Zdzisław Nowakowski" Mechanizm finansowania operacji zbrojnych Athena jako składnik Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej"

Transkrypt

1 Zdzisław Nowakowski" Mechanizm finansowania operacji zbrojnych Athena jako składnik Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej" Koncepcja Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony powstała podczas szczytu przywódców państw członkowskich Unii Europejskiej w grudniu 1999 roku w Helsinkach. Zadecydowano wówczas także o konieczności utworzenia do 2003 roku Europejskich Sił Szybkiego Reagowania, które miałyby wypełniać z ramienia Unii misje ratownicze i humanitarne, oraz misje przywracania i utrzymania pokoju. Pierwsze plany zakładały utworzenie korpusu tysięcy żołnierzy, których mobilizacja nie powinna przekraczać 60 dni, natomiast zdolność prowadzenia działań terenowych ponad rok. Pierwszy raz mechanizm ten zadziałał w praktyce 31 marca 2003 roku, gdy Unia Europejska przejęła od NATO dowództwo nad operacją pokojową Allied Harmony na terenie Federalnej Republiki Jugosławii i Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonia, gdzie wysłano 450 żołnierzy, a Unia Europejska zobowiązała się do pokrycia wszystkich kosztów wynikających z prowadzenia misji. Aspekt finansowania Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa od początku budził wiele kontrowersji. Wydatki związane z administracją są zgodnie z postanowieniami traktatowymi pokrywane z budżetu Unii Europejskiej, jednakże nie sprecyzowano wyraźnie granicy pomiędzy kosztami administracyjnymi i kosztami operacji wojskowych - wydatki na cele operacyjne pokrywa się bowiem albo z budżetu Unii, albo - jeśli taka jest decyzja Rady Unii Europejskiej w danym przypadku - bezpośrednio z budżetów państw członkowskich na podstawie kryterium PKB (chyba, że Rada UE postanowi inaczej). Jednocześnie państwa członkowskie Unii, które formalnie wstrzymały się od udziału w danej misji, nie mają obowiązku jej współfinansowania, zarówno w kwestiach wojskowych, jak i polityczno-obronnych. W związku z przyjęciem takiego rozwiązania Rada UE szczególnie rozszerzająco traktowała wydatki administracyjne, co stało się szczególnym obciążeniem dla budżetu Unii w chwili rozpoczęcia przez nią misji humanitarnych oraz przywracania i utrzymania pokoju, co znacznie podniosło koszty WPZiB. Znaczny wzrost kosztów, których nie można było pokryć z budżetu UE stał się zagrożeniem dla skuteczności prowadzonych działań, co stało się głównym motywem powstania mechanizmu Athena - odpowiedzialnego za administrowanie wspólnymi kosztami operacji wojskowych i obronnych. Zgodnie z postanowieniami Traktatu lizbońskiego Rada Unii Europejskiej zobowiązana jest na przeznaczenie środków z budżetu UE na realizację polityki WPZiB i działalności Wysokiego Przedstawiciela Unii Europejskiej do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, oraz utworzenia specjalnego funduszu, z którego mają być pokrywane nieprzewidziane działania (np. misja humanitarna lub utrzymania pokoju) oraz określenia zasad szybkiego korzystania ze zgromadzonych w ramach tego funduszu środków. Podkreślono jednak, że wszelkie działania zewnętrzne Unii powinny być finansowane ze

