Slajd 1 JAK WYKORZYSTAĆ DAWNE I WYKONAĆ NOWE ZDJĘCIA FITOSOCJOLOGICZNE W BADANIACH NAD PRZEMIANAMI ROŚLINNOŚCI

Transkrypt

1 Slajd 1 JAK WYKORZYSTAĆ DAWNE I WYKONAĆ NOWE ZDJĘCIA FITOSOCJOLOGICZNE W BADANIACH NAD PRZEMIANAMI ROŚLINNOŚCI

2 Slajd 2 PROBLEM: PRZEMIANY ROŚLINNOŚCI METODA: PORÓWNANIE DAWNYCH I WSPÓŁCZESNYCH ZDJĘĆ FITOSOCJOLOGICZNYCH J. M. Matuszkiewicz Zespoły leśne Polski zdjęcia fitosocjologiczne Do skorzystania z dawnych zdjęć fitosocjologicznych zachęcają: (1) duża liczba zdjęć wykonanych w przeszłości aż kilkanaście tysięcy zdjęć wykonano w samych tylko lasach, (2) nierzadko zdjęcia archiwalne przedstawiają stan zbiorowisk roślinnych sprzed kilkudziesięciu lat.

3 Slajd 3 SZCZEGÓŁOWE CELE BADAŃ NAD PRZEMIANAMI ROŚLINNOŚCI: A. Przyczyny i mechanizmy zmian 1. ZMIANY ZBIOROWISKA ROŚLINNEGO ZWIĄZANE Z JEGO WEWNĘTRZNĄ WIELOLETNIĄ DYNAMIKĄ LUB SUKCESJĄ 2. ZMIANY ZBIOROWISKA ROŚLINNEGO NA SKUTEK DŁUGOOKRESOWYCH PRZEKSZTAŁCEŃ WARUNKÓW ZEWNĘTRZNYCH (biotycznych i abiotycznych) B. Wielkość i kierunek zmian 3. ZMIANY OKREŚLONEGO ZBIOROWISKA ROŚLINNEGO 4. ZMIANY WZORCA ZRÓŻNICOWANIA ZBIOROWISKA ROŚLINNEGO (zróżnicowanie między fitocenozami, dywergencja lub konwergencja fitocenoz) Wymienione cele są przedstawione bardzo ogólnie i nie wyczerpują wszystkich możliwości wykorzystania zdjęć fitosocjologicznych Najczęściej badane są zagadnienia mieszczące się w punkcie B.3.

4 Slajd 4 BADANIA MOGĄ DOTYCZYĆ: 1. CECH SYNTETYCZNYCH ZBIOROWISK ROŚLINNYCH bogactwo gatunkowe udział syntaksonomicznych grup gatunków udział ekologicznych grup gatunków udział biologicznych grup gatunków rozkład klas stałości gatunków inne 2. WYSTĘPOWANIA WYBRANYCH GATUNKÓW frekwencja gatunków ilościowość gatunków rozmieszczenie gatunków 2. WZORCÓW ZRÓŻNICOWANIA ZBIOROWISKA ROŚLINNEGO Początkowy stan fitocenozy a wielkość i kierunek zmian Warunki występowania a wielkość i kierunek zmian Początkowe i końcowe zróżnicowanie między fitocenozami To tylko niektóre aspekty badań nad przemianami zbiorowisk roślinnych.

5 Slajd 5 PRZEZNACZENIE METODY FITOSOCJOLOGICZNEJ (z wykorzystaniem zdjęć fitosocjologicznych) DO WYRÓŻNIANIA I KLASYFIKACJI ZBIOROWISK ROŚLINNYCH!!! METODA NIE JEST PRZEZNACZONA DO BADAŃ NAD PRZEMIANAMI ROŚLINNOŚCI Choć materiały fitosocjologiczne w postaci zdjęć gromadzone od kilkudziesięciu lat zachęcają do porównań, to trzeba pamiętać, że metoda fitosocjologiczna nie została stworzona do dokonywania takich porównań. W żadnym razie nie jest to krytyka metody fitosocjologicznej. Bo nie o samą metodę stosowaną do opisu, wyróżniania i klasyfikacji zbiorowisk roślinnych chodzi w tej prezentacji. Tu chodzi wyłącznie o zastosowanie metody fitosocjologicznej do celów, dla realizacji których nie jest ona przeznaczona.

