek zaliczanych do wędrownych, to jednak w trakcie niniejszych badań reprezentowanych wyłącznie przez ptaki odbywające lokalne przeloty na pobliskie żerowiska. Były to czapla siwa Ardea cinerea, czajka Vanellus vanellus, siewka złota Pluvialis apricaria, jerzyk Apus apus, gawron C. frugilegus, kawka C. monedula, oknówka Delichon urbicum, kwiczoł Turdus pilaris i szpak Sturnus vulgaris. Spośród pozostałych stwierdzonych gatunków, w przypadku liczeń punktowych uwzględniono tylko osobniki wykazujące lot wędrówkowy (wyraźnie ukierunkowany, dalekodystansowy przelot), jakkolwiek uwzględniono wszystkie osobniki (stacjonarne, przelatujące, żerujące) wymienionych gatunków, wykazane w czasie liczeń na transektach, Uwzględniając powyżej opisany sposób, do wędrownych zgrupowań ptaków zaliczono 50 gatunków stwierdzonych na punktach obserwacyjnych oraz 32 gatunki wykryte na transektach. W sumie takich gatunków było 56 (tab. 1). Strukturę jakościową oraz ilościową obu zgrupowań ( punktowego i transektowego ) porównano za pomocą wskaźników podobieństwa składów gatunkowych (QS) i podobieństwa dominacji (Re). Pierwszy obliczano według wzoru QS = 2C / (A+B) x 100%, gdzie: A to liczba gatunków w jednym zgrupowaniu, B ich liczba w zgrupowaniu drugim, a C, to liczba gatunków wspólnych dla obu zgrupowań. Drugi wskaźnik obliczano sumując niższe wartości dominacji gatunków wspólnych dla porównywanych zgrupowań. Do porównań dynamiki wędrówek ustalonych obiema metodami wybrano gatunki o dominacji powyżej 1%. Zastosowano korelację rang Spearmana z wykorzystaniem liczebności, włącznie z zerowymi, ptaków na poszczególnych kontrolach. Ponadto określono procentowy wskaźnik podobieństwa dynamiki liczebności (PD),

4 80 Kulon 20 (2015) który obliczono sumując wspólne (mniejsze lub równe) dla obu metod odsetki ptaków stwierdzone w danych terminach liczeń (Dombrowski 2013a). Wyniki W trakcie liczeń prowadzonych obiema metodami na badanym terenie stwierdzono łącznie 83 gatunki ptaków w łącznej liczbie os., w tym na punktach obserwacyjnych (514,4 os./h/punkt), a na transektach 7980 osobników (221,7 os./km). Jednak zgodnie z przyjętymi kryteriami, analizie porównawczej poddano 56 gatunków reprezentowanych w sumie przez osobników (tab. 1). Na punktach obserwacyjnych naliczono (222,2 os./h/punkt) wędrowne ptaki z 50 gatunków, a na transektach 3333 ptaki (92,6 os./km) z 32 gatunków. Tylko 26 gatunków (46,4%; N=56) zarejestrowano z użyciem obu zastosowanych metod. Podobieństwo jakościowe obu zgrupowań wędrownych ( punktowego i transektowego ) wyniosło QS=63,4%. Tabela 1. Wyniki punktowych i transektowych liczeń ptaków wędrownych w krajobrazie rolniczym pod Radzyniem Podlaskim jesienią 2013 r. % W/T procent ptaków wędrujących na liczeniach transektowych; + wartości <0,1 (podano wartości większe od 0) Table 1. Results of the point and transect counts of migrating birds in agricultural landscape near Radzyń Podlaski in the autumn % W/T percent of migrating birds estimated by using the transect counts, + values <0.1 (values higher than zero). (1) Species, (2) Point count, (3) Transect count, (4) Total, (5) Number of species, (6) Number of individuals Gatunek (1) Liczenie punktowe (2) Liczenie transektowe (3) Razem (4) N % N % N % % W/T Fringilla coelebs , , ,7 42,6 Alauda arvensis , , ,3 3,3 Hirundo rustica 791 7, , ,7 100,0 Columba palumbus 584 5,5 7 0, ,2 100,0 Chloris chloris 520 4,9 67 2, ,2 4,5 Motacilla flava 85 0, , ,9 Anthus pratensis 316 3, , ,1 Spinus spinus 329 3,1 20 0, ,5 100,0 Motacilla alba 204 1, , ,2 Cyanistes caeruleus 208 2,0 45 1, ,8 cd. tabeli na następnej stronie

