Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA SPIS TREŚCI Od redakcji...3

Transkrypt

1

2 SPIS TREŚCI Od redakcji...3 Zdzisław Hofman: Zaufanie wartością wychowawczą...4 Małgorzata Marcinkowska: Jeśli nie matura, to co...?...5 Bogusław Śliwerski: Wybór szkoły dla dziecka...6 Karol Juros: Komunikacja synergiczna w szkole...8 Zofia Zaorska: Jak pracować z grupą. Część VI. W grupach przez całe Ŝycie...9 Aleksandra Kaczan: Zabawy z językiem angielskim w przedszkolu i szkole Dorota Niczyporuk: Solidne fundamenty. Journey on the Nursery Rhyme Bus Renata Kownacka: Telewizyjne pasowanie z TVS. Scenariusz pasowania na ucznia Agnieszka Jarosz: Zręczne ręce malowanie dziesięcioma palcami Magdalena Ciechańska: Letnie rysowanki-zapamiętywanki. Zajęcia świetlicowe dla klas II IV Magdalena Ciechańska: Letnie wyprawy do Krainy Wyobraźni. Scenariusz zabawy do wykorzystania na koloniach i półkoloniach Marta Aksman, Mariola Futoma, Marzena Krupa, ElŜbieta Lipińska: Wakacyjna wyprawa. Scenariusze zajęć dla dzieci przedszkolnych Ewa Gęca, Leszek Gęca: PodróŜ po uśmiech. Bajka do wspólnego odgrywania Anna Wasilak: Proste pomysły na zabawę taneczną Anna Bieganowska: Przystanek VI. Słownik wyrazów obcych, czyli takich, które określają zjawiska charakterystyczne dla osób niewidomych...31 Joanna Stefaniak: Uczeń z Zespołem Aspergera w szkole masowej jako wyzwanie pedagogiczne. Część III. Strategie wspierania ucznia w zakresie zaburzeń komunikacyjnych Anna Gaca: Trzy puszyste przepisy kulinarne Utwór PodróŜ po uśmiech został załączony do numeru jako oddzielny plik. Redakcja: Anna Bieganowska, Magdalena Ciechańska, Anna Gaca, Ewa Gęca, ElŜbieta Kędzior-Niczyporuk (redaktor naczelna), Renata Kownacka, Małgorzata Marcinkowska, Dorota Ozimek, GraŜyna Wiśniewska (korekta), Katarzyna Ziomek-Michalak Redakcja techniczna: ElŜbieta Kędzior-Niczyporuk Projekt okładki: Eliza Galej Ilustracje do tekstów i rysunek na okładce: Agnieszka Szewczyk Projekt czasopisma: Łukasz Stypuła Skład i opracowanie graficzne: Paweł Niczyporuk Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA Adres redakcji i wydawcy: Lublin, ul. Peowiaków 10/9, tel. / fax Kontakt z redakcją wyłącznie drogą elektroniczną: redakcja@klanza.org.pl ISSN Copyright by PSPiA KLANZA Kopiowanie i powielanie bez zgody autorów, redakcji i wydawcy zabronione. Czasopismo chronione prawem autorskim. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania adiustacji i skrótów. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Informacje o sprzedaŝy i prenumeracie znajdują się na stronie: Zasady udostępniania czasopisma przez biblioteki regulują przepisy dotyczące bibliotek i prawa autorskiego. moj@klanza.org.pl strona 2

3 Od redakcji Tak więc gdy inni nieszczęśnicy oddają się nienasyconej pogoni za ambicjami i krótką chwilą władzy, ja wyciągam się w cieniu i śpiewam. Fray Luis de León Przed nami wakacje czas odpoczynku, moŝe teŝ czas na refleksję, spojrzenie z dystansu na swoją pracę. MoŜe zaplanowanie zmian, przygotowanie się do nowych wyzwań, rodzenie się nowych pomysłów... Do przyjrzenia się szkole i sobie jako nauczycielowi wychowawcy skłaniają artykuły otwierające ten numer: teksty prezesa Zarządu Głównego PSPiA KLANZA Zdzisława Hofmana, pedagoga szkolnego i socjoterapeutki Małgorzaty Marcinkowskiej, studenta psychologii i filozofii Karola Jurosa czy pozornie adresowany tylko do rodziców tekst profesora Bogusława Śliwerskiego. Z. Hofman snuje rozwaŝania dotyczące zaangaŝowania społecznego Polaków; niestety, jego wnioski nie są pozytywne. Stanowią jednakŝe podpowiedź dla pedagogów, w jaką stronę mogą (powinni?) skierować pracę wychowawczą. Podobną tematykę porusza w ostatnim juŝ artykule z cyklu Jak pracować z grupą Zofia Zaorska, poprzez przykłady zachęcając do działań na rzecz innych osób, tworzenia róŝnych grup społecznych, realizacji wspólnych celów. Nauczyciele przyszłych klas pierwszych mogą przygotować się do waŝnej dla kaŝdego dziecka rozpoczynającego naukę chwili, jaką jest pasowanie na ucznia, korzystając z pomysłu Renaty Kownackiej, nauczycielki Szkoły Podstawowej nr 1 w Bogatyni, autorki Telewizyjnego pasowania z TVS. Coś dla siebie znajdą teŝ nauczyciele języka angielskiego w klasach młodszych (choć nie tylko), do których adresowane są dwa teksty: Zabawy z językiem angielskim w przedszkolu i szkole i Solidne fundamenty, recenzja ksiąŝki Journey on the Nursery Rhyme Bus. Ci z Czytelników, którzy w wakacje pracują bądź teŝ poszukują nowych pomysłów do pracy w przyszłym roku szkolnym, znajdą w tym numerze sporo podpowiedzi dotyczących m.in. działań plastycznych, twórczych, rozwijających wyobraźnię, organizacji imprez, zabaw tanecznych. A na zakończenie specjalnie dla smakoszy, lubiących w ramach relaksu oddawać się zajęciom kulinarnym, Trzy puszyste przepisy Anny Gacy. Z Ŝyczeniami udanych wakacji, ElŜbieta Kędzior-Niczyporuk, redaktor naczelna moj@klanza.org.pl strona 3

4 Zaufanie wartością wychowawczą Wszechstronny rozwój społeczny warunkują trzy czynniki: kapitał ekonomiczny, kapitał intelektualny i kapitał społeczny. O ile z tymi dwoma pierwszymi w Polsce nie jest najgorzej, to ten trzeci czynnik umieszcza nas na ostatnim miejscu w Europie. Przez ostatnie 20 lat wolnej Polski ten czynnik rozwoju nie drgnął, stale jest zastraszająco niski. Od 20 lat zjawisko to obserwuje zespół kierowany przez znanego psychologa społecznego, prof. Janusza Czapińskiego; co roku ogłaszane są wyniki dla nas bardzo niekorzystne 1, w odróŝnieniu od pomiaru naszego kapitału ekonomicznego i intelektualnego. Wbrew odczuciom społecznym i ogólnemu niezadowoleniu PKB wzrasta z roku na rok. Średnia liczba studiujących w Polsce jest porównywalna ze średnią liczbą studiujących w USA znacznie większa niŝ w wielu bogatych krajach Europy. Istotny dla rozwoju kapitał społeczny jest kategorią socjologiczną. Opisuje się go poprzez wykorzystanie takich pojęć, jak: zaufanie, relacje międzyludzkie, gotowość do angaŝowania się w działania na rzecz dobra społeczności lokalnej, współdziałanie; szczególnie dobrze obrazuje go frekwencja w wyborach. Prof. Janusz Czapiński ostrzega jednak, Ŝe rozwój społeczny nie moŝe odbywać się tylko w oparciu o postęp wiedzy i ekonomii. Niezbędny jest rosnący w nowoczesnych społeczeństwach poziom wzajemnego zaufania, tolerancja i otwartość. Niestety, o te wartości u nas trudno. Mamy małą liczbę organizacji pozarządowych, dane o zmniejszającym