Związki między ocenami jakości życia dzieci z domów dziecka na tle ich rówieśników z rodzin własnych

Transkrypt

1 Van Probl Damme-Ostapowicz Hig Epidemiol 2009, K i 90(4): wsp. Związki między ocenami jakości życia dzieci z domów dziecka na tle ich Związki między ocenami jakości życia dzieci z domów dziecka na tle ich rówieśników z rodzin własnych Relationships between the assessment of the quality of life of children from children s homes against their peers from their own families Katarzyna Van Damme-Ostapowicz 1/, Elżbieta Krajewska-Kułak 1/, Wojciech Kułak 2/, Cecylia Łukaszuk 1/, Irena Wrońska 1,3/, Marek Szczepański 4/, Hanna Rolka 1/, Krystyna Kowalczuk 1/, Krystyna Klimaszewska 1/, Dorota Kondzior 1/, Agnieszka Szyszko-perłowska 1/, Beata Kowalewska 1/ 1/ Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 2/ Klinika Rehabilitacji Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 3/ Katedra Rozwoju Pielęgniarstwa, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 4/ Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Cel. Celem było ustalenie związków występujących pomiędzy ocenami kategorii jakości życia dzieci wychowujących się w Domu Dziecka oraz porównanie uzyskanych wyników z grupą rówieśników wychowanków z własnych rodzin. Materiał i metody. Do realizacji przyjętego celu wykorzystana była metoda sondażu diagnostycznego przy pomocy kwestionariusza ankiety. W pierwszym etapie badań zgromadzono 122 ankiety Kindl wśród dzieci wychowujących się w Domach Dziecka w województwie podlaskim oraz zebrano 122 ankiety Kindl wśród dzieci z grupy kontrolnej. W etapie drugim przeprowadzono badania pogłębione w tym samym środowisku, w grupie 180 dzieci wychowujących się w Domach Dziecka oraz 180 dzieci w grupie kontrolnej za pomocą Ankiety Dzieci opracowanej na podstawie WHOQOL-Bref. Wyniki. W ankiecie Kindl w grupie kontrolnej stwierdzono najsilniejszą korelację dla stanu fizycznego i dobrego samopoczucia r=0,71; najsłabszą korelację dla związków społecznych i stanu fizycznego r=0,53. W grupie badanej występowała najsilniejsza korelacja dla dobrego samopoczucia i funkcjonowania w codziennym życiu r=0,67; najsłabsza korelacja dla stanu fizycznego i funkcjonowania w codziennym życiu r=0,49. Ankieta Dzieci wykazała, że korelacje środowiska z relacjami społecznymi były identyczne w obu grupach (r=0,54), ale już dla pozostałych czterech kategorii: jakość życia (r=0,65), zdrowie (r=0,60), dziedzina fizyczna (r=0,79), dziedzina psychologiczna (r=0,73) dużo większa była siła związku w grupie badanej. Wnioski. Stwierdzono najsilniejsze skorelowanie ocen kategorii jakości życia ankiety Kindl w grupie kontrolnej w dziedzinach: stan fizyczny i dobre samopoczucie z punktu widzenia psychologii oraz występowanie najsilniejszych korelacji w grupie badanej: dobre samopoczucie i funkcjonowanie w codziennym życiu. W Ankiecie Dzieci stwierdzono, że w grupie badanej, była dużo większa siła związku dla ocen kategorii środowisko z kategoriami: jakość życia, zdrowie, dziedzina fizyczna, dziedzina psychologiczna, a w grupie kontrolnej występowała przeciętna korelacja pomiędzy kategoriami: dziedzina fizyczna i dziedzina psychiczna. Słowa kluczowe: dzieci z domów dziecka, dzieci, jakość życia, związki pomiędzy ocenami kategorii jakości życia Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Aim. The aim of study was to establish the existence of relationships between the assessments of the categories of the quality of life made by children brought up in a Children s Home and the comparison of the results with those obtained from peers brought up in their own families. Material and methods. The aim was realised using a method of diagnostic survey completed with a questionnaire form. In the first stage 122 Kindl questionnaires were collected among children brought up in Children s Homes located in the Podlaskie district and 122 Kindl questionnaires were collected among children of a control group, living in the same region. In the second stage, broadened studies were completed in