Rynek Produktów Ekologicznych

Transkrypt

1 SZKOŁA A GŁÓWNA G GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE WYDZIAŁ NAUK EKONOMICZNYCH Rynek Produktów Ekologicznych dr Mariusz Maciejczak 1

2 WYKŁAD 4 EKONOMIKA PRODUKCJI EKOLOGICZNEJ podaż popyt 2

3 Gospodarstwo ekologiczne jest podmiotem gospodarczym. ZIEMIA PRACA KAPITAŁ ORGANIZACJA Wydzielenie ORGANIZACYJNE Wydzielenie PRAWNE Wydzielenie EKONOMICZNE Metody ekologiczne 3

4 Gospodarstwo ekologiczne to firma. Gospodarstwa ekologiczne są PRZEDSIĘBIORSTWAMI, podobnie jak konwencjonalne gospodarstwa rolnicze. Gospodarstwa ekologiczne, będąc przedsiębiorstwami, muszą ukierunkować prowadzoną produkcję pod kątem oczekiwań RYNKU. 4

5 Gospodarstwa ekologiczne od innych gospodarstw rolniczych różnir nią się wyłą łącznie metodami produkcji oraz przyjętą hierarchią celów. 5

6 Od ekofilozofii do EKOnomiki Cele podrzędne Ochr. przyrody Dotacje Bez chemii Cele pośrednie Cele nadrzędne Środki na życie Utrzymać gospodarstwo Żyć na wsi Wykształcić dzieci 6

7 Rachunek ekonomiczny umożliwia realizację celów w w danych warunkach i przy przyjętych ograniczeniach Określenie celów Znajomość zasobów + Warunki zewnętrzne = ZASADA RACJONALNEGO GOSPODAROWANIA 7

8 Rachunek ekonomiczny jako podstawa realizacji przyjętych celów koszty koszty efekty efekty koszty RACHUNEK EKONOMICZNY efekty 8

9 KAŻDA FIRMA POWINNA ZASPOKAJAĆ POTRZEBY RYNKU Z ZYSKIEM! 9

10 NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA podstawowe kryterium ustalania kierunku produkcji w gospodarstwie. Produkcja na sprzedaż (towarowa) z 1 ha lub 1 zwierzęcia - Koszty zmienne (zależne od poziomu produkcji) - Koszty stałe (nie zależą od poziomu produkcji) = NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA = Dochód rolniczy 10

11 Schemat obliczania produkcji i przychodów w w gospodarstwie rolnym. Trzoda chlewna Bydło Pszenica Produkcja w toku na koniec roku obrotowego Produkcja w toku na początku roku obrotowego Razem produkcja z gospodarstwa rolnego Dopłaty Usługi Inne przychody z gospodarstwa Razem przychody z gospodarstwa rolnego 11

12 Schemat obliczania dochodu w gospodarstwie rolnym. Przychody z gospodarstwa rolnego Zużycie pośrednie (w gospodarstwie) Podatki Wartość dodana brutto Amortyzacja Wartość dodana netto Dopłaty do działalności inwestycyjnej Koszty czynników zewnętrznych Dochód d z gospodarstwa rolniczego 12

13 KAŻDE GOSPODARSTWO ROLNE, W SZCZEGÓLNO LNOŚCI EKOLOGICZNE, POWINNO PROWADZIĆ ZAPISY KSIĘGOWE! 13

14 Opłacalno acalność produkcji ekologicznej. Czy produkcja ekologiczna jest opłacalna? Komu bardziej opłaca się być rolnikiem ekologicznym? 14

15 Gospodarstwa ekologiczne w próbie FADN Na podstawie artykułu: Nachtman G., Żekało M. (2006): Efektywność ekonomiczna gospodarstw ekologicznych na tle konwencjonalnych w 2004r.. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej Nr 2/2006, Wyd. IERiGZ-PIB, Warszawa. 15

16 Gospodarstwa ekologiczne w próbie FADN W 2004 r. po raz pierwszy w puli danych zbieranych w Polsce przez System Zbierania i Wykorzystania Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych UE (ang. Farm Accountancy Data Network, FADN) znalazły się gospodarstwa ekologiczne. W próbie znalazło się 109 certyfikowanych gospodarstw ekologicznych, które stanowiły 6,5% ogółu gospodarstw ekologicznych działających w Polsce, oraz 0,9% wszystkich gospodarstw objętych badaniami Polskiego FADN. Jednak zebrane dane na temat ich wyników ekonomiczno-finansowych nie mogą być uznane za reprezentatywne. Próba gospodarstw do badań oprócz podstawowego kryterium jakim była wielkość ekonomiczna, dobrana została na podstawie typu rolniczego i liczby gospodarstw znajdujących się w regionie. Polska została podzielona na cztery regiony rolnicze: Pomorze i Mazury, Mazowsze i Podlasie, Wielkopolska i Śląsk oraz Małopolska i Podgórze. Badane gospodarstwa rozlokowane były głównie w regionach Mazowsze i Podlasie oraz Małopolska i Podgórze, czyli w Tych, w których najliczniej funkcjonowały gospodarstwa ekologiczne w Polsce 16

