Chorzy psychicznie mogą pracować.

Transkrypt

1 Chorzy psychicznie mogą pracować.

2 Szanowni Państwo, publikacja, którą oddajemy w Państwa ręce powstała w ramach projektu promującego zatrudnianie osób z doświadczeniem choroby psychicznej. We wrześniu mogli Państwo zobaczyć na ulicach miast Małopolski billboardy z hasłem Chorzy psychicznie mogą pracować. Dziś chcielibyśmy Państwu przedstawić więcej informacji dotyczących różnych aspektów zatrudniania osób chorujących. Zapraszamy do lektury. A wszystkich zainteresowanych tematem zachęcamy również do odwiedzenia naszej strony internetowej i kontaktu z nami. Zespół redakcyjny Co pracodawca powinien wiedzieć o schizofrenii? Leczenie i przebieg Większość z nas nie wie, na czym naprawdę polegają choroby psychiczne i jak się je leczy. A warto wiedzieć, że współczesne sposoby leczenia umożliwiają osobom chorującym prowadzenie aktywnego życia społecznego i zawodowego. Niniejsza publikacja powstała w ramach projektu Od zrozumienia do zatrudnienia praca dla osób chorych psychicznie, realizowanego przez Fundację Wspierania Rozwoju Społecznego Leonardo. Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Zespół redakcyjny: Urszula Chudowolska, Donata Duszyńska, Anna Rachwał, Aneta Walter, Marzena Wiśniak Specjalne podziękowania dla Pana Grzegorza Piskalskiego z CentrumCSR.PL! Projekt graficzny: Marcin Klag Wydawca: Fundacja Wspierania Rozwoju Społecznego Leonardo os. Młodości 8, Kraków tel.: 12/ fax:12/ f-leonardo@wp.pl Biuro projektu: os. Sienkiewicza 24, Wieliczka tel.: 12/ fax: 12/ leonardo_projekt@interia.pl Osoby chore psychicznie zawsze wydawały się inne od reszty społeczeństwa. W zamierzchłych czasach były traktowane jako wyjątkowe, obdarzone przez bóstwa. Sądzono, iż doświadczanie omamów czy urojeń jest wynikiem magii, naznaczeniem przez bogów, czymś wyjątkowym. Wraz z rozwojem cywilizacji zaczęto traktować osoby chore psychicznie jako gorsze od innych, zepchnięto je na margines społeczeństwa, odizolowano. Na szczęście coraz więcej społeczeństw odchodzi od idei zamykania ludzi chorych w szpitalnych gettach. Co nie znaczy, że powszechnie zmienił się sposób postrzegania osób chorujących, że raz na zawsze rozprawiliśmy się ze stereotypami dotyczącymi zaburzeń psychicznych. Nadal dominuje lęk i nieznajomość tematu. Przebieg choroby Psychiatria zna wiele rodzajów zaburzeń psychicznych. Niemożliwością byłoby opisanie ich w jednym, krótkim tekście. Dlatego przyjrzymy się tutaj tylko jednej z chorób, tej wokół której narosło najwięcej mitów, a przy tym często występującej schizofrenii. Jest ona jedną z najbardziej zagadkowych chorób psychicznych. Schizofrenia polega na zaburzeniu procesów myślenia, w którym pogarszają się umiejętności rozpoznawania rzeczywistości, formułowania sądów, reakcje emocjonalne oraz umiejętności porozumiewania się. Dodatkowo występują objawy wytwórcze omamy, urojenia. Powyższe objawy są zaburzeniami podstawowymi schizofrenii, ale występują również zaburzenia wtórne społeczne i psychologiczne. Zaburzenia społeczne wiążą się często z niepowodzeniami społecznymi, zubożeniem kontaktów międzyludzkich, z brakiem pracy itp. Natomiast zaburzenia psychologiczne to wynik braku pewności siebie, zależność od innych, zubożenie umiejętności zapewniających przetrwanie społeczne i środowiskowe. Leczenie Leczenie schizofrenii przypomina piramidę. Na samym dole piramidy jest leczenie objawów (omamów, urojeń itp.) przez psychiatrów i psychologów. Tak zwane zejście objawów pozytywnych remisja, jest początkiem powrotu do funkcjonowania jak przed chorobą. Kolejny stopień to wyzdrowienie społeczne, charakteryzujące się niezależnością zawodową i społeczną. Szczyt piramidy oznacza wyzdrowienie psychologiczne, czyli brak trudności przystosowania wynikających z lęku, depresji, poczucia beznadziejności. Pierwsze dwa etapy wyzdrowienia odbywają się zwykle za zamkniętymi drzwiami