się zaangaŝowaniu wolontariuszy i ogólną podejrzliwość. JeŜeli ktoś jest aktywny, na pewno coś z tego ma ; większość ludzi nie rozumie, Ŝe aktywność społeczna jest naturalną potrzebą wielu osób, nie dla korzyści materialnych, ale poniewaŝ takie noszą osobiste przesłanie misję. jak w filmie Dzień Świra Marka Koterskiego. Nawet kiedy dwie młode mamy spotykają się na spacerze, pchając wózki ze swoimi pociechami, prowadzą tego typu rozmowy: Czy twoja Basia juŝ siedzi? Bo mój Kubuś juŝ od trzech miesięcy, no i ma trzy zęby. W podtekście tej wypowiedzi jest myśl: Mój Kubuś jest i mądrzejszy, i ładniejszy. Kiedy Kubuś juŝ będzie miał kilka lat i będzie się bawił w piaskownicy, to prawdopodobnie dostanie przykazanie od mamy, aby dobrze pilnował swojej łopatki i wiaderka, bo na pewno dzieci będą chciały mu je zabrać. Więc w efekcie wychowujemy młodzieŝ, która zamiast budować społeczeństwo obywatelskie będzie budować społeczeństwo ludzi zaradnych i podejrzliwych. Cała nadzieja w szkole, która poprzez swoje programy, propozycje edukacyjne i wychowawcze wzmocni w uczniach poczucie przynaleŝności, współdziałania, Ŝyczliwości, otwartości i zaufania. Mam nadzieję, Ŝe młodzi, dobrze wykształceni nauczyciele docenią wartość kompetencji społecznych, wyposaŝą w nie swoich uczniów, którzy przyspieszą rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. JeŜeli to się nie stanie i nasza edukacja nie wzmocni treści społecznych w swoich działaniach, to chyba grozi nam Ŝycie w rezerwacie, obleganej przez wrogów twierdzy. Zdzisław Hofman, prezes ZG PSPiA KLANZA, nauczyciel, trener KLANZY, PTP i Stowarzyszenia Szkoła Liderów, socjoterapeuta, tutor I edycji Programu Liderzy PAFW, koordynator licznych programów edukacyjnych i społecznych, kierownik lubelskiego zespołu szkolącego w ramach programu Edukacja skuteczna, przyjazna, nowoczesna. Przykładem niech będzie takie porównanie. W Antwerpii, mieście handlarzy diamentów, milionowe transakcje zawiera się przy stole, w drodze negocjacji, przypieczętowując je uściskiem dłoni. Podstawowa zasada to zaufanie do kontrahenta, nie ma papierów najwaŝniejsza umowa jest ustna. U nas zawarcie umowy to droga przez mękę, papiery i papiery z dziesiątkami załączników, podpisów, parafek i pieczątek. Wszystko po to, aby się zabezpieczyć przed potencjalnym oszustem, a moŝe być nim kaŝdy. Podstawowa reguła nie ufać bardzo mocno prezentowana przez naszą słabiutką klasę polityczną. Trochę liczb: W Irlandii poziom zaufania społecznego oblicza się na 50%, statystycznie kaŝdy Irlandczyk naleŝy do jakiejś organizacji, a co piąty nawet do dwóch. U nas członkowstwo w stowarzyszeniach to rzadkość, a zaufanie jest na poziomie ok. 10%. Polscy uczniowie (jak podaje prof. Czapiński) w klasie V szkoły podstawowej ufają 30% ludzi, ale kiedy zdają maturę, poziom ich zaufania spada do ok. 6 % smutne jest to, co przekazujemy młodzieŝy. Jakie są przyczyny tego zjawiska? Pewnie jest ich wiele. Nasza tragiczna historia, ale teŝ polski indywidualizm i ciągła chęć do rywalizacji i porównywania się. Inni mają zawsze lepiej niŝ ja. Nasze motto moja jest mojsza niŝ twojsza moj@klanza.org.pl strona 4

5 Jesteśmy w przededniu wakacji. Zakończone egzaminy gimnazjalne, maturalne, teraz tylko trzeba cierpliwie poczekać na wyniki. A jest czym się niepokoić. IleŜ do tych wyników przywiązanych jest marzeń, niepewności, poczucia własnej sprawności jako ucznia, skuteczności jako nauczyciela, nadziei jako rodzica. Dostać się do dobrego liceum, na dobre studia. Dobra szkoła Czym zmierzyć jakość pracy szkoły? Jeśli nie wynikami nauczania, to czym? M.M. Jeśli nie matura, to co? No, i po maturach. Poziomy rozszerzone i podstawowe, ustne i pisemne, prezentacje zakończone. Teraz czekamy na WYNIK. Wynik matury to przepustka na studia wyŝsze. To egzamin dojrzałości abiturienta i egzamin sprawności szkoły. Teraz tylko jeszcze ranking szkół tych najlepszych w mieście, najlepszych w województwie, najlepszych w Polsce. Najlepsza szkoła to najlepsi uczniowie i najlepsi nauczyciele, to najlepsze średnie i największa satysfakcja. A wszystko okupione rzetelną, systematyczną pracą, uczeniem się po nocach, skrupulatnym czytaniem lektur, zakuwaniem na pamięć wzorów i symboli, a nade wszystko efekt logicznego myślenia i twórczego podejścia do rozwiązywania problemów. Matura to bardzo fajna sprawa Wziąwszy pod uwagę, Ŝe przeciętny maturzysta, ucząc się po nocach, ma czas na to, Ŝeby około dwóch do czterech godzin dziennie spędzać przy komputerze, rozmawiać około godziny przez GG lub Skype a, wysłać około 30 smsów i odebrać tyleŝ samo, a sam dojazd do placówki kształcenia zabiera średnio od godziny do dwóch, śmiało mo- Ŝemy powiedzieć, Ŝe mamy bardzo zdolną młodzieŝ. A moŝe jest inaczej? Tak retorycznie tylko pytam, bo kto podejrzewałby nasze pociechy o godziny spędzone na kursach przygotowujących do matury (czasami z dwóch przedmiotów, bo w szkole jest bardzo mało czasu na powtórki). Dziesiątki godzin spędzonych na korepetycjach u profesorów uczelni wyŝszych (plus czas na dodatkowe dojazdy), opracowane przez specjalistów w dziedzinie języka ojczystego (za niewielką odpłatnością) prezentacje z języka polskiego, których potem naleŝy się tylko wyuczyć na pamięć, wydatnie podnoszą poziom zdawalności matury. Wreszcie porównanie Telimeny z Zosią, którego oczekiwali egzaminatorzy, nie było aŝ tak trudne. Myślę, Ŝe jeśli na maturze z biologii będzie trzeba porównać budowę pantofelka z budową ameby, poziom zdawalności matury znacznie wzrośnie. Na wszystkich czekają uczelnie wyŝsze. Te państwowe i te prywatne, które łaski nie robią, uczą za pieniądze i gwarantują wysoką jakość. I to jest piękne z roku na rok podnosi się w naszym kraju wskaźnik osób z wyŝszym wykształceniem. Doganiamy inne kraje, a o to przecieŝ chodzi. sportowe) odwiedza halę targową. Wynosi stamtąd ból głowy (wokół co tylko moŝe, gra i buczy, trudno zamienić z wystawcą choćby kilka zdań, bo i orkiestry szkolne, i dęte, i gitarzyści, i śpiewacy ) oraz tony ulotek na całkiem niezłym papierze. Ulotek, na których są dokładnie te same informacje, jakie moŝna znaleźć na stronach internetowych szkół. Potem jeszcze te szkoły zorganizują drzwi otwarte. Kolejny dzień wolny od nauki po to, Ŝeby zobaczyć, jak się robi doświadczenia fizyczne i chemiczne (których nota bene juŝ potem nigdy nie będzie moŝna zobaczyć, bo wymagają zbyt duŝo zachodu), oraz podziwiać inne wizytówki