17 Rozmieszczenie gospodarstw ekologicznych i upraw w 2004r. w regionach FADN Regiony Polskiego FADN Liczba gospodarstw ekologicznych w próbie FADN Liczba gospodarstw ekologicznych z certyfikatem w regionie Powierzchnia upraw w regionach w ha. Uprawy Łąki i Uprawy rolnicze pastwiska warzywnicze Uprawy sadownicze i jagodowe Pomorze i , ,9 100,7 618,7 Mazury Mazowsze i ,3 8223,5 136,1 321,5 Podlasie Wielkopolska i ,8 5397,2 371,2 1352,6 Śląsk Małopolska i , ,0 222,0 911,2 Podgórze Razem , ,7 830,0 3203,6 17

18 Struktura upraw i pogłowie zwierząt w badanych gospodarstwach Wyszczególnienie Gospodarstwa w typie Uprawy polowe, ogrodnicze i trwałe łącznie tradycyjne ekologiczne Liczba gospodarstw Wielkość ekonomiczna ESU 5,5 5,5 Powierzchnia i struktura użytków rolnych ha % ha % Powierzchnia użytków rolnych 11,6 100,0 9,6 100,0 W tym - powierzchnia dodzierżawiona 1,8 15,5 1,2 12,5 - zboża 7,1 61,2 3,5 36,5 - pozostałe uprawy polowe 1,6 13,8 1,5 15,6 - uprawy ogrodnicze (warzywa) 0,4 3,4 1,1 11,5 - sady 0,7 6,0 1,0 10,4 - uprawy pastewne 1,8 15,5 2,4 25,0 Pogłowie zwierząt LU % LU % Zwierzęta ogółem 4,7 100,0 3,6 100,0 W tym - krowy mleczne 1,4 29,8 1,3 36,1 - trzoda chlewna 2,2 46,8 1,5 41,7 18

19 Wartość produkcji w badanych gospodarstwach Wyszczególnienie Wartość produkcji w zł/gosp. Gospodarstwa w typie Uprawy polowe, ogrodnicze i trwałe łącznie EKOLOGICZNE TRADYCYJNE Wartość Struktura Wartość Wartość produkcji produkcji produkcji produkcji w zł/1 ha w w zł/1ha UR zł/gosp. UR Struktura produkcji Wskaźnik relacji: tradycyjne = 100% Produkcja ogółem 40675,0 4237,0 100, ,0 4149,3 100,0 84,5 Produkcja roślinna i produktów 28775,0 2997,4 70, ,0 2968,0 71,5 83,6 roślinnych W tym - zboża 3944,0 401,8 9, ,0 974,8 23,5 34,9 - rośliny białkowe 1277,0 133,0 3,1 397,0 34,2 0,8 321,7 - ziemniaki 2679,0 279,1 6,6 3345,0 288,4 6,9 80,1 - rośliny oleiste 1159,0 120,7 2,9 899,0 77,5 1,9 128,9 - rośliny przemysłowe 474,0 49,4 1,2 1312,0 113,1 2,7 36,1 - uprawy ogrodnicze (warzywa) 12137,0 1264,3 29,8 8128,0 700,7 16,9 149,3 - owoce 6997,0 728,9 17,2 5454,0 470,2 11,3 128,3 Produkcja zwierzęca 11661,0 1214,7 28, ,0 1125,5 27,1 89,3 Produkcja pozostała 239,0 24,9 0,6 647,0 55,8 1,3 36,9 19

20 Wydajność produkcji roślinnej oraz nakłady pracy w badanych gospodarstwach Wyszczególnienie Gospodarstwa w typie Uprawy polowe, ogrodnicze i trwałe łącznie Tradycyjne Ekologiczne Wskaźnik relacji: tradycyjne = 100% Plon pszenicy (dt/ha) 53,9 32,1 59,6 Plon owsa (dt/ha) 35,0 25,5 72,9 Plon żyta (dt/ha) 33,7 20,7 61,4 Plon ziemniaków (dt/ha)) 229,3 162,9 71,0 Nakłady pracy ogółem (AWU) 1,78 2,04 114,6 Nakłady pracy własnej (AWU) 1,66 1,59 95,8 Nakłady pracy najemnej (AWU) 0,12 0,46 383,3 20

