DOCHODY W ROLNICTWIE (METODOLOGIA, STAN I TENDENCJE)

Transkrypt

1 DOCHODY W ROLNICTWIE (METODOLOGIA, STAN I TENDENCJE) Józef Stanisław Zegar zegar@ierigz.waw.pl Konferencja IERiGŻ-PIB * SGGW 4 lipiec 2008 r.

2 Tematyka 1. Dochody a polityka 2. Kategorie dochodów 3. Baza faktograficzna 4. System rachunków narodowych 5. Ekonomiczny rachunek sektorowy 6. Rachunkowość rolnicza 7. Budżety gospodarstw domowych 8. Relacje dochodów 9. Zróżnicowanie i ubóstwo 10. Dochody wsi 11. Zakończenie i wnioski 2

3 1. Dochody a polityka Dochody grup społecznych (ludności) są określane przez poziom rozwoju gospodarczego, w przybliżeniu przez wartość produktu krajowego na mieszkańca czyli społeczną wydajność pracy W gospodarce rynkowej o dochodach grup społecznych decyduje głównie wydajność pracy wartość dodana realizowana przez rolnictwo, natomiast czynnik instytucjonalny (polityka) może mieć znaczenie jedynie korygujące 3

4 1a. Dochody a polityka Pole zainteresowania polityki rolno-wiejskiej ogranicza się do czterech kwestii, a mianowicie oddziaływania na: 1. Zmiany dochodów w rolnictwie w porównaniu z innymi sektorami (działami) gospodarki 2. Relacje dochodów rolników w stosunku do innych grup społecznych 3. Opłacalność wytwarzania poszczególnych produktów rolniczych 4. Żywotność ekonomiczną wsi 4

5 2. Kategorie dochodów W rolnictwie, podobnie jak i w innych sektorach gospodarki, zachodzi potrzeba rozróżnienia a. dochodów gospodarstw rolnych, jako podmiotów gospodarczych oraz b. dochodów gospodarstw domowych (rodzin) użytkujących gospodarstwo rolne 5

6 2 a. Kategorie dochodów W pierwszym przypadku podstawowe kategorie dochodów stanowi: 1. wartość dodana (brutto, bądź netto) oraz 2. dochód rolniczy (dochód z gospodarstwa rolnego) ad 1. Wartość dodana służy za miernik społecznej wydajności pracy i międzysektorowych porównań w tym zakresie ad 2. Dochód rolniczy służy do oceny opłaty czynników produkcji rolniczej, w tym wydajności pracy w gospodarstwie rolnym w kontekście zarówno zdolności do reprodukcji rozszerzonej (rozwoju gospodarstwa), jak i zdolności do utrzymania rodziny związanej z gospodarstwem rolnym 6

7 2 b. Kategorie dochodów W drugim przypadku, rzecz idzie o dochody z wszystkich źródeł: 1. rolniczych 2. nierolniczych składających się na dochód osobisty (rozporządzalny) rodziny/gospodarstwa domowego, który jest przeznaczany na: - wydatki na spożycie i oszczędności 7

8 3. Baza faktograficzna Zakres rolnictwa uwzględniany w poszczególnych rachunkach dochodów Kategoria dochodów Rachunki narodowe Rachunek ekonomiczny rolnictwa Budżety gospodarstw domowych Rachunkowość rolna (FADN) Wartość dodana brutto Całe rolnictwo Rolnictwo indywidualne Gospodarstwa rolników Całe rolnictwo - Gospodarstwa >2 ESU Dochód do dyspozycji brutto Gospodarstwa rolników Dochód rolniczy Całe rolnictwo Gospodarstwa rolników Gospodarstwa >2 ESU Dochód ogólny (osobisty, rozporządzalny) - - Gospodarstwa rolników - 8

9 4. System rachunków narodowych Dynamika realnych dochodów w gospodarstwach domowych ogółem i rolników w latach (1995 = 100) ,6 106, rolnicy ogółem 9

10 5. Ekonomiczny rachunek sektorowy Dynamika podstawowych kategorii rolnictwa w latach (1998 = 100) ,3 162, Produkcja globalna Zużycie pośrednie Wartość dodana brutto Dochód rolnikówa w cenach stałych 10

11 5a. Zmiany wartości dodanej brutto (WDB), dochodu rolniczego (DR) i relacja DR/WDB w rolnictwie w latach (1998 = 100) ,9 78,2 82,7 82,5 55,9 46,9 49,2 53,2 47,7 45, WDB DR DR/WDB 11

12 6. Rachunkowość rolnicza (FADN) Tworzenie dochodów w indywidualnych gospodarstwach rolnych w latach (średnio na gospodarstwo) Wyszczególnienie Lata Wielkość ekonomiczna (ESU) 19,2 19,9 21,0 22,6 Powierzchnia użytków rolnych (ha) 29,9 30,8 31,0 31,9 Produkcja ogółem (zł) w tym: Produkcja roślinna (zł) Produkcja zwierzęca (zł) Zużycie pośrednie (zł) Amortyzacja (zł) Koszt czynników zewnętrznych (zł) Podatki (zł) Dopłaty do działalności operacyjnej (zł) Dochód z rodzinnego gosp. rolnego (zł)

13 7. Dochody rozporządzalne gospodarstw domowych rolników Dochód rozporządzalny na 1 osobę miesięcznie w gospodarstwach domowych ogółem oraz rolników i pracowników w latach (rok poprzedni = 100) Gospodarstwa domowe /2003 Ogółem 108,1 100,8 112,6 111,3 136,6 Rolników 113,8 112,3 113,8 123,5 178,0 Pracowników 101,7 103,7 107,7 110,4 125,4 13

14 7a. Miesięczne dochody rozporządzalne na 1 osobę w 2006 r. Gospodarstwa domowe zł 2006/1995 (%) % Ogółem Pracowników Rolników

15 8a. Relacje dochodów parytet opłaty pracy Zmiany nominalne opłaty nakładów pracy w gospodarstwach domowych pracowników i rolników oraz relacja w tym 1995 zakresie w latach (1995 = 100) pracownicy najemni rolnicy rolnicy/pracownicy najemni

16 8b. Relacje dochodów parytet dochodów Dynamika nominalnych dochodów rozporządzalnych na 1 osobę w gospodarstwach domowych ogółem i rolników oraz relacje między nimi w latach (1995 = 100) gospodarstwa ogółem rolnicy ogółem gospodarstwa rolników 16

17 8c. Przeciętne miesięczne dochody rozporządzalne w gospodarstwach domowych ogółem, użytkujących grunt oraz rolników w 2006 roku (zł) Dochód Ogółem = 100 Ogółem Użytkujące Rolników Uż. grunt rolników grunt Rozporządzalny ,6 82,6 - z pracy najemnej ,7 16,8 - z gosp. rolnego ,2 1208,3 - z pracy na rach. własny ,1 13,9 - z św. społecznych i socjal ,0 44,3 17

18 9. Zróżnicowanie i ubóstwo Zmiany zasięgu ubóstwa według minimum egzystencji w grupach społeczno-ekonomicznych w wybranych latach (%) Ogółem Pracowników Rolników Pracujący na rachunek własny Emerytów i rencistów Inne źródła niezarobk

19 10. Źródła dochodów ludności wiejskiej Transformacji społeczno-gospodarczej towarzyszyło znaczące zmniejszenie aktywności ekonomicznej ludności wiejskiej. Odsetek czynnych zawodowo w liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej w 1988 r. wyniósł 72%, natomiast w ostatnich latach kształtuje się na poziomie zaledwie około 56% Własne źródła utrzymania posiada 3/5 ludności wiejskiej (około 8,7 mln osób), przy czym odsetek osób posiadających własne źródła utrzymania w grupie rodzin z użytkownikiem gospodarstwa rolnego kształtuje się na poziomie 61%, a w grupie rodzin bezrolnych na poziomie 57% 19