the same environment: in a group of 180 children brought up in Children s Homes and in a control group, using a Children s Questionnaire based on WHOQOL-Bref. Results. In the Kindl questionnaire, in the control group the strongest correlation was found for physical condition and well-being (r=0.71); and the weakest correlation was found for social relations and physical condition (r=0.53). In the test group the strongest correlation was found for good feeling and everyday function (r=0.67); and the weakest for physical condition and everyday functioning (r=0.49). Children s Questionnaire indicated that the correlations of environment and social relations were identical for both groups (r=0.54), but for the other four categories: quality of life (r=0.65), health (r=0.60), physical domain (r=0.79), psychological domain (r=0.73) the relation strength was much higher in the test group. Conclusions. The existence of the strongest correlation between the assessments of individual categories of quality of life made by members of the control group was found for areas: physical condition and well-being, from the psychological point of view; and the existence of the strongest correlations in the test group in areas: well-being and everyday functioning. The Children s Questionnaire indicated that in the test group there was a much higher strength of relationship for assessments in the category of environment with categories: quality of life, health, physical domain, psychological domain; and in the control group there was a moderate correlation between the categories: physical domain and mental domain. Key words: Children s Home children, children, quality of life, relations between assessments of the categories of life quality Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Katarzyna Van Damme-Ostapowicz Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego ul. M. Skłodowskiej-Curie 7A, Białystok tel. (+48-85) , Katarzyna.Ostapowicz@gmail.com

2 578 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Wykaz skrótów WHOQOL-Bref (World Heatlh Organization Quality of Life BREF Assessment) Instrument: wersja krótka Kindl nazwa wystandaryzowanej ankiety niemieckiej dla dzieci w wieku 8-16 lat (name of a standardized German questionnaire for children aged 8-16) r korelacja (correlation) Obecnie w zasadzie nie istnieje już problem sieroctwa biologicznego, a coraz częściej sieroctwa społecznego, gdyż w Domach Dziecka tylko kilka procent wychowanków jest sierotami naturalnymi. Natomiast dominują problemy dzieci nieumiejętnie lub źle traktowanych przez rodziców [13,14,15,16, 17,18,19,20]. Z przypadkami zaniedbania dziecka mamy do czynienia wtedy, gdy rodzina nie zaspokaja istotnych komplementarnych potrzeb dziecka zarówno psychicznych, jak i fizycznych [21,22]. Powszechnie wiadomo, że już od dłuższego czasu instytucja Domu Dziecka przeżywa poważne problemy [7,23,24,25]. Kryzys ekonomiczny ujemnie odbija się na usługach świadczonych przez ośrodki na rzecz dzieci osieroconych. Permanentny niedostatek pieniędzy na remonty, wyposażenie pomieszczeń, środki czystości, ubranie podopiecznych, pomoce szkolne i wyżywienie prowadzi do zadłużenia, przyspieszonej dewastacji budynków, a co się z tym wiąże do systematycznego pogarszania warunków życia wychowanków. Brakuje środków na organizacje wycieczek, wypoczynku letniego i zimowego. Ponadto duża fluktuacja kadry pedagogicznej jest już zjawiskiem codziennym. Liczne doniesienia z literatury wskazują na mierny stan zdrowia dzieci wychowujących się w Domach Dziecka, co równocześnie wpływa na poziom ich jakości życia [5,26,27,28]. Materiał i metody Badanie przeprowadzono po uzyskaniu zgody R-I-00.23/2006 Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku i po uzyskaniu zgody Dyrekcji Domów Dziecka, rodziców lub prawnego opiekuna dziecka. Badania podzielono na dwa etapy. W pierwszym etapie badań zgromadzono 122 ankiety Kindl wśród dzieci wychowujących się w Domach Dziecka w województwie podlaskim: Białystok, Krasne, Supraśl, Łomża, Nowa