Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA SPIS TREŚCI Od redakcji... 3

Transkrypt

1

2 SPIS TREŚCI Od redakcji... 3 Zdzisław Hofman: Zaufanie wartością wychowawczą... 4 Małgorzata Marcinkowska: Jeśli nie matura, to co...?... 5 Bogusław Śliwerski: Wybór szkoły dla dziecka... 6 Karol Juros: Komunikacja synergiczna w szkole... 8 Zofia Zaorska: Jak pracować z grupą. Część VI. W grupach przez całe życie... 9 Aleksandra Kaczan: Zabawy z językiem angielskim w przedszkolu i szkole Dorota Niczyporuk: Solidne fundamenty. Journey on the Nursery Rhyme Bus Renata Kownacka: Telewizyjne pasowanie z TVS. Scenariusz pasowania na ucznia Agnieszka Jarosz: Zręczne ręce malowanie dziesięcioma palcami Magdalena Ciechańska: Letnie rysowanki-zapamiętywanki. Zajęcia świetlicowe dla klas II IV Magdalena Ciechańska: Letnie wyprawy do Krainy Wyobraźni. Scenariusz zabawy do wykorzystania na koloniach i półkoloniach Marta Aksman, Mariola Futoma, Marzena Krupa, Elżbieta Lipińska: Wakacyjna wyprawa. Scenariusze zajęć dla dzieci przedszkolnych Ewa Gęca, Leszek Gęca: Podróż po uśmiech. Bajka do wspólnego odgrywania Anna Wasilak: Proste pomysły na zabawę taneczną Anna Bieganowska: Przystanek VI. Słownik wyrazów obcych, czyli takich, które określają zjawiska charakterystyczne dla osób niewidomych Joanna Stefaniak: Uczeń z Zespołem Aspergera w szkole masowej jako wyzwanie pedagogiczne. Część III. Strategie wspier a- nia ucznia w zakresie zaburzeń komunikacyjnych Anna Gaca: Trzy puszyste przepisy kulinarne Utwór Podróż po uśmiech został załączony do numeru jako oddzielny plik. Redakcja: Anna Bieganowska, Magdalena Ciechańska, Anna Gaca, Ewa Gęca, Elżbieta Kędzior-Niczyporuk (redaktor naczelna), Renata Kownacka, Małgorzata Marcinkowska, Dorota Ozimek, Grażyna Wiśniewska (korekta), Katarzyna Ziomek-Michalak Redakcja techniczna: Elżbieta Kędzior-Niczyporuk Projekt okładki: Eliza Galej Ilustracje do tekstów i rysunek na okładce: Agnieszka Szewczyk Projekt czasopisma: Łukasz Stypuła Skład i opracowanie graficzne: Paweł Niczyporuk Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA Adres redakcji i wydawcy: Lublin, ul. Peowiaków 10/9, tel. / fax Kontakt z redakcją wyłącznie drogą elektroniczną: redakcja@klanza.org.pl ISSN Copyright by PSPiA KLANZA Kopiowanie i powielanie bez zgody autorów, redakcji i wydawcy zabronione. Czasopismo chronione prawem autorskim. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania adiustacji i skrótów. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Informacje o sprzedaży i prenumeracie znajdują się na stronie: Zasady udostępniania czasopisma przez biblioteki regulują przepisy dotyczące bibliotek i prawa autorskiego. moj@klanza.org.pl strona 2

3 strona 3 moj@klanza.org.pl Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów OD REDAKCJI Tak więc gdy inni nieszczęśnicy oddają się nienasyconej pogoni za ambicjami i krótką chwilą władzy, ja wyciągam się w cieniu i śpiewam. Fray Luis de León Przed nami wakacje czas odpoczynku, może też czas na refleksję, spojrzenie z dystansu na swoją pracę. Może zaplanowanie zmian, przygotowanie się do nowych wyzwań, rodzenie się nowych pomysłów... Do przyjrzenia się szkole i sobie jako nauczycielowi wychowawcy skłaniają artykuły otwierające ten numer: teksty prezesa Zarządu Głównego PSPiA KLANZA Zdzisława Hofmana, pedagoga szkolnego i socjoterapeutki M ałgorzaty M arcinkowskiej, studenta psychologii i filozofii Karola Jurosa czy pozornie adresowany tylko do rodziców tekst profesora Bogusława Śliwerskiego. Z. Hofman snuje rozważania dotyczące zaangażowania społecznego Polaków; niestety, jego wnioski nie są pozytywne. Stanowią jednakże podpowiedź dla pedagogów, w jaką stronę mogą (powinni?) skierować pracę wychowawczą. Podobną tematykę porusza w osta t- nim już artykule z cyklu Jak pracować z grupą Zofia Zaorska, poprzez przykłady zachęcając do działań na rzecz innych osób, tworzenia różnych grup społecznych, realizacji wspólnych celów. Nauczyciele przyszłych klas pierwszych mogą przygotować się do ważnej dla każdego dziecka rozpoczynającego naukę chwili, jaką jest pasowanie na ucznia, korzystając z pomysłu Renaty Kownackiej, nauczycielki Szkoły Podstawowej nr 1 w Bogatyni, autorki Telewizyjnego pasowania z TVS. Coś dla siebie znajdą też nauczyciele języka an gielskiego w klasach młodszych (choć nie tylko), do których adresowane są dwa teksty: Zabawy z językiem angielskim w przedszkolu i szkole i Solidne fundamenty, recenzja książki Journey on the Nursery Rhyme Bus. Ci z Czytelników, którzy w wakacje pracują bądź też poszukują nowych pomysłów do pracy w przyszłym roku szkolnym, znajdą w tym numerze sporo podpowiedzi dotyczących m.in. działań plastycznych, twórczych, rozwijających wyobraźnię, organizacji i m- prez, zabaw tanecznych. A na zakończenie specjalnie dla smakoszy, lubiących w ramach relaksu oddawać się zajęciom kulinarnym, Trzy puszyste przep i- sy Anny Gacy. Z życzeniami udanych wakacji, Elżbieta Kędzior-Niczyporuk, redaktor naczelna moj@klanza.org.pl strona 3 strona 3

4 ZAUFANIE WARTOŚCIĄ WYCHOWAWCZĄ Wszechstronny rozwój społeczny warunkują trzy czynniki: kapitał ekonomiczny, kapitał intelektualny i kapitał społec z- ny. O ile z tymi dwoma pierwszymi w Polsce nie jest najgorzej, to ten trzeci czynnik umieszcza nas na ostatnim miejscu w Europie. Przez ostatnie 20 lat wolnej Polski ten czynnik rozwoju nie drgnął, stale jest zastraszająco niski. Od 20 lat zjawisko to obserwuje zespół kierowany przez znanego psychologa społecznego, prof. Janusza Czapińskiego; co roku ogłaszane są wyniki dla nas bardzo niekorzystne, w odróżnieniu od pomiaru naszego kapitału ekonomicznego i intelektualnego. Wbrew odczuciom społecznym i ogólnemu niezadowoleniu PKB wzrasta z roku na rok. Średnia liczba studiujących w Polsce jest porównywalna ze średnią liczbą studiujących w USA znacznie większa niż w wielu bogatych krajach Europy. Istotny dla rozwoju kapitał społeczny jest kategorią socjologiczną. Opisuje się go poprzez wykorzystanie takich pojęć, jak: zaufanie, relacje międzyludzkie, gotowość do angażowania się w działania na rzecz dobra społeczności lokalnej, współdziałanie; szczególnie dobrze obrazuje go frekwencja w wyborach. jak w filmie Dzień Świra Marka Koterskiego. Nawet kiedy dwie młode mamy spotykają się na spacerze, pchając wózki ze swoimi pociechami, prowadzą tego typu rozmowy: Czy twoja Basia już siedzi? Bo mój Kubuś już od trzech miesięcy, no i ma trzy zęby. W podtekście tej wypowiedzi jest myśl: Mój Kubuś jest i mądrzejszy, i ładniejszy. Kiedy Kubuś już będzie miał kilka lat i będzie się bawił w piaskownicy, to prawdopodobnie dostanie przykazanie od mamy, aby dobrze pilnował swojej łopatki i wiaderka, bo na pewno dzieci będą chciały mu je zabrać. Więc w efekcie wychowujemy młodzież, która zamiast budować społeczeństwo obywatelskie będzie budować społeczeństwo ludzi zaradnych i podejrzliwych. Cała nadzieja w szkole, która poprzez swoje programy, propozycje edukacyjne i wychowawcze wzmocni w uczniach poczucie przynależności, współdziałania, życzliwości, otwartości i zaufania. Mam nadzieję, że młodzi, dobrze wykształceni nauczyciele docenią wartość kompetencji społecznych, wyposażą w nie swoich uczniów, którzy przyspieszą rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Jeżeli to się nie stanie i nasza edukacja nie wzmocni treści społecznych w swoich działaniach, to chyba grozi nam życie w rezerwacie, obleganej przez wrogów twierdzy. Prof. Janusz Czapiński ostrzega jednak, że rozwój społeczny nie może odbywać się tylko w oparciu o postęp wiedzy i ekonomii. Nie zbędny jest rosnący w nowoczesnych społecze ń- stwach poziom wzajemnego zaufania, tolerancja i otwartość. Niestety, o te wartości u nas trudno. Mamy małą liczbę organizacji pozarządowych, dane o zmniejszającym się zaangażowaniu wolontariuszy i ogólną podejrzliwość. Jeżeli ktoś jest aktywny, na pewno coś z tego ma ; większość ludzi nie rozumie, że aktywność społeczna jest naturalną potrzebą wielu osób, nie dla korzyści materialnych, ale ponieważ takie noszą osobiste przesłanie misję. Zdzisław Hofman, prezes ZG PSPiA KLANZA, nauczyciel, trener KLANZY, PTP i Stowarzyszenia Szkoła Liderów, socjoterapeuta, tutor I edycji Programu Liderzy PAFW, koordynator lic znych programów edukacyjnych i społecznych, kierownik lubelskiego zespołu szkolącego w ramach programu Edukacja skuteczna, przyjazna, nowoczesna. Przykładem niech będzie takie porównanie. W Antwerpii, mieście handlarzy diamentów, milionowe transakcje zawiera się przy stole, w drodze negocjacji, przypieczętowując je uściskiem dłoni. Podstawowa zasada to zaufanie do kontrahenta, nie ma papierów najważniejsza umowa jest ustna. U nas zawarcie umowy to droga przez mękę, papiery i papiery z dziesiątkami załączników, podpisów, parafek i pieczątek. Wszystko po to, aby się zabezpieczyć przed potencjalnym oszustem, a może być nim każdy. Podstawowa reguła nie ufać bardzo mocno prezentowana przez naszą słabiutką klasę polityczną. Trochę liczb: W Irlandii poziom zaufania społecznego oblicza się na 50%, statystycznie każdy Irlandczyk należy do jakiejś organizacji, a co piąty nawet do dwóch. U nas członkowstwo w stowarzyszeniach to rzadkość, a zaufanie jest na poziomie ok. 10%. Polscy uczniowie (jak podaje prof. Czapiński) w kl a- sie V szkoły podstawowej ufają 30% ludzi, ale kiedy zdają maturę, poziom ich zaufania spada do ok. 6 % smutne jest to, co przekazujemy młodzieży. Jakie są przyczyny tego zjawiska? Pewnie jest ich wiele. Nasza tragiczna historia, ale też polski indywidualizm i ciągła chęć do rywalizacji i porównywania się. Inni mają zawsze lepiej niż ja. Nasze motto moja jest mojsza niż twojsza moj@klanza.org.pl strona 4 strona 7