szkoły czy wziąć tę samą ulotkę, którą juŝ raz otrzymało się na targach. A potem jeszcze niektóre gimnazja zaproszą do siebie jeśli nie zorganizowały wcześniej swoim uczniom wyjścia na targi. Wtedy młodzieŝ gimnazjalna nie musi nigdzie wychodzić, za to wybrani licealiści będą oddelegowani do obowiązków słuŝbowych, czyli reklamowania swojej szkoły od jak najlepszej strony. I znowu troszkę wolnego. Spokojnie, wszystko się nadrobi na korkach. W ten sposób jest ruch w interesie i pełne zrozumienie dla potrzeb uczniów, nauczycieli i dyrektorów szkół. Zadaję sobie pytanie: dobra szkoła to jaka szkoła? Taka, w której się solidnie pracuje i roztacza opiekę nad uczniami, w której uczniowie są dobrze przygotowani do matury dzięki swoim staraniom i rzetelnej pracy nauczycieli? Taka, która ma największą liczbę laureatów lub finalistów olimpiad? A moŝe taka, w której jest po prostu miło, bezpiecznie i przytulnie? Co jest miernikiem jakości pracy szkoły, bo jeśli nie dobrze zdana przez jej absolwentów matura, to co? W poczuciu dobrze spełnionego obowiązku niebawem udamy się na zasłuŝony, letni odpoczynek. Kolejna matura dopiero za rok. Teraz tylko jeszcze ostatnie sprawdziany, dopytywania, klasyfikacje, potem rady pedagogiczne, zamknięcie naboru i WAKACJE!!!! Udanego odpoczynku Ŝyczę nauczycielom, uczniom i rodzicom uczniów, którzy czasami bardziej niŝ oni sami stresują się maturą. Małgorzata Marcinkowska, pedagog, socjoterapeuta, trener PSPiA KLANZA; miłośniczka Bieszczadów i wierszy ks. Jana Twardowskiego. Po odejściu maturzystów (albo jeszcze i przed maturami) szkoły średnie rozpoczną walkę o klienta. Skutecznie wspiera dyrektorów szkół na tym froncie urząd, organizując targi edukacyjne. W ciągu dwóch dni setki uczniów na własnych nogach lub przywiezionych autokarami (benzyna na ten cel znajdzie się na pewno, choć trudno czasem znaleźć pieniądze na zawiezienie tymi samymi autokarami młodzieŝy na zawody moj@klanza.org.pl strona 5

6 Co to znaczy dobra szkoła? To pytanie zadała juŝ autorka poprzedniego tekstu. A co to znaczy dobry nauczyciel? Z doświadczenia wiem, Ŝe oczekiwania rodziców wobec szkoły i nauczyciela niekiedy znacznie się róŝnią. A jak ja oceniam swoją szkołę i siebie jako nauczyciela? Autor poniŝszego artykułu zwraca uwagę na moŝliwe kryteria, jakimi kierują się rodzice przy wyborze szkoły dla swojego dziecka. MoŜe warto je rozwaŝyć w czasach walki o uczniów wszak i szkoły publiczne próbują juŝ przyciągnąć ich swoją ofertą. W tekście odnajdziemy takŝe zestaw pytań przydatnych do określenia sylwetki nauczyciela wychowawcy. Pytania te mogą być pomocne równieŝ nauczycielowi w dokonaniu samooceny oraz refleksji nad swoją pracą, przyjrzeniu się swoim relacjom z uczniami i rodzicami. A na zakończenie tego krótkiego wprowadzenia pozostaje mi tylko Ŝyczyć wszystkim nauczycielom, by sprostali oczekiwaniom swoich uczniów i ich rodziców, wymaganiom swoich zwierzchników, a przy tym wszystkim odczuli satysfakcję z własnej pracy, wzmocnioną uznaniem ze strony innych. MoŜe ułatwi to synergiczna komunikacja, dąŝenie do której zaleca autor następnego artykułu, Karol Juros. E.K-N. Wybór szkoły dla dziecka Jaką wybrać szkołę podstawową dla własnego dziecka? Najprostsza odpowiedź brzmi naleŝy kierować się przede wszystkim dobrem dziecka. Z takiego postawienia pytania wynika jednak konieczność myślenia o edukacji własnego dziecka w szkole jako instytucji. A przecieŝ wybór pierwszej szkoły moŝe dotyczyć tej, jaką niektórzy rodzice sami mogą zorganizować własnemu dziecku, w domu. Nie ma przecieŝ w Polsce obowiązku posyłania dzieci do szkoły. Jest obowiązek szkolny, który moŝna realizować we własnym lub przyjaznym dziecku środowisku rodzinnym. Mowa tu o edukacji domowej, która po latach nieobecności wróciła w naszym kraju do łask i zaczyna powiększać grono swoich zwolenników. Tak więc jednym z moŝliwych kryteriów w poszukiwaniu odpowiedzi na to pytanie byłaby refleksja: czy rzeczywiście chcę posyłać własne dziecko do szkoły, czy moŝe dysponuję moŝliwościami organizowania szkoły samemu? W związku z tym, Ŝe ten kierunek poszukiwań dotyczy jednak niewielu, przejdźmy do kolejnego wariantu rodzicielskiej troski o szkołę dla własnego dziecka. KaŜde dziecko w wieku szkolnym jest administracyjnie przypisane do tzw. szkoły rejonowej. Jeśli rodzice nie chcą posyłać dziecka do przysługującej i przypisanej mu szkoły publicznej, stają przed dylematem wyboru: czy ma to być inna szkoła publiczna (spoza rejonu administracyjnego), czy moŝe szkoła niepubliczna; za tę ostatnią trzeba będzie osobiście ponieść koszty. Jeśli wybierają inną szkołę publiczną, to muszą wcześniej sprawdzić, czy dysponuje ona wolnymi miejscami dla dzieci spoza rejonu. Organizację roku dyrektorzy zgłaszają bowiem u swoich władz jeszcze przed wakacjami, bo muszą wiedzieć, ilu trzeba będzie dodatkowo zatrudnić lub moŝe zwolnić nauczycieli. Czy szkoła niepubliczna jest korzystniejszym środowiskiem edukacyjnym? Niewątpliwie tak, skoro rodzice inwestują w tę edukację własne środki. W rankingach wyników egzaminów zewnętrznych to szkoły niepubliczne (których jest przecieŝ niewielki odsetek w naszym kraju) znajdują się na najwyŝszych pozycjach i to jest główny powód, dla którego rodzice kierują dziecko do takiej szkoły. Jeśli ktoś wybiera szkołę inną niŝ rejonowa, zwłaszcza szkołę niepubliczną, oznacza to zazwyczaj, iŝ poszukuje szczególnych warunków dla własnego dziecka. Kieruje się bowiem albo troską o przyjazną atmosferę, Ŝyczliwość, serdeczny klimat zrozumienia, dbałością o bezpieczeństwo, poszanowanie godności dziecka, troskliwość, podejście wspierające, zachęcające do róŝnych form aktywności, zaspokajanie ciekawości dziecka itp., albo zaleŝy mu na twardych warunkach kształcenia, rygoryzmie, dyscyplinie, kontroli, nieustannym stymulowaniu dziecka do działania i konsekwentnego egzekwowania pracy, wychowaniu w posłuszeństwie, uległości itp., albo oczekuje od placówki właściwego, jednolitego systemu wartości, zaangaŝowania w rozwój religijno-duchowy czy światopoglądowy. Część rodziców posyła jednak dziecko do szkoły niepublicznej z troski o siebie, o własną wygodę, spokój, o rozwiązanie jakiegoś własnego problemu Ŝyciowego. Chcą zatem, aby szkoła zajęła się opieką i wychowaniem, i niczego od nich nie oczekiwała, dała im święty spokój, za który właśnie płacą; albo oczekują określonej formacji osobowej i wówczas wybierają szkołę z internatem albo