Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony UE piątek, 28 stycznia :02

Transkrypt

1 Unia Europejska przez wiele lat kojarzyła nam się głównie jako forum współpracy w sferze ekonomicznej i społecznej, a następnie finansowej. Kwesta wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony stała wyraźnie na drugim, bądź wręcz trzecim planie. Niemniej jednak myśli dotyczące wspólnego zajęcia się przez Europejczyków problemami bezpieczeństwa i obrony nie są bynajmniej czymś nowym. Już w 1954 r. podejmowano pierwsze nieudane kroki w postaci prób stworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Swego rodzaju odpowiedzią na zapotrzebowanie dotyczące wspólnego forum zajmującego się tą problematyką była Unia Zachodnioeuropejska. Fakt niepowodzenia, bądź też niewielkiej dynamiki osiągnięć tego forum, można tłumaczyć brakiem zainteresowania, czy determinacji państw członkowskich, w tym rozbieżnością interesów i słabością celów stojących u podstaw istnienia UZE. W Traktacie z Maastricht z 1992 r. zawarto w dość wyraźny sposób zapisy odpowiedzialności UE w odniesieniu do kwestii związanych z bezpieczeństwem, włączając w to ewentualność nakreślenia wspólnej polityki obronnej jako części Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Niemniej jednak pierwotną ideą była rewitalizacja UZE jako swego rodzaju zbrojnego ramienia UE. Jednak oparcie się o obudzoną z wieloletniego uśpienia UZE okazało się stadium przejściowym. Traktat Amsterdamski z 1997 r. włączał misje petersberskie Unii Zachodnioeuropejskiej do Traktatu o Unii Europejskiej, co dało prawną podstawę do rozwoju EPBiO i zarazem początek ponownego usypiania UZE. Omawiając początki Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, obok uregulowań traktatowych, warto skupić się na dwóch wydarzeniach, które miały bardzo istotne przełożenie na powstanie tejże polityki. Pierwszym z nich był francusko-brytyjski szczyt w Saint Malo z grudnia 1998 r., kiedy to wydano wspólną deklarację dotyczącą obrony europejskiej. Podkreślono w niej, że Unia Europejska musi mieć odpowiednie struktury i zdolności do podejmowania samodzielnych akcji w kwestach bezpieczeństwa i obronnych, z jednoczesnym podkreśleniem unikania zbędnych duplikacji z zadaniami i zdolnościami NATO. Szczyt w Saint Malo w przekonaniu wielu analityków był jednym z efektów otwarcia nowego rządu brytyjskiego na szeroką współpracę w ramach UE. 1 / 5