szpitala bądź w kręgu najbliższych. Aby wyzdrowieć należy powrócić do pełnej samodzielności. Ten proces bardzo zależy od reakcji innych osób, akceptacji, pomocy i zrozumienia. Powrót do pracy lub znalezienie nowego zatrudnienia są bardzo trudne dla osób chorych psychicznie, a jednocześnie bardzo ważne w procesie ich zdrowienia. Praca po chorobie Na świecie opracowano wiele programów, które mają pomóc osobom chorym na schizofrenię w powrocie do pracy. Do niedawna najważniejszym z nich była forma zatrudnienia chronionego. Obecnie coraz częściej podkreśla się możliwość, a nawet konieczność podejmowania pracy na otwartym rynku. Często zdarza się, iż osoby chore na schi- zofrenię bardzo dobrze funkcjonują w nowych warunkach, szybko się do nich adaptują. Pracodawcy często zastanawiają się, do jakich prac można zatrudnić osoby z doświadczeniem choroby psychicznej. Odpowiedź na to pytanie zależy od stopnia wyzdrowienia i aktualnego samopoczucia danej osoby oraz od funkcjonowania przed chorobą, w tym także od wykształcenia. Zazwyczaj zaczyna się od bardzo prostych zadań, z czasem zwiększając stopień trudności. A osobom posiadającym wyższe wykształcenie można proponować bardziej odpowiedzialne zadania, zgodne z ich umiejętnościami. Pierwszym i koniecznym warunkiem wyzdrowienia jest oczywiście podjęcie leczenia farmakologicznego, ale nikt już nie ma wątpliwości, że najlepszą drogą do wyzdrowienia osób chorych na schizofrenię jest powrót do normalnego życia społecznego i zawodowego.

3 Pracodawca zatrudniający osobę chorą psychicznie może liczyć na szereg korzyści. Od zachęt finansowych po zbudowanie wizerunku firmy wrażliwej społecznie. Najważniejszą jednak korzyścią będzie pozyskanie solidnego i lojalnego pracownika. Komu przysługuje dofinansowanie? Podmiotem uprawnionym do ubiegania się o dofinansowanie do wynagrodzeń zatrudnionych pracowników chorych psychicznie może być: 1. pracodawca prowadzący zakład pracy chronionej; 2. pracodawca zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągający wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6%; 3. pracodawca zatrudniający w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy do 25 pracowników. Dlaczego warto? Korzyści z zatrudnienia osoby z doświadczeniem choroby psychicznej Co pracodawca musi zagwarantować chorującemu psychicznie pracownikowi? Osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, a do tych należą osoby chorujące psychicznie: - nie mogą pracować dłużej niż 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo, - mają prawo do dodatkowej przerwy w ciągu dnia (15 minut), dodatkowego urlopu wypoczynkowego (10 dni, po przepracowaniu jednego roku) oraz zwolnienia na udział w turnusie rehabilitacyjnym lub na wykonanie innych czynności związanych z rehabilitacją i leczeniem, jeśli nie mogą być wykonane poza godzinami pracy, - nie mogą być zatrudniane w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej (chyba, że pracują przy pilnowaniu obiektów lub jeśli lekarz wyrazi zgodę wtedy pracodawca nie ma obowiązku przestrzegania 7-godzinnego dnia pracy). Korzyści dla pracodawcy zatrudniającego pracownika chorującego psychicznie: 1. Dofinansowanie wynagrodzeń. Kwota miesięcznego dofinansowania uzależniona jest od wymiaru czasu pracy pracownika chorego psychicznie oraz: - stopnia niepełnosprawności zatrudnionego, - szczególnych schorzeń zatrudnionego, - typu pracodawcy, który zatrudnia niepełnosprawnego, - wysokości minimalnego wynagrodzenia w danym roku. Osoby chore psychicznie zwykle mają orzeczony znaczny RYCZAŁT przysługujący pracodawcy Stopień niepełnosprawności pracownika Zakłady pracy chronionej Otwarty rynek pracy znaczny brak schorzeń specjalnych 1103, 70 zł 772,59 zł schorzenia specjalne 1740,45 zł 993,33 zł umiarkowany brak schorzeń specjalnych 933,90 zł 653,73 zł schorzenia specjalne 1570,65 840,51 zł lekki brak schorzeń specjalnych 424,50 