połoŝoną daleko od domu, jeśli chcą zapewnić sobie jakąś izolację. Rodzice o bardzo wysokich aspiracjach edukacyjnych mają zatem do wyboru: albo tzw. renomowane szkoły publiczne i doładowywanie rozwoju własnego dziecka w ramach korepetycji, dodatkowych konsultacji, wzbogacania jego wiedzy i doświadczeń przez zakup bardzo drogich pomocy dydaktycznych (na które najczęściej nie stać szkół publicznych), albo wybór renomowanych szkół niepublicznych. Wówczas poniesione przez nich koszty będą równowaŝne z tymi, jakie musieliby ponieść, gdyby dziecko uczęszczało do szkoły pierwszego typu i korzystało z dodatkowych odpłatnych zajęć. Szkoły niepubliczne są bezpieczniejsze, gdyŝ są to najczęściej małe placówki, w których teŝ klasy są mniej liczebne. Inna rzecz, Ŝe dziecko będzie bezpieczne w kaŝdej szkole, o ile ma kochających go rodziców, interesujących się nie tylko jego osiągnięciami szkolnymi, ale równieŝ problemami egzystencjalnymi. Natomiast to, czy w szkole są inne słuŝby opiekuńcze, jak na przykład lekarz, pielęgniarka, psycholog, pedagog szkolny, nauczyciele świetlicy, ma dla rodziców o tyle znaczenie, o ile chcą z tych form korzystać. Na lekarza nie ma co liczyć, ale obecność pielęgniarki niewątpliwie podnosi poczucie bezpieczeństwa. Równie dobrze jednak szkoła moŝe mieć bardzo dobrze zorganizowaną sieć interwencyjną w sytuacjach kryzysowych (wypadek, nagła choroba dziecka itp.). moj@klanza.org.pl strona 6

7 W szkole najwaŝniejszy jest dla kaŝdego dziecka NAUCZYCIEL, a nie budynek z całą infrastrukturą. W niektórych szkołach rodzice mogą wskazać klasę, do której chcieliby zapisać swoje dziecko, wybierając tym samym nauczyciela, który będzie je uczył (oczywiście spośród nauczycieli, którym zostały te klasy przydzielone). Rodziców powinno zatem interesować to, kim będzie pierwszy nauczyciel wychowawca ich dziecka. Mogą oni i powinni pytać nauczycielkę (w przewaŝającej mierze w edukacji wczesnoszkolnej są to kobiety) o to wszystko, co pozwoli im określić ją jako wychowawczynię. To ona stanie się dla dziecka drugą mamą czy po prostu jeszcze jednym rodzicem bardzo silnie wyposaŝonym w instrumenty władzy wychowawczej (psychicznej, ale i fizycznej). Rodzice muszą mieć świadomość tego, Ŝe nauczyciel jest w klasie szkolnej sam na sam z dzieckiem, wtopionym w grupę społeczną, nie zawsze dla niego przyjazną, jeszcze niespójną, jeszcze nierozpoznaną, w której dopiero zaczynają działać procesy grupowe (m.in. walka o pozycję w klasie). Warto więc przeanalizować: Jakim typem człowieka jest nauczyciel, jaką ma osobowość? Czy nie posiada wady wymowy? Jaką ma kondycję psychofizyczną? Czy ma dobry, szczery, bezpośredni kontakt z rodzicami? Czy jest otwarty na słuchanie rodziców, ale zarazem, czy jest teŝ stanowczy w sprawach związanych z procesem dydaktycznym? Czy realizuje własny program, czy moŝe korzysta z gotowych programów? Jakie są jego pasje i zainteresowania? Czy sam jest rodzicem? Jak nauczyciel zareaguje, kiedy uczniowie zgłoszą w trakcie zajęć własne pomysły i projekty dotyczące uczenia się (treści, form czy metod)? Jak nauczyciel wykorzysta czas w toku zajęć dydaktycznych i czy uczniowie będą mieli czas na robienie czegoś bez jego ingerencji czy zobowiązania? Jakie istnieją w toku zajęć moŝliwości zmiany, rozwijania i doskonalenia reguł uczenia się? Czy uczniowie będą mogli samodzielnie pracować z innymi i pomagać sobie z własnej inicjatywy? Czy dziecko, mające trudności, będzie mogło liczyć na wsparcie? Czy nauczyciel dysponuje materiałami i pomocami dydaktycznymi, umoŝliwiającymi samodzielną i indywidualną pracę uczniów? Co w czasie zajęć najczęściej wywołuje w nauczycielu lęk lub niepokój? Na co uczulić własne dziecko, by nauczyciel miał w nim sojusznika procesu uczenia się? Dla niektórych rodziców moŝe być istotny takŝe stosunek wychowawcy do wyznawanej religii. O interesujących ich sprawach mogą rodzice dowiedzieć się w trakcie spotkania z nauczycielami przyszłych pierwszoklasistów jeszcze przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego. Powinno ono mieć miejsce w kaŝdej szkole publicznej, bo w niepublicznej jest to oczywistością. NiezaleŜnie jednak od odpowiedzi na nurtujące rodziców pytania, naleŝy pamiętać, Ŝe najwaŝniejsza jest w tym wszystkim wzajemna więź między dzieckiem a rodzicami, niezaleŝnie od jego wieku i sytuacji społecznej. Jaki ma staŝ pracy? Co w pracy daje mu najwięcej satysfakcji? Czego oczekuje od rodziców? Bogusław Śliwerski, rektor WyŜszej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi, profesor zwyczajny Dolnośląskiej Szkoły WyŜszej we Wrocławiu. Jaki zamierza stosować system wzmacniania dzieci, nagradzania, a jak zamierza radzić sobie z sytuacjami braku ładu czy niewłaściwymi zachowaniami niektórych dzieci? W jaki sposób moŝna się z nim kontaktować? Co zrobić, by nie naduŝywając jego cierpliwości, móc jednak liczyć na wyjaśnienia, opinie czy sugestie dotyczące zachowań dziecka w szkole czy w czasie zajęć pozalekcyjnych? Czy w trakcie zajęć dydaktycznych uczniowie będą mieli moŝliwość porozmawiania z nauczycielem lub między sobą o swoich marzeniach, przeŝyciach czy obawach? Jak często wszystkie dzieci będą pracowały w tym samym czasie, tym samym rytmem, nad tym samym zagadnieniem, a jakie będą moŝliwości indywidualizowania ich aktywności szkolnej? moj@klanza.org.pl strona 7

8 Komunikacja synergiczna w szkole W kaŝdym działaniu, a szczególnie w procesie nauczania uczenia się, waŝna jest świadomość tego, Ŝe podjęty wysiłek zaowocuje konkretnym efektem. Jakie są efekty komunikacji opartej na podmiotowym postrzeganiu relacji nauczyciel uczeń, komunikacji, która nastawiona jest na skuteczność? Poza tymi oczywistymi, takimi jak: efektywna nauka, poszerzanie horyzontów, uczenie się budowania odpowiednich relacji interpersonalnych itp., jest jeszcze jeden, nad którym warto się chwilę zatrzymać synergia. SYNERGIA: 1+1=3 lub więcej Czym jest synergia? W najprostszych słowach moŝna ją zdefiniować jako całość, która jest czymś więcej niŝ sumą poszczególnych części 1. W komunikacji nauczyciel uczeń to płaszczyzna, która występuje między Tobą a uczniem, jest płaszczyzną, na której ma szansę pojawić się to coś więcej, często nazywane wartością dodaną. MoŜesz osiągać dosyć zadowalające wyniki w klasie, w której nauczanie odbywa się w sposób z góry zaplanowany, jednak wiele znakomitych klas huśta się na granicy chaosu 4. To właśnie tam najlepszy okazuje