Pawłówka oraz zebrano 122 ankiety Kindl wśród dzieci z grupy kontrolnej, wychowujących się w tych samych rejonach, co badane dzieci z placówek opiekuńczo-wychowawczych. Do realizacji przyjętego celu wykorzystana była metoda sondażu diagnostycznego przy pomocy wystandaryzowanej ankiety KINDL, opracowanej przez Wydział Psychologii Medycznej w Hamburgu, stosowanej wśród dzieci w wieku 8-16 lat. Narzędzie zawiera 40 jednostek w pięciopunktowej skali Likerta od nigdy do zawsze do oceny czterech wymiarów jakości życia: dobrego samopoczucia z punktu widzenia psychologii (11 jednostek), stanu fizycznego (9 jednostek) związków społecznych (9 jednostek) i zdolność do funkcjonowania w codziennym życiu (11 jednostek) [29]. W etapie drugim przeprowadzono badania pogłębione w tym samym środowisku, w grupie 180 dzieci wychowujących się w Domach Dziecka oraz 180 dzieci w grupie kontrolnej za pomocą Ankiety Dzieci opracowanej na podstawie WHOQOL-Bref według Wołowickiej i Jaracz w modyfikacji własnej. Ankieta zawiera 25 pytań, analizuje 4 podstawowe domeny życia: dziedzina fizyczna, dziedzina psychologiczna, relacje społeczne, środowisko, 24 kategorie oraz globalną jakość życia i samoocenę stanu zdrowia (wersja krótka umożliwia otrzymanie profilu jakości życia w zakresie czterech dziedzin). Skala zawiera również pozycje (pytania), które analizowane są oddzielnie: pytanie 1: dotyczące indywidualnej ogólnej percepcji jakości życia, pytanie 2: dotyczące indywidualnej, ogólnej percepcji własnego zdrowia. Punktacja dziedzin odzwierciedla indywidualne percepcje jakości życia w zakresie tych dziedzin. Punktacja dziedzin ma kierunek pozytywny co oznacza, że im większa liczba punktów tym lepsza jakość życia [30]. W celu ustalenia związków występujących pomiędzy ocenami kategorii jakości życia dzieci wychowujących się w Domu Dziecka oraz porównania uzyskanych wyników z grupą rówieśników wychowanków z własnych rodzin wykorzystano następujące metody statystyczne: histogramy, wykresy rozrzutu: różne typy wykresów statystycznych, za pomocą których przedstawiono uzyskane wyniki badań. analiza korelacji i analiza skupień: techniki służące do badania związków pomiędzy ocenami dokonanymi dla poszczególnych kategorii jakości życia. współczynniki korelacji rang Spearmana, aby zbadać: związki pomiędzy kategoriami jakości życia. Współczynniki korelacji rang Spearmana mogą przyjmować wartości z zakresu -1 do 1, jak każda miara korelacji. Poniższa skala służy pomocą w ocenie siły korelacji: r : 0-0,3 brak korelacji, r : 0,3-0,5 słaba korelacja, r : 0,5-0,7 przeciętna korelacja, r : 0,7-0,9 silna korelacja, r : 0,9-1 bardzo silna korelacja.

3 Van Damme-Ostapowicz K i wsp. Związki między ocenami jakości życia dzieci z domów dziecka na tle ich jednoczynnikowa analiza wariancji (ANOVA): porównanie przeciętnej oceny jakości życia w poszczególnych kategoriach jakości życia w zależności od przynależności do grupy kontrolnej lub badanej. Metoda ta pozwala na ocenienie na podstawie danych z przebadanej próby, czy są podstawy do odrzucenia hipotezy o równości wartości przeciętnych jakości życia w obu porównywanych populacjach. Wyniki Zbadano zależności pomiędzy ocenami kategorii jakości życia dzieci wychowujących się w Domu Dziecka, a uzyskane wyniki badań własnych przedstawiające związki pomiędzy ocenami dzieci składowych jakości życia prezentuje poniższa rycina 1. Na wykresach rozrzutu każdemu dziecku odpowiada jeden punkt, wykresy te pozwalają ocenić związki pomiędzy badanymi kategoriami jakości życia, wychwycić ewentualne przypadki odstające np. osoby, które wysoko oceniły związki społeczne, a nisko funkcjonowanie w codziennym życiu i ewentualne błędy w danych. Wyodrębnienie grupy badanej i kontrolnej pozwoliło również wzrokowo ocenić wpływ wychowywania się podopiecznych w Domu Dziecka na samoocenę jakości życia dzieci. Na przekątnej zamieszczono histogramy rozkładów poszczególnych kategorii jakości życia dla grupy badanej i kontrolnej łącznie. Wartości na osiach wykresów rozrzutu odpowiadają cechom