5 Kulon 20 (2015) 81 cd. tabeli Parus major 200 1,9 10 0, ,5 Anthus trivialis 145 1,4 54 1, ,4 Pyrrhula pyrrhula 108 1, ,8 Garrulus glandarius 81 0,8 18 0,5 99 0,7 100,0 Anser fabalis 69 0,6 69 0,5 Emberiza schoeniclus 41 0,4 19 0,6 60 0,4 Fringilla montifringilla 45 0,4 13 0,4 58 0,4 23,1 Eremophila alpestris 51 0,5 0,2 51 0,4 Prunella modularis 35 0,3 8 0,2 43 0,3 87,5 Lullula arborea 37 0,3 4 0,1 41 0,3 Turdus philomelos 27 0,3 9 0,3 36 0,3 33,3 Plectrophenax nivalis 25 0,2 25 0,2 Acanthis flammea 23 0,2 23 0,2 Anthus cervinus 16 0, ,1 Buteo buteo ,4 18 0,1 77,0 Phylloscopus collybita ,3 14 0,1 Periparus ater Circus aeruginosus ,0 Buteo lagopus Calidris pugnax 7 0,2 7 + Loxia curvirostra Cygnus olor Erithacus rubecula Numenius arquata Circus pygargus ,0 Accipiter nisus Emberiza hortulana Linaria flavirostris Pernis apivorus Coccothraustes coccothraustes Turdus merula cd. tabeli na następnej stronie

6 82 Kulon 20 (2015) cd. tabeli Turdus iliacus Troglodytes troglodytes Falco columbarius Pluvialis squatarola Larus canus Larus cachinnans Clanga pomarina Gallinago gallinago Falco subbuteo Falco peregrinus Cuculus canorus Phylloscopus trochilus Turdus viscivorus Oenanthe oenanthe Saxicola rubetra Liczba gatunków (5) Liczba osobników (6) % % % 28,6% (N=953) Wyłącznie w czasie obserwacji punktowych odnotowano 24 gatunki. Były to: łabędź niemy Cygnus olor, gęś zbożowa Anser fabalis, trzmielojad Pernis apivorus, krogulec Accipiter nisus, sokół wędrowny Falco peregrinus, kobuz Falco subbuteo, drzemlik Falco columbarius, orlik krzykliwy Clanga pomarina, kszyk Gallinago gallinago, siewnica Pluvialis squatarola, mewa siwa Larus canus, mewa białogłowa Larus cachinnans, grubodziób Coccothraustes coccothraustes, rzepołuch Carduelis flavirostris, piecuszek Phylloscopus trochilus, czeczotka Carduelis flammea, gil P. pyrrhula, krzyżodziób świerkowy Loxia curvirostra, śnieguła Plectrophenax nivalis, ortolan Emberiza hortulana, sosnówka Periparus ater, górniczek Eremophila alpestris, paszkot Turdus viscivorus, kos Turdus merula. Natomiast tylko na transektach wykryto 6 gatunków: batalion Calidris pugnax, kulik wielki Numenius arquata, kukułka Cuculus canorus, strzyżyk Troglodytes troglodytes, białorzytka Oenanthe oenanthe, pokląskwa Saxicola rubetra. W grupie analizowanych gatunków najliczniej (>5% zgrupowania) były reprezentowane trzy: zięba Fringilla coelebs 49,7%, skowronek Alauda arvensis 12,3% i dymówka Hirundo rustica 7,7% wszystkich ptaków. Próg 1% dominacji przekroczyło jeszcze 9 dalszych gatunków: grzywacz Columba palumbus 4,2%,