się złoty środek, tym razem pomiędzy niezdyscyplinowaniem i nieładem a schematyzmem i nudą. To z tego powodu tak waŝne jest budowanie poczucia bezpieczeństwa i otwartości w całej grupie. Im bardziej otwierasz się na ucznia, wyraŝasz siebie, mówisz o własnych doświadczeniach i wątpliwościach, tym bardziej dajesz mu moŝliwość odniesienia się do pewnego konkretu z Twojego Ŝycia, stajesz się dla niego kimś z krwi i kości, człowiekiem, jak on sam. Twoja obecność przestaje być postrzegana jako tego, który kontroluje i sprawdza. Powoli buduje się klimat wzajemnego zaufania. Uczeń ma moŝliwość wyraŝania siebie, otwierania się i dzielenia sobą 5. Tak właśnie powstaje synergia, a nauka przemienia się w przygodę, która przynosi radość nie tylko z efektów, ale i z samego jej przeŝywania. Jeden z profesorów, na którego wykłady uczęszczałem, powiedział: Nie widzimy świata takim jakim jest. Widzimy to, co chcemy widzieć 6. Spójrz na osobę siedzącą po Twojej lewej i prawej stronie. KaŜdy z nas postrzega i doświadcza w inny sposób. Jest to spowodowane róŝnicami w budowie naszego organizmu, ale teŝ, a moŝe zwłaszcza tym, co prze- Ŝyliśmy w ciągu całego Ŝycia. RóŜnimy się i to bardzo. Docenienie owych róŝnic jest istotą synergii 7. Zgoda na to, Ŝe pogląd ucznia moŝe być inny niŝ Twój, wymaga duŝego szacunku do niego i siebie samego, wyzwala jednak energię, która jest niezbędna do twórczego rozwoju. DostrzeŜenie tego, Ŝe ja widzę tak, a Ty inaczej, i Ŝe oboje moŝemy mieć rację, stanowi podstawę skutecznej komunikacji. Uznanie, Ŝe nie wszystko zawsze jest albo czarne, albo białe, i Ŝe czasami moŝe być jednocześnie takie i takie pozwala na przyjęcie ucznia takim jakim jest. Moment, w którym on tego doświadcza, jest przełomowy. Jest to chwila, w której klasa staje się czymś więcej niŝ tylko grupą osób uczących się tego samego w tym samym czasie, a Ty moŝesz czerpać z tego nieukrywaną radość. Karol Juros, student Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych KUL, w ramach których realizuje program psychologii oraz filozofii, członek Koła Naukowego Psychologii (Sekcja Psychoterapii i Psychologii Zdrowia), współpracownik PSPiA KLANZA. Zainteresowania: techniki pracy w grupie, szkolenia, szeroko rozumiane zdrowie psychiczne (psychoterapia, samorealizacja), psychologia egzystencjalna, etyka, jazda rowerem. Synergia jako przeciwieństwo schematyzmu zakłada brak liniowości w postępowaniu, relacji czy przebiegu zajęć; opiera się na głębokim poczuciu bezpieczeństwa 2, zwłaszcza nauczyciela, który nie boi się, Ŝe lekcja pójdzie w niewłaściwym kierunku (ludzie, którym brak poczucia bezpieczeństwa, ograniczają się do tego, co znane i przyjęte, odczuwają lęk przed tym, co nowe i nieznane, co wprowadza jakąkolwiek zmianę). W momencie, w którym zgadzasz się nie bronić starych schematów, odkrywasz nowe moŝliwości, nowe terytoria i nowe kontynenty, by inni mogli za tobą podąŝyć 3. 1 S.R. Covey, 7 nawyków skutecznego działania, Poznań 2007, s TamŜe, s TamŜe. 4 TamŜe, s TamŜe, s Prof. Piotr Francuz, kierownik katedry Psychologii Eksperymentalnej KUL. 7 S.R. Covey, op. cit., ss. 276, 290. moj@klanza.org.pl strona 8

9 W tym numerze kończę cykl artykułów o tym, jak pracować z grupą, zwracając szczególną uwagę na integrację, dbałość o dobrą atmosferę współpracy przy realizacji konkretnych zadań co jest cechą metody KLANZY. Skuteczność pracy grupy jest analizowana w róŝnych opracowaniach, zwłaszcza dotyczących zarządzania, w którym tak waŝny jest efekt wspólnej pracy, przynoszący konkretne zyski finansowe. W pracy społecznej takŝe potrzeba dąŝyć do celu, ale nie moŝna go osiągnąć bez uwzględnienia roli zapału, zaangaŝowania, radości bycia w grupie, czyli emocji pozytywnych tak bardzo potrzebnych w warunkach demokracji. Dlatego analizując podstawy teoretyczne, dotyczące cech charakteryzujących grupę, etapów rozwoju, roli lidera i realizacji zadań, szczególną uwagę poświęciłam znaczeniu funkcji socjoemocjonalnej i przykładowym metodom ułatwiającym integrację w grupie. Kończę ten cykl, odwołując się do moich doświadczeń w pracy z osobami starszymi. Tworzenie wśród nich grup jest waŝnym zadaniem społecznym, sprzyjającym satysfakcji z całego Ŝycia. Jest nowym wyzwaniem dla twórczych animatorów. Wybieram kilka przykładów, które realizowałam w grupie wielopokoleniowej. MoŜe będą zachętą do twórczych poszukiwań. Grupy towarzyszą nam przez całe Ŝycie. Jak waŝne jest, by odnaleźć w nich sposób na wartościowy rozwój. Z.Z Jak pracować z grupą Część VI. W grupach przez całe Ŝycie Ludzie łączą się w grupy w celu zaspokojenia róŝnych potrzeb. NaleŜy do nich takŝe potrzeba aktywności społecznokulturalnej, która wiąŝe się z problemem wykorzystania czasu wolnego. Rozwiązaniem moŝe być wybór róŝnych czynności, związanych z grupowym uczestnictwem w szeroko pojętej kulturze, form rekreacji, utrzymywanie kontaktów towarzyskich, poŝyteczne działania na rzecz innych. TakŜe seniorzy dysponujący większą ilością czasu wolnego mogą podejmować róŝne formy aktywności w małych grupach, dostosowując je do swych potrzeb i moŝliwości. Jednak proces rozwoju form i metod pracy grupowej wśród osób starszych rozwija się powoli, napotykając na róŝne uwarunkowania i trudności. ElŜbieta Trafiałek 1 wykazała na podstawie badań empirycznych niską aktywność osób starszych, przewaŝnie realizowaną w domu. Tylko 20,5% badanej populacji w mieście i 8,7% na wsi podejmowało róŝne formy aktywności, takie jak: bierne i czynne uczestnictwo w kulturze, aktywność ruchową, odpoczynek lub aktywność towarzyską. Podobnie GraŜyna Orzechowska 2 wykazała kilka lat później, Ŝe wśród takich kategorii, jak aktywność fizyczno-zdrowotna, intelektualna, kulturalna czy religijna tylko 6% badanych wystawiło swojej aktywności ocenę bardzo wysoką, 26% ocenia siebie jako aktywnych, a blisko 70% nie aktywizuje się w tych zakresach. WaŜnym czynnikiem, warunkującym podejmowanie róŝnorodnych zajęć, jest przede wszystkim wcześniejszy udział w róŝnych formach organizacji czasu i w Ŝyciu społecznym. ZaleŜał on od wykształcenia, rodzaju pracy, moŝliwości kontaktu z ośrodkami kultury i aktywności w środowisku lokalnym. Znaczącą współczesną barierą są ograniczenia ekonomiczne, utrudniające korzystanie z instytucji kulturalnych, a takŝe w zakresie aktywności społecznej niedocenianie osób starszych jako sił społecznych środowiska. Śledząc rozwój uniwersytetów trzeciego wieku, autorka podkreśla, Ŝe