zaznaczonym na histogramach. Wykres w prawym górnym rogu ma na osi pionowej dobre samopoczucie, zaś na osi poziomej funkcjonowanie w codziennym życiu. Natomiast dla odmiany wykres w lewym, dolnym rogu obrazuje związek pomiędzy tymi samymi kategoriami jakości życia, tyle tylko, że ich usytuowanie na osi jest odwrotne. Z tak złożonego wykresu stwierdzić można znaczne skorelowanie ocen jakości życia w rozważanych czterech kategoriach. Osoby oceniające wyżej swoją jakość życia w jednej kategorii, czynią to też na ogół w pozostałych. Ponadto analiza wzrokowa pozwala potwierdzić wnioski wyciągnięte na podstawie testu ANOVA, że środek ciężkości chmury punktów odpowiadającej osobom z grupy badanej leży bliżej początku układu współrzędnych, co się wiąże z niższą oceną niż osób z grupy kontrolnej. Wyjątek stanowią wykresy, w których na jednej z osi znajduje się stan fizyczny, ponieważ tu widać, iż ze względu na tę kategorię jakości życia respondenci z obu grup są wymieszani. W uzupełnieniu graficznej analizy powiązań pomiędzy różnymi kategoriami jakości życia wyznaczone zostały współczynniki korelacji. Uzyskane wyniki prezentuje tabela I. Dobre samopoczucie Grupa kontrolna Stan fizyczny Grupa badana Związki społeczne Funkcjonowanie w codziennym życiu Ryc. 1. Związki pomiędzy poszczególnymi ocenami kategorii jakości życia Fig. 1. Correlations between individual categories of life quality Tabela I. Współczynniki korelacji rang Spearmana pomiędzy kategoriami jakości życia (nad przekątną zamieszczono wartości dla grupy kontrolnej zaś pod przekątną dla grupy badanej) Table I. Spearman s rank correlation coefficients between categories of life quality (over the diagonal control group values, under the diagonal test group values) Kategoria jakości życia /categories of life quality (1) (2) (3) (4) Dobre samopoczucie/well-being (1) 1 0,71 0,66 0,67 Stan fizyczny/physical condition (2) 0,62 1 0,53 0,55 Związki społeczne/social relations (3) 0,63 0,55 1 0,65 Funkcjonowanie w codziennym życiu /everyday functioning (4) 0,67 0,49 0,58 1 Można stwierdzić dość silny związek pomiędzy ocenami kategorii jakości życia ponieważ zdecydowana większość wyznaczonych współczynników znajduje się w przedziale 0,5-0,7, Warto zwrócić też uwagę, że siła korelacji nie zależała w znaczący sposób od przynależności do grupy kontrolnej lub badanej. W grupie kontrolnej można stwierdzić najsilniejszą korelację dla stanu fizycznego i dobrego samopoczucia r = 0,71; najsłabszą korelację dla związków społecznych i stanu fizycznego r = 0,53. W grupie badanej występowała najsilniejsza korelacja dla dobrego samopoczucia i funkcjonowania w codziennym życiu r = 0,67; najsłabsza korelacja dla stanu fizycznego i funkcjonowania w codziennym życiu r = 0,49. Podsumowując uzyskane wyniki badań własnych można stwierdzić: występowanie skorelowania ocen kategorii jakości życia w następujących dziedzinach: dobre samopoczucie z punktu widzenia psychologii, stan fizyczny, związki społeczne, funkcjonowanie w codziennym życiu; osoby oceniające wyżej swoją jakość życia w jednej kategorii, czyniły to też na ogół

4 580 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): w pozostałych; respondenci z Domów Dziecka niżej ocenili następujące kategorie jakości życia: dobre samopoczucie z punktu widzenia psychologii, związki społeczne, funkcjonowanie w codziennym życiu; oceny dzieci z obu badanych grup kategorii stan fizyczny były wymieszane; występowanie dość silnych związków pomiędzy ocenami kategorii jakości życia; siła korelacji pomiędzy kategoriami jakości życia nie zależała w znaczący sposób od przynależności do grupy kontrolnej lub badanej; występowanie najsilniejszych korelacje w grupie kontrolnej tj.: stan fizyczny i dobre samopoczucie z punktu widzenia psychologii oraz najsłabszych korelacji w tej grupie tj.: związki społeczne i stan fizyczny; występowanie najsilniejszych korelacji w grupie badanej tj.: dobre samopoczucie i funkcjonowanie w codziennym życiu oraz najsłabszych korelacji w tej grupie tj.: stan fizyczny i funkcjonowanie