6 Slajd 6 CECHY ZDJĘCIA FITOSOCJOLOGICZNEGO (które zachęcają do wykorzystaniu w badaniach porównawczych) 1. ZAWIERA INFORMACJĘ O SKŁADZIE GATUNKOWYM WE FRAGMENCIE KONKRETNEGO PŁATU ROŚLINNEGO 2. UWZGLĘDNIA NIEKTÓRE CECHY STRUKTURALNE WYBRANEGO FRAGMENTU PŁATU 3. MA OKREŚLONĄ WIELKOŚĆ Wielkość zdjęcia decyduje o jego reprezentatywności dla płatu roślinnego Wielkość podana w m 2, jest zazwyczaj określana metodą szacunkową na oko ; brak informacji o kształcie zdjęcia 4. MA OKREŚLONY TERMIN WYKONANIA (podana dokładna data) 5. MA OKREŚLONĄ LOKALIZACJĘ (choć zazwyczaj dość niedokładnie opisana: oddział leśny, wysokość n.p.m., ekspozycja, nachylenie) WYMIENIONE CECHY POJEDYNCZEGO ZDJĘCIA FITOSOCJOLOGICZNEGO SUGERUJĄ, ŻE ZBIORY ZDJĘĆ MOŻNA Z POWODZENIEM WYKORZYSTAĆ W BADANIACH PRZEMIAN ROŚLINNOŚCI Przeźrocze to wyjaśnia, dlaczego metoda fitosocjologiczna tak chętnie jest stosowana w badaniach przemian roślinności. Decydują o tym cechy pojedynczego zdjęcia fitosocjologicznego. Cechy pojedynczego zdjęcia a cechy zbioru zdjęć, to jednak dwa zupełnie inne zagadnienia. Trzeba uwzględnić zarówno jedno, jak i drugie.

7 Slajd 7 CECHY ZBIORU ZDJĘĆ FITOSOCJOLOGICZNYCH (1) Próba pobierana w celu wyróżnienia i klasyfikacji zbiorowisk roślinnych 1. PRÓBA SUBIEKTYWNA SUBIEKTYWNY WYBÓR MIEJSC WYKONANIA ZDJĘĆ O liczbie badanych płatów roślinnych, ich doborze i lokalizacji zdjęcia w obrębie płatu decyduje indywidualne podejście badacza, które nie jest uwzględnione w opisie metody badań 2. PRÓBA TENDENCYJNA REPREZENTUJE PŁATY WCZEŚNIEJ UZNANE ZA TYPOWE (skrajny subiektywizm) LUB UZNANE ZA TYPOWE W TRAKCIE BADAŃ (umiarkowany subiektywizm) 3. PRÓBA REPREZENTUJE PŁATY CHARAKTERYZUJĄCE SIĘ JEDNOLITOŚCIĄ (ocena szacunkowa na oko ) -składu gatunkowego - struktury -warunków środowiska Na tym przeźroczu i następnych w dalszym ciągu nie chodzi o krytykę subiektywizmu i tendencyjności metody fitosocjologicznej stosowanej w badaniach nad roślinnością. To jest wyłącznie krytyczne spojrzenie na to, czy taką subiektywną i tendencyjną próbę można wykorzystać w badaniach nad przemianami roślinności.