w zorganizowanych grupach aktywność wydaje się nie mieć granic, owocując co roku nowymi inicjatywami 3. Zwraca uwagę, Ŝe ludzie starsi mogą podejmować róŝne zadania, gdy są razem, w małych grupach i gdy mają akceptację środowiska. Wtedy łatwiej podejmuje się inicjatywy społeczne, ludzie są w bliskich relacjach między sobą, mają poczucie jedności i siły, nie obawiają się krytyki, a jeśli ona zaistnieje, jest odczuwana znacznie lŝej 4. Rozwój uniwersytetów trzeciego wieku świadczy więc o moŝliwościach uruchamiania aktywności osób starszych poprzez tworzenie małych grup. Współczesną potrzebę tworzenia grup pozarodzinnych uzasadniają przede wszystkim zmiany demograficzne, z których wynika, Ŝe coraz więcej osób starszych Ŝyje długo, ale coraz częściej samotnie. Przyczyną są zmiany zachodzące w strukturze rodziny. Rodziny są coraz mniejsze, bardziej rozrzucone po kraju i świecie, i w podeszłym wieku zaczyna brakować kontaktów z bliskimi. Narasta więc potrzeba nawiązania kontaktów z grupą osób spoza rodziny, o podobnych aspiracjach, odczuwających potrzebę aktywności dającej satysfakcję rozwoju, a przynajmniej ułatwiającą wypełnienie w sposób ciekawy czasu wolnego. Brak takich moŝliwości powoduje poczucie osamotnienia, które moŝe być przyczyną zniechęcenia, złego nastroju, a nawet choroby. W Polsce proces starzenia się społeczeństwa rozpoczął się juŝ w latach sześćdziesiątych poprzedniego wieku, ale nie towarzyszył mu wzrost form aktywności grupowej dla osób starszych. TakŜe obecnie niewiele instytucji społeczno- -kulturalnych ma konkretne propozycje i nadal brak jest animatorów aktywności grupowej, przygotowanych do pracy z osobami starszymi. 1 Por. E. Trafiałek, śycie na emeryturze w warunkach polskich przemian systemowych,. WyŜsza Szkoła Pedagogiczna, Kielce 1998, ss Por. G. Orzechowska, Społeczna aktywność osób starszych, [w:] Starzenie się a satysfakcja z Ŝycia, pod red. St. Steuden i M. Marczuka, Wydawnictwo KUL, Lublin 2006, s Por. tamŝe, s TamŜe, s moj@klanza.org.pl strona 9

10 Pierwszą publikacją, prezentującą najlepsze polskie doświadczenia, był Atlas Złotego Wieku, opracowany przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce. Do wartych podkreślenia inicjatyw naleŝą Kluby Seniora i wieloletnia działalność Ośrodka Animacji Kultury w Bydgoszczy, który organizuje przeglądy, konkursy, prezentacje dorobku artystycznego i rękodzieła grup seniorskich. W ostatnich latach powstają coraz to nowe uniwersytety trzeciego wieku, które nawet w małych miastach chcą skupić osoby starsze wokół celów edukacyjnych ( Rozwijają się równieŝ stowarzyszenia skupiające seniorów (np. Poznańskie Towarzystwo Samopomocy Starszej Generacji Vis Vitalis, Pro-Senior w Pile i inne). Polskie organizacje, zrzeszające ludzi starszych, stanowiły w latach dziewięćdziesiątych 6% pozarządowych organizacji 5. Powoli następuje proces ich integracji w skali ogólnopolskiej, jak np. Seniorzy XXI wieku Forum 50+ ( Jeszcze do rzadkości naleŝą grupy wielopokoleniowe, w których wykorzystywane są umiejętności ludzi róŝnego wieku, a zwłaszcza starszych. Nowe doświadczenia w tym zakresie zbiera Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, inicjując program Łączymy Pokolenia ( oraz propagując wolontariat wśród osób po 50. roku Ŝycia (Program Ostatnio ciekawe inicjatywy podejmuje Towarzystwo Inicjatyw Twórczych ę, organizując konkursy grantowe Seniorzy w Akcji. Warto dodać, Ŝe placówki kultury często zapraszają osoby starsze na wernisaŝe wystaw, odczyty, przedstawienia i koncerty. Choć jest to cenne, to jednak udział w nich osób starszych jest anonimowy, nie sprzyja formowaniu się grupy, wyławianiu liderów i ukierunkowaniu ich na określoną, samodzielną działalność. Z roku na rok powiększa się liczba placówek oferujących opiekę nad osobą starszą o ograniczonej sprawności. Tam teŝ jest potrzebna terapia grupowa, wzmacniająca psychicznie i fizycznie, przeciwdziałająca monotonii Ŝycia. Zofia Szarota odnotowała w kilku domach szeroką ofertę zajęć terapeutycznych, które mogłyby być powszechnie rozwijane 6. Podane przez nią przykłady potwierdzają potrzebę tworzenia grup dobrze zorganizowanych. NaleŜy podkreślić, Ŝe rosnąca populacja osób starszych w coraz większym stopniu moŝe podejmować formy pracy grupowej z powodu mniejszych obowiązków rodzinnych, lepszego wykształcenia, większej ilości czasu wolnego, niezaleŝności, a czasem samotności. Sprzyjają temu konkretne propozycje instytucji społeczno-kulturalnych i akceptacja środowiska doceniającego znaczenie grup seniorskich. Dlatego celem artykułu jest zaakcentowanie czynników sprzyjających rozwojowi grup, w których uczestniczą osoby starsze, by przyszli organizatorzy potrafili świadomie i twórczo skupiać ludzi starszych wokół celów ułatwiających zaspokojenie potrzeb indywidualnych i społecznych. Napisałam go z punktu widzenia praktyka, który stara się wykorzystać wiedzę teoretyczną do codziennej pracy z grupami. 23 lata kierowałam uniwersytetem trzeciego wieku i miałam moŝliwość obserwowania wielu grup. Bezpośrednio włączyłam się do pracy z grupą promującą Ruch przy Muzyce, czyli tańce w grupie (12 lat prowadzenia), zakładałam Klub Wolontariuszy w domu pomocy społecznej (cztery lata animacji grupy wielopokoleniowej), animowałam powstanie grup skupionych w Centrum Animacji Seniora (dwa Kluby Aktywnego Seniora i Punkt Informacyjny), realizowałam w ramach programu Łączymy Pokolenia animację na rzecz aktywności seniorów w osiedlu mieszkaniowym. Ostatnio zrealizowałam projekt Szkoła Super Babci, odnajdując moŝliwość aktywizowania starszych kobiet o podobnej potrzebie bycia sprawną i poŝyteczną we własnej rodzinie. Przygotowanie do kierowania grupami zdobywałam w Polsce, Austrii i Niemczech jako animator Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów KLANZA. Adresując poniŝszy tekst przede wszystkim do studentów i osób decydujących się na pracę z osobami starszymi, staram się uzupełniać wiadomości teoretyczne, zaczerpnięte z literatury, własnymi refleksjami i przykładami, wynikającymi z praktyki. Chciałabym w ten sposób ośmielić czytelników do łączenia teorii z umiejętnością obserwacji grup. PomoŜe to dostosować własne propozycje do potrzeb ich członków. Praca z osobami starszymi moŝe przynieść wiele satysfakcji i zadowolenia zarówno inicjatorom, jak i uczestnikom spotkań. Tekst, nawiązujący do moich doświadczeń, piszę w pierwszej osobie, w odróŝnieniu do