w codziennym życiu. Uzupełnieniem przeprowadzonej analizy jest zamieszczona poniżej rycina 2 przedstawiająca łączny rozkład zaobserwowanych wartości dla poszczególnych par kategorii jakości życia wyodrębnionych na podstawie Ankiety Dzieci. Można stwierdzić, że pomiędzy oceną jakości życia w poszczególnych dziedzinach istnieje dodatnia korelacja, ponieważ była ona nieco większa w grupie badanej. Zaobserwować też można, iż w grupie badanej występował dużo większy zakres ocen, gdyż były tam dzieci, które oceniały swoje życie całkiem wysoko, lecz była też spora grupa respondentów, której oceny zupełnie odbiegały od wartości dla grupy kontrolnej. W tabeli 2 przedstawiono wartości współczynników korelacji pomiędzy kategoriami jakości życia dla grupy kontrolnej i grupy badanej. Dziedzina fizyczna Grupa kontrolna Dziedzina psychologiczna Grupa badana Relacje społeczne Środowisko Ryc. 2. Przedstawione związki pomiędzy poszczególnymi kategoriami jakości życia Fig. 2. Presented correlations between individual categories of life quality Tabela II. Współczynniki korelacji rang Spearmana pomiędzy kategoriami jakości życia (nad przekątną zamieszczono wartości dla grupy kontrolnej zaś pod przekątną dla grupy badanej) Table II. Spearman s rank correlation coefficients between categories of life quality (over the diagonal control group values, under the diagonal test group values) Kategoria jakości życia /category of life quality (1) (2) (3) (4) (5) (6) Jakość życia/quality of life (1) 1 0,41 0,39 0,52 0,32 0,51 Zdrowie/health (2) 0,61 1 0,40 0,38 0,30 0,38 Dziedzina fizyczna /physical domain (3) 0,58 0,58 1 0,46 0,33 0,49 Dziedzina psychologiczna /psychological domain (4) 0,65 0,61 0,73 1 0,41 0,58 Relacje społeczne /social relations (5) 0,48 0,43 0,57 0,61 1 0,54 Środowisko/environment (6) 0,65 0,60 0,79 0,73 0,54 1 Można wnioskować, iż zwykle korelacje były większe dla dzieci z grupy badanej. Analiza wykazała, że korelacje środowiska z relacjami społecznymi były identyczne w obu grupach (r = 0,54), ale już dla pozostałych czterech kategorii (środowisko z następującymi kategoriami): jakość życia (r = 0,65), zdrowie (r = 0,60), dziedzina fizyczna (r = 0,79), dziedzina psychologiczna (r = 0,73) dużo większa była siła związku w grupie badanej. Można stąd wnioskować, iż dziedzina środowisko bardziej determinowała pozostałe kategorie jakości życia wśród dzieci wychowujących się w Domach Dziecka. Warto zwrócić uwagę na dosyć znaczną korelację pomiędzy dziedziną fizyczną i dziedziną psychiczną wśród wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych (r = 0,73) wobec zaledwie przeciętnej korelacji w grupie kontrolnej pomiędzy tymi kategoriami (r = 0,46). Podsumowując uzyskane wyniki badań własnych można stwierdzić, że pomiędzy ocenami kategorii jakości życia w poszczególnych dziedzinach istniały dodatnie korelacje; korelacje były większe w grupie badanej; w grupie badanej występował dużo większy zakres ocen; korelacje ocen kategorii środowisko z relacjami społecznymi były w obu badanych grupach identyczne; w grupie badanej była dużo większa siła związku dla ocen kategorii środowisko z następującymi kategoriami: jakość życia, zdrowie, dziedzina fizyczna, dziedzina psychologiczna; w grupie badanej występowała dosyć znaczna korelacja pomiędzy oceną dziedziny fizycznej i dziedziny psychicznej; w grupie kontrolnej występowała przeciętna korelacja pomiędzy kategoriami: dziedzina fizyczna i dziedzina psychiczna. Dyskusja Nie ma możliwości odniesienia uzyskanych wyników w ankiecie Kindl i Ankiecie Dzieci przeprowadzonych wśród dzieci do innych badań polskich,