5 Jesteśmy w przededniu wakacji. Zakończone egzaminy gimnazjalne, maturalne, teraz tylko trzeba cierpliwie poczekać na wyniki. A jest czym się niepokoić. Ileż do tych wyników przywiązanych jest marzeń, niepewności, poczucia własnej sprawności jako ucznia, skuteczności jako nauczyciela, nadziei jako rodzica. Dostać się do dobrego liceum, na dobre studia. Dobra szkoła Czym zmierzyć jakość pracy szkoły? Jeśli nie wynikami nauczania, to czym? M.M. JEŚLI NIE MATURA, TO CO? No, i po maturach. Poziomy rozszerzone i podstawowe, ustne i pisemne, prezentacje zakończone. Teraz czekamy na WYNIK. Wynik matury to przepustka na studia wyższe. To egzamin dojrzałości abiturienta i egzamin sprawności szkoły. Teraz tylko jeszcze ranking szkół tych najlepszych w mieście, najlepszych w województwie, najlepszych w Polsce. Najlepsza szkoła to najlepsi uczniowie i najlepsi nauczyciele, to najlepsze średnie i największa satysfakcja. A wszystko okupione rzetelną, systematyczną pracą, uczeniem się po nocach, skrupulatnym czytaniem lektur, zakuwaniem na pamięć wzorów i symboli, a nade wszystko efekt logicznego myślenia i twórczego podejścia do rozwiązywania problemów. Matura to bardzo fajna sprawa Wziąwszy pod uwagę, że przeciętny maturzysta, ucząc się po nocach, ma czas na to, żeby około dwóch do czterech godzin dziennie spędzać przy komputerze, rozmawiać około godziny przez GG lub Skype a, wysłać około 30 smsów i odebrać tyleż samo, a sam dojazd do placówki kształcenia zabiera średnio od godziny do dwóch, śmiało możemy powiedzieć, że mamy bardzo zdolną młodzież. A mo że jest inaczej? Tak retorycznie tylko pytam, bo kto podejrzewałby nasze pociechy o godziny spędzone na kursach przygotowujących do matury (czasami z dwóch przedmiotów, bo w szkole jest bardzo mało czasu na powtórki). Dziesiątki godzin spędzonych na korepetycjach u profesorów uczelni wyższych (plus czas na dodatkowe dojazdy), oprac o- wane przez specjalistów w dziedzinie języka ojczystego (za niewielką odpłatnością) prezentacje z języka polskiego, których potem należy się tylko wyuczyć na pamięć, wydatnie podnoszą poziom zdawalności matury. Wreszcie porównanie Telimeny z Zosią, którego oczekiwali egzaminatorzy, nie było aż tak trudne. Myślę, że jeśli na maturze z biologii będzie trzeba porównać budowę pantofelka z budową ameby, pozio m zdawalności matury znacznie wzrośnie. Na wszystkich czekają uczelnie wyższe. Te państwowe i te prywatne, które łaski nie robią, uczą za pieniądze i gwarantują wysoką jakość. I to jest piękne z roku na rok podnosi się w naszym kraju wskaźnik osób z wyższym wykształceniem. Doganiamy inne kraje, a o to przecież chodzi. Po odejściu maturzystów (albo jeszcze i przed maturami) szkoły średnie rozpoczną walkę o klienta. Skutecznie wspiera dyrektorów szkół na tym froncie urząd, organizując targi edukacyjne. W ciągu dwóch dni setki uczniów na własnych nogach lub przywiezionych autokarami (benzyna na ten cel znajdzie się na pewno, choć trudno czasem znaleźć pieniądze na zawiezienie tymi samymi autokarami młodzieży na zawody sportowe) odwiedza halę targową. Wynosi stamtąd ból głowy (wokół co tylko może, gra i buczy, trudno zamienić z wystawcą choćby kilka zdań, bo i orkiestry szkolne, i dęte, i gitarzyści, i śpiewacy ) oraz tony ulotek na całkiem niezłym papierze. Ulotek, na których są dokładnie te same informacje, jakie można znaleźć na stronach internetowych szkół. Potem jeszcze te szkoły zorganizują drzwi otwarte. Kolejny dzień wolny od nauki po to, żeby zobaczyć, jak się robi doświadczenia fizyczne i chemiczne (których nota bene już potem nigdy nie będzie można zobaczyć, bo wymagają zbyt dużo zachodu), oraz podziwiać inne wizytówki szkoły czy wziąć tę samą ulotkę, którą już raz otrzymało się na targach. A potem jeszcze niektóre gimnazja zaproszą do siebie jeśli nie zorganizowały wcześniej swoim uczniom wyjścia na targi. Wtedy młodzież gimnazjalna nie musi nigdzie wychodzić, za to wybrani licealiści będą oddelegowani do obowiązków służbowych, czyli reklamowania swojej szkoły od jak najlepszej strony. I znowu troszkę wolnego. Spokojnie, wszystko się nadrobi na korkach. W ten sposób jest ruch w interesie i pełne zrozumienie dla potrzeb uczniów, nauczycieli i dyrektorów szkół. Zadaję sobie pytanie: dobra szkoła to jaka szkoła? Taka, w której się solidnie pracuje i roztacza opiekę nad uczniami, w której uczniowie są dobrze przygotowani do matury dzięki swoim staraniom i rzetelnej pracy nauczycieli? Taka, która ma największą liczbę laureatów lub finalistów olimpiad? A może taka, w której jest po prostu miło, bezpiecznie i przytulnie? Co jest miernikiem jakości pracy szkoły, bo jeśli nie dobrze zdana przez jej absolwentów matura, to co? W poczuciu dobrze spełnionego obowiązku niebawem udamy się na zasłużony, letni odpoczynek. Kolejna matura dopiero za rok. Teraz tylko jeszcze ostatnie sprawdziany, dopytywania, klasyfikacje, potem rady pedagogiczne, zamknięcie naboru i WAKACJE!!!! Udanego odpoczynku życzę nauczycielom, uczniom i rodzicom uczniów, którzy czasami bardziej niż oni sami stresują się maturą. Małgorzata Marcinkowska, pedagog, socjoterapeuta, trener PSPiA KLANZA; miłośniczka Bieszczadów i wierszy ks. Jana Twardowskiego. moj@klanza.org.pl strona 5 strona 7

6 Co to znaczy dobra szkoła? To pytanie zadała już autorka poprzedniego tekstu. A co to znaczy dobry nauczyciel? Z doświadczenia wiem, że oczekiwania rodziców wobec szkoły i nauczyciela niekiedy znacznie się różnią. A jak ja oceniam swoją szkołę i siebie jako nauczyciela? Autor poniższego artykułu zwraca uwagę na możliwe kryteria, jakimi kierują się rodzice przy wyborze szkoły dla swojego dziecka. Może warto je rozważyć w czasach walki o uczniów wszak i szkoły publiczne próbują już przyciągnąć ich swoją ofertą. W tekście odnajdziemy także zestaw pytań przydatnych do określenia sylwetki nauczyciela wychowawcy. Pytania te mogą być pomocne również nauczycielowi w dokonaniu sam o- oceny oraz refleksji nad swoją pracą, przyjrzeniu się swoim relacjom z uczniami i rodzicami. A na zakończenie tego krótkiego wprowadzenia pozostaje mi tylko życzyć wszystkim nauczycielom, by sprostali oczekiwaniom swoich uczniów i ich rodziców, wymaganiom swoich zwierzchników, a przy tym wszystkim odczuli satysfakcję z własnej pracy, wzmocnioną uznaniem ze strony innych. Może ułatwi to synergiczna komunikacja, dążenie do której zaleca autor następnego artykułu, Karol Juros. E.K-N. Czy szkoła niepubliczna jest korzystniejszym środowiskiem edukacyjnym? Niewątpliwie tak, skoro rodzice inwestują w tę edukację własne środki. W rankingach wyników egzaminów zewnętrznych to szkoły niepubliczne (których jest przecież niewielki odsetek w naszym kraju) znajdują się na najwyższych pozycjach i to jest główny powód, dla którego rodzice kierują dziecko do takiej szkoły. Jeśli ktoś wybiera szkołę inną niż rejonowa, zwłaszcza szkołę niepubliczną, oznacza to zazwyczaj, iż poszukuje szczególnych warunków dla własnego dziecka. Kieruje się bowiem albo troską o przyjazną atmosferę, życzliwość, serdeczny klimat zrozumienia, dbałością o bezpieczeństwo, poszanowanie godności dziecka, troskliwość, podejście wspierające, zachęcające do różnych form aktywności, zaspokajanie ciekawości dziecka itp., albo zależy mu na twardych warunkach kształcenia, rygoryzmie, dyscyplinie, kontroli, nieustannym stymulowaniu dziecka do działania i konsekwentnego egzekwowania pracy, wychowaniu w posłuszeństwie, uległości itp., albo oczekuje od placówki właściwego, jednolitego systemu wartości, zaangażowania w rozwój religijno-duchowy czy światopoglądowy. Część rodziców posyła jednak dziecko do szkoły niepublicznej z troski o siebie, o własną wygodę, spokój, o rozwiązanie jakiegoś własnego problemu życiowego. Chcą zatem, aby szkoła zajęła się opieką i wychowaniem, i niczego od nich nie oczekiwała, dała im święty spokój, za który właśnie płacą; albo oczekują określonej formacji osobowej i wówczas wybierają szkołę z internatem albo położoną daleko od domu, jeśli chcą zapewnić sobie jakąś izolację. WYBÓR SZKOŁY DLA DZIECKA Jaką wybrać szkołę podstawową dla własnego dziecka? Najprostsza odpowiedź brzmi należy kierować się przede wszystkim dobrem dziecka. Z takiego postawienia pytania wynika jednak konieczność myślenia o edukacji własnego dziecka w szkole jako instytucji. A przecież wybór pierwszej szkoły może dotyczyć tej, jaką niektórzy rodzice sami mogą zorganizować własnemu dziecku, w domu. Nie ma przecież w Polsce obowiązku posyłania dzieci do szkoły. Jest obowiązek szkolny, który można realizować we własnym lub przyjaznym dziecku środowisku rodzinnym. Mowa tu o edukacji domowej, która po latach nieobecności wróciła w naszym kraju do łask i zaczyna powiększać grono swoich zwolenników. Tak więc jednym z możliwych kryteriów w poszukiwaniu odpowiedzi na to pytanie byłaby refleksja: czy rzeczywiście chcę posyłać własne dziecko do szkoły, czy może dysponuję możliwościami organizowania szkoły samemu? W związku z tym, że ten kierunek poszukiwań dotyczy jednak niewielu, przejdźmy do kolejnego wariantu rodzicielskiej troski o szkołę dla własnego dziecka. Każde dziecko w wieku szkolnym jest administracyjnie przypisane do tzw. szkoły rejonowej. Jeśli rodzice nie chcą posyłać dziecka do przysługującej i przypisanej mu szkoły publicznej, stają przed dylematem wyboru: czy ma to być inna szkoła publiczna (spoza rejonu administracyjnego), czy może szkoła niepubliczna; za tę ostatnią trzeba będzie osobiście ponieść koszty. Jeśli wybierają inną szkołę publiczną, to muszą wcześniej sprawdzić, czy dysponuje ona wolnymi miejscami dla dzieci spoza rejonu. Organizację roku dyrektorzy zgłaszają bowiem u swoich władz jeszcze przed wakacjami, bo muszą wiedzieć, ilu trzeba będzie dodatkowo zatrudnić lub może zwolnić nauczycieli. Rodzice o bardzo wysokich aspiracjach edukacyjnych mają zatem do wyboru: albo tzw. renomowane szkoły publiczne i doładowywanie ro zwoju własnego dziecka w ramach korepetycji, dodatkowych konsultacji, wzbogacania jego wiedzy i doświadczeń przez zakup bardzo drogich pomocy dydaktycznych (na które najczęściej nie stać szkół public z- nych), albo wybór renomowanych szkół niepublicznych. Wówczas poniesione przez nich koszty będą równoważne z tymi, jakie musieliby ponieść, gdyby dziecko uczęszczało do szkoły pierwszego typu i korzystało z dodatkowych o d- płatnych zajęć. Szkoły niepubliczne są bezpieczniejsze, gdyż są to najczęściej małe placówki, w których też klasy są mniej liczebne. Inna rzecz, że dziecko będzie bezpieczne w każdej szko le, o ile ma kochających go rodziców, interesujących się nie tylko jego osiągnięciami szkolnymi, ale również problemami egzystencjalnymi. Nato miast to, czy w szkole są inne służby opiekuńcze, jak na przykład lekarz, pielęgniarka, psycholog, pedagog szkolny, nauczyciele świetlicy, ma dla rodziców o tyle znaczenie, o ile chcą z tych form korzystać. Na lekarza nie ma co liczyć, ale obecność pielęgniarki niewątpliwie podnosi poczucie bezpieczeństwa. Równie dobrze jednak szkoła mo że mieć bardzo dobrze zorganizowaną sieć interwencyjną w sytuacjach kryzysowych (wypadek, nagła choroba dziecka itp.). moj@klanza.org.pl strona 6 strona 7