zł 297,15 zł schorzeniaspecjalne 1061,25 zł 382,05 zł lub umiarkowany stopień niepełnosprawności, a choroba psychiczna najczęściej kwalifikuje się do grupy tzw. schorzeń specjalnych. Jak będzie w praktyce wyglądało dofinansowanie do ich wynagrodzeń? Spójrzmy na tabelę pt. Ryczałt przysługujący pracodawcy na stronie obok. Miesięczne dofinansowanie nie przysługuje pracodawcy zatrudniającemu co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i nie osiągającemu wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6%. Kwota miesięcznego dofinansowania nie powinna przekroczyć kwoty miesięcznego wynagrodzenia osiąganego przez pracownika niepełnosprawnego. 2. Dofinansowanie składek na ubezpieczenie emerytalne. 3. Zwrot kosztów szkolenia osób chorujących nawet do 80%. 4. Zmniejszenie wpłat na PFRON. Przewlekłe choroby psychiczne znajdują się na liście szczególnych schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności w tym przypadku może być policzona 4-krotnie (w poz. 15 DEK-I-o), a ze stopniem umiarkowanym 3-krotnie (w poz. 17 DEK-I-o). 5. Wizerunek firmy wrażliwej społecznie, która swoją polityką zatrudnieniową przyczynia się do rozwiązywania ważnych problemów społecznych. 6. I to, co najważniejsze: zyskanie zaangażowanego i lojalnego pracownika, który będzie bardzo cenił pracę. Utopia, która działa CSR społeczna odpowiedzialność biznesu Na zatrudnieniu osób niepełnosprawnych pracodawca może całkiem nieźle skorzystać, m.in. dzięki dofinansowaniu wynagrodzeń czy też dzięki ulgom w składkach na ubezpieczenie i obligatoryjne wpłaty na PFRON. Zachęty te jednak zdają się nie być oszałamiająco skuteczne, skoro z 2,5 miliona osób niepełnosprawnych mogących z powodzeniem podjąć pracę, czyni to tylko ok. 17%. Jeśli zatem metody administracyjne ewidentnie zawodzą, być może aby zmienić ten stan rzeczy warto odwołać się do idei? Taka idea istnieje, a wręcz jest trendy. Idea nazywa się CSR społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw (ang. corporate social responsibility). CSR to fenomen ostatnich lat. Termin brzmi tajemniczo i nowocześnie. CSR to jak się ją dumnie nazywa strategia biznesowa, będąca szczytowym osiągnięciem etyki biznesu. Obecnie obrasta ona fachową wiedzą i opasłą literaturą ale w istocie rzeczy jest genialna w swojej prostocie. Koncepcja CSR to w zasadzie tylko pewna filozofia prowadzenia działalności gospodarczej. Polega ona na tym, że przedsiębiorcy

4 decydują się podejmować działania na rzecz rozwoju społecznego i ochrony środowiska naturalnego, dobrowolnie przyjmują zobowiązania etyczne, społeczne i ekologiczne, które wykraczają daleko poza minimalne standardy wyznaczone normami prawa. Ponadto w swojej działalności decydują się uwzględniać interesy swojego otoczenia społecznego i prowadzą z nim dialog. Na pytanie czy to się opłaca?, odpowiedź brzmi oczywiście: tak, ponieważ CSR to nie jest koszt, jeśli już to najwyżej inwestycja, która musi się zwrócić. Uprawianie CSR w niczym nie zaprzecza faktowi, że sensem istnienia biznesu jest generowanie zysku, a jego odpowiedzialnością dawanie ludziom pracy i przestrzeganie prawa. Aby to udowodnić, przyjrzyjmy się bliżej owemu otoczeniu społecznemu firmy, czyli jej interesariuszom (ang. stakeholders). Na pierwszym planie mamy pracowników firmy. Społecznie odpowiedzialna firma dba o nich oraz ich rodziny, szanuje ich zdanie, stwarza im perspektywy rozwoju zawodowego, podnosi ich kwalifikacje. Jeśli musi się restrukturyzować czyni to, ale nie z dnia na dzień, tylko w sposób cywilizowany. Pracownicy mają zaufanie do takiego pracodawcy, utożsamiają się z celami firmy dla której pracują, są wobec niej lojalni wzrasta więc ich efektywność, co w prosty sposób przyczynia się do wzrostu konkurencyjności firmy na rynku. Czysty zysk. Klienci i konsumenci z pewnością docenią społecznie odpowiedzialną firmę. Otrzymają lepsze produkty na lepszych warunkach. Jeśli