8 Slajd 8 CECHY ZBIORU ZDJĘĆ FITOSOCJOLOGICZNYCH (2) A. skrajnie subiektywne podejście 1. PRZED PRZYSTĄPIENIEM DO BADAŃ FITOSOCJOLOG MA OSTATECZNE WYOBRAŻENIE O ZRÓŻNICOWANIU ROŚLINNOŚCI Ukształtowane po wstępnym rekonesansie w terenie i na podstawie znajomości literatury 2. DECYZJA O TYM, CO UZNANE ZOSTAJE ZA REPREZENTATYWNE DLA ZBIOROWISK ROŚLINNYCH PODEJMOWANA PRZED PRZYSTĄPIENIEM DO BADAŃ 3. ZDJĘCIA LOKALIZOWANE SĄ W MIEJSCACH JAK NAJBARDZIEJ ZGODNYCH Z WCZEŚNIEJSZYM WYOBRAŻENIEM O ZBIOROWISKACH ROŚLINNYCH Zebrana próba zdjęć potwierdza tylko wcześniej przyjętą charakterystykę zbiorowisk roślinnych i wcześniejsze wyobrażenie o zróżnicowaniu roślinności Można wyróżnić dwa różniące się nieco podejścia metodyczne w badaniach fitosocjologicznych. Dzwonko (2007) określił je jako skrajny i umiarkowany subiektywizm. Dzwonko Z Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Sorys, Poznań, 312 s.

9 Slajd 9 ZESTAW ZDJĘĆ FITOSOCJOLOGICZNYCH OBEJMUJE TYLKO WYCINEK ZRÓŻNICOWANIA ZBIOROWISKA ROŚLINNEGO Sumryczne pokrycie QF/(QF+VP) C&W 1960 Próba Losowa 1991 Kolejne zdjęcia fitosocjologiczne Dent.gl.-Fagetum allietosum Dent.gl.-Fagetum typicum Dent.gl.-Fagetum festucetosum Galio-Abietetum Abieti-Piceetum Plagiothecio-Piceetum TO, CO TYPOWE Z PUNKTU WIDZENIA FITOSOCJOLOGA, NIE JEST NAJCZĘSTSZE W TERENIE Przeźrocze przedstawia skutki skrajnego subiektywizmu fitosocjologicznego i tendencyjnego wyboru płatów dla uzyskanego obrazu roślinności. Porównane są badania fitosocjologiczne z Celińskiego i Wojterskiego (1978) lat 60. i opis roślinności wykonany przez Woźniak i Holeksę (2003) poprzez zbiór próby losowej na początku lat 90. XX wieku. Za obserwowane różnice między próbami, oprócz zastosowania innej metody, może być też odpowiedzialny czas obie próby dzieli około 30 lat jest to jednak mało prawdopodobne. Na osi pionowej przedstawiony jest stosunek sumarycznego pokrycia gatunków charakterystycznych z klasy Querco-Fagetea do sumarycznego pokrycia gatunków charakterystycznych z klas Querco-Fagetea i Vaccinio-Piceetea. Wartość stosunku równa 1 oznacza, ze w zdjęciu były tylko gatunki z klasy Querco-Fagetea, natomiast wartość równa 0 oznacza, że w zdjęciu były tylko gatunki z klasy Vaccinio-Piceetea. Próba losowa ujawniła, że płaty przejściowe (zaznaczone szarym prostokątem) między buczyną a borem mieszanym zajmują ponad połowę powierzchni regla dolnego, natomiast w pracy Celińskiego i Wojterskiego (1978) stanowią one około 20% całej próby. Celiński F., Wojterski T Zespoły leśne masywu Babiej Góry. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Prace Kom. Biol. 48: Holeksa J., Woźniak G Wpływ wyboru płatów roślinnych do zdjęć fitosocjologicznych na obraz zróżnicowania roślinności. Phytocoenosis N.S. 15, Seminarium Geobotanicum 9:

10 Slajd 10 PŁAT REPREZENTATYTWNY TO PŁAT Z DUŻĄ LICZBĄ GATUNKÓW DIAGNOSTYCZNYCH Liczba gatunków charakterystycznych dla zbiorowisk leśnych z klasy Querco-Fagetea w buczynach Babiej Góry 20 Próba fitosocjologiczna - średnio 16,2 Celiński & Wojterski (1978) 20 Próba losowa - średnio 12,2 Holeksa & Woźniak (2003) Liczba gatunków Kolejne zdjęcia fitosocjologiczne Kolejne zdjęcia fitosocjologiczne To przeźrocze pokazuje tendencyjność metody fitosocjologicznej w jej skrajnie subiektywnej postaci. Polega ona na wyborze płatów z dużą liczbą gatunków diagnostycznych i pomijaniu płatów, w których gatunków diagnostycznych jest niewiele. O ile w próbie losowej z lat 90. liczącej 39 zdjęć było 14 zdjęć z liczbą gatunków diagnostycznych mniejszą niż 10, to w próbie fitosocjologicznej z lat 60. było 1 takie zdjęcie.

11 Slajd 11 CECHY ZBIORU ZDJĘĆ FITOSOCJOLOGICZNYCH (3) B. umiarkowanie subiektywne podejście 1. PRZED PRZYSTĄPIENIEM DO WYKONYWANIA ZDJĘĆ FITOSOCJOLOG MA JUŻ WSTĘPNE WYOBRAŻENIE O ZRÓŻNICOWANIU ROŚLINNOŚCI Ukształtowane po wstępnym rekonesansie w terenie i na podstawie znajomości literatury 2. W TRAKCIE BADAŃ MOŻLIWA JEST ZMIANA TEGO WSTĘPNEGO WYOBRAŻENIA Możliwe jest znalezienie fitocenoz nie pasujących do wcześniejszego wyobrażenia o zróżnicowaniu roślinności 3. ZDJĘCIA LOKALIZOWANE SĄ W MIEJSCACH UZNANYCH ZA REPREZENTATYTWNE DLA ZBIOROWISK ROŚLINNYCH, PRZY CZYM UJĘCIE ZBIOROWISK MOŻE SIĘ ZMIENIAĆ W TRAKCIE BADAŃ Badacz jest gotowy do akceptacji nowej hipotezy roboczej, kiedy tylko lepsza znajomość analizowanych obiektów zasugeruje konieczność modyfikacji lub zmiany dotychczasowego wyobrażenia (Dzwonko, 2007)

12 Slajd 12 PRZYKŁADOWA METODYKA BADAŃ FITOSOCJOLOGICZNYCH (W. Matuszkiewicz, 1952) przykład umiarkowanego subiektywizmu 1. BADANIA TERENOWE PROWADZONO W LATACH W PIERWSZYM ROKU WYKONANO SIEĆ ZDJĘĆ FITOSOCJOLOGICZNYCH O ZAGĘSZCZENIU 5-6 ZDJĘĆ NA ODDZIAŁ O BOKU 1 WIORSTY, UZYSKUJĄC 223 ZDJĘCIA 3. PRZY KAŻDYM ZDJĘCIU WYKONANO PROFIL GLEBOWY 4. W DRUGIM ROKU, PO PROWIZORYCZNYM WYRÓŻNIENIU ZESPOŁÓW, WYKONANO DODATKOWO 97 ZDJĘĆ ORAZ POPRAWIONO I UZUPEŁNIONO KILKADZIESIĄT ZDJĘĆ Z POPRZEDNIEGO ROKU Matuszkiewicz W Zespoły leśne Białowieskiego Parku Narodowego. Ann. UMCS, Sect. C, Suppl. VI:

13 Slajd 13 PRZYKŁADOWA METODYKA BADAŃ FITOSOCJOLOGICZNYCH (Celiński, 1962) 1. BADANIA PROWADZONO W LATACH ZBADANO 240 PŁATÓW ROŚLINNOŚCI LEŚNEJ, WYKONUJĄC W NICH ZDJĘCIA FITOSOCJOLOGICZNE METODĄ BRAUN-BLANQUET A ZDJĘĆ (86%) ZESTAWIONO W TABELACH 4. NA 12 POWIERZCHNIACH WYKONANO POMIARY PIERŚNIC DRZEW 5. WIELKOŚĆ ZDJĘĆ W RÓŻNYCH ZESPOŁACH: M M M M 2 4. ZBADANO 61 PROFILÓW GLEBOWYCH, NIEKTÓRE ZOSTAŁY PODDANE SZCZEGÓŁOWEJ ANALIZIE CHEMICZNEJ Celiński F Zespoły leśne Puszczy Bukowej pod Szczecinem. Monogr. Bot. 13, Suppl

14 Slajd 14 PRZYKŁADOWA METODYKA BADAŃ FITOSOCJOLOGICZNYCH (Wilczek, 1995) przykład skrajnego subiektywizmu 1. BADANIA PROWADZONO W LATACH WYKONANO 690 ZDJĘĆ FITOSOCJOLOGICZNYCH ZGODNIE Z ZASADAMI SZKOŁY BRAUN-BLANQUET A 3. WYKONANIE ZDJĘĆ POPRZEDZONO PENETRACJĄ TERENU W CELU WYBRANIA NAJLEPIEJ ZACHOWANYCH FRAGMENTÓW ZBIOROWISK LEŚNYCH; UWZGLĘDNIONO WSZYSTKIE REZERWATY LEŚNE 4. ZDJĘCIA Z REGUŁY O POWIERZCHNI M 2 STARANO SIĘ WYKONYWAĆ W PEŁNI SEZONU WEGETACYJNEGO 5. WYSOKOŚĆ USTALANO NA PODSTAWIE MAPY, NACHYLENIE WG PRZYBLIŻONEJ OCENY, A EKSPOZYCJĘ ZA POMOCĄ BUSOLI 6. PO PRZEANALIZOWANIU ZRÓŻNICOWANIA FLORYSTYCZNEGO WYELIMINOWANO 228 ZDJĘĆ, KTÓRE NIE NIOSŁY ISTOTNYCH INFORMACJI BĄDŹ ZACIERAŁY RÓŻNICE MIĘDZY WYRÓŻNIONYMI JEDNOSTKAMI Wilczek Z Zespoły leśne Beskidu Śląskiego i zachodniej części Beskidu Żywieckiego na tle zbiorowisk leśnych Karpat Zachodnich. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 1490, 132 s.

15 Slajd 15 WAŻNE DLA BADAŃ PORÓWNAWCZYCH 1. KAŻDA PRÓBA FITOSOCJOLOGICZNA JEST OBARCZONA INDYWIDUALNYM PODEJŚCIEM BADACZA (SUBIEKTYWIZM, TENDENCYJNOŚĆ), TRUDNYM DO ZIDENTYFIKOWANIA 2. BRAK DOBRZE ZDEFINIOWANYCH PROCEDUR BADAWCZYCH UMOŻLIWIAJĄCYCH POWTÓRZENIE BADAŃ 3. BRAK MOŻLIWOŚCI STOSOWANIA METOD WNIOSKOWANIA STATYSTYCZNEGO (wynik odnosi się co najwyżej do próby, a nie do populacji generalnej, czyli do całego zbiorowiska) TE CECHY METODY FITOSOCJOLOGICZNEJ OGRANICZAJĄ (DYSKWALIFIKUJĄ???) JEJ UŻYCIE W BADANIACH NAD ZMIANAMI ROŚLINNOŚCI