7 Kulon 20 (2015) 83 dzwoniec Carduelis chloris 4,2%, pliszka żółta Motacilla flava 3,9%, świergotek łąkowy Anthus pratensis 3,1%, czyż Spinus spinus 2,5%, pliszka siwa Motacilla alba 2,2%, modraszka Cyanistes caeruleus 1,8%, bogatka Parus major 1,5%, świergotek drzewny Anthus trivialis 1,4% (tab. 1). Podczas badań metodą transektową, ptaki wędrujące w momencie obserwacji stanowiły 28,6% wszystkich osobników (N=953, tab. 1). Były wśród nich wszystkie błotniaki Circus spp., grzywacze, czyże, dymówki, ponadto większość myszołowów Buteo buteo i pokrzywnic Prunella modularis (tab. 1). Wskaźnik podobieństwa struktury dominacji obliczony dla punktowego i transektowego zgrupowania ptaków wędrownych osiągnął wartość Re=73,0%. Tab. 2. Porównanie ustalonej metodami punktową (P) i transektową (T) liczebności najliczniejszych gatunków ptaków wędrujących w krajobrazie rolniczym pod Radzyniem Podlaskim jesienią 2013 r. oraz wartości korelacji rang Spearmana (r s ) i procentowego wskaźnika podobieństwa dynamiki liczebności PD. Dla korelacji rang podano także istotność statystyczną (p) Table 2. Comparison of the point (P) and transect (T) estimates of numbers of the most abundant bird species migrating in the agricultural landscape near Radzyń Podlaski in autumn 2013, and the values of the Spearman rank correlation (r s ) and percentage index of similarity in their number dynamics (PD). Statistical significance of rank correlation (p) is given in parentheses Gatunek (1) Metoda (2) 19VIII 28VIII 8 IX 15 IX Data liczenia (3) 22 IX 29 IX 6 X 14 X 23 X 28 X 11XI 18 XI r s PD (%) Alauda arvensis Fringilla coelebs Anthus pratensis T ,93 (p<0,001) 85,5 P T ,87 (p<0,001) 51,2 P T ,91 (p<0,001) 74,7 P Hirundo rustica T ,78 P (p<0,01) 69,8 Motacilla alba T ,98 (p<0,001) 80,9 P cd. tabeli na następnej stronie

8 84 Kulon 20 (2015) cd. tabeli Motacilla flava Anthus trivialis T ,98 (p<0,001) 60,8 P T ,92 (p<0,001) 51,6 P Cyanistes caeruleus T ,28 P (p=0,38) 77,7 Emberiza schoeniclus T ,85 (p<0,001) 80,8 P Chloris chloris T ,03 P (p=0,91) 27,8 Korelacja rang Spearmana wykazała dodatnią zależność ustalonych obiema metodami dynamik liczebności dla 8 spośród 10 najliczniejszych gatunków. Dla modraszki i dzwońca nie wykazano istotnych statystycznie zależności w liczebności szacowanej dwiema metodami (tab. 2). Jednak wartości wskaźnika podobieństwa dynamiki liczebności osiągnęły wartości poniżej 70%, aż dla pięciu gatunków ptaków (tab. 2). Również analiza rycin obrazujących przebieg dynamiki (ryc. 1-8) wskazuje na analogiczne wnioski, ponieważ terminy tzw. szczytów liczebności ustalonych na podstawie obu metod rozmijały się w przypadku pięciu gatunków: zięba, pliszka żółta, świergotek drzewny, świergotek łąkowy i dzwoniec. Tylko dwa gatunki: pliszka siwa (ryc. 4) i dymówka (ryc. 8) wyróżniały się identycznymi terminami najwyższych liczebności, natomiast dla pozostałych najliczniej migrujących tu gatunków wykazano odmienny obraz dynamiki uzyskany obiema metodami (ryc. 1-3, 5-7). Uwzględniając wyniki uzyskane dwiema metodami najwięcej, bo aż 13 gatunków uzyskało najwyższą liczebność w 3. dekadzie września (grzywacz, świergotek łąkowy, świergotek rdzawogardły, pliszka siwa, zięba, dzwoniec, czyżyk, lerka, bogatka, modraszka, sójka, pokrzywnica, śpiewak). Tylko trzy gatunki (skowronek, jer, potrzos) najliczniej wędrowały w 1. dekadzie października, a w połowie września: dymówka i świergotek drzewny, natomiast pliszka żółta w sierpniu.