bezosobowej formy prezentacji materiałów zaczerpniętych z literatury. Scharakteryzuję przykładowe działania wielopokoleniowe, realizowane wspólnie ze studentami. Będą to: opis tworzenia scenariusza imprezy z okazji Dnia Babci i Dziadka pt. PodróŜ do Krainy Wszystkiego Najlepszego, etapy działania na rzecz osób samotnych pt. Dar Czasu i Serca, przygotowanie inscenizacji z mieszkańcami Domu Pomocy Społecznej. PROJEKT IMPREZY INTEGRACYJNEJ PT. PODRÓś DO KRAINY WSZYSTKIEGO NAJLEPSZEGO Celem imprezy (1,5-godzinnego spotkania) jest integracja i zaktywizowanie wszystkich uczestników do współpracy poprzez przygotowanie krótkiego działania w małych grupach i zaprezentowanie pomysłu animacji całej grupie. Rezultatem tego spotkania powinno być zadowolenie, odpręŝenie wszystkich biorących udział. Impreza wymaga pokonania pewnych trudności i zdobycia się na odwagę prezentacji przed grupą. Działanie moŝna przeprowadzić w grupie wielopokoleniowej lub osób starszych z udziałem kilku wolontariuszy znających zasady animacji. 5 Por. Z. Szarota, Gerontologia społeczna i oświatowa, Akademia Pedagogiczna im. Edukacji Narodowej, Kraków Por. Z. Szarota, Wielofunkcyjna działalność domów pomocy społecznej dla osób starszych, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1998, ss moj@klanza.org.pl strona 10

11 Etap I. Przygotowanie integracja grupy Polega na przeprowadzeniu kilku metod, umoŝliwiających poznanie się, podejście do osób nieznanych, nawiązanie pierwszych kontaktów, rozluźnienie napięcia, spowodowanego nową sytuacją. Etap II. Poszukiwanie pomysłów w duŝej grupie Uczestnicy zgłaszają propozycje nazw regionów, jakie mogą występować w Krainie Wszystkiego Najlepszego, np. Kraina Zdrowia, Przyjaźni, Dobroci, Uśmiechu, Radości, Miłości, Słodyczy, Piękna, Smakołyków (zapisujemy je na duŝych kartkach i rozkładamy na podłodze). Zwykle podpowiadam kilka, a zwłaszcza moje ulubione Krainę Dobroci i Pięknych Krajobrazów. Kiedy pomysły się wyczerpią, proszę, by uczestnicy wybrali sobie Krainę, do której chcieliby trafić, przy czym określam liczbę osób do jednej Krainy (trzy do sześciu, w zaleŝności od wielkości grupy). Zwykle wybór następuje szybko i jednocześnie; chętni wpisują swoje imiona na kartki. Etap III. Poszukiwanie pomysłów w małych grupach W małych grupach uczestnicy próbują zapisać, z czym kojarzy im się nazwa ich Krainy i jakie mogą zaproponować działanie dla wszystkich, biorąc pod uwagę: powitanie i zaproszenie do Krainy, działanie aktywizujące, poŝegnanie i pamiątki dla uczestników. Grupy mogą korzystać z dostępnych materiałów papierniczych, ewentualnie zakupić coś ze składki uczestników (np. do Krainy Słodyczy) lub funduszy organizatora. Czas przebywania w danej Krainie trwa ok. 10 min bądź nieco dłu- Ŝej lub krócej w zaleŝności od liczby grup. KaŜdy zespół powinien mieć swego koordynatora. Wybieram teŝ koordynatora całości, który ma za zadanie ustalić kolejność prezentacji i sprawdzić z kaŝdą grupą, czy metody się nie powtarzają. Doświadczony koordynator moŝe teŝ podpowiedzieć grupie kilka propozycji do wyboru. Jednak najbardziej liczy się inicjatywa grupy i jej pomysły (sama usłyszałam kiedyś od zespołu: To dobry pomysł, ale nie nasz ). NaleŜy się liczyć z początkową bezradnością którejś z grupek, ale czas przyniesie pomysły. Etap IV. Przerwa Po trzecim etapie naleŝy zrobić przerwę. Dobrze, jeśli jest dłuŝsza i pozwoli na dokonanie zakupów, przemyślenie pomysłów. Realizowałam ten scenariusz w róŝnych wersjach: raz przerwa trwała dwie godziny (wraz z obiadem), w niektórych sytuacjach było to pół godziny na kawę, innym razem burza mózgów kończyła się wieczorem, a scenariusz był rozbudowywany następnego dnia. Etap V. Planowanie Po przerwie zespoły kończą ustalenia, wykorzystują materiały, np. do dekoracji, przebrania się, dzielą się zadaniami przy planowanej realizacji. Koordynator sprawdza propozycje grupek, ustala czas i kolejność. Nie stosowałam tu omawiania na forum grupy, poniewaŝ propozycje pobytu w kolejnych Krainach są niespodzianką dla pozostałych. WaŜne, by wszyscy byli aktywni. Etap VI. Realizacja Realizacja następuje po określonym czasie (grupy wiedzą, kiedy rozpoczynają działanie i to bardzo ich mobilizuje). KaŜda prezentacja jest nagradzana oklaskami. Etap VII. Podsumowanie Po powrocie z naszej podróŝy na miejsce spotkania (warto przemyśleć sposób powrotu), następuje etap dzielenia się wraŝeniami: jak się pracowało na etapie przygotowywania, realizacji, co zaskoczyło, co się podobało. Taka ogólna informacja zwrotna jest częścią scenariusza i powinna teŝ być zakończona integracją wszystkich, np. tańcem, poprowadzonym przez koordynatora, i podziękowaniami za udział. Prezentowany powyŝej scenariusz jest przykładem krótkiego zadania, umoŝliwiającego działanie grupowe według ogólnej zasady przechodzenia przez kolejne etapy działania zorganizowanego. Studenci, angaŝujący się w jego realizację, dzielą się na grupy razem z osobami starszymi i pomagają w wymyślaniu i realizacji pomysłu. AKCJA DAR CZASU I SERCA Celem akcji jest dotarcie w okresie przedświątecznym do domów osób samotnych i okazanie chęci pomocy, kontaktu. Rezultatem takiego kontaktu moŝe być zadowolenie obu stron ze spotkania, a czasami przedłuŝająca się znajomość. Działanie ma kilka etapów: opracowanie koncepcji akcji, warsztaty integracyjne, wizyta pierwsza z pracownikiem socjalnym, wizyta wolontariuszy, pomoc w porządkach świątecznych, rozmowa, wspólne przygotowywanie stroików przez wolontariuszy, ewentualnie paczek, upominków, kartek z Ŝyczeniami itp., wizyta świąteczna składanie Ŝyczeń, podarków, śpiewanie kolęd, podsumowanie. Etap przygotowania (opracowanie koncepcji akcji) polega na omówieniu celu, pozyskaniu zwolenników realizacji przedsięwzięcia, przekonaniu odpowiedniej struktury, np. MOPR-u, do ustalenia listy chętnych na przyjęcie odwiedzających. Bardzo waŝne jest zrozumienie idei, wyjaśnienie wątpliwości i moŝliwość dobrowolnego zgłoszenia się. Organizowałam to działanie wielokrotnie ze studentami, a ostatnio udało się połączyć ich w pary z członkami Klubu Wolontariusza Nie jesteś sam. Warsztaty integracyjne to czas na wzajemne poznanie się wolontariuszy i zainteresowanie ich ideą akcji. To takŝe czas na pomyślenie, jak nawiązać kontakt z osobą starszą. Potrzebna jest refleksja nad trudnościami, jakie musi pokonać człowiek starzejący się, i wartościami, które są obecne w jego Ŝyciu. Warto posłuchać, co młodzi mogą zaproponować w czasie wizyt, jak mogą się zachować, by zdobyć zaufanie i pozostawić dobre wspomnienie. Liczba wizyt jest dowolna, ale powinno ich być minimum trzy, bo pierwsza jest trochę formalna, odbyta w towarzystwie pracownika socjalnego. Propozycja pomocy w porządkach przedświątecznych moŝe być cenna, choć doświadczenie wskazuje, Ŝe osoby starsze, mające zwykle opiekunki, są najbardziej spragnione rozmowy, czasu na opowiedzenie wspomnień, a takŝe posłuchanie o Ŝyciu odwiedzających je osób. Często zdarzało się, Ŝe osoby odwiedzane przygotowywały jakiś poczęstunek, sprzątały pokój i ubierały się starannie. Aktywność ta wynikała z racji odwiedzin obcych, ale Ŝyczliwych osób. moj@klanza.org.pl strona 11