2 środków Wspólnoty i tylko w drodze wyjątku w nadzwyczajnych okolicznościach w oparciu o środki spoza budżetu Unii 1. Geneza Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony" Plan utworzenia wspólnych europejskich sił zbrojnych pierwszy raz został ogłoszony 24 października 1950 roku na forum Zgromadzenia Narodowego IV Republiki Francuskiej przez premiera René Plevena. W tym czasie w Europie trwała intensywna odbudowa zniszczeń w wyniku II wojny światowej i obok pomocy ze strony Stanów Zjednoczonych (European Recovery Program i powołana w celu redystrybucji pomocy Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej - Organization for European Economic Cooperation - OEEC) 2 coraz powszechniej dyskutowano o możliwości integracji politycznej i gospodarczej. Plan Plevena został ogłoszony wkrótce po ujawnieniu przez Jeana Monneta i Roberta Schumana koncepcji utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali i odzwierciedlał panujące w Europie tendencje zjednoczeniowe. Ponadto wywnioskować można, że intencją Francji, toczącej w owym okresie z Niemcami spory terytorialne, mogło zależeć na możliwie największym ograniczeniu potencjału gospodarczego i militarnego Niemiec w celu ochrony własnych interesów narodowych, jako że zgodnie z założeniami EWWiS kontrola nad złożami węgla miała być ponadnarodowa, natomiast według planu Plevena za bezpieczeństwo Europy odpowiadać miała wspólna armia, na którą składałyby się armie narodowe państw Europy, dowodzona i kontrolowana w ponadnarodowy sposób, z założeniem jednak, że choć armia niemiecka (w przypadku remilitaryzacji Niemiec) wchodziła by w jej skład, Niemcy natomiast nie miałby nad nią żadnego zwierzchnictwa. Rozwinięciem planu Plevena była Europejska Wspólnota Obronna (Communauté européenne de défense, CED), która miała powstać na mocy traktatu zawartego pomiędzy Belgią, Francją, Holandią, Luksemburgiem, RFN i Włochami 27 maja 1952 roku. Zakładał on przekazanie przez państwa sygnatariuszy swoich kompetencji w zakresie obrony organom ponadnarodowym - Komisariatowi EWO, Radzie EWO i Zgromadzeniu Parlamentarnemu EWO. Na jego mocy poszczególne państwa członkowskie utrzymywałyby narodowe siły zbrojne, które miały wchodzić w skład międzynarodowych sił zbrojnych dowodzonych w ramach EWO. Plan ten jednak nie został wprowadzony w życie, ponieważ po wyborach parlamentarnych we Francji nowe władze usunęły ratyfikację traktatu z porządku obrad Zgromadzenia Narodowego Francji zaplanowanego na dzień 30 1 Sprawozdanie w sprawie aspektów finansowych traktatu z Lizbony (2008/2054(INI)), +V0//PL, dostęp dnia Z. Nowakowski, I. Protasowicki, Bezpieczeństwo polityczne i militarne Polski po 1989 roku, Rzeszów 2008, s. 100.

3 sierpnia 1954 roku nie podejmując więcej tego tematu i tym samym wygaszając jego ważność. Niepowodzenie planu Plevena nie zakończyło europejskich starań w kierunku integracji polityki obronnej. Wkrótce po wspomnianych obradach Zgromadzenia Narodowego Francji, w dniach października 1954 roku Wielka Brytania, Belgia, Francja, Holandia, Kanada, Luksemburg, Stany Zjednoczone, Włochy oraz RFN podpisały tak zwane układy paryskie, otwierające drogę do remilitaryzacji RFN i włączenia jej do struktur NATO. Ponadto doszło wówczas do poszerzenia Traktatu brukselskiego, podpisanego kilka lat wcześniej, bo jeszcze 17 marca 1948 roku przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg i Wielką Brytanię, dotyczącego wzajemnej pomocy wojskowej oraz współpracy ekonomicznej i kulturalnej, o Włochy i RFN, w wyniku czego powstała nowa organizacja bezpieczeństwa zbiorowego - Unia Zachodnioeuropejska. W procesie tworzenia Unii Zachodnioeuropejskiej, która miała spełniać wszystkie zasadnicze funkcje zaplanowane pierwotnie dla EWO, zrezygnowano na wniosek Wielkiej Brytanii z jej ponadpaństwowego charakteru, czyli elementu integrowania państw członkowskich. W 1990 roku doszło do rozszerzenia UZE o Hiszpanię i Portugalię, a w 1991 roku Grecja. Oprócz państw członkowskich w rozwoju organizacji uczestniczyły także państwa o statusie obserwatorów- Austria, Dania, Finlandia, Irlandia i Szwecja, oraz państwa w roli członków stowarzyszonych - Czechy, Polska, Islandia, Norwegia, Turcja i Węgry. Choć głównym zadaniem Unii Zachodnioeuropejskiej było zapewnienia państwom członkowskim bezpieczeństwa, cel ten początkowo