9 Kulon 20 (2015) 85 % (1) TRANSEKTY (2) N=54 PUNKTY (3) N= VIII 28 VIII 8 IX 15 IX 22 IX 29 IX 6 X 14 X 23 X 28 X 11 XI 18 XI Ryc. 1. Dynamika względnej liczebności (%) (1) świergotka drzewnego Anthus trivialis jesienią 2013 roku pod Radzyniem Podlaskim na podstawie liczeń transektowych (2) oraz punktowych (3). Wartości N przyjęte jako 100% z Tabeli 1, Fig. 1. Dynamics of relative abundance (%) (1) of Tree Pipit Anthus trivialis in autumn 2013 near Radzyń Podlaski based on transect counts (2) and point counts (3). The values of N shown in Table 1 are taken as 100% % (1) TRANSEKTY (2) N=117 PUNKTY (3) N= VIII 28 VIII 8 IX 15 IX 22 IX 29 IX 6 X 14 X 23 X 28 X 11 XI 18 XI Ryc. 2. Dynamika względnej liczebności (%) (1) świergotka łąkowego Anthus pratensis jesienią 2013 roku pod Radzyniem Podlaskim na podstawie liczeń transektowych (2) oraz punktowych (3). Wartości N przyjęte jako 100% z Tabeli 1 Fig. 2. Dynamics of relative abundance (%) (1) of Meadow Pipit Anthus pratensis in autumn 2013 near Radzyń Podlaski based on transect counts (2) and point counts (3). The values of N shown in Table 1 are taken as 100%

10 86 Kulon 20 (2015) % (1) TRANSEKTY (2) N=461 PUNKTY (3) N= VIII 28 VIII 8 IX 15 IX 22 IX 29 IX 6 X 14 X 23 X 28 X 11 XI 18 XI Ryc. 3. Dynamika względnej liczebności (%) (1) pliszki żółtej Motacilla flava jesienią 2013 roku pod Radzyniem Podlaskim na podstawie liczeń transektowych (2) oraz punktowych (3). Wartości N przyjęte jako 100% z Tabeli 1 Fig. 3. Dynamics of relative abundance (%) (1) of Yellow Wagtail Motacilla flava in autumn 2013 near Radzyń Podlaski based on transect counts (2) and point counts (3). The values of N shown in Table 1 are taken as 100% % (1) TRANSEKTY (2) N=106 PUNKTY (3) N= VIII28 VIII 8 IX 15 IX 22 IX 29 IX 6 X 14 X 23 X 28 X 11 XI 18 XI Ryc. 4. Dynamika względnej liczebności (%) (1) pliszki siwej Motacilla alba jesienią 2013 roku pod Radzyniem Podlaskim na podstawie liczeń transektowych (2) oraz punktowych (3). Wartości N przyjęte jako 100% z Tabeli 1 Fig. 4. Dynamics of relative abundance (%) (1) of White Wagtail Motacilla alba in autumn 2013 near Radzyń Podlaski based on transect counts (2) and point counts (3). The values of N shown in Table 1 are taken as 100%

11 Kulon 20 (2015) 87 % (1) TRANSEKTY (2) N=1381 PUNKTY (3) N= VIII 28 VIII 8 IX 15 IX 22 IX 29 IX 6 X 14 X 23 X 28 X 11 XI 18 XI Ryc. 5. Dynamika względnej liczebności (%) (1) zięby Fringilla coelebs jesienią 2013 roku pod Radzyniem Podlaskim na podstawie liczeń transektowych (2) oraz punktowych (3). Wartości N przyjęte jako 100% z Tabeli 1 Fig. 5. Dynamics of relative abundance (%) (1) of Chaffinch Fringilla coelebs in autumn 2013 near Radzyń Podlaski based on transect counts (2) and point counts (3). The values of N shown in Table 1 are taken as 100% % (1) TRANSEKTY (2) N = 67 PUNKTY (3) N = VIII 28 VIII 8 IX 15 IX 22 IX 29 IX 6 X 14 X 23 X 28 X 11 XI 18 XI Ryc. 6. Dynamika względnej liczebności (%) (1) dzwońca Chloris chloris jesienią 2013 roku pod Radzyniem Podlaskim na podstawie liczeń transektowych (2) oraz punktowych (3). Wartości N przyjęte jako 100% z Tabeli 1 Fig. 6. Dynamics of relative abundance (%) (1) of Greenfinch Chloris chloris in autumn 2013 near Radzyń Podlaski based on transect counts (2) and point counts (3). The values of N shown in Table 1 are taken as 100%