7 W szkole najważniejszy jest dla każdego dziecka NAUCZYCIEL, a nie budynek z całą infrastrukturą. W niektórych szkołach rodzice mogą wskazać klasę, do której chcieliby zapisać swoje dziecko, wybierając tym samym nauczyciela, który będzie je uczył (oczywiście spośród nauczycieli, którym zostały te klasy przydzielone). Rodziców powinno zatem interesować to, kim będzie pierwszy nauczyciel wychowawca ich dziecka. Mogą oni i powinni pytać nauczycielkę (w przeważającej mierze w edukacji wczesnoszkolnej są to kobiety) o to wszystko, co pozwoli im określić ją jako wychowawczynię. To ona stanie się dla dziecka drugą mamą czy po prostu jeszcze jednym rodzicem bardzo silnie wyposażonym w instrumenty władzy wychowawczej (psychicznej, ale i fizycznej). Rodzice muszą mieć świadomość tego, że nauczyciel jest w klasie szkolnej sam na sam z dzieckiem, wtopionym w grupę społeczną, nie zawsze dla niego przyjazną, jeszcze niespójną, jeszcze nierozpoznaną, w której dopiero zaczynają działać procesy grupowe (m.in. walka o pozycję w klasie). Warto więc przeanalizować: Jakim typem człowieka jest nauczyciel, jaką ma osobowość? Jak nauczyciel zareaguje, kiedy uczniowie zgłoszą w trakcie zajęć własne pomysły i projekty dotyczące uczenia się (treści, form czy metod)? Jak nauczyciel wykorzysta czas w toku zajęć dydaktycznych i czy uczniowie będą mieli czas na robienie czegoś bez jego ingerencji czy zobowiązania? Jakie istnieją w toku zajęć możliwości zmiany, rozwijania i doskonalenia reguł uczenia się? Czy uczniowie będą mogli samodzielnie pracować z innymi i pomagać sobie z własnej inicjatywy? Czy dziecko, mające trudności, będzie mogło liczyć na wsparcie? Czy nauczyciel dysponuje materiałami i pomocami dydaktycznymi, umożliwiającymi samodzielną i indywidualną pracę uczniów? Co w czasie zajęć najczęściej wywołuje w nauczycielu lęk lub niepokój? Czy nie posiada wady wymowy? Jaką ma kondycję psychofizyczną? Czy ma dobry, szczery, bezpośredni kontakt z rodzicami? Czy jest otwarty na słuchanie rodziców, ale zarazem, czy jest też stanowczy w sprawach związanych z procesem dydaktycznym? Czy realizuje własny program, czy może korzysta z gotowych programów? Jakie są jego pasje i zainteresowania? Czy sam jest rodzicem? Na co uczulić własne dziecko, by nauczyciel miał w nim sojusznika procesu uczenia się? Dla niektórych rodziców może być istotny także stosunek wychowawcy do wyznawanej religii. O interesujących ich sprawach mogą rodzice dowiedzieć się w trakcie spotkania z nauczycielami przyszłych pierwszoklasistów jeszcze przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego. Powinno ono mieć miejsce w każdej szkole publicznej, bo w niepublicznej jest to oczywistością. Niezależnie jednak od odpowiedzi na nurtujące rodziców pytania, należy pamiętać, że najważniejsza jest w tym wszystkim wzajemna wię ź między dzieckiem a rodzicami, niezależnie od jego wieku i sytuacji społecznej. Jaki ma staż pracy? Co w pracy daje mu najwięcej satysfakcji? Czego oczekuje od rodziców? Bogusław Śliwerski, rektor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi, profesor zwyczajny Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu. Jaki zamierza stosować system wzmacniania dzieci, nagradzania, a jak zamierza radzić sobie z sytuacjami braku ładu czy niewłaściwymi zachowaniami niektórych dzieci? W jaki sposób można się z nim kontaktować? Co zrobić, by nie nadużywając jego cierpliwości, móc jednak liczyć na wyjaśnienia, opinie czy sugestie dotyczące zachowań dziecka w szkole czy w czasie zajęć pozalekcyjnych? Czy w trakcie zajęć dydaktycznych uczniowie będą mieli możliwość porozmawiania z nauczycielem lub między sobą o swoich marzeniach, przeżyciach czy obawach? Jak często wszystkie dzieci będą pracowały w tym samym czasie, tym samym rytmem, nad tym samym zagadnieniem, a jakie będą możliwości indywidualizowania ich aktywności szkolnej? moj@klanza.org.pl strona 7 strona 3 strona 9

8 KOMUNIKACJA SYNERGICZNA W SZKOLE W każdym działaniu, a szczególnie w procesie nauczania uczenia się, ważna jest świadomość tego, że podjęty wysiłek zaowocuje konkretnym efektem. Jakie są efekty komunikacji opartej na podmiotowym postrzeganiu relacji nauczyciel uczeń, komunikacji, która nastawiona jest na skuteczność? Poza tymi oczywistymi, takimi jak: efektywna nauka, poszerzanie horyzontów, uczenie się budowania odpowiednich relacji interpersonalnych itp., jest jeszcze jeden, nad którym warto się chwilę zatrzymać synergia. SYNERGIA: 1+1=3 lub więcej Czym jest synergia? W najprostszych słowach można ją zdefiniować jako całość, która jest czymś więcej niż sumą poszczególnych części. W komunikacji nauczyciel uczeń to płaszczyzna, która występuje między Tobą a uczniem, jest płaszczyzną, na której ma szansę pojawić się to coś więcej, często nazywane wartością dodaną. Możesz osiągać dosyć zadowalające wyniki w klasie, w której nauczanie odbywa się w sposób z góry zaplanowany, jednak wiele znakomitych klas huśta się na granicy chaosu 4. To właśnie tam najlepszy okazuje się złoty środek, tym razem pomiędzy niezdyscyplinowaniem i nieładem a schematyzmem i nudą. To z tego powodu tak ważne jest budowanie poczucia bezpieczeństwa i otwartości w całej grupie. Im bardziej otwierasz się na ucznia, wyrażasz siebie, mówisz o własnych doświadczeniach i wątpliwościach, tym bardziej dajesz mu możliwość odniesienia się do pewnego konkretu z Twojego życia, stajesz się dla niego kimś z krwi i kości, człowiekiem, jak on sam. Twoja obecność przestaje być postrzegana jako tego, który kontroluje i sprawdza. Powoli buduje się klimat wzajemnego zaufania. Uczeń ma możliwość wyrażania siebie, otwierania się i dzielenia sobą 5. Tak właśnie powstaje synergia, a nauka przemienia się w przygodę, która przynosi radość nie tylko z efektów, ale i z samego jej przeżywania. Jeden z profesorów, na którego wykłady uczęszczałem, powiedział: Nie widzimy świata takim jak im jest. Widzimy to, co chcemy widzieć 6. Spójrz na osobę siedzącą po Twojej lewej i prawej stronie. Każdy z nas postrzega i doświadcza w inny sposób. Jest to spowodowane różnicami w budowie naszego organizmu, ale też, a może zwłaszcza tym, co przeżyliśmy w ciągu całego życia. Różnimy się i to bardzo. Docenienie owych różnic jest istotą synergii 7. Zgoda na to, że pogląd ucznia może być inny niż Twój, wymaga dużego szacunku do niego i siebie samego, wyzwala jednak energię, która jest niezbędna do twórczego rozwoju. Dostrzeżenie tego, że ja widzę tak, a Ty inaczej, i że oboje możemy mieć rację, stanowi podstawę skutecznej komunikacji. Uznanie, że nie wszystko zawsze jest albo czarne, albo białe, i że czasami może być jednocześnie takie i takie pozwala na przyjęcie ucznia takim jakim jest. Moment, w którym on tego doświadcza, jest przełomowy. Jest to chwila, w której klasa staje się czymś więcej niż tylko grupą osób uczących się tego samego w tym samym czasie, a Ty możesz czerpać z tego nieukrywaną radość. Karol Juros, student Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych KUL, w ramach których realizuje program psychologii oraz filozofii, członek Koła Naukowego Psychologii (Sekcja Psychoterapii i Psychologii Zdrowia), współpracownik PSPiA KLANZA. Zainteresowania: techniki pracy w grupie, szkolenia, szeroko rozumiane zdrowie psychiczne (psychoterapia, samorealizacja), psychologia egzystencjalna, etyka, jazda rowerem. Synergia jako przeciwieństwo schematyzmu zakłada brak liniowości w postępowaniu, relacji czy przebiegu zajęć ; opiera się na głębokim poczuciu bezpieczeństwa 2, zwłaszcza nauczyciela, który nie boi się, że lekcja pójdzie w niewłaściwym kierunku (ludzie, którym brak poczucia bezpieczeństwa, ograniczają się do tego, co znane i przyjęte, odczuwają lęk przed tym, co nowe i nieznane, co wprowadza jakąkolwiek zmianę). W momencie, w którym zgadzasz się nie bronić starych schematów, odkrywasz nowe możliwości, nowe terytoria i nowe kontynenty, by inni mogli za tobą podążyć 3. S.R. Covey, 7 nawyków skutecznego działania, Poznań 2007, s Tamże, s Tamże. 4 Tamże, s Tamże, s Prof. Piotr Francuz, kierownik katedry Psychologii Eksperymentalnej KUL. 7 S.R. Covey, op. cit., ss. 276, 290. moj@klanza.org.pl strona 8 strona 3 strona 9

9 W tym numerze kończę cykl artykułów o tym, jak pracować z grupą, zwracając szczególną uwagę na integrację, dbałość o dobrą atmosferę współpracy przy realizacji konkretnych zadań co jest cechą metody KLANZY. Skuteczność pracy grupy jest analizowana w różnych opracowaniach, zwłaszcza dotyczących zarządzania, w którym tak ważny jest efekt wspólnej pracy, przynoszący konkretne zyski finansowe. W pracy społecznej także potrzeba dążyć do celu, ale nie można go osiągnąć bez uwzględnienia roli zapału, zaangażowania, radości bycia w grupie, czyli emocji pozytywnych tak bardzo potrzebnych w warunkach demokracji. Dlatego analizując podstawy teoretyczne, dotyczące cech charakteryzujących grupę, etapów rozwoju, roli lidera i realizacji zadań, szczególną uwagę poświęciłam znaczeniu funkcji socjoemocjonalnej i przykładowym metodom ułatwiającym integrację w grupie. Kończę ten cykl, odwołując się do moich doświadczeń w pracy z osobami starszymi. Tworzenie wśród nich grup jest ważnym zadaniem społecznym, sprzyjającym satysfakcji z całego życia. Jest nowym wyzwaniem dla twórczych animatorów. Wybieram kilka przykładów, które realizowałam w grupie wielopokoleniowej. Może będą zachętą do twórczych poszukiwań. Grupy towarzyszą nam przez całe życie. Jak ważne jest, by odnaleźć w nich sposób na wartościowy rozwój. Z.Z JAK PRACOWAĆ Z GRUPĄ CZĘŚĆ VI. W GRUPACH PRZEZ CAŁE ŻYCIE Ludzie łączą się w grupy w celu zaspokojenia różnych potrzeb. Nale ży do nich także potrzeba aktywności społecznokulturalnej, która wiąże się z problemem wykorzystania czasu wolnego. Rozwiązaniem może być wybór różnych czynności, związanych z grupowym uczestnictwem w szeroko pojętej kulturze, form rekreacji, utrzymywanie kontaktów towarzyskich, pożyteczne działania na rzecz innych. Także seniorzy dysponujący większą ilością czasu wolnego mogą podejmować różne formy aktywności w małych grupach, dostosowując je do swych potrzeb i możliwości. Jednak proces rozwoju form i metod pracy grupowej wśród osób starszych rozwija się powoli, napotykając na ró żne uwarunkowania i trudności. Elżbieta Tr afiałek wykazała na podstawie badań empiryc z- nych niską aktywność osób starszych, przeważnie realizowaną w domu. Tylko 20,5% badanej populacji w mieście i 8,7% na wsi podejmowało różne formy aktywności, takie jak: bierne i czynne uczestnictwo w kulturze, aktywność ruchową, odpoczynek lub aktywność towarzyską. Podobnie Grażyna Orzechowska 2 wykazała kilka lat później, że wśród takich kategorii, jak aktywność fizyczno-zdrowotna, intelektualna, kulturalna czy religijna tylko 6% badanych wystawiło swojej aktywności ocenę bardzo wysoką, 26% ocenia siebie jako aktywnych, a blisko 70% nie aktywizuje się w tych zakresach. Ważnym czynnikiem, warunkującym podejmowanie różnorodnych zajęć, jest przede wszystkim wcześniejszy udział w różnych formach organizacji czasu i w życiu społecznym. Zależał on od wykształcenia, rodzaju pracy, mo żliwości kontaktu z ośrodkami kultury i aktywności w środowisku lokalnym. Znaczącą współczesną barierą są ograniczenia ekonomiczne, utrudniające korzystanie z instytucji kulturalnych, a także w zakresie aktywności społecznej niedocenianie osób starszych jako sił społecznych środowiska. Śledząc rozwój uniwersytetów trzeciego wieku, autorka podkreśla, że w zorganizowanych grupach aktywność wydaje się n ie mieć granic, owocując co roku nowymi in icjatywami 3. Zwraca uwagę, że ludzie starsi mogą podejmować różne zadania, gdy są razem, w małych grupach i gdy mają akceptację środowiska. Wtedy łatwie j podejmuje się in i- cjatywy społeczne, ludzie są w bliskich relacjach między sobą, mają poczucie jedności i siły, nie obawiają się krytyki, a jeśli ona zaistnieje, jest odczuwana znacznie lżej 4. Rozwój uniwersytetów trzeciego wieku świadczy więc o możliwościach uruchamiania aktywności osób starszych poprzez tworzenie małych grup. Współczesną potrzebę tworzenia grup pozarodzinnych uzasadniają przede wszystkim zmiany demograficzne, z których wynika, że coraz więcej osób starszych żyje długo, ale coraz częściej samotnie. Przyczyną są zmiany zachodzące w strukturze rodziny. Rodziny są coraz mniejsze, bardziej rozrzucone po kraju i świecie, i w podeszłym wieku zaczyna brakować kontaktów z bliskimi. Narasta więc potrzeba nawiązania ko n- taktów z grupą osób spoza rodziny, o podobnych aspiracjach, odczuwających potrzebę aktywności dającej satysfakcję rozwoju, a przynajmniej ułatwiającą wypełnienie w sposób ciekawy czasu wolnego. Brak takich możliwości powoduje poczucie osamotnienia, które może być przyczyną zniechęcenia, złego nastroju, a nawet choroby. W Polsce proces starzenia się społeczeństwa rozpoczął się już w latach sześćdziesiątych poprzedniego wieku, ale nie towarzyszył mu wzrost form aktywności grupowej dla osób starszych. Także obecnie niewiele instytucji społeczno- -kulturalnych ma konkretne propozycje i nadal brak jest animatorów aktywności grupowej, przygotowanych do pracy z osobami starszymi. Por. E. Trafiałek, Życie na emeryturze w warunkach polskich przemian systemowych,. Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Kielce 1998, ss Por. G. Orzechowska, Społeczna aktywność osób starszych, [w:] Starzenie się a satysfakcja z życia, pod red. St. Steuden i M. Marczuka, Wydawnictwo KUL, Lublin 2006, s Por. tamże, s Tamże, s moj@klanza.org.pl strona 9 strona 3 strona 10