nie był realizowany w praktyce, jako że zadaniami zapewniania bezpieczeństwa zajmowało się NATO, natomiast UZE sama w sobie nie miała żadnych zdolności obronnych. Do próby umocnienia roli tej organizacji doszło dopiero na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, gdy Traktatem z Maastricht (Traktat o Unii Europejskiej) włączono ją do systemu Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej jako organ do realizacji celów związanych z obronnością Wspólnoty. Zadecydowano w tym okresie o zwiększeniu zdolności operacyjnych UZE tak, by siły zbrojne mogły funkcjonować poza obszarem państw członkowskich (niosąc pomoc humanitarną, w misjach utrzymania lub przywracania pokoju). Do największych zwolenników tego kierunku rozwijania UZE zaliczyć należy Francję i Niemcy, które postulowały utworzenie europejskiego korpusu podlegającego bezpośrednio tej organizacji, jednakże z możliwością wykorzystywania go przez NATO. Na Unię Zachodnioeuropejską składały się: Rada Unii Zachodnioeuropejskiej (Rada Ministrów składająca się z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich z półrocznym przewodnictwem i dwiema sesjami w roku; Stała Rada - funkcjonująca nieprzerwanie); Sekretariat Generalny (zlokalizowany w Brukseli, odpowiedzialny za obsługę Rady UZE i sporządzanie sprawozdań) oraz Zgromadzenie Parlamentarne (złożone z delegacji parlamentów państw członkowskich, obradujące w Paryżu). Na wniosek Francji i Niemiec utworzono w ramach UZE także Korpus Europejski (zwany także Eurokorpusem), który stworzono wspólnie z Belgią, Hiszpanią i Luksemburgiem, a operacyjność uzyskał w 1995 roku.

4 Zmiany wprowadzane w traktatach reformujących Unię Europejską ograniczały rolę Unii Zachodnioeuropejskiej w kształtowaniu bezpieczeństwa na kontynencie. Początkowo Rada Unii Europejskiej działając w porozumieniu z instytucjami UZE mogła podejmować decyzje o wspólnych akcjach, jednakże wejście w życie Traktatu z Amsterdamu zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie oraz niektóre związane z nimi akty (Traktat amsterdamski) ukazał, że poszczególne państwa członkowskie znacznie różnią się co do przyszłej roli UZE. W Traktacie z Nicei zmieniającym Traktat o Unii Europejskiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie oraz niektóre związane z nimi akty prawne (Traktat nicejski) zupełnie usunięto zapisy robiące z UZE integralną część politycznych i obronnych procesów integracyjnych, wyłączając ją poza organy Unii Europejskiej. Wygaszanie UZE rozpoczęto na szczycie Rady Europejskiej w Helsinkach grudnia 1999 roku, a jej kompetencje rozdzielono pomiędzy Wspólną Europejską Polityką Bezpieczeństwa i Obrony - WPBiO/EPBiO (Common Security and Defence Policy, CSDP)działającej w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB), choć sama Unia Zachodnioeuropejska nadal istniała. Głównym celem powołania WPBiO było zwiększenie zdolności UE do prowadzenia samodzielnych działań operacyjnych i szybkiego decydowania w przypadku wystąpienia kryzysu, czyli w praktyce uniezależnienie bezpieczeństwa państw członkowskich Unii Europejskiej od procesu decyzyjnego Sojuszu Północnoatlantyckiego, choć pozostawał on podstawą bezpieczeństwa na terenie Wspólnoty - zadeklarowano wręcz gotowość zwiększenia współpracy z NATO oraz lepsze wykorzystanie zdolności operacyjnych Unii, co miało usprawnić szybkość reakcji w razie wystąpienia kryzysu. W tym celu proklamowano Europejski Cel Operacyjny (Helsinki Headline Goal, European Headline Goal), zgodnie z którym do końca 2003 roku miał być utworzony korpus tysięcy żołnierzy zdolny do przeprowadzenia dowolnej, przynajmniej rocznej, misji petersperskiej. W skład korpusu miały wejść siły lądowe, morskie i lotnicze. Ministrowie Obrony państw członkowskich Unii Europejskiej