5 Van Damme-Ostapowicz K i wsp. Związki między ocenami jakości życia dzieci z domów dziecka na tle ich ponieważ dotychczas w kraju nie wykonano ich przy użyciu tych metod. Na podstawie analizy wyników badań uzyskanych w ankiecie Kindl stwierdzono dość silne związki pomiędzy ocenami kategorii jakości życia oraz to, że siła korelacji nie zależała w znaczący sposób od przynależności do grupy kontrolnej lub badanej. Osoby oceniające wyżej swoją jakość życia w jednej kategorii, czyniły to też na ogół w pozostałych. Ponadto wykazano, że respondenci z Domów Dziecka niżej ocenili kategorię jakości życia: dobre samopoczucie z punktu widzenia psychologii, co jest zgodne z doniesieniami przedstawionymi w pracach innych autorów [5,6,7,31], związki społeczne, co potwierdzają również dane z piśmiennictwa [4,5,27,32,33] oraz funkcjonowanie w codziennym życiu, gdzie te wyniki także znalazły odzwierciedlenie w pracach innych badaczy [10,34,35,36,37]. Wyjątek stanowił stan fizyczny, ponieważ w tej kategorii jakości życia oceny dzieci z obu grup są wymieszane. Otrzymanych wyników nie potwierdzają dane z piśmiennictwa sugerujące, że większość wychowanków Domów Dziecka wykazuje odchylenia od prawidłowości w stanie zdrowia, często nawet bardzo poważne [2,38,39] i że znaczna grupa wychowanków Domów Dziecka wymaga szczególnej opieki i pomocy z powodu nasilonych defektów zdrowotnych [40,41,42]. Liczni autorzy donoszą, że u podopiecznych najpowszechniej występują: zaburzenia rozwoju somatycznego, schorzenia układu nerwowego, wady wzroku i innych narządów zmysłów, choroby skóry, zakażenia pasożytami, reumatyzm, niedokrwistość, zniekształcenia statyczne, przewlekłe schorzenia dróg oddechowych: stany zapalne błony śluzowej nosa, zatok obocznych nosa, migdałów, a częste i masowe zachorowania dzieci na: grypę, anginę, świnkę, odrę, ospę wietrzną, różyczkę (nieco rzadziej) są konsekwencją dużego skupienia wychowanków w placówce opiekuńczo-wychowawczej [36,43,44]. Zbieżne wyniki badań uzyskał el-gendi i wsp.[45] także Makhlouf [46], Chisholm [47], Nzimakwe i wsp. [48], Baldo i wsp. [49] oraz Saksirisampant i wsp. [50]. Potwierdzono zatem wcześniejsze wnioski. W grupie kontrolnej wyróżniono następujące najsilniejsze korelacje: stan fizyczny i dobre samopoczucie z punktu widzenia psychologii, z kolei najsłabsze: związki społeczne i stan fizyczny. Natomiast najsilniejszymi korelacjami w grupie badanej były: dobre samopoczucie i funkcjonowanie w codziennym życiu; a najsłabszymi: stan fizyczny i funkcjonowanie w codziennym życiu. Analizując wyniki badań w Ankiecie Dzieci można stwierdzić, że pomiędzy ocenami dla kategorii jakości życia w poszczególnych dziedzinach istniały dodatnie korelacje, które były zazwyczaj większe dla dzieci z grupy badanej. Stwierdzono, że w grupie wychowanków Domu Dziecka występował dużo większy zakres ocen, ponieważ są tam dzieci, które oceniały swoje życie całkiem wysoko, lecz jest też spora grupa, której oceny zupełnie odbiegały od wartości dla grupy kontrolnej. Wiele innych prac potwierdza fakt, że dzieci wychowujące się w Domach Dziecka mają zniekształcony obraz świata, wywołującego lęk i nieufność, połączony z zaniżoną samooceną oraz uproszczonym i stereotypowym widzeniem siebie w różnych rolach społecznych: żony, matki, pracownicy [27,28,34,51,52]. Badania Gajewskiej dowiodły, że wychowankowie Domów Dziecka mają często zawyżoną samoocenę, w stosunku do swoich realnych dyspozycji osobowościowych. Wobec tego obraz ich własnej osoby jest mniej obiektywny [37]. Wyniki jej badań są zbieżne z danymi uzyskanymi przez Rumińskiego, który uważa, że dzieci z Domów Dziecka wykazują wyraźną tendencję do zawyżania samooceny [31]. Ponadto stwierdzono, że korelacje kategorii środowisko z relacjami społecznymi były w obu grupach identyczne. Badania własne dowiodły, że dużo większa była siła związku w grupie badanej dla kategorii środowisko z następującymi kategoriami: jakość życia, zdrowie, dziedzina fizyczna, dziedzina psychologiczna. Można stąd wnioskować, że kategoria środowisko bardziej determinowała pozostałe składowe jakości życia wśród dzieci z Domów Dziecka, co potwierdzają badania Formickiego i wsp.[9], Bieleckiej [32], Kulpińskiego [44], Przygody [52] i Kolankiewicz [2]. Nadto, na podstawie badań własnych stwierdzono dosyć znaczną korelację pomiędzy dziedziną fizyczną i dziedziną psychiczną w Domach Dziecka wobec zaledwie przeciętnej korelacji w grupie kontrolnej pomiędzy tymi kategoriami.