warunki zawartej umowy go nie zaskoczą, a jakość produktu będzie zgodna z deklarowaną, to zadowolony klient wróci. Ponadto nie ma większego prestiżu dla firmy niż wizerunek firmy społecznie odpowiedzialnej i etycznej: chyba nic innego tak dobrze nie wpływa na jej renomę CSR to wymarzone narzędzie public relations. Można się nią chwalić bez fałszywej skromności. Niewątpliwa korzyść. Organy administracji rządowej odnoszą korzyści z samoregulacji. Jeśli bowiem firma posiada i egzekwuje swój kodeks dobrych praktyk, to pracownicy wiedzą, jakich zachowań powinni unikać, a więc zmniejsza się ewentualność wystąpienia kolizji z prawem. Jeśli przedsiębiorcy pierwsi dostrzegą występujący na rynku problem i podejmą działania na rzecz jego eliminacji, to państwo uniknie kosztownego procesu legislacyjnego, którego rezultat nie musi być zresztą specjalnie korzystny dla firm. To też może się opłacić. Społeczeństwo i jego organizacje, w szczególności społeczności lokalne, dzięki CSR zyskują bardzo wiele. Po pierwsze, co oczywiste, społecznie odpowiedzialna firma powstrzymuje się od zachowań godzących w interes społeczny, a dzięki transparentnej polityce informacyjnej firm (np. publikowaniu raportów społecznych) obywatele zyskują skuteczny środek weryfikacji społecznych i środowiskowych skutków działalności biznesu. Po drugie, społecznie odpowiedzialna firma dzieli się swoimi zasobami, podejmuje działania pro-społeczne, wspomaga finansowo organizacje pozarządowe i rozwija wolontariat pracowniczy, dzięki czemu pomaga rozwiązywać istniejące problemy społeczne. Nie jest to nic innego, jak element zarządzania strategicznego, bowiem firma tworzy sobie w ten sposób bardziej przyjazne środowisko funkcjonowania, co w dłuższej perspektywie przełoży się na lepszy zysk. Dla wszystkich interesariuszy równie istotne jest środowisko naturalne. Warto mieć na względzie pomyślność także przyszłych pokoleń, i zamiast nadmiernie eksploatować naturę, raczej kierować się zasadą zrównoważonego rozwoju. Prawie oczywistością staje się obecnie wprowadzanie w firmach normy ISO Nie przekłada się ona bezpośrednio na sprzedaż, nie ma właściwie żadnego wpływu na jakość produktu, to raczej koszt a mimo to firmy uznają konieczność jej wprowadzania. Chodzi głównie o prestiż, ale także o to, że oczekują tego partnerzy biznesowi, którzy sami już takie normy u siebie wprowadzili na zasadzie wzajemności. Siła koncepcji CSR polega na tym, że jej wdrażanie przynosi korzyści wszystkim zainteresowanym, ale najbardziej samej społecznie odpowiedzialnej firmie. Uprawianie CSR stanowi dowód, że firma stosuje wysokie standardy etyczne i społeczne, prowadzi do wzrostu zaufania do niej ze strony nie tylko klientów, ale i udziałowców oraz partnerów handlowych. Podnosi reputację firmy i branży, kreuje jeszcze bardziej pozytywny wizerunek firmy w oczach potencjalnych klientów i partnerów, poprawia efektywność procesu rekrutacji pracowników oraz obniża ich rotację, prowadzi do wzrostu efektywności pracy i wreszcie stwarza lepsze otoczenie dla funkcjonowania firmy. Ja dostrzegam same korzyści, a Państwo? przedsiębiorcy dobrowolnie przyjmują zobowiązania etyczne, społeczne i ekologiczne, które wykraczają daleko poza minimalne standardy wyznaczone normami prawa Nie należy tylko zapominać, że CSR to jednak strategia trzeba ją wprowadzać całościowo, a nie wybiórczo. Dopiero to czyni firmę społecznie odpowiedzialną. Jeśli np. jakaś duża firma utrudnia działanie związkom zawodowym, a chwali się przy każdej nadarzającej się okazji, że kupiła kiedyś kilka komputerów dla szkoły, choć wcale nie musiała, to znaczy że uprawia ona tandetne public relations, a nie CSR. Wodzirejami CSR są w głównej mierze duże międzynarodowe korporacje one najszybciej zrozumiały, że świadomi konsumenci mogą oczekiwać od nich czegoś więcej niż tylko rachunków, że ponoszą także odpowiedzialność za zachowanie