10 Pierwszą publikacją, prezentującą najlepsze polskie doświadczenia, był Atlas Złotego Wieku, opracowany przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce. Do wartych podkreślenia inicjatyw należą Kluby Seniora i wieloletnia działalność Ośrodka Animacji Kultury w Bydgoszczy, który organizuje przeglądy, konkursy, prezentacje dorobku artystycznego i rękodzieła grup seniorskich. W ostatnich latach powstają coraz to nowe uniwersytety trzeciego wieku, które nawet w małych miastach chcą skupić osoby starsze wokół celów edukacyjnych ( Rozwijają się również stowarzyszenia skupiające seniorów (np. Poznańskie Towarzystwo Samopomocy Starszej Generacji Vis Vitalis, Pro-Senior w Pile i inne). Polskie organizacje, zrzeszające ludzi starszych, stanowiły w latach dziewięćdziesiątych 6% pozarządowych organizacji 5. Powoli następuje proces ich integracji w skali ogólnopolskiej, jak np. Seniorzy XXI wieku Forum 50+ ( Jeszcze do rzadkości należą grupy wielopokoleniowe, w których wykorzystywane są umiejętności ludzi różnego wieku, a zwłaszcza starszych. Nowe doświadczenia w tym zakresie zbiera Ak a- demia Rozwoju Filantropii w Polsce, inicjując program Łączymy Pokolenia ( oraz propagując wolontariat wśród osób po 50. roku życia (Program Ostatnio ciekawe inicjatywy podejmuje Towarzystwo Inicjatyw Twórczych ę, organizując konkursy grantowe Seniorzy w Akcji. Warto dodać, że placówki kultury często zapraszają osoby starsze na wernisaże wystaw, odczyty, przedstawienia i koncerty. Choć jest to cenne, to jednak udział w nich osób starszych jest anonimowy, nie sprzyja formowaniu się grupy, wyławianiu liderów i ukierunkowaniu ich na określoną, samodzielną działalność. Z roku na rok powiększa się liczba placówek oferujących opiekę nad osobą starszą o ograniczonej sprawności. Tam też jest potrzebna terapia grupowa, wzmacniająca psychicznie i fizycznie, przeciwdziałająca monotonii życia. Zofia Szarota odnotowała w kilku domach szeroką ofertę zajęć terapeutycznych, które mogłyby być powszechnie rozwijane 6. Podane przez nią przykłady potwierdzają potrzebę tworzenia grup dobrze zorganizowanych. sprawną i pożyteczną we własnej rodzinie. Przygotowanie do kierowania grupami zdobywałam w Polsce, Austrii i Niemczech jako animator Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów KLANZA. Adresując poniższy tekst przede wszystkim do studentów i osób decydujących się na pracę z osobami starszymi, staram się uzupełniać wiado mości teoretyczne, zaczerpnięte z literatury, własnymi refleksjami i przykładami, wynikającymi z praktyki. Chciałabym w ten sposób ośmielić czytelników do łączenia teorii z umiejętnością obserwacji grup. Pomoże to dostosować własne propozycje do potrzeb ich członków. Praca z osobami starszymi mo że przynieść wiele satysfakcji i zadowolenia zarówno inicjatorom, jak i uc zestnikom spotkań. Tekst, nawiązujący do moich doświadczeń, piszę w pierwszej osobie, w odróżnieniu do bezosobowej formy prezentacji materiałów zaczerpniętych z literatury. Scharakteryzuję przykładowe działania wielopokoleniowe, realizowane wspólnie ze studentami. Będą to: opis tworzenia scenariusza imprezy z okazji Dnia Babci i Dziadka pt. Podróż do Krainy Wszystkiego Najlepszego, etapy działania na rzecz osób samotnych pt. Dar Czasu i Serca, przygotowanie inscenizacji z mieszkańcami Domu Pomocy Społecznej. Należy podkreślić, że rosnąca populacja osób starszych w c o- raz większym stopniu może podejmować formy prac y grupowej z powodu mniejszych obowiązków rodzinnych, lepszego wykształcenia, większej ilości czasu wolnego, niezależności, a czasem samotności. Sprzyjają temu konkretne propozycje instytucji społeczno-kulturalnych i akceptacja środowiska doceniającego znaczenie grup seniorskich. Dlatego celem artykułu jest zaakcentowanie czynników sprzyjających rozwojowi grup, w których uczestniczą osoby starsze, by przyszli organizatorzy potrafili świadomie i twórczo skupiać ludzi starszych wokół celów ułatwiających zaspokojenie potrzeb indywidualnych i społecznych. Napisałam go z punktu widzenia praktyka, który stara się wykorzystać wiedzę teoretyczną do codziennej pracy z grupami. 23 lata kierowałam uniwersytetem trzeciego wieku i miałam możliwość obserwowania wielu grup. Bezpośrednio włączyłam się do pracy z grupą promującą Ruch przy Muzyce, czyli tańce w grupie (12 lat prowadzenia), zakładałam Klub Wolontariuszy w domu pomocy społecznej (cztery lata an imacji grupy wie lopokoleniowej), animowałam powstanie grup skupionych w Centrum Animacji Seniora (dwa Kluby Aktywnego Seniora i Punkt Informacyjny), realizowałam w ramach programu Łączymy Pokolenia animację na rzecz aktywności seniorów w osiedlu mieszkaniowym. Ostatnio zrealizowałam projekt Szkoła Super Babci, odnajdując możliwość aktywizowania starszych kobiet o podobnej potrzebie bycia PROJEKT IMPREZY INTEGRACYJNEJ PT. PODRÓŻ DO KRAINY WSZYSTKIEGO NAJLEPSZEGO Celem imprezy (1,5-godzinnego spotkania) jest integracja i zaktywizowanie wszystkich uczestników do współpracy poprzez przygotowanie krótkiego działania w małych grupach i zaprezentowanie pomysłu animacji całej grupie. Rezultatem tego spotkania powinno być zadowolenie, odprężenie wszystkich biorących udział. Impreza wymaga pokonania pewnych trudności i zdobycia się na odwagę prezentacji przed grupą. Działanie można przeprowadzić w grupie wielopokoleniowej lub osób starszych z udziałem kilku wolontariuszy znających zasady animacji. 5 Por. Z. Szarota, Gerontologia społeczna i oświatowa, Akademia Pedagogiczna im. Edukacji Narodowej, Kraków Por. Z. Szarota, Wielofunkcyjna działalność domów pomocy społecznej dla osób starszych, Wydawnictwo Nauk owe WSP, Kraków 1998, ss moj@klanza.org.pl strona 10 strona 3 strona 11

11 Etap I. Przygotowanie integracja grupy Polega na przeprowadzeniu kilku metod, umożliwiających poznanie się, podejście do osób nieznanych, nawiązanie pierwszych kontaktów, rozluźnienie napięcia, spowodowanego nową sytuacją. Etap II. Poszukiwanie pomysłów w dużej grupie Uczestnicy zgłaszają propozycje nazw regionów, jakie mogą występować w Krainie Wszystkiego Najlepszego, np. Kraina Zdrowia, Przyjaźni, Dobroci, Uśmiechu, Radości, Miłości, Słodyczy, Piękna, Smakołyków (zapisuje my je na dużych kartkach i rozkładamy na podłodze). Zwykle podpowiadam kilka, a zwłaszcza moje ulubione Krainę Dobroci i Pięknych Krajobrazów. Kiedy pomysły się wyczerpią, proszę, by uczestnicy wybrali sobie Krainę, do której chcieliby trafić, przy czym określam liczbę osób do jednej Krainy (trzy do sześciu, w zależności od wielkości grupy). Zwykle wybór następuje szybko i jednocześnie; chętni wpisują swoje imiona na kartki. Etap VII. Podsumowanie Po powrocie z naszej podróży na miejsce spotkania (warto przemyśleć sposób powrotu), następuje etap dzielenia się wrażeniami: jak się pracowało na etapie przygotowywania, realizacji, co zaskoczyło, co się podobało. Taka ogólna info r- macja zwrotna jest częścią scenariusza i powinna też być zakończona integracją wszystkich, np. tańcem, poprowadzonym przez koordynatora, i podziękowaniami za udział. Prezentowany powyżej scenariusz jest przykładem krótkiego zadania, umożliwiającego działanie grupowe według ogólnej zasady przechodzenia przez kolejne etapy działania zorganizowanego. Studenci, angażujący się w jego realizację, dzielą się na grupy razem z osobami starszymi i pomagają w wymyślaniu i realizacji pomysłu. AKCJA DAR CZASU I SERCA Etap III. Poszukiwanie pomysłów w małych grupach W małych grupach uczestnicy próbują zapisać, z czym kojarzy im się nazwa ich Krainy i jakie mogą zaproponować działanie dla wszystkich, biorąc pod uwagę: powitanie i zaproszenie do Krainy, działanie aktywizujące, pożegnanie i pamiątki dla uczestników. Grupy mogą korzystać z dostępnych materiałów papierniczych, ewentualnie zakupić coś ze składki uczestników (np. do Krainy Słodyczy) lub funduszy organizatora. Czas przebywania w danej Krainie trwa ok. 10 min bądź nieco dłużej lub krócej w zależności od liczby grup. Każdy zespół powinien mieć swego koordynatora. Wybieram też koordynatora całości, który ma za zadanie ustalić kolejność prezentacji i sprawdzić z każdą grupą, czy metody się nie powtarzają. Doświadczony koordynator może też podpowiedzieć grupie kilka propozycji do wyboru. Jednak najbardziej liczy się inicjatywa grupy i jej pomysły (sama usłyszałam kiedyś od zespołu: To dobry pomysł, ale nie nasz ). Należy się liczyć z początkową bezradnością którejś z grupek, ale czas przyniesie pomysły. Etap IV. Przerwa Po trzecim etapie należy zrobić przerwę. Dobrze, jeśli jest dłuższa i pozwoli na dokonanie zakupów, przemyślenie pomysłów. Realizowałam ten scenariusz w różnych wersjach: raz przerwa trwała dwie godziny (wraz z obiadem), w niektórych sytuacjach było to pół godziny na kawę, innym razem burza mózgów kończyła się wieczorem, a scenariusz był rozbudowywany następnego dnia. Etap V. Planowanie Po przerwie zespoły kończą ustalenia, wykorzystują materiały, np. do dekoracji, przebrania się, dzielą się zadaniami przy planowanej realizacji. Koordynator sprawdza propozycje grupek, ustala czas i kolejność. Nie stosowałam tu omawiania na forum grupy, ponieważ propozycje pobytu w kolejnych Krainach są niespodzianką dla pozostałych. Ważne, by wszyscy byli aktywni. Etap VI. Realizacja Realizacja następuje po określonym czasie (grupy wiedzą, kiedy rozpoczynają działanie i to bardzo ich mobilizuje). Każda prezentacja jest nagradzana oklaskami. Celem akcji jest dotarcie w okresie przedświątecznym do domów osób samotnych i okazanie chęci pomocy, kontaktu. Rezultatem takiego kontaktu może być zadowolenie obu stron ze spotkania, a czasami przedłużająca się znajomość. Działanie ma kilka etapów: opracowanie koncepcji akcji, warsztaty integracyjne, wizyta pierwsza z pracownikiem socjalnym, wizyta wolontariuszy, pomoc w porządkach świątecznych, rozmowa, wspólne przygotowywanie stroików przez wolontariuszy, ewentualnie paczek, upominków, kartek z życzeniami itp., wizyta świąteczna składanie życzeń, podarków, śpiewanie kolęd, podsumowanie. Etap przygotowania (opracowanie koncepcji akcji) polega na omówieniu celu, pozyskaniu zwolenników realizacji przedsięwzięcia, przekonaniu odpowiedniej struktury, np. MOPR-u, do ustalenia listy chętnych na przyjęcie odwiedzających. Bardzo ważne jest zrozumienie idei, wyjaśnienie wątpliwości i możliwość dobrowolnego zgłoszenia się. Organizowałam to działanie wielokrotnie ze studentami, a ostatnio udało się połączyć ich w pary z członkami Klubu Wolontariusza Nie jesteś sam. Warsztaty integracyjne to czas na wzajemne poznanie się wolontariuszy i zainteresowanie ich ideą akcji. To także czas na pomyślenie, jak nawiązać kontakt z osobą starszą. Potrzebna jest refleksja nad trudnościami, jakie musi pokonać człowiek starzejący się, i wartościami, które są obecne w jego życiu. Warto posłuchać, co młodzi mogą zaproponować w czasie wizyt, jak mogą się zachować, by zdobyć zaufanie i pozostawić dobre wspomnienie. Liczba wizyt jest dowolna, ale powinno ich być minimum trzy, bo pierwsza jest trochę formalna, odbyta w towarzystwie pracownika socjalnego. Propozycja pomocy w porządkach przedświątecznych może być cenna, choć doświadczenie wskazuje, że osoby starsze, mające zwykle opiekunki, są najbardziej spragnione rozmowy, czasu na opowiedzenie wspomnień, a także posłuchanie o życiu odwiedzających je osób. Często zdarzało się, że osoby odwiedzane przygotowywały jakiś poczęstunek, sprzątały pokój i ubierały się starannie. Aktywność ta wynikała z racji odwiedzin obcych, ale życzliwych osób. moj@klanza.org.pl strona 11 strona 3 strona 11

