Podstawy anatomii funkcjonalnej.

Transkrypt

1 Podstawy anatomii funkcjonalnej. Zestawienie czynnościowe mięśni kończyny górnej. Staw ramienny i stawy obojczyka Ruchy kończyny górnej, jako całości odbywają się w stawach: ramiennym, barkowo-obojczykowym i mostkowo-obojczykowym. Staw ramienny jest stawem kulistym, wieloosiowym. Ruch przodozgięcia wykonują: mięsień naramienny - część obojczykowa (m. deltoideus - pars clavicularis), mięsień piersiowy większy - część obojczykowa (m. pectoralis major - pars clavicularis), mięsień dwugłowy ramienia - głowa krótka (m. biceps brachii - caput breve), kruczo-ramienny (m. coracobrachialis) Ruch tyłozgięcia wykonują: mięsień naramienny- część grzebieniowa (m. deltoideus - pars spinalis), mięsień najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi), mięsień obły większy (m. teres major), mięsień obły mniejszy (.o teres minor), mięsień trójgłowy ramienia - głowa długa (m. triceps brachii - caput longum). Ruch odwodzenia ramienia w stawie ramiennym wynosi 90. Dzięki możliwości rotacji łopatki względem żeber, można unieść ramię do pionu. Ruch odwodzenia wykonują: mięsień naramienny (m. deltoideus), mięsień nadgrzebieniowy (m. supraspinatus), mięsień dwugłowy ramienia - głowa długa (m. biceps brachii - caput longum), mięsień podgrzebieniowy (m. infraspinatus) - część górna. Ruchy przywodzenia wykonują: mięsień piersiowy większy (m. pectoralis major), mięsień najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi), mięsień obły większy (m. teres major), mięsień trójgłowy ramienia - głowa długa (m. triceps brachii - caput longum), 1

2 Ruch nawracania i odwracania ramienia w całości wynosi około 90. Jednak przy współudziale stawów promieniowo-łokciowych (wzrasta do około 120 ) i obu stawów obojczyka można wykonać prawie pełny obrót ręki, tzn. około 360. Ruch nawracania wykonują: mięsień podłopatkowy (m. subscapularis), mięsień piersiowy większy (m. pectoralis major), mięsień naramienny - część obojczykowa (m. deltoideus - pars clavicularis), mięsień najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi), mięsień obły większy (m. teres major). Ruch odwracania wykonują: mięsień podgrzebieniowy (m. infraspinatus), mięsień obły mniejszy (m. teres minor), mięsień naramienny - część grzebieniowa (m. deltoideus - pars spinalis). Sław łokciowy Pod względem czynnościowym staw łokciowy jest stawem złożonym. W osi poprzecznej zachodzą ruchy zgięcia i prostowania przedramienia. W położeniu maksymalnego zgięcia ramię i przedramię tworzą kąt około 140. Zakres ruchów obrotowych przedramienia wynosi od 120 do 140. Ruch zgięcia stawu łokciowego wykonują: mięsień dwugłowy ramienia (m. biceps brachii), mięsień ramienny (m. brachialis), mięsień ramienno-promieniowy (m. brachioradialis), mięsień prostownik promieniowy długi nadgarstka (m. extensor earpi radialis longus), mięsień nawrotny obły (m. pronator teres), mięsień zginacz promieniowy nadgarstka (m. flexor earpi radialis), Ruch prostowania stawu łokciowego wykonuje: - mięsień trójgłowy ramienia (m. triceps brachii). Ruch odwracania przedramienia wykonują: mięsień dwugłowy ramienia (m. biceps brachii), mięsień odwracacz (m. supinator), mięsień ramienno-promieniowy (m. brachioradialis), 2