innych, z którymi prowadzą interesy, np. podwykonawców. Gospodarka nie składa się jednak z samych dużych korporacji, które siłą rzeczy muszą dbać o swoją reputację, ale głównie z firm małych i średnich. Tym, co łączy wszystkie kategorie przedsiębiorstw może być to, że bez wyjątku ponoszą one pewną odpowiedzialność za społeczeństwo można na nie spojrzeć jak na dobrych obywateli (ang. corporate citizenship). Jak wiadomo, każdy dobry i odpowiedzialny obywatel powinien pomagać innym i aktywnie przyczyniać się do rozwoju społeczności w której żyje, poprzez wykorzystywanie w miarę możliwości swojego potencjału do rozwiązywania realnie istniejących problemów społecznych, np. poprzez ułatwianie podejmowania pracy przedstawicielom grup społecznych, które mają z tym duże trudności. Jedną z takich grup są osoby niepełnosprawne, w tym chorzy psychicznie. Jeśli taka osoba podejmie pracę, to nie tylko jej sytuacja życiowa ulegnie diametralnej poprawie będzie to również lojalny i zaangażowany pracownik, który wytworzy pewien zysk dla firmy. Część tego zysku zostanie potem przekazana pracownikowi w formie pensji, a inna część wróci do wspólnego budżetu w postaci podatku. Zyskają więc wszyscy. Jeśli zaś taka osoba pozostanie na rencie, to z ekonomicznego punktu widzenia będziemy mieli do czynienia z samym kosztem, nie wspominając o tym, że problem osoby nie mogącej zrealizować się w życiu zawodowym pozostanie. Właściwie wszyscy stracą. Problem zatrudniania osób niepełnosprawnych należy widzieć także w kontekście zachodzących zmian społecznych, m.in. starzejącej się populacji czy też emigracji na masową skalę. Jest to niewątpliwie wyzwanie dla pracodawców, ale wyzwanie, z którym prędzej czy później przyjdzie im się zmierzyć. CSR nie jest lekiem na całe zło, jest jednak bardzo przekonująca, trudno nie zauważyć płynących z niej korzyści. To nie tylko potrzeba serca to się ewidentnie opłaci finansowo, a ponad wszystko świetnie wygląda. Może więc CSR jest jednak czymś więcej niż tylko efektownym trendem i warto zastanowić się nad wdrożeniem u siebie tej utopijnej strategii prowadzenia biznesu? Grzegorz Piskalski CentrumCSR.PL

5 I pracują! Chorzy psychicznie mogą pracować. Janusz Janina Witek Na naszych billboardach, które we wrześniu były eksponowane w Małopolsce, a które teraz mogą Państwo obejrzeć na okładkach niniejszej publikacji, umieściliśmy podobizny znanych osób. Osób, które z wielkim sukcesem realizowały się w pracy, mimo trapiących je chorób psychicznych. Jednak na obraz możliwości zawodowych osób chorych psychicznie składają się nie tylko dokonania ludzi wybitnych. To przecież także osiągnięcia tych osób chorujących, które pracują w zwyczajnych zawodach. Tak jak trójka mieszkańców naszego regionu. Przed chorobą ukończył studia na politechnice. Po studiach pracował najpierw jako mistrz budowlany, później jako kierownik budowy. Następnym etapem kariery było stanowisko inspektora nadzoru budowlanego w bardzo prestiżowej instytucji. W tym czasie Janusz założył szczęśliwą rodzinę. I nagle choroba i konieczność hospitalizacji. A później dochodzenie do siebie. I próba powrotu do pracy, z pozoru udana. Ale na niższe stanowisko, w nieprzyjaznej atmosferze. Nie dał rady, przeszedł na rentę. Jednak jeszcze w tym samym roku podjął próbę finansowego usamodzielnienia się. Otworzył osiedlowy sklepik. Wkrótce stało się jasne, że nie jest to miejsce dla inżyniera budownictwa lądowego. Kiedy tylko pojawiła się okazja powrotu do zawodu, skorzystał z niej. Znów pracował jako inspektor nadzoru budowlanego. Tym razem w spółdzielni mieszkaniowej. Wtedy jednak okazało się, że wychodzenie z choroby ma swoją dynamikę, że nie można zbyt wcześnie wrócić do pełnej aktywności zawodowej, pracować z tą samą wydajnością. Dlatego Janusz zdecydował się nie rezygnować od razu z renty. Specyfika jego zawodu pozwoliła mu na dorywczą pracę. Kierował budowami oraz