16 Slajd 16 JEŚLI MIMO LICZNYCH OGRANICZEŃ I WĄTPLIWOŚCI ZWIĄZANYCH Z METODĄ BADANIA SĄ PODEJMOWANE, TO WARTO SIĘ ZASTANOWIĆ: 1. CZY UZYSKANE WYNIKI DOTYCZĄ CAŁEGO ZBIOROWISKA ROŚLINNEGO? Tylko do próby i nie mogą być bezpośrednio przekładane na zbiorowisko roślinne wymagana jest daleko idąca ostrożność przy formułowaniu wniosków 2. JAKĄ STOSOWAĆ WIELKOŚĆ ZDJĘĆ FITOSOCJOLOGICZNYCH? Taką samą, jak we wcześniejszych badaniach 3. KIEDY WYKONYWAĆ ZDJĘCIA? O tej samej porze roku, jak we wcześniejszych badaniach; nawet jeśli wcześniej nie była odpowiednia 4. JAK ROZMIEŚCIĆ ZDJĘCIA? W sposób jak najbardziej zbliżony do wcześniejszych badań

17 Slajd 17 NAD CZYM WARTO SIĘ ZASTANOWIĆ (2) 5. CZY WYKORZYSTAĆ WSZYSTKIE ZDJĘCIA Z WCZEŚNIEJSZYCH BADAŃ? Spośród zdjęć usytuowanych blisko siebie, w granicach tych samych płatów roślinnych, wybrać pojedyncze zdjęcia (aktualne zwłaszcza w przypadku skrajnego subiektywizmu) 6. ILE WYKONAĆ ZDJĘĆ? Tyle samo, co we wcześniejszych badaniach, lub tyle, ile wybrano z wcześniejszych badań zwiększenie próby nie uczyni uzyskanego wyniku bardziej wiarygodnym 7. CZY MIĘDZY STARYMI A NOWYMI ZDJĘCIAMI POWINNA BYĆ ZALEŻNOŚĆ? Jednemu zdjęciu z wcześniejszych badań powinno odpowiadać jedno zdjęcie w badaniach współczesnych - o tej samej wielkości - wykonane w tym samym terminie

18 Slajd 18 b. NIE, NAD CZYM WARTO SIĘ ZASTANOWIĆ (3) 8. CZY NOWE ZDJĘCIA LOKALIZOWAĆ W TYCH SAMYCH MIEJSCACH CO DAWNE? a. TAK, - jeśli chodzi o zmiany zbiorowiska roślinnego nie podlegającego wewnętrznej dynamice i nie będącego pod wpływem zaburzeń powtarzających się w cyklu wieloletnim (zbiorowisko z natury nie zmienia się w czasie bez zmiany warunków zewnętrznych) - jeśli chodzi o zmiany określonej postaci dynamicznej (fazy) zbiorowiska roślinnego podlegającego zmianom w cyklu wieloletnim - jeśli chodzi o zmiany roślinności na określonym etapie sukcesji - jeśli chodzi o zmiany zbiorowiska roślinnego podlegającego wieloletniej wewnętrznej dynamice i/lub powtarzalnym zaburzeniom w cyklu wieloletnim (w ich naturze są czasowe przemiany fitocenoz, ale stan zbiorowiska może pozostać bez zmian) - jeśli chodzi o zmiany zbiorowiska roślinnego, kóre stanowi jeden z etapów sukcesji (każda fitocenoza podlega sukcesji, ale stan zbiorowiska nie musi się zmieniać)

19 Slajd 19 NAD CZYM WARTO SIĘ ZASTANOWIĆ (3) 8 cd. CZY NOWE ZDJĘCIA LOKALIZOWAĆ W TYCH SAMYCH MIEJSCACH CO DAWNE? ALTERNATYWA: Zdjęcia w innych miejscach Zdjęcia w tych samych miejscach POZWALA ROZRÓŻNIĆ MIĘDZY: zmianami zbiorowiska roślinnego na skutek zmiany warunków zewnętrznych a zmianami związanymi z jego naturalną dynamiką