3 Ruch nawracania przedramienia wykonują: mięsień nawrotny obły (m. pronator teres), mięsień nawrotny czworoboczny (m. pronator quadratus), mięsień zginacz promieniowy nadgarstka (m. flexor carpi radialis), mięsień ramienno-promieniowy (m. brachioradialis. Zestawienie czynności mięśni kończyny dolnej Staw biodrowy Staw biodrowy jest stawem prostym, kulisto-panewkowym, wieloosiowym. Ograniczeniem swobody ruchu w stawie biodrowym są bardzo głębokie osadzenie głowy kości udowej w panewce, silna, napięta torebka stawowa, mocne więzadła stawowe. Ruch zgięcia dochodzi do 120, podczas gdy zakres ruchu prostowania, czyli zgięcia do tyłu, wynosi zaledwie 15. W położeniu lekkiego odwiedzenia uda zakres ruchu zgięcia i prostowania powiększa się do 165. Ruch zginania uda w stawie biodrowym wykonują: mięsień biodrowo-lędźwiowy (m. iliopsoas), mięsień prosty uda (m. rectus femoris), mięsień naprężacz powięzi szerokiej (m. tensor fasciae latae), mięsień krawiecki (m. sartorius), mięsień przywodziciel długi (m. adductor longus), mięsień pośladkowy średni (m. gluteus medius) - część przednia, mięsień pośladkowy mały (m. gluteus minimus) - część przednia. Ruch prostowania uda w stawie biodrowym wykonują: mięsień pośladkowy wielki (m. gluteus maximus), mięsień przywodziciel wielki (m. adductor magnus) - część tylna, mięsień półbłoniasty (m. semimembranosus), mięsień dwugłowy uda - głowa długa (m. biceps femoris - caput longus), mięsień półścięgnisty (m. semitendinosus), mięsień pośladkowy średni (m. gluteus medius) - część tylna, mięsień pośladkowy mały (m. gluteus minimus) - część tylna, 3

4 Ruchy odwodzenia uda wykonują: mięsień pośladkowy średni (m. gluteus medius), mięsień pośladkowy mały (m. gluteus minimus), mięsień naprężacz powięzi szerokiej (m. tensor jasciae latae), mięsień prosty uda (m. rectus jemoris), mięsień krawiecki (m. sartorius). Ruchy przywodzenia uda wykonują: mięsień przywodziciel wielki (m. adductor magnus), mięsień pośladkowy wielki (m. gluteus maximus), mięsień biodrowo-lędźwiowy (m. iliopsoas), mięsień przywodziciel krótki (m. adductor brevis), mięsień przywodziciel długi (m. adduetor longus), W postawie prawidłowej zakres ruchu odwracania wynosi około 15, nawracania 35. Ruchy rotacyjne kości udowej towarzyszą zazwyczaj ruchom zginania i prostowania. Ruch odwracania uda wykonują: mięsień pośladkowy wielki (m. gluteus maximus), mięsień pośladkowy średni - część tylna (m. gluteus medius), mięsień pośladkowy mały - część tylna (m. gluteus minimus), mięsień biodrowo-lędźwiowy (m. iliopsoas), mięsień krawiecki (m. sartorius), mięsień prosty uda (m. reetus femoris), Ruch nawracania uda wykonują: mięsień pośladkowy średni - część przednia (m. gluteus medius), mięsień pośladkowy mały - część przednia (m. gluteus minimus), mięsień półścięgnisty (m. semitendinosus), mięsień półbłoniasty (m. semimembranosus), Staw kolanowy Zakres ruchu zgięcia w stawie kolanowym wynosi , natomiast prostowanie od 0 do -5. 4

5 Ruch zginania podudzia w stawie kolanowym wykonują: mięsień półbłoniasty (m. semimembranosus), mięsień półścięgnisty (m. semitendinosus), mięsień dwugłowy uda (m. biceps femoris), mięsień smukły (m. gracilis), mięsień krawiecki (m. sartorius), mięsień brzuchaty łydki (m. gastrocnemius), Ruch prostowania podudzia w stawie kolanowym wykonują: mięsień czworogłowy uda (m. quadriceps femoris), mięsień naprężacz powięzi szerokiej uda (m. tensar fasciae latae). Ruchy rotacyjne można wykonać tylko przy zgiętym stawie kolanowym. W stanie wyprostu, a także podczas maksymalnego zgięcia, ruchy obrotowe są niemożliwe do wykonania. Ruch nawracania podudzia, wynosi 20-30, ruch odwracania Ruchy obrotowe hamowane są przez więzadła poboczne oraz więzadła krzyżowe stawu kolanowego. Wszystkie mięśnie zginające podudzie są równocześnie mięśniami wykonującymi ruchy obrotowe. Ruch odwracania podudzia w stawie kolanowym wykonują: mięsień dwugłowy uda (m. biceps femoris), mięsień naprężacz powięzi szerokiej (m. tensor fasciae latae), mięsień brzuchaty łydki - głowa przyśrodkowa (m. gastrocnemius). Ruch nawracania podudzia w stawie kolanowym wykonują: mięsień półbłoniasty (mo semimembranosus), mięsień półścięgnisty (mo semitendinosus), mięsień smukły (mo gracilis), mięsień krawiecki (m. sartorius), mięsień brzuchaty łydki - głowa boczna (m. gastrocnemius). 5