6 582 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): Piśmiennictwo / References 1. Blaim A. Problemy oceny efektywności zastępczej opieki rodzinnej. [w:] Stan i koncepcje rozwoju opieki i wychowania w Polsce. Brańka Z, Kuźma J (red). WSP, Kraków 1996: Kolankiewicz M. Opieka instytucjonalna. [w:] Zagrożone dzieciństwo. Rodzinne i instytucjonalne formy opieki. Kolankiewicz M (red). WSiP, Warszawa 1998: 292, 294, , 340, , 352, 364, Kucel M. Elementy nowatorskie i aktualność metody wychowawczej ks. Bronisława Markiewicza. [w:] Stan i koncepcje rozwoju opieki i wychowania w Polsce. Brańka Z, Kuźma J (red). WSP, Kraków 1996: Lis S. Proces socjalizacji dziecka w środowisku pozarodzinnym. PWN, Warszawa 1992: 7-8, Matyjas B. Postawy moralno-społeczne wychowanków domów dziecka. WSP, Kielce 1989: Raczkowska J. Wychowanie w domu dziecka. WSiP, Warszawa 1983: 16, 18, , 105, 130, Czeredrecka B. Potrzeby psychiczne sierot społecznych. IWZZ, Warszawa 1988: Dąbrowski Z. Wprowadzenie do metodyki opieki i wychowania w domu dziecka. PWN, Warszawa 1985: 59 60, 104, Formicki J, Jamrozowicz B. Psychopedagogiczne skutki sieroctwa społecznego. [w:] Stan i koncepcje rozwoju opieki i wychowania w Polsce. Brańka Z, Kuźma J (red). WSP, Kraków 1996: Kamińska U. Społeczna percepcja wychowanków domów dziecka. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. Inst Rozwoju Służb Społ, Warszawa 2002: 5, Kozak S. Sieroctwo społeczne. Psychologiczna analiza zaburzeń w zachowaniu się wychowanków domu dziecka. PWN, Warszawa 1986: 102, 104, 111, Telka L. Sytuacja dziecka wychowywanego poza rodziną własną analiza wybranych badań. [w:] Zagrożone dzieciństwo. Rodzinne i instytucjonalne formy opieki. Kolankiewicz M (red). WSiP, Warszawa 1998: 93-94, 97, 99, , 104, Cierpioł B. Praca z rodziną wychowanka. Problemy Warszawa 2002: 1, Drzażdżewski S. Kierunki zmian w systemie opieki nad dziećmi i młodzieżą. [w:] Zagrożone dzieciństwo. Rodzinne i instytucjonalne formy opieki. Kolankiewicz M (red). WSiP, Warszawa 1998: Informacje i opracowanie statystyczne. Podstawowe dane z zakresu ochrony zdrowia w GUS, Warszawa 2004: 79, Gomułka E. Reintegracja rodzin wychowanków. Problemy Warszawa 2002: 1, Gumienny B. Funkcjonowanie domu dziecka na przykładzie Domu dla Dzieci Nasza Chata. Fosze, Rzeszów 2005: 10-11, 47-50, 122, Pawłowska R. Ośrodki adopcyjno-opiekuńcze a kompensacja sieroctwa dziecięcego. UG, Gdańsk 1993: 7-8, 36, Rutkowski R. Konflikty i ich rozwiązywanie w środowisku domu dziecka. Opieka Wychowanie Terapia, Warszawa 1999: 1, 8, Wszołek J. Niepokój o opiekę nad dzieckiem. Problemy Warszawa 2002: 6, Kruszewski T. Multimedia w działalności pedagogicznej placówek socjalizacyjnych - rozważania na marginesie dyskusji nad reformą systemu instytucjonalnej opieki zastępczej. [w:] Biblioterapia z zagadnień pomocy niepełnosprawnym użytkownikom książki. Fedorowicz M, Kruszewski T (red). UMK, Toruń 2005: Kuźma J. Patologie społeczne wśród dzieci i młodzieży. Skala zjawiska, przyczyny, zapobieganie [w:] Stan i koncepcje rozwoju opieki i wychowania w Polsce. Brańka Z, Kuźma J (red). WSP, Kraków 1996: , , Balcerek M. Rozwój opieki nad dzieckiem w Polsce w latach PWN, Warszawa 1978: 31, 126, 172, Fabiańska M, Piechowicz E, Udziełło W. Funkcjonowanie Domów Dziecka w województwie warmińsko-mazurskim. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. Inst Rozwoju Służb Społ, Warszawa 2004: 6, Polkowski T. Indywidualny plan pracy z dzieckiem i rodziną w instytucji opiekuńczo-wychowawczej. Problemy Warszawa 2002: 3, Kirschner H. Promocja zdrowia na tle rozwoju medycyny społecznej. [w:] Promocja zdrowia. Karski JB (red). Ignis, Warszawa 1999: Raczkowska J. Kiedy rodzina zawiedzie. IWZZ, Warszawa 1983: 4, 86-87, , Raczkowska J. Podstawowe zadania domu dziecka w dziedzinie rozwoju umysłowego i nauki szkolnej wychowanków. [w:] Węzłowe problemy opieki i wychowania w domu dziecka. Dąbrowski Z (red). WSP, Olsztyn 1997: , , Arzilli D, Mucci M, Sirigatti S. Psychological aspects in chronically ill children and in their parents. Qual Life Newsl 2004, 33: Wołowicka L, Jaracz K. WHOQOL-BREF [w:] Jakość życia w naukach medycznych