20 10a. Źródła dochodów wiejskich gospodarstw domowych (%) Dochód rozporządzalny Rolne Rolników Bezrolne z pracy najemnej 33,3 31,2 24,0 9,3 43,3 45,3 z gospodarstwa indywidualnego z pracy na własny rachunek ze świadczeń społecznych i socjalnych 16,6 24,9 47,7 67,5 0,0 0,6 4,7 3,9 1,0 1,3 9,7 7,5 39,9 35,6 22,1 19,0 39,5 40,0 20

21 10b. Struktura dochodów rozporządzalnych w gospodarstwach domowych na wsi w 2006 roku (%) Dochód Bez gosp. rolnego Użytkujące gosp. rolne Nierolników Rolników Rozporządzalny 100,0 100,0 100,0 100,0 - z pracy najemnej 47,7 29,4 38,5 9,5 - z gosp. rolnego 0,8 29,9 10,1 67,4 - z pracy na rach. własny - z św. społ. i socjalnych 7,7 4,3 7,2 1,2 38,7 32,4 39,8 18,3 21

22 10c. Przeciętne miesięczne dochody rozporządzalne w gospodarstwach domowych na wsi w 2006 roku (zł/os/m-c) Dochód Bez gosp. Użytkujące rolnego gosp. rolne Nierolników Rolników Rozporządzalny z pracy najemnej z gosp. rolnego z pracy na rach. własny z św. społeczne i socjalne

23 10d. Podstawowe źródła dochodów wiejskich gospodarstw domowych (dochód rozporządzalny = 100) Ogółem Rolne Bezrolne praca najemna gospodarstwo rolne biznes pozarolniczy świadczenia społeczne i socjalne 23

24 10e. Relacja dochodów wiejskich gospodarstw domowych do dochodów gospodarstw domowych ogółem, gospodarstw miejskich razem i gospodarstw wielkomiejskich w 2006 r. (%) ogółem miasta miasta> 500 tys. 24

25 11. Zmiany dochodów rozporządzalnych gospodarstw domowych rolników na tle dochodów rolników i przedsiębiorców rolnych w latach (1998 = 100) dochód podsektora gospodarstw domowych rolników dochód przedsiębiorcy rolnego dochód rozporządzalny gospodarstw domowych rolników 25

26 11a. Ceny rolne Zmiany cen rolnych w latach (1990=100) produkty sprzedawane przez rolników produkty nabywawane przez rolników wskaźnik nożyc cen rolnych

27 11b. Transfery Dopłaty do produktów i produkcji w dochodzie z czynników produkcji (%) Wyszczególnienie UE 27 28,9 31,0 31,8 31,0 34,5 34,9 35,1 38,9 39,2 36,9 UE 15 31,5 33,3 34,0 33,8 37,2 37,3 36,9 40,2 40,0 37,6 Polska 5,4 6,3 6,6 5,5 7,1 6,6 33,4 37,7 43,3 32,8 27

28 11d. Struktura gospodarstw domowych związanych z rolnictwem według przeważającego źródła utrzymania w latach 2002, 2005 i % 80% 60% 40% 20% % Rolników Praca najemna Emerytury i renty Pracowników z gospodarstwem rolnym Działalność pozarolnicza Inne niezarobkowe 28

29 11e. Gospodarstwa rolników na tle ogółu gospodarstw indywidualnych w 2007 r. Wyszczególnienie Ogółem Rolników Rolników/ogółem (%) Liczba gospodarstw (tys.) 2 387,2 602,9 25,3 Powierzchnia ogólna , ,4 (tys. ha) 59,8 Powierzchnia użytków , ,6 rolnych (tys. ha) 61,9 Powierzchnia gruntów , ,0 ornych (tys. ha) 64,9 Nakłady pracy (tys. JPZ) 2 245, ,0 47,8 Liczba pracujących 5 086, ,7 (tys. osób) 28,8 Liczba pracujących 730,1 98,9 w wieku > 65 lat 13,5 Liczba pracujących 378,9 23,6 użytkowników >65 lat 6,2 Pogłowie zwierząt (tys. SD) 7 577, ,9 78,3 Wielkość ekonomiczna 7 901, ,1 (tys. ESU) 71,4 29

30 11f. Charakterystyka gospodarstw rolników na tle ogółu gospodarstw indywidualnych (2007 r.) Ogółem Rolników Pozostałe Wyszczególnienie Krotność (O) (R) (P) R/O R/P Na 1 gospodarstwo Użytki rolne (ha) 6,8 14,6 3,0 2,37 5,37 Nakłady pracy (JPZ) 0,9 1,8 0,7 1,98 2,57 Pogłowie zwierząt (SD) 3,2 9,8 0,9 3,08 10,89 Wielkość ekonomiczna (ESU) 3,3 9,4 1,3 2,84 7,23 Na 1 ha UR Nakłady pracy (JPZ) 0,158 0,122 0,217 0,77 0,56 Pogłowie zwierząt (SD) 0,533 0,675 0,304 1,27 2,22 Wielkość ekonomiczna (ESU) 0,487 0,642 0,417 1,19 1,40 Odsetek gospodarstw Samozaopatrzeniowych 38,0 14,4 46,0 0,38 0,31 Bezinwentarzowych 35,5 16,7 41,9 0,47 0,40 Rynku lokalnego 16,1 16,2 16,1 1,01 1,01 Z użytkownikiem >65 lat 15,9 3,9 19,9 0,25 0,20 30

31 11g. Typy gospodarstw w rolnictwie indywidualnym w 2007 r. Wyszczególnienie Ogółem A B C D Liczba gospodarstw (tys.) 2 387,2 515,9 963,2 821,2 87,0 Powierzchnia ogółem (tys. ha) , ,8 4669, ,4 857,6 Użytki rolne (tys. ha) , , , ,0 755,6 Grunty orne (tys. ha) , , ,2 847,8 544,5 Nakłady pracy (JPZ) (tys.) 2 245,8 935,3 687,7 485,1 137,7 Pracujący w gospodarstwie (tys.) 5 086, , , ,8 211,3 Pracujący w wieku > 65 lat (tys.) 730,1 82,1 286,9 344,3 16,7 - użytkownicy > 65 lat (tys.) 387,9 17,6 160,3 204,1 5,9 Pogłowie (SD) (tys.) 7 577, , ,9 467,0 495,6 Siła ekonomiczna (ESU) (tys.) 7 901, , ,7 542,0 434,0 31

32 11h. Wartości wybranych cech w przeliczeniu na 1 gospodarstwo (2007 r.) Wyszczególnienie Ogółem A B C D Powierzchnia ogółem (ha) 6,80 17,14 4,85 2,27 9,86 Użytki rolne (ha) 5,95 15,58 4,11 1,77 8,69 Grunty orne (ha) 4,39 12,12 2,94 1,03 6,26 Nakłady pracy (JPZ) 0,94 1,81 0,71 0,59 1,58 Pracujący w gosp. (os. fiz.) 2,13 2,43 2,02 2,04 2,43 Pracujący w wieku > 65 lat (os.) 0,31 0,16 0,30 0,42 0,19 - użytkownicy > 65 lat (os.) 0,16 0,03 0,17 0,25 0,07 Pogłowie (SD) 3,17 10,54 1,22 0,57 5,70 Siła ekonomiczna (ESU) 3,31 10,09 1,80 0,66 4,99 32