6 Stawy stopy Stawy skokowe Stawy tworzą zespół stawów skokowych, dzielimy na: staw skokowy górny i staw skokowy dolny. Staw skokowy górny, czyli staw skokowo-goleniowy, jest stawem złożonym, bloczkowym. Ruchy w stawie skokowym górnym umożliwiają zgięcie stopy ku górze i ku dołowi. Łączny zakres zgięcia grzbietowego i podeszwowego w stawie skokowym górnym wynosi około Zakres ruchów zgięcia stopy powiększa się przy współudziale stawów skokowych dolnych do 100. Staw skokowy dolny składa się z dwóch odrębnych anatomicznie stawów: stawu skokowego tylnego, czyli stawu skokowo-piętowego oraz ze stawu skokowego przedniego, czyli skokowo-piętowo-łódkowego. Zakres ruchów odwodzenia i przywodzenia jest nieduży i wynosi około 30. Wielkość ruchów obrotowych także nie przekracza 30. Ruch podeszwowego zginania stopy wykonują: mięsień trójgłowy łydki (m. triceps surae), mięsień zginacz długi palucha (m. flexor hallucis longus). mięsień zginacz długi palców (m. flexor digitorum longus), mięsień piszczelowy tylny (m. tibialis posterior), Ruch grzbietowego zginania stopy wykonują: mięsień piszczelowy przedni (m. tibialis anterior), mięsień prostownik długi palców (m. extensor digitorum longus), mięsień prostownik długi palucha (m. extensor hallucis longus), Zestawienie czynności mięśni kręgosłupa Łączny zakres ruchów prostowania i zginania kręgosłupa wynosi u człowieka , przy czym zakres zgięcia do przodu jest większy niż ku tyłowi. Ruchy zgięcia do przodu i ku tyłowi zachodzą głównie w części szyjnej i lędźwiowej kręgosłupa. Mięśnie zginające kręgosłup do przodu: mięsień prosty brzucha (m. rectus abdominis), mięsień skośny zewnętrzny brzucha (m. obliquus externus abdominis), mięsień skośny wewnętrzny brzucha (m. obliquus internus abdominis), mięsień lędźwiowy większy (m. psoas major). 6

7 Mięśnie prostujące kręgosłup oraz zginające do tyłu: mięsień prostownik grzbietu (m. ereetor spinae), mięsień półkolcowy (m. semispinalis), mięsień kolcowy (m. spinalis), mięsień płatowaty (m. splenius), mięsień wielodzielny (m. multijidus). Ruchy zginania bocznego kręgosłupa są ruchami asymetrycznymi dookoła osi strzałkowej. U człowieka łączny zakres ruchów bocznych kręgosłupa wynosi około W zgięciu bocznym, czynnikami hamującymi są więzadła oraz mięśnie antagonistyczne. W ruchach zgięcia bocznego najczęściej uczestniczą zarówno zginacze, jak i prostowniki kręgosłupa. Mięśnie zginające kręgosłup w bok: mięsień skośny zewnętrzny brzucha (m. obliquus externus abdominis), mięsień skośny wewnętrzny brzucha (m. obliquus internus abdominis), mięsień prostownik grzbietu (m. eredor spinae), mięsień czworoboczny lędźwi (m. quadratus lumborum), Mięśnie oddechowe Podczas spokojnego oddychania w obu pozycjach: wdechu i wydechu udział biorą mięśnie mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne i wewnętrzne oraz przepona. Natomiast w czasie intensywnego oddychania niezbędna jest większa siła mięśni, tzw. pomocniczych, czyli tych, które przyczepiają się do żeber i kręgów. Mięśnie wdechowe: przepona (diaphragma), mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne (mm. intercostales externi). mięsień zębaty tylny górny (m. serratus posterior superior), mięsień prostownik grzbietu (m. erector spinae), Mięśnie wydechowe mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne (mm. intercostales interni), mięsień poprzeczny klatki piersiowej (m. transversus thoracis). mięsień poprzeczny brzucha (m. transversus abdominis), mięsień zębaty tylny dolny (m. serratus posterior inferior), 7