zajmował się nadzorem budowlanym. Od kilku lat wolontarystycznie kieruje klubem integracyjnym. Od czasu choroby intensywniej zajmuje się malarstwem, grafiką i rzeźbą. Nadal jest szczęśliwym mężem i ojcem. Choroba nie przeszkodziła mu uczestniczyć w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym. Choć na pewno niejedno utrudniła. Zanim zachorowała, skończyła studia i przez kilka lat pracowała jako nauczycielka w niedużej miejscowości. Choroba psychiczna na kilka miesięcy wyeliminowała ją z życia społecznego. Jednak dzięki wsparciu rodziny i dużej życzliwości dyrektora szkoły wróciła do pracy. Pierwsze tygodnie po powrocie do szkoły były dla Janiny bardzo trudne. Część grona pedagogicznego miała poważne wątpliwości, czy osoba z doświadczeniem choroby psychicznej może pracować z dziećmi. Janina musiała swoją pracą i postawą udowadniać, że przekonanie o nieobliczalności i agresywności osób chorych jest mitem. Miała szczęście, że dobrano jej odpowiednie leki dzięki temu od kilku lat nie było żadnych nawrotów choroby, a tym samym konieczności ponownej hospitalizacji i przebywania na zwolnieniu lekarskim. Dyrektor szkoły pytany o to, czy choroba zmieniła sposób, w jaki Janina wykonuje swój zawód, mówi: Może o tyle, że jest teraz najbardziej z nas wszystkich wrażliwa na przyklejanie uczniowi etykietki. Mówi, że każdemu trzeba dać drugą a jeśli trzeba, to i trzecią szansę. Na szczęście osób takich jak Janusz, Janina i Witek które mimo doświadczenia choroby psychicznej podejmują aktywność zawodową jest coraz więcej. Znajdują zatrudnienie nie tylko w Zakładach Pracy Chronionej. Pojawiają się przedsięwzięcia o charakterze społeczno-gospodarczym, takie jak znany już Hotel Cogito. Wciąż jednak wydaje się, że otwarty rynek pracy jest dla tych osób twierdzą nie do zdobycia tutaj funkcjonuje jeszcze mnóstwo stereotypów dotyczących choroby psychicznej. Tymczasem, jak pokazują historie Janusza, Janiny i Witka, osoby dotknięte chorobą mogą być świetnymi pracownikami. A pracodawca dodatkowo zyskuje refundację ich wynagrodzeń. Zachorował w wieku 29 lat. Rozwijał wtedy własną działalność gospodarczą. W okresie nasilenia choroby dręczyły go myśli o samobójstwie. To koledzy z firmy zawieźli go do szpitala. Po pierwszej hospitalizacji rozpoczął leczenie farmakologiczne, próbował wrócić do firmy, ale po dwóch miesiącach zrezygnował. Nasiliły się bowiem lęki towarzyszące chorobie, a na dodatek przerwał leczenie. Zamknął firmę. Przez 12 miesięcy leżał w swoim pokoju, nie wstawał z łóżka. Rodzina starała się na wszelkie sposoby wyciągnąć go z domu. Zapanowały nowe zwyczaje kupowano tylko tyle jedzenia, ile każdy z domowników miał zjeść, tak żeby nic nie zostawało dla Witka. Miało to zmusić go do wyjścia na zakupy (na stole zawsze leżały pieniądze). Ale nawet głód nie zmusił go do wyjścia, lęki i poczucie braku sensu były silniejsze. Dlatego Witek nie od razu był gotów do szukania pracy. Najpierw musiał wyjść na zewnątrz. Pomógł mu w tym pracownik socjalny, który skierował go do Środowiskowego Domu Samopomocy Vita. Witek przeszedł tu trening umiejętności społecznych, który był pierwszym krokiem do aktywnego szukania pracy. Razem z terapeutami, a później już sam lub z kolegą, przygotowywał i wysyłał aplikacje do potencjalnych pracodawców. Wysiłki opłaciły się został zatrudniony w firmie ochroniarskiej. Najpierw była to umowa zlecenie, później roczna umowa o pracę, a teraz umowa do 2009 roku. Pracuje na 6/8 etatu. Zajmuje się ochroną budynków. Witek nie musi ukrywać choroby ani przed pracodawcą ani przed kolegami z pracy. Dla nikogo w firmie nie stanowi to bowiem problemu. Jest lubiany i doceniany. Praca ta pozwoliła mu uwierzyć w siebie, w swoje możliwości zawodowe. Obecnie Witek ma 34 lata i nie wyobraża sobie powrotu do bezczynności. Nadal jest w stałym kontakcie z lekarzem, regularnie zażywa leki, ale teraz już cieszy się każdym dniem.