33 Wnioski (1) Wzrost dochodów rolniczych oraz rozporządzalnych w gospodarstwach rolnych w okresie po akcesji jest niepodważalny. Wskazują na to wszystkie rachunki dochodów. Wzrost dochodów rolniczych pociągnął za sobą również wzrost dochodów rozporządzalnych W przedstawionych zmianach dochodów gospodarstw domowych rolników należy uwzględniać, iż gospodarstwa te stanowią około 25% ogółu gospodarstw (rodzin) użytkujących gospodarstw rolne. Pozostałe 75% gospodarstw czerpie główny dochód z innych źródeł: pracy najemnej, świadczeń społecznych, pracy na własny rachunek poza rolnictwem lub wsparcia socjalnego 33

34 Wnioski (2) Wyjątkowo korzystny dla rolników 2007 r. był wynikiem kilku sprzyjających okoliczności, których powtórzenie jest mało prawdopodobne. Poważny problem stanowi relatywnie duży zakres ubóstwa wśród rodzin rolników. Podstawowe znaczenie dla kształtowania dochodów rolników będą mieć przekształcenia strukturalne przede wszystkim w ramach obecnej grupy gospodarstw rolników. Dla rozwoju miejscowości wiejskich, przy całym ich zróżnicowaniu, kluczowe znaczenie ma umacnianie rodzinnych gospodarstw rolnych, biorąc pod uwagę strategiczny kierunek zrównoważony rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich. 34

35 Dochody gospodarstw rolnych znajdujących się w polu obserwacji FADN Dr inż. Lech Goraj Lech.Goraj@fadn.pl Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - Państwowy Instytut Badawczy Warszawa 1

36 Podstawa empiryczna opracowania: dane GUS o strukturze gospodarstw rolnych wyniki reprezentatywne dla pola obserwacji Polskiego FADN z 2006 r. liczącego gospodarstwa rolne, wyniki panelu gospodarstw indywidualnych prowadzących nieprzerwanie rachunkowość dla Polskiego FADN w latach , Wyniki Standardowe FADN. 2

37 Dwa sektory w rolnictwie polskim: - nietowarowe microgospodarstwa rolne, (do 2 europejskich jednostek wielkości (ESU) - towarowe gospodarstwa rolne 2 i więcej ESU) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 67,9 20% 10% 0% liczba gospodarstw liczba pełnozatrudnionych 36,5 ha użytków rolnych 20,7 liczba sztuk przeliczeniowych zwierzą 10,8 10,4 2 i > esu do 2 esu wartość SGM 3

38 Ekwiwalenty 2 esu w jednostkach fizycznych w regionie FADN 795: Mazowsze i Podlasie według SGM 2000, 2002 i 2004 Region 895: Mazowsze i Podlasie SGM "2000" SGM "2002" SGM "2004" Działalność Ekwiwalent 2 ESU jednostkach fizycznych Pszenica zwyczajna 10,10 8,90 8,70 Sady jabłoniowe 1,86 1,63 2,03 Warzywa gruntowe w płodozmianie z uprawami ogrodniczymi 1,76 1,99 2,13 Warzywa w uprawie pod osłonami 0,05 0,04 0,04 Rzepak 8,51 7,70 7,58 Buraki cukrowe 3,63 2,79 2,08 Krowy mleczne 4,4 4,3 3,9 Tuczniki - liczba zwierzat w 1 rzucie 16,3 15,3 17,8 4

39 Wybrane parametry charakteryzujące gospodarstwa rolne w Polsce (źródło: Plan wyboru próby gospodarstw rolnych Polskiego FADN dla 2008 r. - dane FSS 2005 i SGM 2002 ) Gospodarstwa rolne Wyszczególnienie ogółem do 2 esu 2 i > esu Obszar gospodarstwa w ha uż. roln. 7,33 2,17 15,88 Liczba osób pełnozatrudnionych FWU na gospodarstwo 1,1 0,6 1,8 na 100 ha uż. roln. 14,6 29,0 11,4 Liczba jednostek przeliczeniowych zwierząt LU na gospodarstwo 5,3 0,9 12,4 na 100 ha uż. roln. 71,7 42,0 78,4 Wartość standardowej nadwyżki bezpośredniej SGM w zł (wg SGM '2002") na gospodarstwo na 100 ha uż. roln na osobę pełnozatrudnioną

40 Liczebność i struktura gospodarstw rolnych wg wielkości ekonomicznej w latach 2002, 2005 i 2007 liczba gospodarstw i > esu do 2 esu lata 6

41 Dochody (DzRGR) na pełnozatrudnionego w gospodarstwach indywidualnych wg krotności płacy parytetowej z 2007 r. ( zł) w klasach wielkości ekonomicznej TF8+1 (DzRGR z próby panelowej Polskiego FADN z 2007 r.) % 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 68,02 struktura ilościow a gospodarstw krotność płacy parytetow ej, płaca parytetow a = zł 4,92 12,17 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 krotność 20,00 10,00 0,00 brak danych 12,55 0,67 9,27 0,86 6,12 1,35 3,35 2,43 0,59 0,11 4,0 2,0 0,0 < 2 ESU ( 2=< 4 ESU) (4 =< 8 ESU) (8 =< 16 ESU) (16 =< 40 ESU) (40 =< 100 ESU) ( >= 100 ESU) Micro Bardzo małe Małe Średnio - małe Średnio - duże Duże Bardzo duże klasy wielkości ekonomicznej 7

42 Ekwiwalenty 8 esu w jednostkach fizycznych w regionie FADN 795: Mazowsze i Podlasie według SGM 2002 Działalność SGM "2002" Pszenica zwyczajna 35,6 Sady jabłoniowe 6,5 Warzywa gruntowe w płodozmianie z uprawami ogrodniczym 8,0 Warzywa w uprawie pod osłonami 0,2 Rzepak 30,8 Buraki cukrowe 11,1 Krowy mleczne 17,3 Tuczniki - liczba zwierzat w 1 rzucie 61,1 8

43 Zdolność tworzenia dochodów przez gospodarstwa rolne w Polsce w 2007 r. Relacja wielkości ekonomicznej gospodarstwa rolnego i dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego (DzRGR) w 2007 r. wskazuje, że: 68,02 % t.j. ponad 1,6 mln gospodarstw rolnych w Polsce (o wielkości ekonomicznej poniżej 2 ESU) wytworzyło w 2007 r. dochód rolniczy netto poniżej 6600 zł, średnio 2150 zł Działalność rolnicza w wymiarze 1 ESU dostarczyła w 2007 r. dochód w kwocie 3300 zł Średnia relacja dochodu do SGM 2002 w 2007 r. = 0, EUR = 3,9740 PLN 1 ESU = 1200 EUR = 4768,8 zł, 9

44 Odsetek grup gospodarstw ES6 z dochodem (DzRGR) na pełnozatrudnionego wg krotności średniej płacy netto 2006 r. (19840 zł/rok) 100,0 90,0 80,0 80,2 77,7 71,3 85,6 93,8 % 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 8,8 11,0 54,3 41,3 26,0 16,0 6,2 4,4 < ujemny 0-1 parytet 1 i > parytet 9,7 3,8 2,7 4,7 2, i > Klasy wielkości ekonomicznej 10

45 Odsetek grup gospodarstw TF8 z dochodem (DzRGR) na pełnozatrudnionego wg krotności średniej płacy netto 2006 r. (19840 zł/rok) % 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 61,8 31,3 55,0 36,5 46,6 38,0 65,7 32,2 58,3 56,5 38,3 35,8 74,2 30,0 20,0 10,0 6,9 8,5 15,5 2,1 3,5 7,7 19,1 6,7 0,0 (AB) (C) (E) (F) (G) (H) (I) Upraw y polow e Upraw y ogrodnicze Uprawy trwałe Krow y mleczne Zw ierzęta żyw ione w systemie Zw ierzęta ziarnożerne Mieszane Typy rolnicze ujemne 0-1 parytet 1 i > parytet 11