21 Koszty produkcji w badanych gospodarstwach Wyszczególnienie Gospodarstwa w typie Uprawy polowe, ogrodnicze i trwałe łącznie EKOLOGICZNE TRADYCYJNE Struktura zł/gosp. zł/1 ha w % UR zł/gosp. zł/1 ha UR Struktura w % Wskaźnik relacji: tradycyjne = 100% Koszty ogółem 28381,0 29,56,4 100, ,0 3246,4 100,0 75,4 1. Zużycie pośrednie 17570,0 1830,2 61, ,0 2188,5 67,4 69,2 1.1 Koszty bezpośrednie 10042,0 1046,0 35, ,0 1383,8 42,6 62,6 W tym: - nawozy 1660,0 172,9 5,8 3645,0 314,2 9,7 45,5 - środki ochrony roślin 655,0 68,2 2,3 2132,0 183,8 5,7 30,7 - nasiona i sadzonki 1657,0 172,6,8 2319,0 199,9 6,2 71,5 1.2 Koszty ogólnogospodarcze 7528,0 784,2 26,5 9335,0 904,7 24,8 80,6 2. Amortyzacja 6633,0 690,9 23, ,0 923,8 28,5 61,9 3 Koszy czynników 4177,0 435,1 14,7 1555,0 134,1 4,1 268,6 zewnętrznych Z tego: - opłata pracy 3593,0 374,3 12,6 1033,0 89,1 2,7 347,8 - czynsze dzierżawne 78,0 8,1 0,3 235,0 20,3 0,6 33,2 - odsetki 506,0 52,7 1,8 287,0 24,7 0,8 176,3 21

22 Rachunek wartości dodanej wg. metodyki FADN w badanych gospodarstwach Wyszczególnienie Gospodarstwa w typie Uprawy polowe, ogrodnicze i trwałe łącznie Na gospodarstwo w PLN Na 1 ha UR w PLN tradycyjne ekologiczne Wskaźnik relacji (tradycjne=100) tradycyjne ekologiczne Wskaźnik relacji (tradycjne=100) Produkcja ogółem , ,1 Zużycie pośrednie , ,6 Saldo bieżących dopłat i , ,8 podatków Wartość dodana brutto , ,9 Amortyzacja , ,8 Wartość dodana netto , ,9 Koszty czynników zewnętrznych Dochód z gospodarstwa rodzinnego w przeliczeniu na pow. użytków własnych , , , ,1 22

23 Ocena ekonomiczno-rynkowych efektów w wsparcia finansowego rolnictwa ekologicznego w Polsce Autor: Paweł Grzelak Promotor: Dr. Inż. Mariusz Maciejczak Recenzent: Prof. dr hab. Henryk Runowski

24 Cel pracy, hipotezy badawcze Jakie są ekonomiczno-rynkowe efekty wsparcia finansowego rolnictwa ekologicznego w Polsce? Hipotezy badawcze Hipoteza I: Rolnictwo ekologiczne stanowi istotny element Wspólnej Polityki Rolnej. Hipoteza II: System wsparcia rolnictwa ekologicznego w Polsce powoduje brak powiązania produkcji z rynkiem. Hipoteza III: Dotacje do produkcji ekologicznej istotnie wpływają na dochód rolniczy w polskich gospodarstwach ekologicznych. Hipoteza IV: Grupa docelowa dla dotacji dla rolnictwa ekologicznego powinna ulec zmianie z gospodarstw rolnych na przedsiębiorstwa rolne, czyli producentów towarowych.

25 Metodologia i źródła a danych Metodologia Metoda studiów literatury Metody scenariuszowe Metody analizy statystycznej Metoda studium przypadku Metoda ankietowa z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu Źródła danych pierwotnych Ankieta wśród 25 rolnikow Wywiady poglebione ekonomiczniez wykorzystaniem kwestionariusza ankiety Źródła danych wtórnych Publikacje książkowe Artykuły zamieszczone w specjalistycznych pismach branżowych Materiały z konferencji Ustawy i Rozporządzenia Internetowe bazy danych statystycznych Strony internetowe

26 Przegląd d literatury Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej podlega ciągłej reformie -w coraz większym stopniu równoważy cele ekonomiczne, społeczne i środowiskowe Rolnictwo ekologiczne istotnym elementem WPR Coraz większa popularność rolnictwa ekologicznego w Polsce efekt wprowadzenia dotacji ekologicznych Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów IJHARS.