12 88 Kulon 20 (2015) % (1) TRANSEKTY (2) N=651 PUNKTY (3) N= VIII 28 VIII 8 IX 15 IX 22 IX 29 IX 6 X 14 X 23 X 28 X 11 XI 18 XI Ryc. 7. Dynamika względnej liczebności (%) (1) skowronka Alauda arvensis jesienią 2013 roku pod Radzyniem Podlaskim na podstawie liczeń transektowych (2) oraz punktowych (3). Wartości N przyjęte jako 100% z Tabeli 1 Fig. 7. Dynamics of relative abundance (%) (1) of Skylark Alauda arvensis in autumn 2013 near Radzyń Podlaski based on transect counts (2) and point counts (3). The values of N shown in Table 1 are taken as 100% % (1) TRANSEKTY (2) N= 292 PUNKTY (3) N= VIII 28 VIII 8 IX 15 IX 22 IX 29 IX 6 X 14 X 23 X 28 X 11 XI 18 XI Ryc. 8. Dynamika względnej liczebności (%) (1) dymówki Hirundo rustica jesienią 2013 roku pod Radzyniem Podlaskim na podstawie liczeń transektowych (2) oraz punktowych (3). Wartości N przyjęte jako 100% z Tabeli 1 Fig. 8. Dynamics of relative abundance (%) (1) of Swallow Hirundo rustica in autumn 2013 near Radzyń Podlaski based on transect counts (2) and point counts (3). The values of N shown in Table 1 are taken as 100%

13 Kulon 20 (2015) 89 Dyskusja Wyniki uzyskane pod Radzyniem Podlaskim przyniosły wnioski analogiczne do tych, jakie wcześniej wykazano w tym makroregionie, pod Siedlcami (Dombrowski 2013a). W przypadku obu tych badań, pomimo podobieństwa składu jakościowego (QS) oraz struktury dominacji (Re) w zgrupowaniach punktowym i transektowym, podobieństwo dynamik liczebności ustalonych tymi dwiema metodami było u najliczniejszych gatunków na tyle małe, że metod tych nie można stosować zastępczo przy badaniach wędrówek. Szczególnie należy podkreślić odmienne zestawy gatunków, dla których porównywane badania pokazały gatunki z podobnym terminem tzw. szczytów liczebności w obu zastosowanych metodach. Pod Radzyniem Podlaskim, w badaniach transektowych oraz punktowych szczyty ich liczebności wystąpiły w tym samym okresie w przypadku dymówki i pliszki siwej, natomiast pod Siedlcami były to: skowronek, świergotek łąkowy i potrzos (Dombrowski 2013a). Również w badaniach pod Radzyniem Podlaskim wartość wskaźnika PD oraz test rang Spearmana wskazały na odmienne gatunki. Najwyższe wartości przynajmniej 0,80 korelacji testu rang Spearmana wykazano dla 7 gatunków (skowronek, zięba, świergotek łąkowy, pliszka siwa, pliszka żółta, świergotek drzewny i potrzos), podczas gdy wartości >80% dla wskaźnika PD uzyskano tylko w przypadku 3 gatunków: skowronka, pliszki siwej i potrzosa. Analogiczne zależności w badaniach pod Siedlcami wskazano odpowiednio dla 6 i jednego gatunku (Dombrowski 2013a). Konkluzja z obu tych badań jest analogiczna: żadna z tych metod nie oddaje w pełni przebiegu wędrówek ptaków i obie metody z pewnością się uzupełniają, bowiem jedna lepiej oddaje aktywną fazą wędrówki, czyli dalekodystansowy przelot, a druga fazę postojową. Dlatego optymalne jest równoległe stosowanie obu metod oraz prezentowanie obok siebie wyników uzyskanych na podstawie obu metod w prezentowanych rycinach z dynamiką zmian ich liczebności. Liczenia z punktów dawały więcej obserwacji osobników na 1 h obserwacji, niż z transektów. Przy 2-krotnie większych nakładach czasowych na liczenia punktowe, liczebności łączne osobników (dla gatunków z wykresów) były 3-5 krotnie wyższe dla punktów, niż dla transektów, jakkolwiek teoretycznie powinny być wyższe tylko 2-krotnie. Przy niskich liczebnościach łącznych, dynamika pochodząca z liczeń transektowych jest często bardziej przypadkowa. Czas obserwacji w ciągu danego dnia na punktach obserwacyjnych na obu obszarach, był identyczny, trwał bowiem po 4 godziny. Z tego powodu porównano wyniki uzyskane z zastosowaniem tylko tej metody, wykorzystując analogiczny okres (sierpień październik), w którym na obserwacje przeznaczono 48 godzin pod Siedlcami (Dombrowski 2013a) oraz 40 godzin pod Radzyniem Podlaskim (tab. 3).