46 Rozkład liczby gospodarstw indywidualnych wg klas dochodowych na podstawie danych Polskiego FADN z 2006 r. Klasy dochodowe wg krotności rocznego wynagrodzenia netto = zł 35,0 30,0 25,0 29,6 32,2 25,3 26,7 23,4 % 20,0 15,0 16,1 12,3 DzRGR bez dopłat DzRGR 10,0 6,7 8,2 5,0 4,3 2,2 3,7 1,2 2,2 2,1 3,8 0,0 <0 do 0,5 0,5-1,0 1,0-2,0 2,0-3,0 3,0-4,0 4,0-5,0 >=5,0 klasy dochodow e 12

47 Analiza zmian dochodów w grupach gospodarstw wg wielkości ekonomicznej i typu rolniczego Podstawa empiryczna: Wyniki panelu gospodarstw indywidualnych prowadzących nieprzerwanie rachunkowość dla Polskiego FADN w latach

48 Struktura zmian wartości produkcji w polskim rolnictwie w latach 2006 i w 2007 wg EAA (w mln zł) Cały sektor gospodarstw rolnych ,4% Inne przychody Produkcja zw ierzeca przyrost z cen przyrost całkowity 72,9% Produkcja roślinna 75,8 % ,7% mln zl 14

49 Struktura zmian wartości zużycia pośredniego w polskim rolnictwie w latach 2006 i w 2007 wg EAA (w mln zł) Zużycie pośrednie przyrost z cen przyrost całkow ity ,4% mln zl 15

50 Zmiana dochodu (DzRGR) na osobę pełnozatrudnioną w latach 2004 i w 2007, 2004 = 100% według klas wielkości ekonomicznej ES6 350,0 326,2 300,0 250,0 260,8 z dopłatami bez dopłat % 200,0 150,0 100,0 196,1 151,5 169,4 140,1 138,9 116,9 129,6 109,7 95,6 79,9 50,0 0,0 16 2< > 100

51 Udział dopłat w tworzeniu dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego (DzRGR) w latach 2004 i w 2007, według klas wielkości ekonomicznej ES6 50,0 45,0 43,7 40,0 37,0 35,0 30,0 29,6 28,8 % 25,0 20,0 15,0 10,0 18,4 13,9 24,8 23,8 10,7 10,0 6,9 22,2 5,0 0,0 2< > 100 klasy w ielkości ekonomicznej w ESU

52 Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego (DzRGR) w zł na osobę pełnozatrudnioną w latach 2004 i w 2007, według klas wielkości ekonomicznej ES zł na ha < > 100 klasy w ielkości ekonomicznej 18

53 Wartość dodana netto w zł na na ha użytków rolnych w latach 2004 i w 2007 według klas wielkości ekonomicznej ES zł na ha < > 100 klasy w ielkości ekonomicznej 19

54 Zmiana dochodu (DzRGR) na osobę pełnozatrudnioną w latach 2004 i w 2007, 2004 = 100% według typów rolniczych TF8 % 250,0 200,0 150,0 100,0 212,6 201,7 201,2 196,9 169,1 178,1 166,3 148,8 154,5 134,9 132,4 116,4 97,4 79,3 50,0 0,0 upraw y polow e z dopłatami upraw y ogrodnicze upraw y trw ałe bez dopłat krowy mleczne pozostałe zw ierzęta żyw ione w systemie w ypasow ym zw ierzęta ziarnożerne upraw y i zw ierzęta różne 20

55 Udział dopłat w tworzeniu dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego (DzRGR) w latach 2004 i w 2007, według typów rolniczych TF8 40,0 35,0 32, ,5 30,0 % 25,0 20,0 18,8 21,3 19,2 23,0 15,0 10,7 12,1 10,7 13,1 10,0 5,0 0,8 2,6 5,6 5,4 0,0 upraw y polow e upraw y ogrodnicze upraw y trw ałe krow y mleczne typy rolnicze pozostałe zw ierzęta żyw ione w systemie wypasowym zw ierzęta ziarnożerne upraw y i zw ierzęta różne 21

56 Wartość dodana netto w zł na ha użytków rolnych w latach 2004 i w 2007 według typów rolniczych TF zł na 1 ha upraw y polow e upraw y ogrodnicze upraw y trw ałe krow y mleczne pozostałe zw ierzęta żyw ione w systemie w ypasow ym zw ierzęta ziarnożerne upraw y i zw ierzęta różne 22

57 Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego (DzRGR) w zł na osobę pełnozatrudnioną w latach 2004 i w 2007, według typów rolniczych TF zł na osobę upraw y polow e upraw y ogrodnicze upraw y trw ałe krow y mleczne pozostałe zw ierzęta żyw ione w systemie wypasowym zw ierzęta ziarnożerne upraw y i zw ierzęta różne 23

58 Dochody sektora rolnego w Polsce i rolników ubezpieczonych w KRUS w 2007 r. w relacji do wielkości dotacji budżetowej do systemu ubezpieczeń społecznych rolników mld zł ,5 mld zł 10,0 15,5 15,7 mld zł dopłaty dochód z dzialności rynkowej 13,9 mld 5,5 8,4 Dochód sektora rolnego Dopłata do KRUS Dochód ubezpieczonych w KRUS (7,15 mln ha przeliczeniowych 24

59 Ceny brutto 1 litra oleju napędowego w latach cena zł za 1 l 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 y = 0,2725x + 1,9675 R 2 = 0,8967 2,54 2,52 2,60 2,83 3,21 3,78 3,94 3,76 4,79 127,4% 1,00 0, lata Skutek roczny to wzrost kosztów o zł na 1 ha użytków rolnych 25

60 Polska w Europie w świetle danych FADN z 2006 r. Wybrane parametry 26

61 Polskie gospodarstwa rolne znajdujące się w polu obserwacji FADN w 2006 r. Najbardziej liczna grupa gospodarstw licząca 757 tys. Stanowią 18,1% EU 25 i 75,6% EU10, Obszar gospodarstwa 19,61 ha 5 miejsce od końca, 2,2 x mniejszy od średniej, Wielkość ekonomiczna - 9,4 esu - 4 miejsce od końca, 3,5 x mniejsza od średniej, Wydajność pracy (wartość produkcji na osobę pełnozatrudnioną) euro 3 miejsce od końca- 2,9 x niższa od średniej, Dochód na pełnozatrudnionego 5864 euro miejsce od końca 2,7 x niższy od średniej.