20 Slajd 20 DYNAMIKA LASU, JAKO PRZYKŁAD CYKLICZNOŚCI WIELOLETNIEJ rozpadu faza dożywania faza odnawiania dorastania optymalne faza starzenia rozpadu faza odnawiania faza dożywania dorastania cykl 1 czas cykl lat cykl 3 Cykl rozwojowy lasu (wg S. Korpela) To przeźrocze i następne pokazują na przykładzie zbiorowisk leśnych, co właściwie badamy wykorzystując dawne zdjęcia fitosocjologiczne. Trzeba sobie najpierw uzmysłowić, że w każdym miejscu lasu zachodzą cykliczne zmiany obejmujące pojawienie się drzew, ich rozwój, starzenie się i śmierć jest to przejaw wewnętrznej dynamiki lasu. Zmiany te mogą zachodzić w różnej skali przestrzennej: od niewielkich płatów obejmujących zazwyczaj kilka drzew (tzw. dynamika luk) po wielkoobszarowe zaburzenia w na skutek wiatru, pożaru lub gradacji owadów. W związku z tym płat roślinny opisany w przeszłości, po kilkudziesięciu latach z dużym prawdopodobieństwem ma inną strukturę i może mieć inny skład gatunkowy bez jakichkolwiek zmian w środowisku zewnętrznym.

21 Slajd 21 CYKL ROZWOJOWY LASU A FITOSOCJOLOGIA rozpadu faza dożywania faza odnawiania dorastania optymalne rozpadu faza dożywania faza starzenia faza odnawiania dorastania leśne porębowe porębowe zaroślowe zaroślowe Zbiorowiska roślinne To przeźrocze pokazuje, jak fitosocjologia ujmuje naturalny cykl przemian zbiorowiska leśnego. Tylko wybrane etapy rozwoju nazywane są lasem, a inne określane są jako roślinność porębowa lub zaroślowa.

22 Slajd 22 CYKL ROZWOJOWY LASU A ZAINTERESOWANIA FITOSOCJOLOGII LEŚNEJ rozpadu faza dożywania faza odnawiania dorastania optymalne faza starzenia rozpadu faza odnawiania faza dożywania dorastania porę bowe zaro ślo we??? leśne??????????????? ślo??? Zbiorowiska roślinne porę bowe zaro we Zdjęcia fitosocjologiczne reprezentują tylko bardzo wąski wycinek cyklu rozwojowego lasów. Są one zazwyczaj sytuowane w płatach reprezentujących późne stadium dorastania i wczesne stadium optymalne. Płaty o zbyt mocno zwartym lub zbyt luźnym drzewostanie są zazwyczaj pomijane (zaznaczono je pytajnikami), jako nie reprezentujące typowego zbiorowiska leśnego.

23 Slajd 23 FITOSOCJOLOGIA KONCENTRUJE SIĘ NA LASACH O ZWARTYM DRZEWOSTANIE Buczyna karpacka Udział zdjęć [%] LASY NATURALNE Babia Góra próba losowa (Holeksa i Woźniak 2003) Babia Góra próba fitosocjologiczna (Celiński i Wojterski 1978) Udział zdjęć [%] LASY ZAGOSPODAROWANE Beskid Śląski i Żywiecki próba fitosocjologiczna (Wilczek 1995) Zwarcie drzewostanu [%] Wykonując zdjęcia w buczynie karpackiej na terenie rezerwatów ścisłych Babiogórskiego Parku Narodowego Celiński i Wojterski (1978) koncentrowali się na płatach, w których drzewostan osiągał zwarcie co najmniej 80%. Podobne były kryteria wyboru płatów dokonanego przez Wilczka (1995) w lasach (w dużej części zagospodarowanych) Beskidu Śląskiego i Beskidu Żywieckiego. Można stąd wnioskować, że fitosocjologia zmniejsza różnice między lasami o wysokim stopniu naturalności i lasami zagospodarowanymi. Dla porównania pokazano zwarcie drzewostanów w naturalnych płatach buczyny wybieranych losowo (Woźniak i Holeksa 2003), wśród których więcej było płatów o zwarciu warstwy drzew poniżej 80% niż o zwarciu 80% i 90%.