2 Jako datę oficjalnych narodzin Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony uznać można szczyt państw UE w Kolonii w czerwcu 1999 r. Wśród najważniejszych decyzji podjętych wówczas była zapowiedź przejęcia przez Unię Europejską funkcji UZE, które są niezbędne do efektywnego prowadzenia tzw. operacji petersberskich oraz powołania nowych organów i ciał odpowiedzialnych za problematykę bezpieczeństwa i obrony w ramach UE. Zapowiedziano także szeroko rozumiany rozwój sił europejskich - włącznie ze strukturami dowodzenia - w kierunku wzmocnienia ich zdolności działania w warunkach operacji kryzysowych. Dotyczyło to przede wszystkim wywiadu, transportu strategicznego, dowodzenia i kontroli. Podkreślono także potrzebę konsekwentnej restrukturyzacji i współpracy przemysłów obronnych m.in. poprzez harmonizację potrzeb, planowania i zaopatrzenia. Podwaliny pod przyszły kształt Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony położyły także decyzje kolejnego szczytu UE w Helsinkach w grudniu 1999 roku. Wówczas to zapadły kluczowe decyzje, na bazie których do dziś rozwija się EPBiO. Decyzje te były wyraźnym krokiem w kierunku wypełniania treścią idei Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony oraz realizacji celu, jakim był większy udział Europejczyków w podziale obciążeń związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa na naszym kontynencie. W Helsinkach unormowano rozwój procedur decyzyjnych w ramach Unii w przypadku zaangażowania tej organizacji w opanowywanie sytuacji kryzysowych w Europie. Założono, że Unia Europejska powinna być w stanie zastosować w swoich działaniach całą gamę instrumentów: od aktywności dyplomatycznej poprzez pomoc humanitarną, środki ekonomiczne, do operacji zarządzania kryzysowego. Z punktu widzenia praktycznych możliwości samodzielnego przeprowadzenia operacji UE, kluczową decyzją szczytu w Helsinkach było określenie tzw. Europejskiego Celu polegającego na powołaniu do 2003 roku sił operacyjnych na poziomie korpusu, czyli do 15 brygad lub tys. Żołnierzy. Siłom tym wyznaczono kryterium samowystarczalności, co oznacza możliwości dowodzenia, kontroli, wywiadu oraz zaopatrzenia logistycznego i materiałowego. W Traktacie z Nicei (2000 r.) zmieniającym Traktat o Unii Europejskiej, zaznaczono, że na razie Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony ogranicza się do działań antykryzysowych, jednak nie wykluczono dalszego rozwoju współpracy obronnej państw członkowskich UE. Obok prac nad rozwojem sił antykryzysowych Unii Europejskiej, państwa członkowskie podejmowały starania na rzecz możliwości wykorzystywania sił i środków NATO dla operacji prowadzonych pod auspicjami UE. Rozwój Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony został zaakceptowany podczas Waszyngtońskiego szczytu Sojuszu w pięćdziesiątą rocznicę utworzenia NATO (23-24 kwietnia 1999 r. ) Dzięki rozwojowi własnych zdolności wojskowych 2 / 5

3 oraz możliwości wykorzystywania zasobów NATO, Unia Europejska będzie gotowa do samodzielnego prowadzenia misji pokojowych. Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony uzyskała jeszcze bardziej wyrazisty kształt wraz ze sformułowaniem w 2003 roku Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa. Strategia ta zbudowała podstawy pod politykę europejskiej solidarności obronnej w zwalczaniu wspólnego zagrożenia. W konsekwencji przyjęcia Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa wyznaczono również Europejski Cel Operacyjny Kluczowym elementem w owej strategii stał sie rozwój sił szybkiego reagowania, zdolnych do natychmiastowej odpowiedzi w przypadku kryzysu militarnego. Głównymi inicjatorami strategii były Wielka Brytania, Francja oraz Niemcy. Jeszcze w 2005 roku doprowadzono do powstania Grupy bojowej UE, która osiągnęła pełną gotowość w 2007 roku. Na dzień dzisiejszy Unia gotowa jest na wystawienie dwóch grup bojowych, przez okres nie krótszy niż pół roku. W roku 2008 Rada Europejska stworzyła zarysy militarnych i cywilnych celów operacyjnych, w odpowiedzi na przewidywane zadania z jakimi Unia mogłaby sie zmagać w przyszłości. Według tej strategii Unia powinna mieć zdolności do zaplanowania i przeprowadzenia: dwóch misji stabilizacyjnych,dwóch operacji szybkiego reagowania, akcji ewakuacji obywateli Unii, militarno cywilnej akcji humanitarnej, około 12 misji cywilnych różnych formatów (misji policyjnych, misji administracyjnych, odpowiedzi na klęski żywiołowe). Traktat Lizboński z 2009 r. przemianowuje Europejską Politykę Bezpieczeństwa i Obrony na Wspólną Politykę Bezpieczeństwa i Obrony. Według art. 42 Traktatu o UE WPBiO miałaby prowadzić do ujednolicenia polityki bezpieczeństwa europejskiego. Traktat Lizboński rozszerza również założenia Misji Petersberskich o takie punkty jak operacje rozbrojeniowe, doradztwo wojskowe i obronne, zapobieganie konfliktom czy misje stabilizacyjne po zakończeniu konfliktu. Dodatkowo w traktacie znajduje się zapis wprowadzający do polityki unijnej walkę z terroryzmem oraz pomoc państwom trzecim w zwalczaniu terroryzmu na ich terytoriach. Traktat odnosi sie w specjalny sposób do relacji z Sojuszem Północnoatlantyckim. Zaznacza się tu, iż Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony respektuje zobowiązania wynikające z przynależności jej członków do sojuszu, widzących realizacje swoich celów obronnych w sojuszu z NATO, co - jak podkreśla traktat - koresponduje z celami, dla których powołana została WPBiO. Traktat Lizboński wychodzi również naprzeciw problemowi wydajności i skuteczności polityki bezpieczeństwa i obrony poprzez wprowadzenie polityki Stałej Współpracy 3 / 5