8 Mięśnie tłoczni brzusznej Równoczesny skurcz przepony wraz z mięśniami powłok brzucha wytwarza tłocznię brzuszną (prelum abdominis), która powoduje zmniejszenie objętości trzewi oraz wzrost ciśnienia w jamie brzucha, co ma ważne znaczenie w podstawowych czynnościach fizjologicznych, takich jak: oddawanie moczu i stolca oraz w czasie porodu, wymiotów, kaszlu. Do najsilniejszych mięśni tłoczni brzusznej należą: przepona (diaphragma), mięsień poprzeczny brzucha (m. transversus abdominis), mięsień skośny zewnętrzny brzucha (m. obliquus externus abdominis), mięsień skośny wewnętrzny brzucha (m. obliquus internus abdominis), mięsień prosty brzucha (m. rectus abdominis), mięśnie krocza, tworzące przeponę miednicy (diaphragma pelvis) [Bochenek A. 2009, Ignasiak Z. 2002]. Zestawienie głównych mięśni grzbietu. - mięsień czworoboczny (m. trapezius) - składa się z trzech części: zstępującej, poprzecznej i wstępującej. Skurcz obustronny całego mięśnia zbliża łopatki do kręgosłupa, natomiast skurcz części górnej unosi barki do góry, lub gdy są ustabilizowane pochyla głowę do tyłu. - mięsień najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi) silnie przywodzi, tyłozgina i nawraca ramię w stawie ramiennym. Uniesione ramię silnie opuszcza, czyli prostuje. - mięśnie równoległoboczne (rhomboidei) dzielą się na równoległoboczny mniejszy i większy, lecz funkcjonalnie stanowią jedność. Zbliżają łopatki do kręgosłupa jednocześnie unosząc ją do góry. - mięsień prostownik grzbietu (m. erector spinae) dzieli się na mięsień biodrowo-żebrowy oraz najdłuższy. Obustronny skurcz prostuje i tyłozgina kręgosłup, jednostronny skurcz zgina kręgosłup bocznie. Oddziałuję również na głowę prostuję i tyło zgina. Zestawienie głównych mięśni klatki piersiowej. - mięsień piersiowy większy (m. pectoralis major) składa się z trzech części: obojczykowej, mostkowo-żebrowej i brzusznej. Skurcz całego mięśnia wysuwa ramię do przodu i przywodzi ku sobie. Jest silnym przywodzicielem 8