62 Koszt uzyskania 1 euro produkcji średnio w latach wg danych FADN Grecja 0,61 Hiszpania 0,61 Włochy 0,67 Polska 0,79 Litw a 0,79 Belgia 0,80 Malta 0,83 EU 25 0,88 Holandia 0,90 Portugalia 0,90 Austria 0,91 Estonia 0,96 Irlandia 0,96 Słow enia 0,97 Niemcy 0,99 Francja 0,99 Łotw a 0,99 Cypr 1,00 Węgry 1,04 Luksemburg 1,04 Zjednoczone Królestw o 1,05 Republika Czeska 1,06 Dania 1,06 Słow acja 1,09 Szw ecja 1,17 Finlandia 1,36 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 euro W 9 krajach koszty przekroczyły wartość produkcji 28

63 Koszt uzyskania 1 euro produkcji w 2006 r. wg danych FADN Hiszpania Grecja Włochy Malta Polska Belgia Portugalia UE Holandia Austria Litwa Cypr Francja Niemcy Irlandia Słowenia Estonia Dania Łotwa Węgry Wielka Brytania Luksemburg Czechy Szwecja Finlandia Slowacja 0,61 0,66 0,67 0,79 0,81 0,81 0,84 0,89 0,90 0,91 0,92 0,93 0,99 1,00 1,01 1,02 1,04 1,05 1,05 1,05 1,06 1,06 1,15 1,19 1,35 1,58 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80 euro W 13 krajach koszty przekroczyły wartość produkcji 29

64 Relacja % dopłat do dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego w 2006 r. wg danych FADN (bez Słowacji, gdzie dopłaty nie były w stanie wyrównać poniesionej straty w produkcji) Włochy Hiszpania Holandia Belgia Malta Grecja Polska Litwa Portugalia UE Cypr Austria Francja Niemcy Luksemburg Łotwa Irlandia Estonia Słowenia Węgry Wielka Brytania Dania Finlandia Czechy Szwecja 24,7 27,6 34,4 36,8 46,2 48,6 54,2 58,0 58,6 60,9 65,5 73,8 91,4 96,6 100,0 100,3 110,1 113,7 127,5 130,2 131,3 158,7 203,7 263,5 349,0 0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 300,0 350,0 400,0 % W 11 krajach dochody w całości pochodzą z dopłat 30

65 Koszt uzyskania 1 euro produkcji i udział % dopłat w dochodzie w latach wg danych FADN 1 0,9 0,8 0,7 0,73 0,76 0,76 0,78 0,82 0,81 0,83 0,84 0,84 0,87 0,87 0,89 0,86 0,87 0,88 0,88 0,89 0,89 55,1 56,1 53,3 55,6 60,6 57,5 57,4 61,3 60,9 70,0 60,0 50,0 0,6 47,1 47,8 48,4 40,0 euro 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 30,4 36,5 koszt uzyskania w artości produkcji (euro) udział dopłat w dochodzie w % 8,9 3,8 5, ,0 20,0 10,0 0,0 lata 31

66 Dysproporcja w wysokości średniej płatności na hektar wśród krajów członkowskich UE w 2013 roku 350 euro / ha Sources : AKII, UKIE % % UE - 15 UE - 10 Hongrie République tchèque Slovakie Pologne 32

67 33

68 Do czasu istnienia tak wielce wypaczonych relacji cen na rynkach rolnych w Europie, konieczne jest wspieranie dochodów rolników środkami kierowanymi kanałami pozarynkowymi. Wycofanie się ze wsparcia dochodów bez odpowiednich zmian relacji na rynkach produktów rolnych i materiałów do produkcji spowodowałoby bankructwo bardzo wielu gospodarstw rolnych. 34

69 Wobec pogarszających się dla rolników relacji na rynkach rolnych Europy, efekty uzyskiwane z tytułu posiadania pełnej zdolność absorpcji środków oferowanych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej w wielu przypadkach przewyższają korzyści wynikające z poprawy struktury i techniki produkcji w gospodarstwach rolnych Zatem posiadanie zdolności absorpcji dopłat stało się bardzo istotnym wyzwaniem rolników europejskich. 35

70 Spostrzeżenie to powinno uzmysłowić dysponentom środków wsparcia rolnictwa ich wielką odpowiedzialność za sytuację dochodową rolników. Odpowiedzialność ta wynika z ich bardzo dużego wpływania na zdolność absorpcji dopłat przez rolników, poprzez ustalanie racjonalnych obwarowań dla dopłat. Należy oczekiwać, a nawet żądać od administracji rządowej ustalania pragmatycznych a jednocześnie prostych warunków dostępu do należnych rolnikom środków wsparcia. 36

71 W tym kontekście wydaje się, że nadszedł najwyższy czas dla zapewnienia stabilnych warunków funkcjonowania doradztwa państwowego wspomagającego pracę rolników. Przesłanką dla stabilizacji powinno być uznanie podobieństwa roli doradcy w gospodarstwie rolnym do roli lekarza domowego w rodzinie rolnika. 37

72 Dziękuję za uwagę! 38

73 KALKULACJA DOCHODU ROLNICZEGO Z 1 HA NAJCZĘŚCIEJ UPRAWIANYCH ROŚLIN W WOJEWÓDZTWIE Wyszczególnienie Wartość produkcji j.m. Cena PSZENICA OZIMA PSZENŻYTO OZIME RZEPAK OZIMY Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Ziarno dt 78,00 75, ,00 72,00 55, ,00 120,00 35, ,00 Słoma 67,50 60,50 Dopłaty 595,00 595,00 595,00 Wartość produkcji ogółem 6 445, , ,00 Materiał siewny Własny Z zakupu dt 145,00 2,20 319,00 140,00 1,90 266,00 40,00 4,50 180,00 Razem materiał siewny 319,00 266,00 180,00 Nawozy (w czystym składniku) Saletra amonowa 34% (N) kg 2,40 100,00 240,00 2,40 90,00 216,00 2,40 130,00 312,00 Polifoska 6:20:30 (N) kg 2,87 18,00 51,66 2,87 15,00 43,05 2,87 21,00 60,27 (P) kg 2,75 60,00 165,00 2,75 50,00 137,50 2,75 70,00 192,50 (K) kg 1,39 90,00 125,10 1,39 75,00 104,25 1,39 105,00 145,95 Insol 5 (dolistnie) kg 11,00 3,00 33,00 Wapno nawozowe (1/4 dawki CaO) kg 0,16 750,00 120,00 0,16 0,16 Razem nawozy 701,76 500,80 743,72

74 KALKULACJA DOCHODU ROLNICZEGO Z 1 HA NAJCZĘŚCIEJ UPRAWIANYCH ROŚLIN W WOJEWÓDZTWIE Wyszczególnienie Środki ochrony roślin Chwastobójcze j.m. Cena PSZENICA OZIMA PSZENŻYTO OZIME RZEPAK OZIMY Ilość Wartość (zł) Dicuran Forte 80 WP l 97,55 1,00 97,55 Cena Ilość Wartość (zł) Glyfos 360 SL l 19,67 4,00 78,68 Cena Ilość Wartość (zł) Butisan 400 SC l 133,55 2,00 267,10 Command 300 EC l 381,00 0,20 76,20 Gallant Plus 104 EC l 199,30 0,50 99,65 - Grzybobójcze Tilt Plus 400 EC l 95,18 1,00 95,18 Artea 330 EC l 130,90 0,50 65,45 Karben Stefes 500 SC l 79,70 0,70 55,79 - Owadobójcze Fastac 100 EC l 173,13 0,12 20,78 Tango 500 SC l 133,05 0,80 106,44 Fury 100 EC l 114,54 0,10 11,45 Karate Zeon 100 CS l 170,00 0,06 10,20 Alphaguard 100 EC l 140,00 0,12 16,80 - Inne Cycocel 750 SL l 22,00 1,00 22,00 Razem środki ochrony roślin 300,96 185,12 537,19

75 KALKULACJA DOCHODU ROLNICZEGO Z 1 HA NAJCZĘŚCIEJ UPRAWIANYCH ROŚLIN W WOJEWÓDZTWIE Inne koszty Wyszczególnienie j.m. Cena PSZENICA OZIMA PSZENŻYTO OZIME RZEPAK OZIMY Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Sznurek szt. 28,00 1,50 42,00 28,00 1,50 42,00 Razem inne koszty 42,00 42,00 Cena Ilość Wartość (zł) Koszty bezpośrednie 1 321,72 993, ,91 Nadwyżka bezpośrednia 5 123, , ,09