4 Strukturalnej. SWS jest mechanizmem umożliwiającym państwom spełniającym dane kryteria wojskowe do zacieśnienia współpracy w ramach WPBiO. Ramy prawne, zapisane w Traktacie o Unii Europejskiej przewidują, iż do współpracy może przystąpić każde państwo członkowskie zdolne do wystawienia wyspecjalizowanych jednostek wojskowych oraz podjęcia działań w ramach Europejskiej Agencji Obronnej (co jest równoznaczne z intensyfikacją zdolności bojowo-obronnych). Państwa uczestniczące w SWS są zobowiązane do :zwiększenia elastyczności oraz zdolności do rozmieszczenia sił bojowych na danym terytorium, współpracy mającej na celu osiągnięcie równego poziomu nakładów na sprzęt wojskowy, synchronizacji systemów bojowych. Efektem koordynacji działań w ramach Stałej Współpracy Strukturalnej jest powstanie wielonarodowych sił europejskich, potocznie zwanych Euro-korpusem. Siły te mają realne możliwości operacyjne i są wykorzystywane w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Pomimo wprowadzenia znaczących zmian Traktat Lizboński nie odpowiada na kilka fundamentalnych pytań związanych z proponowaną transformacją. Rozwój Stałej Współpracy Strukturalnej w ocenie ekspertów nie zawiera konkretnych instrumentów harmonizacji procesu, poza ogólnikowymi deklaracjami o większej integracji. Przyczyną takiego stanu jest przede wszystkim możliwość wetowania przez państwa członkowskie potencjalnych inicjatyw integracyjnych. Palącą kwestią dotycząca Europejskiej Polityki Obronnej jest zatem problem konkretyzacji. Z jednej strony najważniejsze szczegóły dotyczące kształtu polityki bezpieczeństwa zostały zaprezentowane. Z drugiej jednak strony kierunki dalszych zmian nie zostały zakreślone wystarczająco dokładnie. Rozwoju nadal wymaga Europejska Strategia Bezpieczeństwa. Nie jest określona jednoznaczna postawa członków Unii Europejskiej wobec SWS, którzy nie są jednocześnie członkami Sojuszu Północnoatlantyckiego. Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony to nie tylko działania polityczne i militarne. Gwałtowne konflikty zbrojne zbierają nieakceptowane przez cywilizowane społeczeństwa żniwo. Tylko w latach 90-tych konflikty w Europie i na świecie kosztowały społeczność międzynarodową ponad 200 miliardów Euro, którą to kwotę można było wydać na cele pokojowe. Dlatego właśnie dążeniem UE jest przede wszystkim prowadzenie bardziej skutecznych działań w celu zapobiegania konfliktom. W świecie, gdzie władza nie musi oznaczać bezpieczeństwa, UE musi być w stanie szybko i skutecznie reagować na specyficzne sytuacje i zagrożenia w miarę ich powstawania w sferach: społecznej, ekonomicznej, politycznej i militarnej. Przykładem takiego pozytywnego zaangażowania jest misja wojskowa prowadzona przez UE na Bałkanach oraz zakończona misja w Czadzie. 4 / 5

5 Źródła: Zięba R., Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony, Warszawa 2005, s Zięba R., Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony. Geneza i założenia. W: Przegląd Europejski, 2003, nr 1, s Zięba R., Europejska Tożsamość Bezpieczeństwa i Obrony: koncepcja struktura funkcjonowanie, Warszawa 2000, s / 5