12 Wspólne przygotowanie upominków w postaci stroików, paczek, kartek to okazja na kolejny etap integracji całej grupy, ale także możliwość zebrania informacji zwrotnej od odwiedzających po pierwszych kontaktach. krzyże i Kruszyna chleba. Poniżej przedstawię etapy przygotowania drugiej z wymienionych inscenizacji, powstałej na podstawie opowiadania ks. Malińskiego ze zbiorku Bajki nie tylko dla dzieci 7. Etap podsumowania łączę z oddaniem pisemnych informacji zwrotnych (odpowiedni druk otrzymują odwiedzający na początku wraz z upoważnieniem wystawionym przez koordynatora Akcji). To także czas ustnej wymiany doświadczeń, wręczenia podziękowań. Opracowanie łączne wszystkich informacji przekazuje my pracownikowi MOPR, aby mógł wykorzystać zdobyte informacje w celu ulepszenia opieki nad ko n- kretną osobą. Jak bardzo jest to pożyteczna akcja dla grupy wielopokoleniowej, niech potwierdzą wypowiedzi dwóch osób: Pani Aniela nie prosiła mnie o pomoc w posprzątaniu. Chciała jedynie ze mną porozmawiać. Nie miałyśmy trudności z porozumieniem się. Myślę, że nasze spotkania bardzo zaowocują. Dzięki tej Akcji zdałam sobie sprawę z tego, iż ja też będę osobą starszą. Myślę, że dzięki Pani Anieli moja starość będzie pogodna. Bo teraz widzę, jak można sobie cudownie poradzić. Agnieszka Pęcak W ramach Akcji byłam u p. Leokadii, bardzo sympatycznej pani. Odbyłam trzy wizyty. Czas upłynął nam w miłej atmosferze długie rozmowy i wielkie sprzątanie podczas drugiej wizyty. Pani była zadowolona ze stroika i paczki. Ze łzami w oczach śpiewałyśmy kolędy. Pani Leokadia bardzo chwaliła sobie Akcję: Boże, ktoś pomyślał o starych ludziach. Mówiła, że takie szczęście spotkało ją pierwszy raz. Cieszę się, że mogłam włożyć w te spotkania, które przyniosły wielką radość odwiedzanej osobie, swoją pracę, czas i serce. Spotkałam się z ogromną sympatią i przychylnością ze strony tej starszej pani. O ile czas pozwoli, chętnie się kiedyś spotkam. Elżbieta Marciniak INSCENIZACJA LUDZKIE KRZYŻE Innym przykładem działania zorganizowanego, które realizowałam z udziałem młodzieży, było przygotowanie inscenizacji w Domu Pomocy Społecznej. Prowadziłam tam przez cztery lata Klub Wolontariusza, skupiający osoby w różnym wieku. Jego celem było przerwanie monotonii dnia codziennego, okazja do spotkania się mieszkańców z osobami spoza placówki, zachęcenie do wspólnego działania. Każdy rok naszych spotkań miał swoje hasło, mobilizujące wolontariuszy do przygotowania programu cotygodniowych zajęć. Był więc rok pod hasłem Aby zmysły nie prysły, Nasze wspomnienia, Odkrywamy siebie i Przygotowujemy inscenizacje. Ten ostatni temat został zrealizowany trzykrotnie poprzez przedstawienie jasełkowe oraz inscenizacje pt. Ludzkie Przygotowania rozpoczęliśmy na początku marca i trwały one do połowy kwietnia. Aby uzyskać akceptację celu, czyli przygotowania inscenizacji, przeczytaliśmy opowiadanie grupie mieszkańców. Analiza opowiadania zajęła całe spotkanie każdy mógł wypowiedzieć się na jego temat. Kiedy okazało się, że się podoba, jedna z wolontariuszek opracowała skrócony tekst z podziałem na role. Dobór osób do ról i ćwiczenia zajęły prawie miesiąc. Do prób włączyli się mieszkańcy, pracownicy, młodzi wolontariusze (byli to uczniowie i studenci). Przygotowywali dekoracje, ćwiczyli pieśni, pomagali starszym w nauczeniu się ról, a także opracowali podpowiadające karteczki, rozmieszczone na krzyżach stanowiących część dekoracji. Każde jednak spotkanie zaczynaliśmy od metody integracyjnej i rozluźniającej, kończyliśmy także wybraną metodą relaksacyjną, by przygotowania nie obciążyły zbytnio grupy. Do etapów realizacji należała próba generalna przed panią dyrektor placówki; wypadła na tyle dobrze, że kolejny raz grupa wystąpiła na oficjalnym spotkaniu władz miasta z mieszkańcami przed Świętami Wielkanocnymi. Podczas podsumowania każdy mówił o swoich odczuciach, wzruszeniach i satysfakcji ze wspólnego działania. Pokonaliśmy obawy przed trudnym zadaniem, zaangażowaliśmy wielu mieszkańców, wzbudziliśmy podziw i uznanie, a tym samym wzrosło poczucie wartości u osób przygotowujących inscenizację. Dodam, że zachęceni sukcesem, przygotowaliśmy w tamtym roku jeszcze jedną inscenizację, pt. Kruszyna chleba, do której scenariusz pisaliśmy wspólnie, nawiązując do wspomnień o pieczeniu chleba w domach rodzinnych. Dzięki pomocy młodzieży mogliśmy wykorzystać w przedstawieniu kukiełki poruszane przez młodych, a odzywające się głosem starszych pań. Spektakl bardzo się podobał i był nawet powtarzany kilkakrotnie. Podaję ten pomysł jako jedną z możliwości wzmocnienia aktywności osób starszych, nawet w bardzo zaawansowanym wieku. Funkcji zadaniowej, jaką realizowała grupa, cały czas towarzyszyła dbałość o funkcję socjoemoc jonalną, tak by każdy trud wzmacniał integrację grupy. Ludzie starsi nie mieli dotąd zbyt wielu okazji do łączenia się w grupy ochotnicze. Rozwijająca się powoli idea wolontariatu jest okazją do tworzenia grup celowych. Będzie to proces potrzebujący wsparcia ludzi młodych i zaangażowanych w poprawę sytuacji socjalnej i aktywności społecznej starszych i najstarszych obywateli naszego państwa. M ogą się tu przydać różne doświadczenia krajów, które dostrzegły problem wcześniej i mają konkretne rozwiązania. Metod pracy z grupą osób w starszym wieku trzeba się uczyć poprzez udział w warsztatach prezentujących ich praktyczne zastosowanie. Bowiem dopiero połączenie wiedzy teoretycznej z doświadczeniem praktycznym pozwoli uwierzyć, że małe grupy są szansą na przeżywanie starości w sposób godny, atrakcyjny i pożyteczny. 7 Zob. M. Maliński, Bajki nie tylko dla dzieci, Wrocławska Księgarnia Archidiecezjalna, Wrocław moj@klanza.org.pl strona 12 strona 3 strona 11

13 Podsumowanie cyklu artykułów Jak pracować z grupą Zofia Zaorska Kończąc cykl artykułów o pracy grupy, chciałam podkreślić to, co szczególnie wyróżnia metodę KLANZY, stosowaną na wielogodzinnych warsztatach. Tam właśnie można doświadczyć procesu grupowego, który zwykle zaczyna się od integracji, wyjaśniania celów i zasad. Praca w grupie przebiega od wstępnego zaangażowania do etapu końcowego, rozejścia się uczestników grupy. Zbyt krótki czas współpracy rzadko owocuje powstaniem stałego zespołu, ponieważ dojście do fazy solidarności wymaga czasu, wielu prób i stopniowego zdobywania zau fania. Jednak nabyte na warsztatach doświadczenie pomaga zmienić styl pracy z grupą w pracy zawodowej. Zwrócenie uwagi na funkc ję socjoemocjonalną, na znaczenie atmosfery i zadowolenia z poznania innych osób z grupy owocuje lepszą współpracą przy realizacji zadań. DODAĆ ŻYCIA DO LAT MATERIAŁY METO DY CZNE, UŁATWIAJĄCE ORGANIZACJĘ RÓ Ż- NY CH FORM AKTYWNO ŚCI WŚRÓ D O SÓB STARSZY CH ORAZ W GRUPACH WIELOPOKOLENIOWY CH Wydawnictwo KLANZA Podając przykłady pracy z grupą osób starszych i wielopokoleniową, chciałam podkreślić osobiste doświadczenie w wykorzystaniu wiedzy teoretycznej i metodycznej. Wielokrotnie mogłam cieszyć się wzrostem zaangażowania, aktywnością uczestników grupy. Choć jest to proces trudny i nie od razu ludzie decydują się na współpracę, to jednak próbować warto. Literatura: 1. Dyczewski L., Kultura polska w procesie przemian, Wydawnictwo KUL, Lublin Jedlewska B., Animatorzy kultury wobec wyzwań edukacyjnych, Wydawnictwo UMCS, Lublin Kargul J., Od upowszechnienia kultury do animacji kulturalnej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń Kopczyńska M., Animacja społeczno-kulturalna, CAK, Warszawa Maliński M., Bajki nie tylko dla dzieci, Wrocławska Księgarnia Archidiecezjalna, Wrocław Mika S., Psychologia społeczna, PWN, Warszawa Nycz E., Animacja i animator wobec antynomii wychowania we współczesnym społeczeństwie miejskim, [w:] Konteksty animacji społeczno-kulturalnej, pod red. K. Hrycyk, PPSKAKiB, Wrocław Orzechowska G., Społeczna aktywność osób starszych, [w:] Starzenie się a satysfakcja z życia, pod red. St. Steuden i M. Marczuka, Wydawnictwo KUL, Lublin Szarota Z., Wielofunkcyjna działalność domów pomocy społecznej dla osób starszych. Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków Szarota Z., Gerontologia społeczna i oświatowa, Akademia Pedagogiczna im. Edukacji Narodowej, Kraków Szmagalski J., Przewodzenie małym grupom. Działania grupowe, CAK, Warszawa Trafiałek E., Życie na emeryturze w warunkach polskich przemian systemowych, WSP, Kielce Vopel K. W., Poradnik dla prowadzących grupy, Wydawnictwo Jedność, Kielce Zofia Zaorska, dr nauk humanistycznych, gerontolog, współzałożycielka i były wieloletni kierownik Lubelskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Założycielka KLANZY, obecnie prezes honorowy; kierownik Szkoły Super Babc i. Tworzyła wiele grup zadaniowych, animowała powstanie grup rozwijających idee pedagogiki zabawy, organizowała różne formy wielopokoleniowego wolontariatu. Autorka podejmuje doniosły problem aktywności ludzi w starszym wieku na tle wiedzy gerontologicznej. W swojej książce podkreśla szczególną wartość, jaką niosą ze sobą aktywność fizyczna, edukacyjna, społeczna, kontakty wielopokoleniowe; przedstawia działalność Lubelskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Opisuje zastosowanie wybranych w większości sprawdzonych przez siebie metod, zaczerpniętych z pedagogiki zabawy, ułatwiających pracę z grupą, pomagających w przygotowaniu różnego rodzaju spotkań i imprez okolicznościowych. Umieszcza ponadto opis działań, prowadzonych wraz ze studentami: przykładowe scenariusze Spotkań Pokoleń, prace pisemne studentów, zawierające opracowania imprez, spotkań, rozmów z osobami starszymi. Prezentuje pomysły na wzma c- nianie zainteresowania młodzieży problematyką złotego wieku. Dodać życia do lat jest nie tylko poradnikiem metodycznym i wyborem metod aktywizujących. Jest książką, zawierającą niezwykle piękne i wzruszające prz y- kłady możliwości zaspokajania potrzeby kontaktów międzyludzkich pozarodzinnych. Publikacja jest efektem realizacji projektu Dodać życia do lat czyli o możliwości zastosowania pedagogiki zabawy w grupach ludzi starszych i wielopokoleniowych. Trzecie wydanie publikacji ukaże się pod koniec 2009 r. moj@klanza.org.pl strona 13 strona 3 strona 11