Wołowicka L (red). AM, Poznań 2001: , 233, , Rumiński A. Orientacje życiowe młodzieży-analiza porównawcza. [w:] Stan i koncepcje rozwoju opieki i wychowania w Polsce. Brańka Z, Kuźma J (red). WSP, Kraków 1996: , Bielecka E. Funkcja założona domu dziecka a diagnoza aktualnego stanu pracy opiekuńczo-wychowawczej domów dziecka na Białostocczyźnie. [w:] Stan i koncepcje rozwoju opieki i wychowania w Polsce. Brańka Z, Kuźma J (red). WSP, Kraków 1996: Lach J. Działalność opiekuńczo-wychowawcza na rzecz najmłodszych sierot społecznych. [w:] Rozwój systemu opieki i resocjalizacji. Stochmiałek J (red). WSP, Częstochowa 1994: 90-91, Socha-Kołodziej K. Problemy opieki i wychowania dziecka sierocego przebywającego w domu dziecka. [w:] Stan i koncepcje rozwoju opieki i wychowania w Polsce. Brańka Z, Kuźma J (red). WSP, Kraków 1996:

7 Van Damme-Ostapowicz K i wsp. Związki między ocenami jakości życia dzieci z domów dziecka na tle ich Truszkowska M. Niektóre problemy prowadzenia grupy wychowawczej. [w:] Węzłowe problemy opieki i wychowania w domu dziecka. Dąbrowski Z (red). WSP, Olsztyn 1997: 375, Sajkowska M. Życie w domu dziecka regulacje prawne, opinie społeczne i rzeczywistość. [w:] Dzisiejsza Młodzież. Stereotypy i rzeczywistość po 1989 roku. Fatyga B, Tyszkiewicz A (red). UW, Warszawa 1997: 77, 87-91, Gajewska G. Przygotowanie wychowanków do samodzielnego życia i pełnienia pierwszoplanowych ról społecznych. [w:] Węzłowe problemy opieki i wychowania w domu dziecka. Dąbrowski Z (red). WSP, Olsztyn 1997: , , Sobczyńska K. Kochaj mnie. Adopcja w reklamie i rzeczywistości. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. Instytut Rozwoju Służb Społecznych, Warszawa, 2004: 3, Fundacja Przyjaciółka. Program Zdrowie dzieci z domów dziecka. http: //fundacja.przyjaciolka.pl/index. php?page=program2 ( ). 40. Brycka E. Aspiracje edukacyjno-zawodowe dzieci i młodzieży wychowywanych w domu dziecka i rodzinie. [w:] Stan i koncepcje rozwoju opieki i wychowania w Polsce. Brańka Z, Kuźma J (red). WSP, Kraków 1996: Dąbrowski Z. Swoistości kierowania domem dziecka. [w:] Węzłowe problemy opieki i wychowania w domu dziecka. Dąbrowski Z (red). WSP, Olsztyn 1997: Łuczak E. Stan biologiczny dzieci wychowywanych poza własnym środowiskiem rodzinnym, Warszawa 1999: 58-59, 82, 96, 100, , 106, , 113, 117, , 126, 134, , , Chhabra P, Garg S, Sharma N, Bansal RD. Health and nutritional status of boys aged 6 to 12 years in a children observation home. Indian J Pub Health 1996, 40: Kulpiński F. Przezwyciężanie, ograniczanie i kompensowanie ujemnych stron opieki zakładowej. [w:] Węzłowe problemy opieki i wychowania w domu dziecka. Dąbrowski Z (red). WSP, Olsztyn 1997: 420, 423, , , , El-Gendy SD, Abd el-rehim I. Some health aspects in instituted primary school children. J Egypt Pub Health Assoc 1992, 67: Makhlouf SA, Sarwat MA, Mahmoud DM, Mohamad AA. Parasitic infection among children living in two orphanages in Cairo. J Egypt Soc of Parasitol 1994, 24: Chisholm K. Attachment in children adopted from Romanian orphanages. [in:] The organization of attachment relationships: Maturation, culture, and context. Crittenden PM, Clausen A (eds). Cambridge University Press, NY 2000: Nzimakwe D, Brookes H. An investigation to determine the health status of institutionalized street children in a place of safety in Durban. Curationis 1994: 17, Baldo ET, Belizario VY, De Leon WU, Kong HH, Chung DI. Infection status of intestinal parasites in children living in residential institutions in Metro Manila, the Philippines. The Kor J Parasitol 2004, 42: Saksirisampant W, Nuchprayoon S, Wiwanitkit V, Yenthakam S, Ampavasiri A. Intestinal parasitic infections among children in an orphanage in Pathum Thani province. J Med Assoc Thail 2003, 86 suppl.2: Dewitz W, Winiarski M. Czas wolny i życie kulturalne wychowanków. [w:] Węzłowe problemy opieki i wychowania w domu dziecka. Dąbrowski Z (red). WSP, Olsztyn 1997: , Przygoda J. Biografie i start życiowy usamodzielnianych wychowanków różnych form opieki. [w:] Zagrożone dzieciństwo. Rodzinne i instytucjonalne formy opieki. Kolankiewicz M (red). WSiP, Warszawa 1998: , , 205, 210,