27 Przegląd d literatury (cd.) Rynek żywności ekologicznej w Polsce nadal w początkowej fazie rozwoju

28 Przegląd d literatury (cd.) Dochód rolniczy w Polsce wzrasta Uzyskanie wysokiego dochodu jednym z najważniejszych celów rolników (także ekologicznych) w Polsce SPRZECZNOŚĆ CELÓW WPR Producenci Ekologiczni

29 Wyniki badań (1) : studium przypadku Studium przypadku Cztery gospodarstwa ekologiczne, woj. mazowieckie, Dwa z nich sprzedają produkty na rynek ekologiczny 1) Gospodarstwa sprzedające na rynek ekologiczny uzyskały znacznie wyższy dochód 40% (zł/ha) Źródło: opracowanie własne

30 Wyniki badań (2) : studium przypadku Dotacje ekologiczne partycypują istotną część w dochodzie badanych gospodarstw. Szczególnie dużą (27% i 37%) w gospodarstwach dostarczających produkty ekologiczne na rynek konwencjonalny Źródło: opracowanie własne

31 Wyniki badań (3) : metoda ankietowa - kwestionariusz wywiadu Badani rolnicy ekologiczni prezentowali dwie odmienne postawy względem podejścia do problematyki rolnictwa ekologicznego. Rolnictwo ekologiczne wg. badanych Filozofia życia Producenci towarowi Możliwość uzyskania wysokiego dochodu

32 Wnioski (1) Rolnictwo ekologiczne istotnym elementem WPR, wpisującym się w kierunek jej aktualnych reform (hipoteza I) Wzrost popularności rolnictwa ekologicznego w Polsce (efekt wprowadzenia systemu dotacji ekologicznych) System wsparcia gospodarstw ekologicznych w Polsce (dotacje ekologiczne) nie spełnił całości oczekiwań: - Brak korelacji NIE UDOWODNIL PAN TEGO STATYSTYCZNIE, WIEC MOŻE NIE KORELACJA, A IINNE SLOWO?) pomiędzy produkcją ekologiczną, a rynkiem ekologicznym (hipoteza II), - Znaczny udział dotacji ekologicznych w dochodzie gospodarstw (20 37%) (hipoteza III) powoduje negatywny wpływ na postępowanie rolników ekologicznych.

33 Wnioski (2) Nieefektywność dotychczasowego systemu oraz dalsza reforma WPR przyczynią się do zmiany grupy docelowej dla dotacji ekologicznych (hipoteza IV). Przeniesienie wsparcia Gospodarstwa rolne Przedsiębiorstwa rolne (towarowe)

34 Studium Przypadku. ANALIZA TRZECH GOSPODARSTW ROLNYCH Z DOLINY BIEBRZY 34

35 Wybrane elementy charakterystyki badanych gospodarstw rolnych Gospodarstwo Wielość gospodarstwa w ha użytków rolnych Liczba pól w rozłogu gospodarstwa Duża Jednostka Przeliczeniowa na 1 ha użytków rolnych Duża Jednostka Przeliczeniowa na 1 ha Głównej Powierzchni Paszowej A 8, ,27 0,89 B 13,14 7 0,67 0,66 C 17, ,63 1,23 35

36 Pakiety rolnośrodowiskowe rodowiskowe w badanych gospodarstw rolnych Pakiety działań rolnośrodowiskowych wdrożone w badanych gospodarstwach Rok 2004 S01 K01b P01b G01a S01 K01b P01b G01a S01 K01b P01b G01a02 Gospodarstwo A B C S02a01 S02b01 S02a01 S02b01 S02a02 S02b02 S02a02 S02b02 S02c02 S02d02 S02a02 S02b02 S02c02 S02d02 S02a02 S02b02 S02c02 S02d02 36

37 Badane gospodarstwa rolne są mało o efektywne , , , ,65 PLN , ,64 910,59 866, , Gospodarstwo A Gospodarstwo B Gospodarstwo C SNb.pr.roślinnej /1 ha UR SNb. pr. zwierzęcej /1 ha DJP SNb. pr. rolniczej /1 ha UR 37

38 Jak poszczególne instrumenty polityki rolnej wpłyn yną na przykładowe gospodarstwa rolne w Dolinie Biebrzy? Scenariusze badań Scenariusz Nadwyżka bezpośrednia z produkcji rolniczej Maksymalne dopłaty bezpośrednie z I i II filaru WPR Płatności rolnośrodowiskowe Płatności za gospodarowanie na ONW I x II x x II x x x IV x x x x V x x x 38

39 Zmiana poziomu Nadwyżki Bezpośredniej w poszczególnych scenariuszach. 400% 350% 300% dynamika 250% 200% 150% 100% 50% 0% s1 s2 s3 s4 s5 scenariusz gospodarstwo A gospodarstwo B gospodarstwo C 39

40 Zmiana poziomu Dochodu Rolniczego Brutto w poszczególnych scenariuszach. 600% 500% 400% dynamika 300% 200% 100% 0% s1 s2 s3 s4 s5 scenariusz gospodarstwo A gospodarstwo B gospodarstwo C 40

41 ROLNICTWO EKOLOGICZNE DAJE SZANSE NA SUKCES, ALE GO NIE GWARANTUJE! 41