76 KALKULACJA DOCHODU ROLNICZEGO Z 1 HA NAJCZĘŚCIEJ UPRAWIANYCH ROŚLIN W WOJEWÓDZTWIE Wyszczególnienie Agrotechnika - prace maszynowe j.m. Cena PSZENICA OZIMA PSZENŻYTO OZIME RZEPAK OZIMY Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Podorywka z bronowaniem h 44,32 1,50 66,48 44,32 1,50 66,48 44,32 1,50 66,48 Wapnowanie h 18,59 1,00 18,59 18,59 1,00 18,59 18,59 1,00 18,59 Bronowanie h 43,05 0,50 21,53 43,05 0,50 21,53 43,05 0,50 21,53 Siew nawozów PK h 34,78 0,50 17,39 34,78 0,50 17,39 34,78 0,50 17,39 Orka siewna h 44,78 2,00 89,56 44,78 2,00 89,56 44,78 2,00 89,56 Uprawa przedsiewna h 46,14 0,70 32,30 46,14 0,70 32,30 46,14 0,70 32,30 Siew nasion h 41,32 1,20 49,58 41,32 1,20 49,58 41,32 1,20 49,58 Oprysk na chwasty h 37,69 0,40 15,08 37,69 0,40 15,08 37,69 0,40 15,08 Nawożenie pogłówne N (2 zabiegi) h 34,78 0,60 20,87 34,78 0,60 20,87 34,78 0,60 20,87 Opysk na chwasty h 37,69 0,40 15,08 Oprysk - skracanie źdźbła h 37,69 0,40 15,08 37,69 0,40 15,08 Oprysk fungicydem h 37,69 0,40 15,08 37,69 0,40 15,08 37,69 0,40 15,08 Oprysk desykantem h 37,69 0,40 15,08 Zbiór kombajnem h 233,10 1,20 279,72 233,10 1,20 279,72 233,10 1,20 279,72 Transport ziarna h 37,80 0,50 18,90 37,80 0,50 18,90 37,80 0,50 18,90 Prasowanie h 63,35 1,20 76,02 63,35 1,20 76,02 ładowacz czołowy h 35,35 2,00 70,70 35,35 2,00 70,70 Transport słomy h 37,80 2,00 75,60 37,80 2,00 75,60 Razem koszty prac maszynowych 882,46 882,46 675,22

77 KALKULACJA DOCHODU ROLNICZEGO Z 1 HA NAJCZĘŚCIEJ UPRAWIANYCH ROŚLIN W WOJEWÓDZTWIE Wyszczególnienie j.m. Cena PSZENICA OZIMA PSZENŻYTO OZIME RZEPAK OZIMY Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Podatki i ubezpieczenia 238,00 238,00 238,00 Inne 0,05 330,00 0,05 330,00 0,05 305,00 Koszty pośrednie 1 450, , ,22 Koszty całkowite 2 772, , ,13 Koszt jednostkowy produkcji 1 dt 36,96 44,44 76,55

78 NIE NALEŻY Y TRAKTOWAĆ KALKULACJI ROLNICZYCH WYKONANYCH DLA INNEGO GOSPODARSTWA JAKO PODSTAWY DO ANALIZY I PODEJMOWANIA DECYZJI GOSPODARCZYCH W INNYM GOSPODARSTWIE.

79 DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Zestawienie gruntów gospodarstwa: Wyszczególnienie Własne (ha) Dzierżawione (ha) Razem (ha) Grunty orne 18,1431 8, ,8598 Trwałe użytki zielone 3,1907 3,1793 6,3700 Razem użytki rolne 26, , ,2298 Grunty zalesione i zakrzewione 0,5200 0,5200 Grunty pod rowami Grunty pod zabudową 0,3800 0,3800 Grunty pod drogami Nieużytki 0,7150 0,3100 Powierzchnia ogółem 28, , ,8448 Współczynnik bonitacji 1,08

80 DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Zasoby pracy gospodarstwa: Wyszczególnienie Wiek Współczynnik zatrudnienia Godzin pracy (h / rok) Rolnik 42 1, ,00 Żona rolnika 40 0, ,00 Razem pełnozatrudnieni 2,0 Razem godzin pracy do dyspozycji 3.960,00

81 DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Budynki i budowle gospodarstwa: Wyszczególnienie Rok budowy Wartość Roczny odpis amortyzacyjny aktualna (zł) % zł Budynek mieszkalny ,00 1, Obora ,00 2, ,67 Stodoła ,00 2,5 900,00 Razem , ,67

82 Maszyny i urządzenia gospodarstwa: Wyszczególnienie Ciągnik rolniczy U-904 Przyczepa rolnicza D-47A DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Rok budowy Wartość Roczny odpis amortyzacyjny aktualna (zł) % Zł ,00 20, , ,00 10,0 500,00 Przyczepa Warfama ,00 6, ,67 Pług 3-skibowy ,00 10,0 150,00 Brony ,00 10,0 200,00 Rozsiewacz nawozów N ,00 100,00 Siewinik Amazone D ,00 700,00 Dmuchawa do zboża ,00 150,00 Razem , ,67

83 DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Produkcja i rozdysponowanie produkcji roślinnej: Roślina / uprawa Pow. uprawy (ha) Plon (dt/ha) Zbiór Sprzedaż (dt) dt Cena (zł/dt) Wartość (zł) jęczmień jary 7,60 45,00 342,00 342,00 75, ,00 pszenżyto ozime 13,54 45,00 609,30 609,30 65, ,50 owies 6,54 40,00 261,60 261,60 60, ,00 rzepak ozimy 9,85 30,00 295,50 295,50 95, ,50 jęczmień jary 13,54 pszenżyto ozime 6,54 owies 9,85 rzepak ozimy 7,60 Razem grunty orne 37, ,00 Trwałe użytki zielone Razem użytki rolne 37, ,00

84 DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Koszty bezpośrednie produkcji roślinnej: Roślina / uprawa Koszty bezpośrednie Materiał siewny Nawozy Środki ochrony roślin zł/ha Razem (zł) zł/ha Razem (zł) zł/ha Razem (zł) jęczmień jary 7,60 102,00 775,20 96,34 732,18 156, , ,79 pszenżyto ozime 13,54 107, ,63 398, , ,72 owies 6,54 142,50 931,95 79,48 519,80 98,75 645, ,57 rzepak ozimy 9,85 140, ,97 333, , ,05 jęczmień jary 13,54 385, , ,77 pszenżyto ozime 6,54 214, ,14 430, , ,43 owies 9,85 317, , ,51 rzepak ozimy 7,60 130,00 988,00 560, , ,08 Razem grunty orne 37,53 X 4.099,29 X ,25 X , ,94 Trwałe użytki zielone Pow. uprawy (ha) Ogółem (zł) Razem użytki rolne 37,53 X 4.099,29 X ,25 X , ,94

85 DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Przychody i nakłady gospodarstwa: Nakłady zł Przychody zł 1 Materiał siewny 4.099,29 11 Amortyzacja ,34 12 Podatki i ubezpieczenia 4.234,00 13 Czynsze dzierżawne 2.000,00 14 Inne koszty działalności 4.000,00 16 Koszty pośrednie i ogólnogospodarcze ,66 17 Koszty całkowite ,60 18 Zboża ,50 2 Nawozy ,25 19 Rzepak ,50 3 Środki ochrony roślin ,40 20 Dotacje i dopłaty ,44 4 Koszty bezpośrednie ,94 21 Przychody z działalności ,44 5 KRUS 512,00 22 Przychody spoza gospodarstwa 5.512,00 6 Paliwa i smary ,00 23 Przychody gospodarstwa ,44 7 Usługi maszynowe 9.157,32 8 Telekomunikacja 1.200,00 24 Dochód rolniczy ,84 9 Energia, woda, opał 2.600,00 10 Remonty budynków i maszyn 6.000,00 15 Koszt utrzymania rodziny ,00