14 90 Kulon 20 (2015) Tab. 3. Porównanie wyników obserwacji punktowych pod Radzyniem Podlaskim (19 VIII-28 X 2013) i Siedlcami (23 VIII-24 X 2012), + wartości <0,1 Table 3. Comparison of the results of point counts near Radzyń Podlaski (19 August-28 November 2013) and near Siedlce (23 August-24 November 2012), + values <0.1. (1) Species, (2) Percentage, (3) Number of individuals/hour Gatunek (1) Radzyń Podlaski Udział % (2) Liczba osobników/godzinę (3) Siedlce (Dombrowski 2013a) Radzyń Podlaski Siedlce (Dombrowski 2013a) Fringilla coelebs 52,3 29,8 139,5 34,8 Alauda arvensis 10,0 38,3 26,8 45,5 Hirundo rustica 7,4 19,8 Columba palumbus 5,5 1,7 14,6 0,6 Chloris chloris 4,9 13,0 Motacilla flava 0,8 2,1 2,1 1,5 Anthus pratensis 3,0 6,8 7,9 6,7 Spinus spinus 3,1 3,0 8,2 5,0 Motacilla alba 1,9 3,6 5,1 3,0 Cyanistes caeruleus 2,0 3,6 5,2 3,5 Parus major 1,9 2,9 5,0 2,3 Anthus trivialis 1,4 1,7 3,6 1,8 Garrulus glandarius 1,0 0,9 4,0 1,4 Pyrrhula pyrrhula 0,8 1,9 Anser fabalis 0,6 1,7 Emberiza schoeniclus 0,4 1,5 1,0 1,2 Fringilla montifringilla 0,4 0,1 1,1 0,1 Prunella modularis 0,3 0,7 0,9 0,8 Lullula arborea 0,3 + 0,9 + Turdus philomelos 0,3 0,1 0,7 0,1 Anthus cervinus 0,2 0,1 0,4 0,1 Periparus ater + 0,7 0,3 1,1 Eremophila alpestris + 0,1 Circus aeruginosus + 0,1 0,2 0,2 cd. tabeli na następnej stronie

15 Kulon 20 (2015) 91 cd. tabeli Buteo buteo 0,2 0,8 0,1 1,0 Phylloscopus collybita 0,2 0,1 Loxia curvirostra + 0,2 Cygnus olor + + 0,2 + Buteo lagopus + 0,1 Erithacus rubecula + + Circus pygargus Accipiter nisus 0,1 0,1 Emberiza hortulana + 0,1 Pernis apivorus + + 0,1 + Coccothraustes coccothraustes + 0,1 Turdus merula + + 0,1 + Turdus iliacus + 0,1 + 0,1 Pluvialis squatarola + + Larus canus + + Larus cachinnans + + Clanga pomarina Gallinago gallinago + + Falco subbuteo + + Falco peregrinus + + Phylloscopus trochilus + + Turdus viscivorus + + Grus grus 0,2 0,6 Anser anser 0,2 0,4 Ardea cinerea + + Acanthis flammea 0,1 0,1 Buteo rufinus + + Charadrius morinellus + + Oriolus oriolus + + Serinus serinus % (N=10664) 100% (N=5478) 224,0 137,0