9 i nawracaczem ramienia w stawie ramiennym. Skurcz części górnej mięśnia wysuwa ramię do przodu. - mięsień piersiowy mniejszy (pectoralis minor) wysuwa obręcz kończyny górnej do przodu i w dół. Obniża całą obręcz kończyny górnej, tym samym oddala łopatki od kręgosłupa. - mięsień zębaty przedni (serratus anterior) dzieli się na część górną i dolną. Skurcz całego mięśnia dociska łopatkę do żeber, przesuwa ją w bok i do przodu. Zapobiega odsunięciu się brzegu przyśrodkowego łopatki od żeber. Skurcz części dolnej ściąga kat dolny łopatki bocznie i ku przodowi, dzięki czemu mamy możliwość uniesienia ramienia ponad poziom, do pionu. - mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne (intercostales externi) są głównymi mięśniami wdechowymi, gdyż unoszą żebra ku górze. - mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne (intercostales interni) są głównymi mięśniami wydechowymi, gdyż obniżają żebra ku dołowi. - przepona (diaphragma) jest głównym mięśniem wdechowym. Podczas skurczu obniża się, ściskając trzewia, dzięki czemu zwiększa rozmiar jamy klatki piersiowej, czyli powierzchni oddechowej. Zestawienie głównych mięśni kończyny górnej. - mięsień naramienny (m. deltoideus) składa się z trzech aktonów, przedniego (obojczykowego), środkowego (barkowego) i tylnego (grzebieniowego). Skurcz całego mięśnia odwodzi ramię w stawie ramiennym, natomiast wyizolowany skurcz części przedniej przodozgina i nawraca, części tylnej tyłozgina i odwraca ramię w stawie ramiennym. - mięsień nadgrzebieniowy (m. supraspinatus) odwodzi ramię w stawie ramiennym. - mięsień dwugłowy ramienia (m. biceps brachii) jest mięśniem dwustawowym. Główne działanie tego mięśnia jest skierowane na staw łokciowy, gdzie silnie zgina i odwraca przedramię. W działaniu na staw ramienny, głowa długa wspomaga odwodzenie, a głowa krótka przodozgięcie ramienia w stawie ramiennym. - mięsień ramienny (m. brachialis) zgina przedramię w stawie łokciowym. - mięsień trójgłowy ramienia (m. triceps brachii) prostuje przedramię w stawie łokciowym. Głowa długa przywodzi i prostuje ramię w stawie ramiennym. 9

10 - mięsień ramienno promieniowy (brachioradialis) zgina przedramię w stawie łokciowym, ponadto ustawia przedramię w pozycji neutralnej, czyli w uchwycie młotkowym. - mięsień zginacz promieniowy nadgarstka (m. flexor carpi radialis) jest mięśniem dwustawowym. Zgina dłoniowo rękę i odwodzi w kierunku promieniowym (na zewnątrz), ponad to zgina i nawraca przedramię w stawie łokciowym. - mięsień zginacz łokciowy nadgarstka (m. flexor carpi ulnaris) jest mięśniem dwustawowym. Zgina dłoniowo rękę i odwodzi w kierunku łokciowym (do środka), ponad to zgina przedramię w stawie łokciowym. - mięsień zginacz powierzchowny palców (m. flexor digitorum superficialis) jest mięśniem wielostawowym. Zgina dłoniowo rękę wraz z palcami oraz przedramię w stawie łokciowym. - mięsień prostownik palców (m. extensor digitorum) jest mięśniem wielostawowym. Prostuje grzbietowo rękę i palce, ponad to słabo zgina przedramię w stawie łokciowym. Zestawienie głównych mięśni kończyny dolnej. - mięsień biodrowo-lędźwiowy (iliopsoas) jest najsilniejszym zginaczem uda w stawie biodrowym, ponad to przywodzi i odwraca udo. - mięsień pośladkowy wielki (gluteus maximus) jest najsilniejszym prostownikiem uda w stawie biodrowym i tyło-zginaczem, ponad to przywodzi i odwraca udo. Przy ustabilizowanych kończynach wysuwa miednicę do przodu. - mięsień pośladkowy średni i mały (gluteus medius at. minimus) najsilniejszą i główną ich funkcją jest odwodzenie uda w stawie biodrowym, dodatkowo większość włókien tego mięśnia zgina i nawraca udo. Przy ustabilizowanych kończynach pochylają miednicę bocznie. - mięsień przywodziciel długi (m. adductor longus) silnie przywodzi, słabo zgina i odwraca udo w stawie biodrowym. - mięsień przywodziciel krótki (m. adductor brevis) silnie przywodzi, słabo zgina i odwraca udo w stawie biodrowym. - mięsień przywodziciel wielki (m. adductor magnus) dzieli się na część przednią i tylną. Część przednia przywodzi, zgina i odwraca udo w stawie biodrowym, natomiast część tylna prostuje, nawraca i również przywodzi udo. 10