14 Jak organizować zajęcia, by dzieci chętnie i z zapałem uczyły się języka angielskiego? W jaki sposób kształcić i doskonalić poprawną wymowę? Odpowiedzi na te pytania, udzielają autorki poniższych artykułów. W pierwszym Aleksandra Kaczan proponuje proste, atrakcyjne dla uczniów zabawy z językiem angielskim. W drugim artykule Dorota Niczyporuk, doświadczona nauczycielka, zachęca do zapoznania się z publikacją, prezentującą metodę wstępną, wprowadzającą dzieci w świat języka angielskiego w atmosferze zabawy i ciekawej podróży. R.K. ZABAWY Z JĘZYKIEM ANGIELSKIM W PRZEDSZKOLU I SZKOLE Umiejętność posługiwania się językiem obcym we współczesnym świecie jest niemalże koniecznością, dlatego też nauczanie języków obcych zyskuje coraz większą popularność. Coraz powszechniejsze staje się nauczanie języków obcych w przedszkolach, a niekiedy nawet nauczanie niemowląt, gdyż uważa się, że rozpoczęcie nauki w tak wczesnym wieku umożliwia szybkie oswojenie się z obcym językiem. Edukacja językowa na tym etapie kształcenia jest specyficzna. Istotniejsze wydają się być metody pracy niż wymierny efekt. Dzieci w tym wieku cechuje szybkie zapamiętywanie przy równie szybkim zapominaniu. O wiele trudniejsza jest więc rola nauczyciela. Mali uczniowie przychodzą na lekcje języka angielskiego pełni zapału i chęci do pracy. Jednak monotonia lekcji i często niedostosowane metody nauczania mogą skutecznie stłumić dziecięcy entuzjazm. Jestem nauczycielką języka angielskiego dzieci w młodszym wieku szkolnym i wiem, jak ważne jest właściwe przygotowanie nauczyciela do zajęć. Na tym poziomie nauczania dziecko powinno osłuchać się z językiem obcym, ponieważ w taki właśnie sposób nauczyło się języka ojczystego. Proste piose n- ki, wierszyki, krótkie bajki czy opowiadania będą jak najbardziej przydatne, bo poznawanie języka powinno być dla dziecka przyjemnością, a każde działanie opierać się na zabawie, w której chętnie brałoby udział. Język angielski jako przedmiot nauczania został wprowadzony do szkół podstawowych niedawno i trudno jest znaleźć przewodniki metodyczne zawierające ciekawe pomysły na prowadzenie zajęć. Taka sytuacja jest dla nauczyciela utrudnieniem, ale mnie zmobilizowała do własnych poszukiwań. Na zajęciach języka angielskiego dla dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym zaczęłam wykorzystywać pedagogikę zabawy. W efekcie dzieci się nie nudzą, szybciej się uczą, a ja osiągam zamierzone cele. Poniżej kilka zabaw, które sprawdziły się podczas prowadzonych przeze mnie zajęć. Rozgrzewka z cyferkami Zabawa jest odpowiednia dla uczniów, którzy znają już cyfry od 1 do 10. Wszyscy razem, jednocześnie z nami, numerują palce obu rąk (rozpoczynając od prawej dłoni): kciuk one, wskazujący two, środkowy three, serdeczny four, mały five. Lewa dłoń: kciuk six, wskazujący seven, środkowy eight, serdeczny nine, mały ten. Następnie wydajemy polecenie, np.: Number one meets number six, a uczniowie złączają odpowiednio ponumerowane palce. Kolorowy wąż klasowy Węża można robić przy okazji powtórzenia nazw kolorów. Do wykonania go należy przygotować wcześniej pocięty (w dość szerokie, jednakowe paski) kolorowy papier ksero. Paski (czyli części węża) rozdajemy uczniom, którzy ozdabiają je każdy z nich w inny sposób. Pierwszą częścią węża jest głowa, do której na hasło dzieci doklejają swoje części, mówiąc przy tym, jakiego są koloru. Gotowego węża przyczepiamy do ściany (z reguły jest na tyle długi, że wszystkie dzieci muszą pomagać). Podaj kartkę w prawo Zabawa może być utrwaleniem nazw kolorów, części ciała, nazw zwierząt, owoców, wyposażenia klasy lub domu, a nawet wyrazów związanych z tematem świąt. Podczas zabawy dzieci powinny tak siedzieć, by mieć możliwość przekazywania sobie kartek, np. w kręgu. Nauczycielka wydaje uczniom polecenia, a one wykonują rysunki zgodnie z instrukcją (np. One big blue eye), po czym podają kartkę do sąsiada po swojej prawej stronie. Na otrzymanej kartce wykonują kolejny rysunek zgodnie z poleceniem nauczycielki (np.: One small green eye) i znów przekazują kartkę do osoby siedzącej po swojej prawej stronie. Zabawa trwa dopóty, dopóki każde z dzieci nie otrzyma swojej pierwszej kartki. Trzy obrazki Jest to zabawa, która może być przerywnikiem w zajęciach lub sposobem na utrwalenie słownictwa. Rozdajemy uczniom kartki z poleceniem, aby podzielili je na dziewięć kratek (dwie kreski pionowe, dwie kreski poziome przez całą długość kartki), kratki ponumerowali od 1 do 9. Następnie mówimy na przykład: W kratce nr 1 narysujcie elephant, tiger albo crocodile. Uczniowie wykonują rysunek, nie mówiąc na głos, co wybrali. Następnie mówimy: Trzy punkty dostaje osoba, która narysowała elephant. Ważne jest, abyśmy osobiście podeszli, sprawdzili rysunek i wstawili punkty w odpowiedniej kratce. Na koniec podliczamy punkty. Wygrywa osoba z największą liczbą punktów, ale wszystkich nagradzamy brawami. Papierowe zwierzaki Do przygotowania zabawy potrzebny jest arkusz szarego papieru oraz rysunki zwierząt, które uczniowie będą mogli wyciąć i pokolorować (dzieci mogą również same narysować zwierzaki). Z wyciętymi rysunkami zwierząt (najlepiej, gdyby każde dziecko miało inne) siadamy w kręgu. Każde dziecko przedstawia się, mówiąc na przykład: Hello, I m tiger, i wydaje dźwięki naśladujące tygrysa. Następnie podchodzi do wcześniej przygotowanego arkusza szarego papieru i przykleja na nim swoje zwierzę. BINGO! Gra jest stosowna dla uczniów znających cyfry od 1 do 20. Jest doskonałym przerywnikiem w trakcie zajęć. Rozdajemy uczniom kartki z poleceniem, aby podzielili je na 16 kratek (trzy kreski pionowe, trzy kreski poziome przez całą długość kartki). W każdą kratkę dzieci wpisują dowolne liczby od 1 do 20, pamiętając o niepowtarzaniu liczb. Następnie mówimy liczby w dowolnej kolejności (w miarę szybko), a uczniowie je wykreślają. Osoba, która wykreśli wszystkie jako pierwsza, mówi głośno BINGO! moj@klanza.org.pl strona 14 strona 24

15 Podwodny świat dekoracja Do przygotowania tej dekoracji potrzebujemy niebieskiej i zielonej bibuły, która przypięta do korkowej tablicy lub przyklejona do arkusza szarego papieru utworzy wodę (ocean) i podwodne roślinki. Dzieci rysują na kartkach, nazywają, a następnie wycinają i przyklejają na niebieską część dekoracji różne elementy podwodnego świata: rybki (fish), w tym rekina (shark), delfiny (dolphins), wieloryba (whale), muszelki (shells), kraby (crabs), raki (crayfish), foki (seal), skrzynię ze skarbami (box with treasures), łódź podwodną (submarine), płetwonurka (diver). Aby wzbogacić naszą dekorację i zagospodarować wolną przestrzeń, można zrobić z dziećmi statki z papieru. dziecko po kolei przedstawia się wymyślonym imieniem potwora, np.: Hello, I am Loxy. I have three pink eyes, long nose and green hair. Dzień noc Do wykonania tego rysunku potrzebne są oprócz zwykłych kartek z bloku również niebieskie kartki ksero. Na białej kartce uczniowie rysują to, co można zobaczyć w dzień (np. house, cars, trees, sun), a na kartce niebieskiej to, co można zobaczyć w nocy (stars, moon, lamp-post, petards itp.) Klasowa spiżarnia Jest to dobry pomysł na lekcje powtórzeniową wszystkich nazw owoców, a także cyfr. Każde dziecko potrzebuje 5 7 pustych słoików (oczywiście takich wyciętych z papieru) oraz papierową półkę. Nauczycielka mówi, co w każdym słoiku będzie, np. seven red strawberries. Gotowe przetwory przyklejmy na półki, a ze wszystkich półek można zrobić klasową spiżarnię. Under the water (fot. A. Kaczan) Pakujemy się na wakacje Rozdajemy uczniom po dwie kartki (najlepiej formatu A3), które będą naszą walizką na wakacje. Na jednej z nich dzieci rysują (jeśli potrafią, mogą również podpisać) rzeczy, które zabierają ze sobą na wakacje, np. shorts, sunglasses, skirt, camera itp. Druga kartka, po przyklejeniu jej do pierwszej, będzie zamknięciem walizki. Można również dołączyć rączkę, aby bagaż można było wygodnie nieść. Na koniec zajęć walizki eksponujemy w sali, robiąc wystawę pt. We are going on holiday! Robimy pranie Do tej zabawy potrzebny jest długi sznurek, rozwieszony przez całą długość klasy oraz spinacze do papieru lub bielizny i kartki z bloku rysunkowego lub ksero. Dzieci rysują, kolorują i wycinają różne części garderoby: sweater, jumper, socks, trousers, blouse, T-shirts, skirts itp. Gotowe ubrania przyczepiamy do sznurka za pomocą spinaczy, głośno powtarzając nazwę i kolor każdej rzeczy. Idziemy na zakupy Potrzebny jest, wcześniej zrobiony, papierowy koszyczek oraz kartki i kredki. Mówimy dzieciom, że dziś z naszymi koszykami idziemy do sklepu na zakupy. Mamy długą listę zakupów, z której po kolei odczytujemy produkty, np.: bread, butter, cookies, milk, tomatoes, a uczniowie je rysują, wycinają i wkładają do swoich koszyczków. Po zrobieniu zakupów dzieci ustawiają się w kolejce, a my sprawdzamy, czy wszystkie produkty z listy znalazły się w koszyczkach. Zimno ciepło Jest to zabawa dla uczniów, mających już dość spory zasób angielskich słów. Do tej zabawy potrzebne będą dwa arkusze szarego papieru. Na środku (albo na górze) arkuszy piszemy HOT i COLD. Następnie uczniowie mogą sami podchodzić i zapisywać, co według nich jest HOT, a co jest COLD. Można również przygotować karteczki z gotowymi wyrazami (np. ice cream, Sun, Gloves, tea), które uczniowie będą losować, a następnie decydować, na którym arkuszu należy je umieścić. Części ciała Może to być lekcja przypominająca nazwy części ciała. Jeżeli klasa jest liczna, to można przygotować dwa arkusze szarego papieru i zrobić minizawody. Na tablicy wieszamy arkusz szarego papieru. Wcześniej na małych karteczkach zapisujemy różne części ciała (np. big red nose, one blue eye). Uczniowie po kolei podchodzą, losują jedną karteczkę i na arkuszu rysują to, co wylosowali. Gotowe prace możemy potem omówić (jak się nazywają poszczególne części ciała). Koszyczek z owocami Do tej zabawy potrzebne będą koszyczki z papieru (kwadratowe kartki, nacięte z obu stron i sklejone ukośnie). W różnych częściach klasy zostawiamy różne owoce (wycięte z papieru). Zadaniem uczniów jest zebranie po jednym owocu z każdego rodzaju. Następnie wyjmują owoce z koszyka, mówią głośno ich nazwę, kolorują i przykleją na stałe (żeby nie wypadły z koszyczka). Aleksandra Kaczan, jeszcze studentka, nauczycielka języka angielskiego w szkole językowej w Bogatyni. Mój potwór Dzieci dostają kartki, na których rysują wymyślone przez siebie potwory. Z gotowymi rysunkami siadamy w kole i ka żde moj@klanza.org.pl strona 15 strona 3 strona 25