86 Sytuacja Dochodowa w Wybranych Typach Gospodarstw Ekologicznych Brwinów, Oddział Radom 1

87 Gospodarstwa ekologicze 1. Produkcja mleka (17 krów) 2. Warzywa: kalafiory fenkuły cebula 3. Owoce miękkie maliny truskawki Brwinów, Oddział Radom 2

88 1. Produkcja mleka (17 krów) Zasoby gruntów w gospodarstwie Grunty orne 24,32 ha Sady 0,19 ha TUZ 4,69 ha w tym: łąki 3,95 ha pastwiska 0,74 ha Razem UR 29,20 ha Liczba działek rolnych - 14 Brwinów, Oddział Radom 3

89 1. Produkcja mleka (17 krów) Wyposażenie gospodarstwa rolnego w środki trwałe Budynki i budowle gospodarskie Obora Stodoła Wiata Płyta obornikowa Zbiornik na gnojówkę Ciągniki, kombajny, maszyny i urządzenia Ursus C-360 Ursus C-4011 Beczkowóz Sieczkarnia samojezdna Z 320 Prasa wysokiego zgniotu Siewnik "Poznaniak" Ładowacz Rozrzutnik obornika Ciągnik Zetor 385 Przetrząsarko - zagrabiarka Brwinów, Oddział Radom 4

90 1. Produkcja mleka (17 krów) PRODUKCJA ZWIERZĘCA Rasa - HF Liczba krów stada podstawowego - 17 szt. Wycielenia - 86% Okres użytkowania krowy - 5 lat System utrzymania zwierząt Stanowiska wiązane, płytka ściółka, płyta obornikowa, wybieg o powierzchni 3 ha Brwinów, Oddział Radom 5

91 1. Produkcja mleka (17 krów) Sprzedaż Wyszczególnienie Jed. Ilość Cena Wartość mleko l , cielęta szt , krowa wybrakowana szt ,00 Razem: Koszty Wyszczególnienie Jed. Ilość Koszt/jed. Wartość Jałówka cielna szt Pasze treściwe dt Dotatki mineralno - wit. dt Pasze objętościowe sianokiszonka dt , siano dt , zielonka dt , Inseminacja szt Środki czystości zł Razem: Brwinów, Oddział Radom 6

92 1. Produkcja mleka (17 krów) Nadwyżka bezpośrednia Wyszczególnienie Wartość ogółem na 1 krowę na 1 rbh Produkcja Koszty bezpośrednie Nadwyżka bezpośrednia Zasoby siły roboczej w gospodarstwie rbh Brwinów, Oddział Radom 7

93 2. Warzywa Zasoby gruntów w gospodarstwie Własne Dzierżawione Razem Grunty orne 11,40 ha 27,15 ha 38,55 ha Sady 2,75 ha 0,19 ha 2,94 ha TUZ 4,38 ha 5,03 ha 9,41 ha w tym: łąki 3,00 ha 5,03 ha 8,03 ha pastwiska 1,38 ha 1,38 ha Ogółem UR 18,53 ha 32,37 ha 50,90 ha Liczba działek rolnych - 15 Brwinów, Oddział Radom 8

94 2. Warzywa Wyposażenie gospodarstwa rolnego w środki trwałe Budynki i budowle gospodarskie Pieczarkarnie - 2 Budynek gospodarczy Garaże Ciągniki, kombajny, maszyny i urządzenia ciągnik MTZ 80 ciągnik T 25 ciągnik T 25 kombajn zbozowy Forszmit san.ciężarowy Mercedes 1834 kombajn ziemniacany orkan kosiarka rotacyjna - 2 szt. agregat uprawowy Kombi pługi 5-skibowe ładowacz czołowy Tur głębosz gruber opryskiwacz deszczownia z agregatem pomp ciągnik DonJeer Brwinów, Oddział Radom 9

95 2. Warzywa Sprzedaż Kalafiory powierzchnia pola - 3,5 ha przedplon - żyto + wyka ozima Wyszczególnienie Jed. Ilość Cena Wartość kalafior-róże dt , Inne przychody (płatności) Obszarowa - JPO Rolnośrodowiskowa Koszty Koszty bezpośrednie Brwinów, Oddział Radom 10

96 2. Warzywa Nadwyżka bezpośrednia - Kalafiory Wyszczególnienie Wartość ogółem na 1 ha na 1 rbh Produkcja ,30 Inne przychody ,64 Koszty bezpośrednie Nadwyżka bezpośrednia ,78 Nadwyżka bezpośrednia (bez dotacji) ,15 Brwinów, Oddział Radom 11

97 2. Warzywa Sprzedaż Fenkuły Powierzchnia pola - 2,60 ha Przedplon - łubin Wyszczególnienie Jed. Ilość Cena Wartość fenkuł dt , Inne przychody (płatności) Obszarowa - JPO Rolnośrodowiskowa Koszty Koszty bezpośrednie Brwinów, Oddział Radom 12

98 2. Warzywa Nadwyżka bezpośrednia - Fenkuły Wyszczególnienie Wartość ogółem na 1 ha na 1 rbh Produkcja ,33 Inne przychody ,78 Koszty bezpośrednie Nadwyżka bezpośrednia ,47 Nadwyżka bezpośrednia (bez dotacji) ,69 Brwinów, Oddział Radom 13

99 2. Warzywa Sprzedaż Cebula Powierzchnia pola 1,50 ha Przedplon - por Wyszczególnienie Jed. Ilość Cena Wartość cebula dt , Inne przychody (płatności) Obszarowa - JPO Rolnośrodowiskowa Koszty Koszty bezpośrednie Brwinów, Oddział Radom 14

100 2. Warzywa Nadwyżka bezpośrednia - Cebula Wyszczególnienie Wartość ogółem na 1 ha na 1 rbh Produkcja ,06 Inne przychody ,52 Koszty bezpośrednie Nadwyżka bezpośrednia ,60 Nadwyżka bezpośrednia (bez dotacji) ,08 Brwinów, Oddział Radom 15

101 3. Owoce miękkie Zasoby gruntów w gospodarstwie Grunty orne Plantacje wieloletnie Ogółem UR Własne 8,48 ha 2,47 ha 10,95 ha Liczba działek rolnych - 5 Brwinów, Oddział Radom 16

102 3. Owoce miękkie Wyposażenie gospodarstwa rolnego w środki trwałe Budynki i budowle gospodarskie obora stodoła garaże stodoła - wiata Ciągniki, kombajny, maszyny i urządzenia ciągnik T25 rozrzutnik obornika glebogryzarka kultywator brony pługi obsypnik przetrząsaczo-zgrabiarka opryskiwacz Brwinów, Oddział Radom 17

103 3. Owoce miękkie Sprzedaż Maliny Powierzchnia pola 1,21 ha Przedplon - pszenica Wyszczególnienie Jed. Ilość Cena Wartość malina dt , Inne przychody (płatności) Obszarowa - JPO Rolnośrodowiskowa Koszty Koszty bezpośrednie Brwinów, Oddział Radom 18

104 3. Owoce miękkie Nadwyżka bezpośrednia - maliny Wyszczególnienie Wartość ogółem na 1 ha na 1 rbh Produkcja ,68 Inne przychody ,59 Koszty bezpośrednie Nadwyżka bezpośrednia ,34 Nadwyżka bezpośrednia (bez dotacji) ,76 Brwinów, Oddział Radom 19