podczas spotkania w Sintrze 28 lutego 2000 roku określili cele działania korpusu, kładąc główny nacisk na operacje na terytorium Europy oraz na jej obrzeżach, w mniejszym zaś stopniu na całym świecie. Raport prezydencji na temat Wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony oraz dokumenty towarzyszące został przyjęty na spotkaniu Rady Europejskiej, które miało miejsce w Feira, w dniach czerwca 2000 roku. Ustalono wówczas zasady współpracy z państwami NATO nie należącymi do Unii Europejskiej, oraz kandydatami do Unii na misjach prowadzonych przez Wspólnotę. Ramy instytucjonalne WPBiO nadawano od początku 2000 roku. Rada do Spraw Ogólnych podczas posiedzenia w dniach lutego 2000 roku zadecydowała o utworzeniu organów tymczasowych: Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa, Struktury Wojskowej i przydzieleniu Sekretariatowi Generalnemu Rady grupy ekspertów z państw członkowskich. Kolejną instytucją wyłonioną w ramach WPBiO był stały Komitet do spraw Cywilnych Aspektów Zarządzania Kryzysowego (CivCom), powołany 22 maja 2000 roku. Stałej instytucjonalizacji WPBiO dokonano na szczycie w Nicei w grudniu 2000 roku, gdzie Rada Europejska zadecydowała, że 22 stycznia 2001 roku tymczasowe organy zostaną

5 przekształcone w Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa (PSC), Komitet Wojskowy Unii Europejskiej (European Union Military Committee, EUMC), Sztab Wojskowy Unii Europejskiej (EUMS) oraz Komórkę Policyjną. W skład PSC weszli wyżsi urzędnicy lub ambasadorowie skierowani przez państwa członkowskie, a przewodniczy mu kraj aktualnie sprawujący prezydencję w Radzie Unii Europejskiej. Posiedzenia Komitetu mają miejsce dwa razy w tygodniu (wtorki i piątki), lecz w razie potrzeby zwoływane są posiedzenia dodatkowe. Do jego zadań należy koordynacja i monitorowanie postępów realizacji założeń polityki oraz przedstawianie propozycji w sprawach polityki bezpieczeństwa. W skład EUMC wchodzą głównodowodzący sił zbrojnych państw członkowskich, reprezentowani przez swoich przedstawicieli, natomiast przewodniczącym może być jedynie generał czterogwiazdkowy. Do kompetencji EUMC należy udzielanie zaleceń PSC oraz kierowanie EUMS, który z kolei jest departamentem przy Sekretariache Rady Unii Europejskiej, w którego skład wchodzą oddelegowani przez państwa członkowskie eksperci z dziedziny wojskowości. Przewodniczy mu generał przynajmniej trzygwiazdkowy, natomiast do kompetencji należy ocena międzynarodowej sytuacji w zakresie bezpieczeństwa i obrony, ostrzeganie przed kryzysami, planowanie strategiczne i wykonywanie decyzji EUMC 3. Obiektywne problemy w formowaniu korpusu w ramach Europejskiego Celu Operacyjnego sprawiły, że 18 czerwca 2004 roku został on zastąpiony Celem Operacyjnym Ponadto podczas funkcjonowania WPBiO pojawiła się potrzeba powołania dodatkowych instytucji. W związku z tym 12 lipca 2004 roku powołano Europejską Agencję Obrony (European Defence Agency, EDA), która zajęła się rozwojem przemysłu obronnego państw członkowskich Unii Europejskiej i dbaniem o wyposażenie sił szybkiego reagowania w odpowiedni sprzęt, następnie w styczniu 2005 rozpoczęto tworzenie Komórki Cywilno-Wojskowej, która miała tworzyć Centra Operacyjne, 3 listopada 2005 powołano Stały Zespół Łącznikowy NATO przy Sztabie Wojskowym UE, Komórka Planistyczna Unii Europejskiej w Kwaterze Głównej NATO powstała natomiast 1 marca 2006 roku. W celu przygotowywania do operacji związanych z zarządzaniem kryzysowym na terenie Unii 18 lipca 2005 powołano Europejskie Kolegium Bezpieczeństwa i Obrony (European Security and Defence College, ESDC), w którego skład weszły odpowiednie instytucje państw członkowskich pozostające ze sobą w stałej współpracy. Dla WPBiO działają także przejęte po ostatecznym rozwiązaniu Unii Zachodnioeuropejskiej dwie agencje przynależne do WPZiB - odpowiedzialne za przetwarzanie i dostarczanie informacji pochodzących z analiz zdjęć satelitarnych Centrum Satelitarne Unii Europejskiej (The European Union Satellite Centre, EUSC) oraz promujący wspólną kulturę bezpieczeństwa europejskiego i uczestniczący w rozwijaniu i kształtowaniu WPZiB Instytut Unii Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem (European Union Institute for Security Studies, EUISS). 3 dostęp dnia