11 - mięsień smukły (m. gracilis) jest mięśniem dwu stawowym. W działaniu na staw kolanowy zgina i nawraca podudzie, natomiast w działaniu na staw biodrowy przywodzi, odwraca i słabo zgina udo. - mięsień czworogłowy uda (quadriceps femoris) główna funkcja tego mięśnia przekłada się na prostowanie podudzia w stawie kolanowym. W skład tego mięśnia wchodzi również m. prosty uda, który jest mięśniem dwu stawowym. W stawie biodrowym zgina, odwodzi i odwraca udo. - mięsień dwugłowy uda (m. biceps femoris) jest mięśniem dwu stawowym. W działaniu na staw kolanowy zgina i odwraca podudzie, natomiast głowa długa tego mięśnia prostuje, przywodzi i odwraca udo w stawie biodrowym. - mięsień półścięgnisty (m. semitendinosus) jest mięśniem dwu stawowym. W działaniu na staw kolanowy zgina i nawraca podudzie, natomiast w stawie biodrowym prostuje i słabo przywodzi udo. - mięsień trójgłowy łydki (m. triceps cruris) składa się z mięśnia brzuchatego łydki oraz płaszczkowatego i jest mięśniem dwu stawowym. Główną jego funkcją jest zginanie podeszwowe stopy (dociskanie stopy do podłoża) oraz odwracanie i przywodzenie. W działaniu na staw kolanowy słabo zgina rotuję podudzie. - mięsień piszczelowy przedni (m. tibialis anterior) najsilniej zgina grzbietowo stopę, przywodzi ją i odwraca. Odgrywa ważną rolę w utrzymaniu wysklepienia stopy. - mięsień piszczelowy tylni (m. tibialis posterior) jest najsilniejszym odwracaczem i przywodzicielem stopy, słabiej zgina podeszwowo stopę. Odgrywa ważną rolę w utrzymaniu wysklepienia stopy. - mięsień strzałkowy długi (m. peroneus longus) silnie nawraca i odwodzi stopę oraz zgina podeszwowo. Odgrywa ważną rolę w utrzymaniu wysklepienia stopy. Zestawienie głównych mięśni jamy brzusznej - mięsień skośny zewnętrzny brzucha (m. obliquus externus abdominis) obustronny skurcz tego mięśnia zgina tułów ku przodowi oraz unosi miednicę. Jednostronny skurcz skręca tułów w przeciwną stronę. - mięsień skośny wewnętrzny (m. obliquus internus abdominis) obustronny skurcz tego mięśnia zgina tułów ku przodowi oraz unosi miednicę. Jednostronny skurcz skręca tułów w tą samą stronę. Działając z powyższym zgina tułów bocznie. 11

12 - mięsień poprzeczny brzucha (m. transversus abdominis) skurcz tego mięśnia zwęża objętość jamy brzusznej, doprowadzając do zwiększenia ciśnienia w niej panującego (podczas wciągania brzucha), wytwarzając m.in. z przeponą tłocznię brzuszną. - mięsień prosty brzucha (m. rectus abdominis) obustronny skurcz tego mięśnia zgina tułów ku przodowi oraz silnie unosi miednicę. Zestawienie głównych mięśni tworzących tłocznię brzuszną do mięśni wytwarzających tłocznię brzuszną zalicza się głównie: przeponę, mięsień poprzeczny brzucha, mięśnie dna miednicy, tworzące tłocznię miednicy (m. dźwigacz odbytu, m. guziczny). Dodatkowo bardzo ważnymi są: mięsień prosty brzucha, skośny zewnętrzny i wewnętrzny brzucha. Tłocznia brzuszna wytwarza zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej, co umożliwię defekację oraz parcie podczas porodu. W sporcie pełni bardzo ważną funkcję, gdyż odciąża w znacznym stopniu obciążenia kręgosłupa (nacisk na krążki międzykręgowe), co jest bardzo istotne podczas ćwiczeń siłowych i nie tylko, gdy kręgosłup jest narażony na przeciążenia. [Bochenek A. 2009, Ignasiak Z. 2002]. Literatura zalecana 1. Bochenek A., Reicher M. Anatomia Człowieka, PZWL, Warszawa Ignasiak Z., Janusz A., Jarosińska A. Anatomia człowieka, AWF, Wrocław Kopf-Maier P. Atlas anatomii człowieka. PZWL, Warszawa Schunke M., Schulte E., Schumacher U. Prometeusz. Atlas anatomii człowieka. MedPharm Polska