16 SOLIDNE FUNDAMENTY JOURNEY ON THE NURSERY RHYME BUS Bardzo się cieszę, że trafiła w moje ręce książka Journey on the Nursery Rhyme Bus. Nowa metoda wprowadzająca dzieci w naukę języka angielskiego, adresowana głównie choć nie wyłącznie do nauczycieli i studentów edukacji wczesnoszkolnej z rozszerzonym programem języka angielskiego. Tytuł zapowiada opowieść o podróży autobusem rymowanek relacji Polska Londyn, a podtytuł wyjaśnia, że otrzymujemy prezentację nowej metody wstępnej, przeznaczonej dla dzieci w wieku od 3 do 9 lat. Metafora podróży do Londynu rozśpiewanym autobusem dobrze oddaje główne cechy nowej metody zapowiada wprowadzenie w świat języka angie l- skiego w atmosferze zabawy i z piosenką na ustach. The wheels on the bus go Round and round round and round Round and round The wheels on the bus go Round and round All day long Prezentację metody Journey on the Nursery Bus autorzy podzielili na dwie części: pierwszą teoretyczną przygotowała Maria Molicka, znana z pewnością niektórym naszym Czytelnikom autorka Bajek terapeutycznych dla dzieci, doktor psychologii i docent Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Lesznie, zaś drugą praktyczną opracował Mark Akhurst, Anglik społecznie uczący polską młodzież języka angielskiego, oraz Roman M artynów, anglista i wykładowca PWSZ w Lesznie. Dzięki tej dwudzielności otrzymujemy bardzo konkretną, a jednocześnie szczegółowo i wszechstronnie uzasadnioną propozycję dla wszystkich uczących bądź przygotowujących się do nauczania języka angielskiego. Jej twórcy dowodzą, że w prosty i przyjemny sposób, to jest przez naukę angielskich piosenek, rymowanek i wyliczanek, można najskuteczniej ukształtować poprawną wymowę, czyli osiągnąć nadrzędny cel wstępnej fazy nauczania. Wyjątkowość nursery rhymes polega na tym, że w efektywny sposób rozwijają one słuchowe kompetencje językowe i świadomość fonologiczną dziecka, co warunkuje z kolei prawidłową wymowę i rozumienie, a w dalszej perspektywie wpływa na sukces w nauce czytania i pisania. Argumenty to niebagatelne. W części teoretycznej książki, poza charakterystyką sposobu nauczania, opisem stosowanych technik dydaktycznych i wykorzystywanych materiałów, wiele miejsca poświęcono także uzasadnieniu wyboru i potwierdzeniu skuteczności metody. W oparciu o najnowsze badania psychoneurologiczne, dotyczące mechanizmów nabywania mowy oraz zaburzeń z nią związanych, jak na przykład dysleksja, autorka przekonuje, że rozwój świadomości fonologicznej ucznia i przyswojenie języka w aspekcie fonetycznym to ten właściwy, najsolidnie j- szy fundament dalszej nauki. Co więcej, przeprowadzenie procesu budowania świadomości fonologicznej w sposób naturalny, to znaczy z zachowaniem kolejności dostrzec usłyszeć odtworzyć (zakodowanej niejako w strukturach mózgowych odpowiedzialnych za przyswajanie języka), na materiale od zawsze wykorzystywanym w nauce mowy, czyli rymowankach i piosenkach, nie tylko zapewnia sukces fonetyczny, ale też wywołuje pozytywne nastawienie i motywuje do podejmowania kolejnych wysiłków. Oferuje też przyszłym poliglotom wejście w kulturę poznawanego języka, bo przecież bohaterami nursery rhymes są takie postaci, jak korpulentny czajniczek do herbaty czy sławetny Solomon Grundy, którego żywot z niezrównanym angielskim humorem ujęto w dość wąskie, ale jakże dydaktycznie klarowne ramy jedn e- go tygodnia. Solomon Grundy, Born on Monday, Christened on Tuesday, Married on Wednesday, Ill on Thursday, Worse on Friday, Died on Saturday, Buried on Sunday, This is the end Of Solomon Grundy W części praktycznej znajdujemy dziesięć przykładowych konspektów zajęć, poprzedzonych krótkim wstępem na temat organizacji lekcji i roli nauczyciela, celu zajęć, sposobu realizacji materiału oraz zalecanych technik nauczania. Konspektom towarzyszy płyta CD. Teksty czyta i śpiewa native speaker, Mark Akhurst, co nie jest oczywiście bez znaczenia, bo przecież chcemy zaprezentować dzieciom wykonanie modelowe. Autorzy zachęcają do rozbudowywania zaproponowanego cyklu lekcji, odsyłając do książki M ichael Foreman s Nursery Rhymes oraz do stron internetowych (np. gdzie mo żna znaleźć więcej tekstów rymowanek, dodatkowe pomysły czy inspiracje. Decydując się zatem na nauczanie według metody Journey on the Nursery Rhyme Bus, zaprosimy uczniów na cykl lekcji opartych na zabawie, podczas których poznają kilkanaście angielskich rymowanek, wyliczanek i piosenek, będą wybijać ich rytm, powtarzać słowa, frazy, refren, inscenizować treść, a w końcu śpiewać całość samodzielnie lub z nauczycielem. Każda lekcja poświęcona danej rymowance powtarzana będzie trzykrotnie, przy czym tempo mówienia będzie się zmieniać: od spowolnionego, z mocno przejaskrawioną artykulacją na pierwszych zajęciach, do prawie naturalnego na ostatnich. W ten prosty sposób, przypominający metody stosowane przez rodziców i opiekunów w pierwszych latach życ ia dziecka, dokona się wprowadzenie w świat języka obcego, zanurzenie w nim, poznanie jego elementów prozodycznych (melodia, rytm, intonacja), fonologicznych (dźwięki danego języka, fonemy), semantycznych, a nawet gramatycznych (budowa zdania). moj@klanza.org.pl strona 16 strona 24

17 Najcenniejsze w omawianym opracowaniu wydaje mi się to, że jego autorzy nie zatrzymują się na przedstawieniu teoretycznych podstaw metody, ale oferują też gotowe scenariusze lekcji, które tworzą cykl i które można potraktować jako zamkniętą całość. Dostajemy więc nie tylko pomysł, ale i gotowca, pomocnego na początku pracy nową metodą. Niezbędne będzie stopniowe dostosowywanie go do siebie i do swoich uczniów, lecz przecież w pierwszą podróż zawsze lepiej wybrać się z przewodnikiem i sprawdzonym planem. Warto też zauważyć, że propozycja nowej metody, wprowadzającej dzieci w naukę języka obcego, wydaje się szczególnie przydatna w kontekście zapowiadanego przesunięcia wieku obowiązku szkolnego, a także wobec wzrastającej z każdym rokiem liczby dzieci dyslektycznych. Podsumowując, jeżeli zależy nam na tym, aby nasi uczniowie posługiwali się językiem angielskim bez polskiego akcentu czy intonacji, bez zniekształcania wymowy oraz popełniania wielu błędów gramatycznych i semantyc znych, powinniśmy zacząć nauczanie jak najwcześniej i od metody fonetycznej, takiej jak chociażby ta, zaproponowana w omawianej książce. Osoby rozpoczynające naukę po 12. roku życia, a więc już po okresie optymalnym dla nabycia fonetycznych podstaw języka obcego, mogą również wykorzystać wskazówki i techniki przedstawione w Journey on the Nursery Rhyme Bus. Jak zapewnia autorka części teoretycznej, M aria M olicka: Plastyczność mózgu pozwala człowiekowi uczyć się do końca życia, jest argumentem przemawiającym za mo żliwością perfekcyjnego opanowania języka obcego. Polecam zapoznanie się z metodą Journey on the Nursery Bus i jako nauczyciel od ponad 10 lat obserwujący sukcesy i porażki swoich uczniów w zmaganiach z językiem angielskim, i jako była uczennica, która miała szczęście trafić na nauczyciela anglistę stosującego metodę naturalnego wprowadzenia w świat języka i pozwalającego piętnastolatkom umownie wrócić do dzieciństwa. Dzięki temu zaczynałam swoją podróż do krainy wichrowych wzgórz od słuchania i powtarzania, powoli rozgaszczając się w językowym domu. Powstawały solidne fundamenty. Maria Molicka, Mark Akhurst, Roman Martynów, Journey on the Nursery Bus. Nowa metoda wprowadzająca dzieci w naukę języka angielskiego. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. J. A. Komeńskiego w Lesznie, Leszno 2008, stron 92. Dorota Niczyporuk, absolwentka filologii polskiej i angielskiej KUL, nauczycielka języka angielskiego (10 lat) oraz polskiego (cztery lata); obecnie próbuje swoich sil w zawodzie tłumacza. M. Molicka, M. Akhurst, R. Martynów, Journey on the Nursery Bus. Nowa metoda wprowadzająca dzieci w naukę języka angielskiego. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. J. A. Komeńskiego w Lesznie, Leszno 2008, s. 47. There was a farmer had a dog, And Bingo was his name-o B-I-N-G-O! B-I-N-G-O! B-I-N-G-O! And Bingo was his name-o! There was a farmer had a dog, And Bingo was his name-o (clap) I-N-G-O! (clap) I-N-G-O! (clap) I-N-G-O! And Bingo was his name-o! There was a farmer had a dog, And Bingo was his name-o (clap) (clap) N-G-O! (clap) (clap) N-G-O! (clap) (clap) N-G-O! And Bingo was his name-o! There was a farmer had a dog, And Bingo was his name-o (clap) (clap) (clap) G-O! (clap) (clap) (clap) G-O! (clap) (clap) (clap) G-O! And Bingo was his name-o! There was a farmer had a dog, And Bingo was his name-o (clap) (clap) (clap) (clap) O! (clap) (clap) (clap) (clap) O! (clap) (clap) (clap) (clap) O! And Bingo was his name-o! There was a farmer had a dog, And Bingo was his name-o (clap) (clap) (clap) (clap) (clap)! (clap) (clap) (clap) (clap) (clap)! (clap) (clap) (clap) (clap) (clap)! moj@klanza.org.pl strona 17 strona 3 strona 25