12 Wspólne przygotowanie upominków w postaci stroików, paczek, kartek to okazja na kolejny etap integracji całej grupy, ale takŝe moŝliwość zebrania informacji zwrotnej od odwiedzających po pierwszych kontaktach. Etap podsumowania łączę z oddaniem pisemnych informacji zwrotnych (odpowiedni druk otrzymują odwiedzający na początku wraz z upowaŝnieniem wystawionym przez koordynatora Akcji). To takŝe czas ustnej wymiany doświadczeń, wręczenia podziękowań. Opracowanie łączne wszystkich informacji przekazujemy pracownikowi MOPR, aby mógł wykorzystać zdobyte informacje w celu ulepszenia opieki nad konkretną osobą. Jak bardzo jest to poŝyteczna akcja dla grupy wielopokoleniowej, niech potwierdzą wypowiedzi dwóch osób: Pani Aniela nie prosiła mnie o pomoc w posprzątaniu. Chciała jedynie ze mną porozmawiać. Nie miałyśmy trudności z porozumieniem się. Myślę, Ŝe nasze spotkania bardzo zaowocują. Dzięki tej Akcji zdałam sobie sprawę z tego, iŝ ja teŝ będę osobą starszą. Myślę, Ŝe dzięki Pani Anieli moja starość będzie pogodna. Bo teraz widzę, jak moŝna sobie cudownie poradzić. Agnieszka Pęcak W ramach Akcji byłam u p. Leokadii, bardzo sympatycznej pani. Odbyłam trzy wizyty. Czas upłynął nam w miłej atmosferze długie rozmowy i wielkie sprzątanie podczas drugiej wizyty. Pani była zadowolona ze stroika i paczki. Ze łzami w oczach śpiewałyśmy kolędy. Pani Leokadia bardzo chwaliła sobie Akcję: BoŜe, ktoś pomyślał o starych ludziach. Mówiła, Ŝe takie szczęście spotkało ją pierwszy raz. Cieszę się, Ŝe mogłam włoŝyć w te spotkania, które przyniosły wielką radość odwiedzanej osobie, swoją pracę, czas i serce. Spotkałam się z ogromną sympatią i przychylnością ze strony tej starszej pani. O ile czas pozwoli, chętnie się kiedyś spotkam. ElŜbieta Marciniak INSCENIZACJA LUDZKIE KRZYśE Innym przykładem działania zorganizowanego, które realizowałam z udziałem młodzieŝy, było przygotowanie inscenizacji w Domu Pomocy Społecznej. Prowadziłam tam przez cztery lata Klub Wolontariusza, skupiający osoby w róŝnym wieku. Jego celem było przerwanie monotonii dnia codziennego, okazja do spotkania się mieszkańców z osobami spoza placówki, zachęcenie do wspólnego działania. KaŜdy rok naszych spotkań miał swoje hasło, mobilizujące wolontariuszy do przygotowania programu cotygodniowych zajęć. Był więc rok pod hasłem Aby zmysły nie prysły, Nasze wspomnienia, Odkrywamy siebie i Przygotowujemy inscenizacje. Ten ostatni temat został zrealizowany trzykrotnie poprzez przedstawienie jasełkowe oraz inscenizacje pt. Ludzkie krzyŝe i Kruszyna chleba. PoniŜej przedstawię etapy przygotowania drugiej z wymienionych inscenizacji, powstałej na podstawie opowiadania ks. Malińskiego ze zbiorku Bajki nie tylko dla dzieci 7. Przygotowania rozpoczęliśmy na początku marca i trwały one do połowy kwietnia. Aby uzyskać akceptację celu, czyli przygotowania inscenizacji, przeczytaliśmy opowiadanie grupie mieszkańców. Analiza opowiadania zajęła całe spotkanie kaŝdy mógł wypowiedzieć się na jego temat. Kiedy okazało się, Ŝe się podoba, jedna z wolontariuszek opracowała skrócony tekst z podziałem na role. Dobór osób do ról i ćwiczenia zajęły prawie miesiąc. Do prób włączyli się mieszkańcy, pracownicy, młodzi wolontariusze (byli to uczniowie i studenci). Przygotowywali dekoracje, ćwiczyli pieśni, pomagali starszym w nauczeniu się ról, a tak- Ŝe opracowali podpowiadające karteczki, rozmieszczone na krzyŝach stanowiących część dekoracji. KaŜde jednak spotkanie zaczynaliśmy od metody integracyjnej i rozluźniającej, kończyliśmy takŝe wybraną metodą relaksacyjną, by przygotowania nie obciąŝyły zbytnio grupy. Do etapów realizacji naleŝała próba generalna przed panią dyrektor placówki; wypadła na tyle dobrze, Ŝe kolejny raz grupa wystąpiła na oficjalnym spotkaniu władz miasta z mieszkańcami przed Świętami Wielkanocnymi. Podczas podsumowania kaŝdy mówił o swoich odczuciach, wzruszeniach i satysfakcji ze wspólnego działania. Pokonaliśmy obawy przed trudnym zadaniem, zaangaŝowaliśmy wielu mieszkańców, wzbudziliśmy podziw i uznanie, a tym samym wzrosło poczucie wartości u osób przygotowujących inscenizację. Dodam, Ŝe zachęceni sukcesem, przygotowaliśmy w tamtym roku jeszcze jedną inscenizację, pt. Kruszyna chleba, do której scenariusz pisaliśmy wspólnie, nawiązując do wspomnień o pieczeniu chleba w domach rodzinnych. Dzięki pomocy młodzieŝy mogliśmy wykorzystać w przedstawieniu kukiełki poruszane przez młodych, a odzywające się głosem starszych pań. Spektakl bardzo się podobał i był nawet powtarzany kilkakrotnie. Podaję ten pomysł jako jedną z moŝliwości wzmocnienia aktywności osób starszych, nawet w bardzo zaawansowanym wieku. Funkcji zadaniowej, jaką realizowała grupa, cały czas towarzyszyła dbałość o funkcję socjoemocjonalną, tak by kaŝdy trud wzmacniał integrację grupy. Ludzie starsi nie mieli dotąd zbyt wielu okazji do łączenia się w grupy ochotnicze. Rozwijająca się powoli idea wolontariatu jest okazją do tworzenia grup celowych. Będzie to proces potrzebujący wsparcia ludzi młodych i zaangaŝowanych w poprawę sytuacji socjalnej i aktywności społecznej starszych i najstarszych obywateli naszego państwa. Mogą się tu przydać róŝne doświadczenia krajów, które dostrzegły problem wcześniej i mają konkretne rozwiązania. Metod pracy z grupą osób w starszym wieku trzeba się uczyć poprzez udział w warsztatach prezentujących ich praktyczne zastosowanie. Bowiem dopiero połączenie wiedzy teoretycznej z doświadczeniem praktycznym pozwoli uwierzyć, Ŝe małe grupy są szansą na przeŝywanie starości w sposób godny, atrakcyjny i poŝyteczny. 7 Zob. M. Maliński, Bajki nie tylko dla dzieci, Wrocławska Księgarnia Archidiecezjalna, Wrocław moj@klanza.org.pl strona 12