6 Jakie operacje wojskowe prowadzi Unia Europejska" Możliwość podejmowania przez Wspólnoty operacji wojskowych pojawiła się 19 czerwca 1992 roku na posiedzeniu Rady Unii Zachodnioeuropejskiej, które miało miejsce w Petersbergu (obok Bonn). Przyjęto wówczas, że Unia Zachodnioeuropejska może samodzielnie prowadzić operacje humanitarne, oraz misje zapewniania i utrzymania pokoju. Ten obszar działalności Unii Zachodnioeuropejskiej od miejsca posiedzenia nazwano misjami petersberskimi (Petersberg tasks). Podczas szczytu Rady Europejskiej w Amsterdamie, 2 października 1997 roku, podpisano Traktat z Amsterdamu zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie oraz niektóre związane z nimi akty, na mocy którego misje te miały być prowadzone zarówno przez Unię Zachodnioeuropejską jak i przez Unię Europejską, lecz po przejęciu większości kompetencji UZE przez UE na mocy postanowień z 1999 roku sprawiło, że granica pomiędzy tymi organizacjami uległa zatarciu, a kompetencje Unii Zachodnioeuropejskiej zostały zupełnie wchłonięte przez Unię Europejską, która obecnie obejmuje swoimi kompetencjami misje petersberskie, lecz nie wyczerpują one katalogu kompetencji Unii w obszarze operacji zbrojnych. Do wykonywania zadań wynikających z WPBiO i przyjętego Europejskiego Celu Operacyjnego stworzono oparte na związku niezależnych jednostek armii narodowych państw członkowskich Unii europejskie siły szybkiego reagowania. Rozbudowie zdolności obronnych poświęcono natomiast 4 konferencje, które miały miejsce w Brukseli - pierwsza Capabilities Commitment Conference odbyła się w dniach listopada 2000 roku, druga - Capabilities Improvement Conference 19 listopada 2001 roku, trzecia Cabalitity Conference 19 maja 2003 roku i ostatnia - Military Capabilities Commitment Conference 22 listopada 2004 roku. W międzyczasie Unia Europejska osiągnęła gotowość prowadzenia operacji zbrojnych zaplanowanych w celu operacyjnym oraz w Europejskim Planie działania na rzecz wzmocnienia zdolności obronnych (European Capabilities Action Plan, ECAP), zatwierdzonym 15 grudnia 2001 roku podczas szczytu Rady Europejskiej w Laeken 4. Po zatwierdzeniu tego planu rozpoczęto uzupełnianie braków w strukturach sił zbrojnych, zwłaszcza marynarki wojennej i lotnictwa. W przypadku sił lądowych, mimo katalogu 20 braków w siłach lądowych plany uzupełnienia objęły jedynie trzy z nich, podczas gdy dla wielu problemowych obszarów nie ustalono nawet idei działania. Dlatego też nie było możliwości samodzielnego prowadzenia przez Unię misji petersberskich, co bezpieczeństwo państw członkowskich uzależniało od NATO. W związku z tym ograniczeniem możliwości operacyjnych Unii Europejskiej zaproponowano, by państwa członkowskie w razie potrzeby udostępniały dowolne własne jednostki na potrzeby wspólnych działań. Zanim odbyła się trzecia konferencja planistyczna panele robocze powołane w celu likwidacji niedoborów w siłach zbrojnych państw członkowskich przedstawiły raporty ze swoich prac, co dało możliwość kontynuowania prac nad rozwojem ECAP. Na konferencji utworzono grupy celowe do realizacji zadań takich, jak zakup sprzętu czy koordynacja współpracy pomiędzy państwami członkowskimi. Na konferencji 4 Z. Nowakowski, I. Protasowicki, Bezpieczeństwo polityczne, s. 106.