105 3. Owoce miękkie Sprzedaż Truskawki Powierzchnia pola 0,80 ha Przedplon - jęczmień Wyszczególnienie Jed. Ilość Cena Wartość truskawka dt , Inne przychody (płatności) Obszarowa - JPO Rolnośrodowiskowa Koszty Koszty bezpośrednie Brwinów, Oddział Radom 20

106 3. Owoce miękkie Nadwyżka bezpośrednia - truskawki Wyszczególnienie Wartość ogółem na 1 ha na 1 rbh Produkcja ,14 Inne przychody ,65 Koszty bezpośrednie Nadwyżka bezpośrednia ,75 Nadwyżka bezpośrednia (bez dotacji) ,10 Brwinów, Oddział Radom 21

107 Porównanie Nadwyżka bezpośrednia Gospodarstwo Jed. na jednostkę Ekologiczne Konwencjonalne Krowy mleczne szt Kalafiory ha Cebula* ha Maliny ha Truskawki ha * cena cebuli ekologicznej 102 zł/dt, konwencjonalnej 50 zł/dt Brwinów, Oddział Radom 22

108 WNIOSKI PODSUMOWUJĄCE Kalkulacje tworzone przez Ośrodki Doradztwa są w oparciu o gospodarstwa modelowe. Zachwianie się w latach rynku zbóż w Polsce i UE, Utrzymywanie się realnej wartości dopłat bezpośrednich na stałym poziomie w okresie mimo stałego 5% rocznego wzrostu, 2004 rok - 215,00 zł JPO, 268,00 zł UPO = 483,00 zł 2005 rok - 225,00 zł JPO, 282,35 zł UPO = 507,35 zł 2006 rok - 276,36 zł JPO, 313,45 zł UPO = 589,81 zł 2007 rok - 301,00 zł JPO, 294,00 zł UPO = 595,00 zł Dopłaty nie stanowią wystarczającego czynnika stabilizującego dochody rolnika, Ocena sytuacji dochodowej liczona rok po roku jest nieobiektywna i nie odzwierciedla sytuacji dochodowej gospodarstw, Ceny produktów rolnych w coraz większym stopniu kształtowane są przez czynniki globalne, a ich dynamikę zwiększają powtarzające się anomalia klimatyczne, Wyraźny brak stabilizacji relacji cenowych przychodów do kosztów (dotyczy to głównie trzody chlewnej), Brwinów, Oddział Radom 23

109 Prezentacja zawiera dwie części: - Modele kalkulacyjne - Studium przypadku

110 Nie należy utożsamiać kalkulacji z obliczeniami, gdyż kalkulacje dotyczą przyszłości, natomiast obliczenia oparte są na faktycznych zaszłościach lub wielkościach, które można ściśle określić.

111 METODYKA 1. Dwupoziomowy system uzyskiwania kategorii dochodowych gospodarstwa rolnego: NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA jest to roczna wartość produkcji uzyskana z 1 hektara uprawy bądź od jednego zwierzęcia pomniejszona o koszty bezpośrednie poniesione na wytworzenie tej produkcji. Jest miarą ekonomiczna wykorzystywaną w klasyfikacji gospodarstw rolniczych według standardów UE (wg. metodyki IERiGŻ-PIB) DOCHÓD ROLNICZY NETTO jest to nadwyżka bezpośrednia pomniejszona o koszty pośrednie

112 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności KALKULACJE ROLNICZE

113 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności ZAŁOŻENIA METODYCZNE: Kalkulacje opracowano na podstawie wydawnictwa K-P ODR w Minikowie p.t. KALKULACJE ROLNICZE według cen z marca 2008 r.

114 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności RZEPAK OZIMY kalkulacja uprawy 1 ha przy różnych poziomach intensywności Lp. Poziom intensywności niski średni wysoki Wyszczególnienie 20 dt/ha 30dt/ha 40 dt/ha A WARTOŚĆ PRODUKCJI nasiona rzepaku ozimego płatności obszarowe B KOSZTY BEZPOŚREDNIE Materiał siewny Nawozy Środki ochrony roślin C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) D KOSZTY POŚREDNIE E KOSZTY CAŁKOWITE F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D) ) cena 120 zł/dt

115 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności KUKURYDZA NA ZIARNO kalkulacja uprawy 1 ha przy różnych poziomach intensywności Lp. Poziom intensywności niski średni wysoki Wyszczególnienie 60 dt/ha 75 dt/ha 90 dt/ha A WARTOŚĆ PRODUKCJI ziarno kukurydzy płatności obszarowe B KOSZTY BEZPOŚREDNIE Materiał siewny Nawozy Środki ochrony roślin C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) D KOSZTY POŚREDNIE E KOSZTY CAŁKOWITE F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D) ) cena 79 zł/dt

116 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności JĘCZMIEŃ JARY kalkulacja uprawy 1 ha przy różnych poziomach intensywności Lp. Poziom intensywności niski średni wysoki Wyszczególnienie 30 dt/ha 40 dt/ha 55 dt/ha A WARTOŚĆ PRODUKCJI ziarno jęczmienia jarego płatności obszarowe B KOSZTY BEZPOŚREDNIE Materiał siewny Nawozy Środki ochrony roślin C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) D KOSZTY POŚREDNIE E KOSZTY CAŁKOWITE F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D) ) cena 80 zł/dt

117 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności PSZENICA OZIMA kalkulacja uprawy 1 ha przy różnych poziomach intensywności Lp. Poziom intensywności niski średni wysoki Wyszczególnienie 30 dt/ha 45 dt/ha 60 dt/ha A WARTOŚĆ PRODUKCJI ziarno pszenicy ozimej 1) płatności obszarowe B KOSZTY BEZPOŚREDNIE Materiał siewny Nawozy Środki ochrony roślin C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) D KOSZTY POŚREDNIE E KOSZTY CAŁKOWITE F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D) ) cena 88 zł/dt

118 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności PSZENICA OZIMA Kalkulacja uprawy 1 ha pszenicy ozimej dla plonu 60 dt Lp. Rok Wyszczególnienie A WARTOŚĆ PRODUKCJI B KOSZTY C DOCHÓD ROLNICZY NETTO (A-B) Źródło: Kalkulacje rolnicze

119 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności RZEPAK OZIMY Kalkulacja uprawy 1 ha rzepaku ozimego dla plonu 40 dt Lp. Rok Wyszczególnienie A WARTOŚĆ PRODUKCJI B KOSZTY C DOCHÓD ROLNICZY NETTO (A-B) Źródło: Kalkulacje rolnicze

120 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności MODELE GOSPODARSTW ROZWOJOWYCH

121 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności TRZODA CHLEWNA Gospodarstwo z chowem trzody chlewnej w cyklu zamkniętym o powierzchni 50 ha Lp. Rok Wyszczególnienie A PRZYCHODY GOSPODARSTWA B KOSZTY BEZPOŚREDNIE C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) D KOSZTY POŚREDNIE E AMORTYZACJA F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D-E) Źródło: Modele gospodarstw rozwojowych

122 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności BYDŁO MLECZNE Gospodarstwo z produkcją mleka o powierzchni 50 ha Lp. Rok Wyszczególnienie A PRZYCHODY GOSPODARSTWA B KOSZTY BEZPOŚREDNIE C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) D KOSZTY POŚREDNIE E AMORTYZACJA F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D-E) Źródło: Modele gospodarstw rozwojowych

123 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności ZBOŻA Gospodarstwo z produkcją zbóż o powierzchni 150 ha Lp. Rok Wyszczególnienie A PRZYCHODY GOSPODARSTWA B KOSZTY BEZPOŚREDNIE C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) D KOSZTY POŚREDNIE E AMORTYZACJA F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D-E) Źródło: Modele gospodarstw rozwojowych