24 Slajd 24 NAD CZYM WARTO SIĘ ZASTANOWIĆ (4) 9. CZY NOWE ZDJĘCIA LOKALIZOWAĆ W TYCH SAMYCH MIEJSCACH LUB TYCH SAMYCH FRAGMENTACH LASU CO DAWNE? a. TAK, - jeśli chodzi o zmiany fitocenoz leśnych, które w czasie w wcześniejszych badań były w późnym stadium dorastania lub we wczesnym stadium optymalnym (na temat innych etapów brak danych) b. NIE, - jeśli chodzi o stwierdzenie, czy cechy lasu w późnym stadium dorastania lub wczesnym stadium optymalnym są takie same lub uległy zmianie w porównaniu z poprzednimi badaniami 10. GDZIE ZLOKALIZOWAĆ ZDJĘCIA, JEŚLI INTERESUJE NAS PUNKT b - w innych fragmentach lasu, kóre obecnie reprezentują stadium dorastania lub optymalne (możliwie najbliżej wcześniejszych zdjęć, podobny wiek drzewostanu, jak w poprzednich badaniach) - na tej samej wysokości n.p.m., na stokach o tej samej ekspozycji i takim samym nachyleniu, co poprzednio Na tym przeźroczy przedstawiono rozwiązanie problemu alternatywnej lokalizacji zdjęć w badaniach na przemianami zbiorowisk leśnych.

25 Slajd 25 NAD CZYM WARTO SIĘ ZASTANOWIĆ (4) 11. CO BADAMY WYKORZYSTUJĄC DAWNE ZDJĘCIA FITOSOCJOLOGICZNE? a. badamy zmiany fitocenoz leśnych, które w czasie w wcześniejszych badań były w późnej fazie stadium dorastania lub wczesnej fazie stadium optymalnego b. badamy, czy stan lasu w późnej fazie stadium dorastania lub wczesnej fazie stadium optymalnego jest taki sam lub uległ zmianie w porównaniu z poprzednimi badaniami BADAMY LAS W UJĘCIU FITOSOCJOLOGII A NIE LAS W UJĘCIU EKOLOGII LASU Wykorzystując dawne zdjęcia fitosocjologiczne badamy tylko wąski wycinek z pełnego bogactwa dynamicznych stanów lasu. I jeszcze raz powtórzę używamy metody, która służy do wyróżniania i klasyfikacji zbiorowisk roślinnych, a nie do badania ich przemian w czasie, a tym bardziej dynamiki. Nie jest moim celem zniechęcanie do korzystania z dawnych zdjęć fitosocjologicznych. Chcę jedynie przestrzec przed ich bezkrytycznym użyciem w badaniach nad przemianami roślinności i pobudzić do głębszego zastanowienia się nad metodyczną stroną badań i nad jej związkiem z zamierzonymi celami badawczymi. Zatem, najważniejszy jest cel badań i jasne zdefiniowanie problemu, któremu zamierzamy poświęcić nasze badania. Dopiero potem spójrzmy na dawne zdjęcia fitosocjologiczne i zastanówmy się, czy w ogóle mogą być przydatne do realizacji tego celu. Dalej, zastanówmy się, jak będziemy porównywać dawne i współczesne zdjęcia i jakich metod w tym porównaniu użyjemy. Następnie zastanówmy się, jak wykonać nową serię zdjęć w terenie, aby możliwe było osiągnięcie celu. I wreszcie, po tej wytężonej pracy umysłowej przyjdzie czas na wyjście w teren i wykonanie zdjęć. W żadnym przypadku nie może być tak, że dysponujemy dawnymi zdjęciami, wykonaliśmy już nowe i dopiero potem zastanawiamy się jak je ze sobą porównać.