7 tej ogłoszono także gotowość Unii do samodzielnej realizacji części misji petersberskich, ponieważ UE jest w stanie prowadzić misje humanitarne i ratownicze, lecz możliwości prowadzenia misji przywracania i utrzymania pokoju są wciąż ograniczone, a prace nad nowymi rodzajami sił szybkiego reagowania składających się z marynarki wojennej i lotnictwa wciąż trwają 5. Unia Europejska własnymi siłami do tej pory przeprowadziła cztery operacje finansowane w ramach mechanizmu Athena, a w chwili obecnej prowadzi cztery kolejne. Od czerwca 2005 do grudnia 2007 miała miejsce misja AMIS 2 w Sudanie, gdzie siły Unii Europejskiej wspomagały rozwiązanie kryzysu w regionie Darfur, niosąc zarówno cywilną jak i wojskową pomoc zarówno materialną jak i pod postacią pomocy obserwatorów wojskowych, zwłaszcza w zakresie logistyki i szkolenia lokalnych sił wojska i policji 6. Od maja 2005 w odpowiedzi na prośbę rządu Demokratycznej Republiki Konga prowadzona jest misja EUSEC RD CONGO, której głównym zadaniem jest dostarczenie wsparcia władzom Konga w zapewnieniu bezpieczeństwa przy jednoczesnym zachowaniu ochrony praw człowieka, kwestii równości oraz ochrony dzieci dotkniętych konfliktem zbrojnym, zachowania standardów demokratycznych i zasad dobrego sprawowania władzy, oraz przejrzystości prawa 7. Misja ta w celu zapewnienia i utrzymania bezpieczeństwa od czerwca do listopada 2006 wspierana była dodatkowo przez EUFOR RD CONGO, czyli zbrojną obecność Unii Europejskiej na terytorium Konga, prowadzoną w porozumieniu z lokalnymi władzami, co miało zagwarantować bezpieczeństwo wysłanników Unii i powodzenie operacji 8. Od stycznia 2008 do marca 2009 miała miejsce misja EUFOR TCHAD RCA w Czadzie. Unia Europejska podjęła się pomocy w zapewnieniu ochrony zagrożonym cywilom, zwłaszcza uchodźcom i przesiedleńcom, dostarczenia pomocy humanitarnej i zapewnienia wsparcia logistycznego personelowi wspomagającemu utrzymanie bezpieczeństwa w rejonie misji, oraz wspomagania zapewnienia bezpieczeństwa personelu, obiektów oraz sprzętu Narodów Zjednoczonych, jak również bezpieczeństwa podróży personelu własnego, Narodów Zjednoczonych i personelu z tymi organizacjami współpracującego 9. Misja EUFOR ALTHEA jest najdłużej trwającą operacją wojskową Unii Europejskiej. Rozpoczęto ją 2 grudnia 2004 roku w celu wzmocnienia zabiegów Bośni i Hercegowiny w zakresie własnego bezpieczeństwa i utrzymania sprzyjającej rozwojowi bezpieczeństwa 5 Ryszard Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Warszawa 2007, s dostęp dnia dostęp dnia dostęp dnia dostęp dnia

8 sytuacji międzynarodowej w regionie. W grudniu 2008 roku zapoczątkowano misję EUNAVFOR ATALANTA w Somalii, której zadaniem stało się wykrywanie i zapobieganie aktom piractwa i zbrojnych napadów rabunkowych u wybrzeży Somalii, ochrona statków należących do Światowego Programu Żywnościowego (World Food Programme, WFP) dostarczających pomoc żywnościową do potrzebujących na terenie Somalii, oraz pomoc w zapewnieniu bezpieczeństwa dostaw w ramach Misji Unii Afrykańskiej na terytorium Somalii (AMISOM), zabezpieczanie statków podchodzących do wybrzeży Somalii oraz kontrola działalności rybackiej na wodach przybrzeżnych Somalii. Oprócz misji