6 A. R.: Czy miał Pan jakieś obawy zatrudniając osoby chorujące psychicznie? J. P.: Tak, na początku duże. Kiedy podejmowaliśmy współpracę z warsztatami terapii zajęciowej przyszła do nas grupa około 10 osób. Pani, która je przyprowadziła, zapytała, czy nie potrzebujemy ludzi do pracy? Akurat potrzebowaliśmy ślusarza-mechanika. Jednak kiedy dowiedziałem się, że osoba polecana mi na to stanowisko choruje psychicznie i w ogóle cała grupa to osoby z problemami psychicznymi, to zadziałała we mnie podświadoma blokada. Powiedziałem, że absolutnie się nie zgadzam. Sądzę, że zareagowałem, jak zareagowałaby większość przeciętnych ludzi, którzy nie mają prawie żadnej wiedzy na temat tego rodzaju chorób. Wtedy ta pani zadziałała w bardzo stanowczy sposób: zostawiliśmy grupę na korytarzu i poszliśmy na rozmowę w cztery oczy. Rozmowa trwała dość długo, ale w trakcie jej trwania moje opory zmniejszały się, aż wreszcie przełamałem się i uznałem, że może warto spróbować. Nie wiem, czy to warsztaty dobrze wytypowały kandydata, czy my mieliśmy szczęście, ale przyjęliśmy dobrego pracownika, który jest z nami do tej pory. Od niego zaczęliśmy współpracę z warsztatami terapii zajęciowej. Z perspektywy czasu widzę, że warto było spróbować, a ta współpraca przynosi korzyści obu stronom. To są moi ludzie Z Janem Pawliną, dyrektorem Zakładu Pracy Chronionej Nel, rozmawia Anna Rachwał A. R.: Czym w Pana firmie zajmują się osoby chorujące i jak Pan ocenia ich pracę? J. P.: Osoby z doświadczeniem choroby psychicznej pracują u nas na bardzo różnych stanowiskach. Zaczynając od portiera, który sprawdza kto wchodzi do budynku, poprzez sekretariat, nawet ta pani, która podała nam przed chwilą kawę też ma za sobą tego rodzaju doświadczenie. Mamy panią, której powierzyliśmy bardzo odpowiedzialne zajęcia: od księgowości, wprowadzania danych do komputera, przez windykację należności, po przygotowywanie pozwów do sądu. Jesteśmy bardzo zadowoleni z jej pracy, jest jednym z najlepszych pracowników. Osoby chorujące psychicznie zatrudnione są również bezpośrednio na produkcji. Kolejna pani zajmuje się wykonywaniem etykiet. Obsługuje komputer i drukarkę, drukuje etykiety, które sama projektuje. Zaczęło się od Pana Jacka, a w tej chwili grupa ta liczy 10 osób, co stanowi dość duży procent osób niepełnosprawnych zatrudnionych w naszym zakładzie. Jestem z ich pracy bardzo zadowolony. A. R.: Jak Pan sądzi na ile choroba psychiczna wpływa na możliwości zawodowe? J. P.: Odpowiem tak: praca jest dla tych ludzi bardzo ważna. Jest kolejnym, czwartym etapem w walce z chorobą Pierwszy jest szpital, później jakiś ośrodek pobytu dziennego, następne są warsztaty terapii zajęciowej i wreszcie zakład pracy. Nie wszyscy chorzy dochodzą do tego etapu. Ale ci, którym się udaje bardzo się starają. Mają lepsze i gorsze dni, ale praca daje im ogromną satysfakcję i zdecydowanie pomaga w terapii. Moi pracownicy często powtarzają, że praca pozwoliła im znaleźć swoje miejsce w życiu. Nie myślą o problemach zdrowotnych, myślą o pracy. Mają także dodatkowe środki finansowe, co również ma znaczenie. Od osób z doświadczeniem choroby psychicznej nie można wymagać takiej samej wydajności pracy jak od zwykłych pracowników. Są to jednak bardzo często ludzie dobrze wykształceni, np. wszystkie zatrudnione w naszej firmie osoby chorujące psychicznie mają minimum średnie wykształcenie. A. R.: A co, Pana zdaniem, pracodawca powinien wiedzieć decydując się na zatrudnianie osób chorujących psychicznie? J. P.: Trudno mi odpowiedzieć. Przede wszystkim to, że to nie są ludzie niebezpieczni, nieobliczalni, jak często się ich postrzega. Na pewno osobie, która