16 92 Kulon 20 (2015) Podobieństwo składu gatunkowego zgrupowań wędrownych zarejestrowanych w obu rejonach w trakcie stacjonarnych obserwacji było wysokie (QS=65%). Nieco większa była różnica struktury dominacji, bowiem wartość wskaźnika Re wyniosła 53,8%. Na tak znaczącą różnicę wskaźnika Re wpłynęły z pewnością duże różnice liczebności najliczniejszych gatunków ptaków, co z kolei przełożyło się na odmienne ich proporcje procentowe (tab. 3). Różnice te mogły wynikać m.in. z wcześniejszych obserwacji pod Radzyniem Podlaskim, gdzie zawsze rozpoczynano je o wschodzie Słońca, podczas gdy pod Siedlcami nawet do 2 godzin później (Dombrowski 2013a). Z tego powodu szczególnie duże różnice dotyczyły gatunków intensywnie migrujących już od wschodu słońca, a liczba takich gatunków jest dość znaczna, co wykazano w trakcie osobnych badań wykonanych pod Siedlcami w roku 2013 (Dombrowski 2013b). W przypadku bardzo wcześnie migrującej zięby, średnia jej liczebność na godzinę obserwacji była aż 3-krotnie wyższa pod Radzyniem Podlaskim, niż pod Siedlcami (tab. 3). Natomiast skowronek migrujący w późniejszych, niż zięba godzinach, był pod Radzyniem Podlaskim wyraźnie mniej liczny, niż pod Siedlcami (tab. 3), gdzie obserwacje rozpoczynano później. Również znaczne różnice dotyczyły grzywacza, a intensywnie wędrujące w roku 2013 pod Radzyniem Podlaskim dymówki i dzwońce, w ogóle nie były zarejestrowane w roku 2012 pod Siedlcami. W porównaniach intensywności przelotu określonych gatunków ptaków na różnych obszarach, należy uwzględniać porę rozpoczynania liczeń, na co wskazują zarówno niniejsze analizy porównawcze, jak i osobno publikowane wyniki badań (Dombrowski 2013b) Dziękuję Arturowi Goławskiemu za wykonanie obliczeń statystycznych, Przemkowi Chylareckiemu za cenne uwagi a firmie Windprojekt za sfinansowanie badań terenowych. Literatura Chmielewski S Przeloty i zimowanie ptaków w krajobrazie rolniczym Wysoczyzny Rawskiej. Kulon 14: Chylarecki P., Kajzer K., Polakowski M., Wysocki D., Tryjanowski P., Wuczyński A Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki. GDOŚ, Warszawa. Dombrowski A Dynamika awifauny w otwartym krajobrazie rolniczym Wysoczyzny Siedleckiej w okresie pozalęgowym. Kulon 17: Dombrowski A. 2013a. Wpływ różnych metod na wyniki liczeń ptaków wędrownych w okresie jesiennym w krajobrazie rolniczym Wysoczyzny Siedleckiej. Dubelt 5: Dombrowski A. 2013b. Dzienna dynamika przelotu ptaków w krajobrazie rolniczym pod Siedlcami. Dubelt Jermaczek Jakościowa i ilościowa charakterystyka awifauny pól okolic Kosieczyna w woj. zielonogórskim. Praca magisterska, UAM Poznań.

17 Kulon 20 (2015) 93 Pagórski P Dynamika liczebności awifauny w otwartym krajobrazie rolniczym Wzniesień Mławskich w okresie jesienno-zimowym. Kulon 18: Pugacewicz E Zarys dynamiki liczebności ptaków w okresie jesiennym na polach pod Hajnówką w 1981 roku. Dubelt 1: Pugacewicz E Zarys dynamiki jesiennego i wiosennego przelotu ptaków na polach pod Hajnówką. Dubelt 5: Adres autora: ul. Świerkowa 18, Siedlce, adomb@wp.pl