marynarki wojennej Unia Europejska od 7 kwietnia 2010 roku prowadzi także misję EUTM Somalia, której celem jest wsparcie szkoleniowe lokalnych sił wojska i policji w celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania Tymczasowego Rządu Somalii (Transitional Federal Government) powołanego w 2004 roku. Ostatnią z prowadzonych przez Unię operacji finansowanych w ramach mechanizmu Athena jest EUFOR Libya, uruchomiona na mocy decyzji Rady z 1 kwietnia 2011 roku, której celem jest zapewnienie pomocy humanitarnej w odpowiedzi na kryzysową sytuację Libii, zwłaszcza w zakresie pomocy w bezpiecznym przemieszczaniu się przesiedleńców oraz wspierania i zabezpieczania działalności międzynarodowych organizacji humanitarnych. Funkcjonowanie mechanizmu finansowania operacji zbrojnych UE" W ramach mechanizmu finansowania operacji zbrojnych Athena finansowane są dwa typy operacji - konwencjonalne misje Unii Europejskiej oraz operacje wspierające działania innych organizacji. Na czele mechanizmu stoi Komitet Specjalny (Special Committee), w którym każde państwo członkowskie Unii Europejskiej ma swojego przedstawiciela, a przewodniczy mu przedstawiciel państwa sprawującego prezydencję w Radzie Unii Europejskiej. Członkowie Komitetu muszą zaakceptować wszelkie decyzje dotyczące spraw finansowych mechanizmu. Komisja Europejska i państwa stowarzyszone z Unią Europejską mogą uczestniczyć w pracach Komitetu, lecz bez prawa głosu. Mechanizmem tym zarządzają, administrator, wybierany przez Sekretarza Generalnego Rady Unii Europejskiej, który zajmuje się sprawowaniem kontroli nad mechanizmem i jego budżetem, odpowiadając za swoją działalność przed Komitetem Specjalnym; dowódca operacji (operation commander) powoływany na konkretną operację realizowaną w ramach mechanizmu, odpowiedzialny za opracowanie planu wspólnych kosztów operacji (expediture-common costs) i wdrażanie przyjętych rozwiązań; oficer finansowy (accounting officer) odpowiedzialny za stan finansów mechanizmu Athena, płatności i należności oraz egzekucję ewentualnych zaległości państw członkowskich 10. W ramach mechanizmu Athena finansowane mogą być wszelkie koszty wspólne (common costs) wymienione w postanowieniu powołującym mechanizm. Koszty te mogą być pokrywane niezależnie od decyzji Rady, czyli każdorazowo w przypadku: 10 l33281_en.htm, dostęp dnia

9 tworzenia kwater i kosztów ich utrzymania, włączając w to podróże, sprzęt komputerowy, administrację, informację publiczną, personel lokalny oraz akomodację personelu, tworzenie infrastruktury, usługi medyczne, transport medyczny, rozpoznanie i pozyskiwanie informacji (obrazy satelitarne), zwroty kosztów wsparcia NATO i innych organizacji (na przykład Narodów Zjednoczonych). W przypadku zgody Rady finansowanie kosztów wspólnych może objąć także: tworzenie baraków i zakwaterowania, zakup sprzętu w miejsca zakwaterowania, dodatkowe usługi medyczne, pozyskiwanie informacji wywiadowczych, rekonesans i monitoring, włącznie z rozpoznaniem z powietrza i bezpośrednimi działaniami wywiadowczymi, inne działania niezbędne w obszarze operacji (rozminowywanie, ochrona chemiczna, biologiczna, radiologiczna i nuklearna, przechowywanie i niszczenie broni). Finansowanie