nie miała nigdy styczności z ludźmi chorującymi psychicznie może być na początku trudno. Uważam, że trzeba wytworzyć pewną więź z takim pracownikiem. Nie mogą to być tylko relacje typu: przełożony podwładny. Musi to być więź trochę luźniejsza. Trzeba interesować się nie tylko tym, jak taka osoba wykonuje swoją pracę, ale również trochę wiedzieć o jej życiu prywatnym: jakie są jej relacje rodzinne, czy nie jest samotna. Ludzie ci trudniej niż zdrowi radzą sobie z rozdzielaniem życia osobistego i zawodowego. Są bardzo wrażliwi i często przenoszą problemy prywatne do firmy. Uważam, że należy ich także obserwować nie śledzić, ale coś o nich wiedzieć i rozmawiać z nimi. Ja znam moich ludzi tak, bo to są moi ludzie. Często zmiany w ich nastrojach zauważam szybciej niż oni sami i staram się odpowiednio reagować. Czasem widzę, że coś niedobrego się dzieje, więc sugeruję pracownikowi wizytę u lekarza. Zwykle pomaga np. zmiana leku i niepotrzebne jest nawet zwolnienie lekarskie. A. R.: Jaka jest rotacja chorych pracowników w Pańskiej firmie? J. P.: W zasadzie nie ma żadnej. Ci ludzie bardzo szanują swoją pracę. Do tej pory tylko dwie osoby złożyły na moje ręce wypowiedzenia, bo uważały, że sobie nie poradzą. Jedna z nich faktycznie odeszła, ale teraz chce spróbować znowu. Sądzę, że ten pan trafił do nas zbyt wcześnie. Po prostu nie był jeszcze gotowy. Natomiast drugiego wypowiedzenia nie przyjąłem. Poprosiłem o przemyślenie sprawy, dałem trochę czasu i w efekcie ta pani pracuje u nas do dziś A. R.: Czy osobom chorującym zdarzają się długie okresy nieobecności w pracy, spowodowane np. remisją choroby? J. P.: Raczej nie. Zdarza się pogorszenie stanu zdrowia i wtedy konieczna jest wizyta u lekarza, który czasem wypisuje zwolnienie lub nawet kieruje chorego do szpitala, ale nigdy nie zdarzyło się, żeby była to nieobecność dłuższa niż jeden miesiąc. Kiedy któryś z moich pracowników dostaje zwolnienie lekarskie i nie przychodzi do pracy np. przez dwa tygodnie, wraca do nas z ogromną radością, ma dużą ochotę do pracy, za którą po prostu tęsknił. Myślę, że praca jest dla tych ludzi bardzo ważna, jest często sensem ich życia, pozwala im na nowo odnaleźć miejsce w społeczeństwie i zdecydowanie pomaga im w leczeniu. A. R.: Czy zdarzyło się, że w miejscu pracy przytrafiały się osobom chorującym nawroty choroby i czy były jakieś trudne sytuacje z tym związane? J. P.: Nie przypominam sobie. Nigdy nie musieliśmy stosować wobec naszych chorujących pracowników żadnych radykalnych środków, np. wzywać zespołu psychiatrycznego. W zakładzie jest pielęgniarka, która dogląda pracowników, obserwuje, czy nic złego się z nimi nie dzieje. Jak już mówiłem, znam moich pracowników, mam z nimi bardzo dobry kontakt. Codziennie staram się z każdym zamienić choć parę słów. Wtedy widzę, w jakim są stanie psychicznym czy są rozentuzjazmowani, czy przygaszeni i smutni. Po jakimś czasie z wyrazu ich twarzy, sposobu zachowania nauczyłem się odczytywać ich nastroje i kilka razy zdarzało się, że to ja sugerowałem któremuś z nich wizytę u lekarza. Jednak takie sytuacje nie zdarzają się często. chorzy psychicznie mogą pracować 10 chorzy psychicznie mogą pracować

7 Pracodawców zainteresowanych zatrudnieniem osób chorych psychicznie prosimy o kontakt: Fundacja Wspierania Rozwoju Społecznego Leonardo Biuro projektu: os. Sienkiewicza 24, Wieliczka tel.: 12/ fax: 12/ leonardo_projekt@interia.pl Polecamy również strony internetowe: Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Polska Organizacja Pracodawców Osób Niepełnosprawnych Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. chorzy psychicznie mogą pracować 12