operacji prowadzonych w ramach mechanizmu finansowania operacji zbrojnych Athena podzielić można na dwie fazy - przygotowań, trwającą od zgłoszenia operacji do decyzji Komisji w sprawie jej rozpoczęcia, oraz aktywnej, od wysłania sił na obszar działań, do zamknięcia operacji. Budżet mechanizmu Athena w 2010 roku wynosił ,00 Euro, w tym: Część ogólna ,00 Euro Zwiększenia budżetu ,00 Euro Operacja ALTHEA ,00 Euro Wczesne finansowanie ,00 Euro Operacja ATALANTA ,00 Euro Operacja EUTM SOMALIA ,00 Euro W mechanizmie tym nie wydziela się operacji stricte cywilnych ani wojskowych, jednakże działalność zbrojna nie może być finansowana z budżetu Unii Europejskiej. Narodowe siły zbrojne oraz ich obecność na wspólnych misjach finansowana jest z budżetu narodowego danego państwa członkowskiego oraz składek wnoszonych przez państwa członkowskie, których wysokość zależna jest od poziomu PKB - chyba że Rada w danym przypadku zadecyduje inaczej 11. Podsumowanie" W pierwszych planach integrowania państw Europy jednym z kluczowych zagadnień była integracja w zakresie obronności i bezpieczeństwa. Doświadczenia państw kontynentu wyciągnięte z II wojny światowej wskazywały na konieczność pilnego rozwiązania kwestii mogących stanowić przyczyny konfliktów w przyszłości oraz wypracować mechanizm sprawnego zapewniania bezpieczeństwa. Dlatego też obok planów integracji 11 dostęp dnia

10 gospodarczej przedstawiono także plany integracji militarnej, wśród których pojawiła się także propozycja powołania wspólnych europejskich sił zbrojnych z ponadnarodowym dowództwem. Od podjęcia decyzji o przejęciu przez Unię Europejską kompetencji w zakresie prowadzenia operacji militarnych Unii Zachodnioeuropejskiej sposób ich finansowania był kwestią budzącą najwięcej kontrowersji. Mechanizm finansowania operacji zbrojnych Athena stanowi w prawdzie duży krok w stronę usprawnienia i ujednolicenia sposobów ich finansowania jest jednak jeszcze zbyt mało znany w literaturze, by wyrazić na jego temat jednoznaczną opinię." " W procesie rozwoju Wspólnot Europejskich oraz po ich połączeniu w Unię Europejską kwestia samodzielnego zapewniania bezpieczeństwa i zdolności do prowadzenia misji wojskowych wciąż pozostawała nierozwiązana. Skłoniło to państwa członkowskie do utrzymywania i pogłębiania współpracy, początkowo jeszcze Wspólnot, a później już Unii Europejskiej z Organizacją Sojuszu Północnoatlantyckiego. Stosowne uzgodnienia zawarte zostały podczas szczytu NATO w Berlinie 3 czerwca 1996 roku i wówczas dotyczyły one operacji pokojowych prowadzonych jeszcze przez Unię Zachodnioeuropejską. Wypracowana na ich podstawie formuła Berlin Plus została utrwalona na mocy umowy pomiędzy Unią Europejską i NATO, zawartej na szczycie, który miał miejsce w Waszyngtonie w dniach kwietnia 1999 roku. Dzięki tej umowie Unia Europejska zyskała dostęp do zasobów, zdolności oraz danych NATO w trakcie przeprowadzania operacji pokojowych 12. Na podstawie formuły Berlin Plus Unia zawiera stosowne porozumienie z NATO przed każdą operacją prowadzoną w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, korzystając z zasobów NATO w obszarach, w których sama wciąż ma braki infrastrukturalne lub sprzętowe dostęp dnia