18 Prezentowany scenariusz pochodzi z publikacji Renaty Kownackiej P asowanie na pierwszaka scenariusze wydanej przez Wydawnictwo KLANZA w 2008 roku. Propozycje scenariuszy pasowania są zróżnicowane tematycznie i mogą inspirować do samodzielnych poszukiwań. Wszystkie łączy element humoru, czasem ironiczne nawiązanie do współczesności. Dużą zaletą przedstawionych propozycji jest łatwość wykonania scenografii, kostiumów. W publikacji znajduje się także scenariusz pierwszego dnia w szkole oraz uroczystości po pasowaniu z udziałem rodziców. D o- datkowym atutem propozycji pasowania na pierwszoklasistę jest zamieszczony wybór wierszy związanych tematyc z- nie ze szkołą, nauką, pasowaniem, dziećmi. Znalazły się w nim utwory klasyków literatury dziecięcej, a także teksty autorstwa Renaty Kownackiej. D.O. wartość, prawda? A ponieważ TVS jest zawsze blisko widza, to nasza propozycja jest taka, byście dziś wszyscy wzięli udział w swoistym castingu na pierwszaka! Cel mamy jeden, nie bądźcie przerażeni, ocenić, czy ta grupa pierwszaków, świat na lepsze zmieni. Proszę, zastanówcie się, goście nasi mili, i nie traćmy więcej ni chwili. Bo trzy grupy naszych gwiazd z niecierpliwością oczekują, że się przed nami wreszcie zaprezentują. Więc zapraszamy pierwsze spośród pierwszych klas. Oto nadszedł wasz czas! Dzieci śpiewają dalsze zwrotki piosenki na melodię Gdzie strumyk... oku TELEWIZYJNE PASOWANIE Z TVS SCENARIUSZ PASOWANIA NA UCZNIA Występują: reporter, dzieci z klas pierwszych. Reporter: Witamy dziś wszystkich państwa tutaj i na wizji, informując, że gościmy dziś w TVS, czyli Szkolnej Lokalnej Telewizji! Tak na marginesie paniom i panienkom radzimy poprawić fryzury i makijaże, bo może ten program Drogą do gwiazd dla niektórych się okaże? Mężczyzna zaś niech się uśmiechnie i odstresuje, bo w naszej telewizji każdy się dobrze czuje. Otóż tylko dziś, w najlepszym czasie, nasze wschodzące gwiazdy poznacie. Zapraszamy na program edukacyjny na sześć sezonów zaplanowany, serial z elementami humoru przez rodziców i nauczycieli sponsorowany. Bo właśnie dziś chcemy, byście wszyscy zobaczyli program pod wiele mówiącym tytułem: Jak oni się tego nauczyli?! Wystąpią w nim wybrane spośród wielu, świetnie wychowane, nasze jedyne, niepowtarzalne pierwszaki kochane! Występ pierwszaków na me lodię piosenki Gdzie strumyk... : Już czas wyruszyć w drogę. By wiedzy poznać smak, Doczekać się nie mogę. Już mam te siedem lat! Chcę pisać, czytać, liczyć, Kolegów mieć ze stu. Chcę biegać, skakać, ćwiczyć, Bym bić rekordy mógł! Reporter: No cóż, skromni to oni nie są, ale dziś trzeba znać swoją I ja, i wszyscy z klasy Już teraz o tym wiemy. Będziemy pytać, badać, Co chcemy, zdobędziemy, my, my! To wiedzą nasi bliscy I my to wiemy też Mądrale tu dziś przyszły, Więc wszyscy cieszcie się, się, się, się! Reporter: Spokojnie, spokojnie mądrale. Widzę, że szkoły nie boicie się wcale. To się wam chwali, byle bez przesady. Zaraz sprawdzimy, czy macie głowy nie od parady! Oto moja zagadka. Wy ją zaliczycie, jeśli brakujące słowa odgadnąć potraficie! Prowadzący mówi wiersz, a dzieci chórem dopowiadają słowa. Dzieci mogą dowolnie zmieniać fragmenty tekstu w zależności od miejscowości, w której mieszkają, szkoły, do której chodzą, np.: Jest takie miasto, które dobrze znacie... Jest taka wieś, którą dobrze znacie... Jest taka szkoła, nieduża... Jest taka szkoła, naprawdę duża... Dzieci mogą wypowiedzieć pełną nazwę placówki; mogą wymienić nazwy wszystkich pierwszych klas (jeśli nie ma ich dużo), np.: I a, I b, I c. Jest takie miejsce... Jest taki kraj, tylko jeden na świecie. To nasza ojczyzna. Jak się nazywa, wiecie? Polska! Jest takie miejsce, które dobrze znacie, tu żyją wasze rodziny i tu wy mieszkacie... Bogatynia! Jest taka szkoła, niemała, nieduża, która zaprasza was do ciekawych podróży... To nasza szkoła, szkoła nr 1! W tej szkole są klasy gwarne, od ucha do ucha uśmiechnięte są dzieciaki. Czy znacie te klasy? Tak, to my, pierwszaki! moj@klanza.org.pl strona 18 strona 24

19 Reporter: Wygląda na to, że to pokolenie pierwszoklasistów jest naprawdę wyjątkowe. Znają swoją ojczyznę i do zdobywania świata są chyba gotowe! Trzeba to jeszcze sprawdzić, przeegzaminować ich dokładnie. Przecież, jeśli się wysilą, to korona im z głowy nie spadnie! Żeby podnieść w naszym programie stopień trudności, chciałbym coś usłyszeć o waszej przyszłości. Halo! Czy ktoś z was może mi na ten temat coś powiedzieć albo zaśpiewać? Widzę już chętną osobę, zapraszamy! Co masz do powiedzenia, chętnie posłuchamy. Dziewczynka lub chłopiec (albo we dwoje) śpiewa na melodię piosenki Kolorowe jarmarki : Kiedy patrzę, hen, przed siebie, w te lata, co przed nami, kiedy myślę, dokąd zajdę, co przeżyję między nami, co przeżyję, zapamiętam i przypomnę kiedyś sobie, uśmiechnę się do siebie... i głośno wszystkim powiem..., że najbardziej mi żal: kolorowych rysunków, moich pierwszych rachunków, ławek drewnianych, przerw przebieganych, słodkich lizaków, bałaganu w plecaku! dziewczęcych warkoczyków, dziecięcego zachwytu. Reporter: Coś mi się wydaje, że skądś znamy tę melodię, ale skąd? I to jest właśnie nasze pytanie konkursowe do państwa! (mówi szybciej) Z odpowiedziami proszę dzwonić pod numer podany u dołu ekranu. Cena za minutę rozmowy: wypłata plus vat, ale można wygrać darmowy poradnik pt. Jak rozwiązać zadanie szybciej od swojego dziecka? Polecamy! Wracajmy do naszych bohaterów. Każdy pierwszoklasista powinien być dobrze wychowany. Czy wiecie coś na ten temat? Na scenę wchodzą po kolei dziewczynki; każda mówi po jednej linijce wiersza. Dzieci mogą trzymać rekwizyty, np. dziewczynka mówiąca pierwszy wers kartkę z narysowanym uśmiechem, drugi wers ogromny tekturowy grzebień, wersy trzeci i czwarty kartkę z przekreśloną papugą, piąty wers duże tekturowe ciastko, szósty wers maskotkę psa lub kota, siódmy wers dziewczynka wchodzi z chłopcem (bratem) i po wypowiedzi podaje mu rękę lub przybija piątkę, ósmy wers wchodzi z dwiema koleżankami lub podchodzą do niej dwie koleżanki, na koniec wypowiedzi bierze je za ręce, dziewiąty wers wchodzi z dwoma wielkimi tekturowymi uszami i pokazuje, że nikogo nie można ciągnąć za uszy, dziesiąty wers wchodzi z liczydłem lub wielkim kalkulatorem i pokazuje gestami, że nie można liczyć piegów, jedenasty wers wchodzi z ogromną gumką i ołówkiem, przedmioty wręcza koleżance, w dwunastym wersie wchodzi osoba z narysowanym ogromnym uśmiechem, a po jej wypowiedzi wszystkie dziewczynki szeroko się uśmiechają, kłaniają i schodzą ze sceny. Pierwszoklasistka Pierwszoklasistka wszędzie jest mile widziana, pierwszoklasistka nie chodzi rozczochrana. Nie obraża się na koleżanki... na długo, nie plotkuje, bo nie jest papugą. Z umiarem je łamiszczęki" i inne łakocie, nie wyładowuje się na swoim psie lub kocie. Z bratem kłóci się tylko czasami, zgodnie bawi się z przyjaciółkami, za uszy nie ciągnie kolegów, nie liczy im na twarzy piegów! Pamięta angielskie słówka, a uśmiech to jej wizytówka! Teraz na scenę wchodzą kolejno chłopcy, każdy mówi po jednym wersie wiersza, pokazując publiczności przyniesiony przez siebie rekwizyt, np. kartkę z narysowanym uśmiechem, grzebień, tekturową sztachetę, tekturowe ciastko, rękawice bokserskie, wielki znak zapytania, kartkę ze słowami Myślę, więc jestem, perukę z warkoczami, wielki ołówek, nagranie z odgłosami biegnących zwierząt, znak z napisem Zakaz przezywania, ogromną gumkę, ołówek, wizytówkę z narysowanym uśmiechem. Pierwszoklasista Pierwszoklasista wszędzie mile jest widziany, pierwszoklasista nie chodzi rozczochrany. Nie wchodzi do szkoły przez dziurę w płocie. Z umiarem je słodycze i różne łakocie. Z siostrą się kłóci tylko czasami, raczej nie bije się z kolegami. Pyta, gdy czegoś nie rozumie, wie, że uczy się, by umieć. Nie ciągnie koleżanek za warkocze, gdy pisze, to nie rechocze! Nie biega na przerwie jak stado bizonów, nie wyzywa innych od kujonów. Pamięta angielskie słówka, a uśmiech to jego wizytówka! Reporter: Świetnie znacie szkolny savoir-vivre, macie ogładę i wychowanie, ale czy wiecie coś o szkolnych wirusach, jesteście przygotowani na takie spotkanie? moj@klanza.org.pl strona 19 strona 24

20 Wiersz może mówić jedno dziecko lub wielu uczniów, albo wszyscy wspólnie mogą powiedzieć ostatnie cztery linijki w zależności od czasu, możliwości; wiersz można też skrócić, pomijając niektóre wersy. Szkolne choroby Bywają uczniowie... widzicie to sami, szkolnym wirusem zainfekowani. Ten wirus to mały Szkaradek, odporny na słowa, chętny... by najsłabszych zainfekować. Gdy ma tylko okazję to szast, prast atakuje, a biedny uczeń zbiera jedynki i dwóje. Są i tacy chorzy, co przez tego drania zbierają w zeszytach nieodrobione zadania. Niektórych na lekcjach kusi to szkolne licho i nawet przez chwilę nie mogą posiedzieć cicho. U innych po tym chorobę się poznaje, że taki zarażony, ciągle się w bójki wdaje. Lecz dzięki naszej pani jest tu dzisiaj z nami, niestraszna nam walka z tymi mikrobami, My pierwszaki, mamy na nie skuteczne sposoby, TRZEBA UMIEĆ SIĘGAĆ PO ROZUM DO GŁOWY! Więc jeśli i wy chcecie uniknąć tych strasznych ataków, zwróćcie się o pomoc do nas, do... pierwszaków. Reporter: Proszę państwa, to wspaniałe, co za rozsądek, rozum niepospolity, te dzieciaki to prawdziwe hity! Wiemy o was nie wszystko, ale dużo i dobiega końca nasza transmisja. Co jeszcze chcecie nam przekazać, bo za chwilę swój werdykt ogłosi szanowna publiczność, czyli komisja. Czy chcecie coś powiedzieć? Nie! Czy chcecie zatańczyć? Nie! Czy chcecie zaśpiewać? Tak! To śpiewajcie! Dzieci śpiewają na melodię piosenki Jagódki : Jesteśmy pierwszaki Jesteśmy pierwszaki, fajne pierwszaki, lubimy chodzić do szkoły, dużo już umiemy, uczyć się będziemy, rodzicom i szkole chlubę przyniesiemy. O wyjaśnienie tego problemu poprosimy bardzo doświadczonego ucznia klasy drugiej. Utwór można wykorzystać jako piosenkę lub wiersz. Śpiewać lub recytować powinien chłopiec, ale mo żna mówić także tekst z podziałem na role. Ślubowanie Słowa i muzyka: Maria Szreder Wśród pierwszaków chodzą słuchy, narzekają wciąż maluchy, powtarzając niewesoło: ślub będziemy brać ze szkołą. Chciał uciekać Grzesio mały, ale Maciek, człek bywały, wytłumaczył mu: Kolego, ślubowanie to jest całkiem co innego! Musisz przyrzec, że bez przerwy będziesz dbał o pani nerwy, będziesz uczył się starannie, zachowywał nienagannie. Gdy umowa taka stanie, to jest właśnie ślubowanie. Grzesio wydał kilka jęków, potem już się pozbył lęków. I ślubował uroczyście, nos wytarłszy zamaszyście. Reporter: Czy już wiecie, co to ślubowanie? Jesteście gotowi na nie? Więc dosyć gadania, przystępujemy do aktu ślubowania. (odczytanie tekstu ślubowania) Reporter: A teraz prosimy panią dyrektor o dokonanie aktu pasowania... A ja dziękuję już państwu za uwagę i zapraszam na kolejny odcinek programu, za rok o tej samej porze, do zobaczenia! Pamiętajcie, TVS zawsze z wami! Tekst został zaczerpnięty z książki: Renata Kownacka, Pasowanie na pierwszaka scenariusze, Wydawnictwo KLANZA, Lublin 2008, ss Refren: Więc jeśli uważacie, uważacie, że sobie radę damy, radę damy, to znak nam tego dajcie, tego dajcie gromkimi oklaskami, oklaskami! Reporter: Widzę, że publiczność już zdecydowała, nasze pierwszaki świetnie zdały egzamin i za chwilę będziemy mogli przystąpić do aktu ślubowania. Najpierw trzeba wyjaśnić pierwszakom, niech mi publiczność wybaczy, co ślubowanie w szkole znaczy. Renata Kownacka, nauczycielka Publicznej Szkoły Podstawowej nr 1 w Bogatyni, współautorka programu realizowanego w szkole Uczymy się, bawiąc, współautorka publikacji i warsztatów kierowanych do nauczycieli wychowania przedszkolnego oraz kształcenia zintegrowanego, trener PSPiA KLANZA, Sekcja Kształcenia Zintegrowanego. moj@klanza.org.pl strona 20 strona 3 strona 25

21 Tym razem postanowiłam zachęcić Państwa do cofnięcia się wspomnieniami w świat dzieciństwa. Proszę przypomnieć sobie, ile radości sprawiała nam zabawa błotem. Osobiście uwielbiałam formować z niego fantazyjne budowle lub po prostu bezwiednie przekładać z ręki do ręki, czując jego miłą konsystencję. Pozwoliłam sobie na przywołanie tego sielskiego obrazu, gdyż metoda, którą dzisiaj opiszę, ma wiele wspólnego z naturalną skłonnością dzieci do paćkania się. Twórczynią metody malowania palcami, bo o niej mowa, jest pedagog R. F. Show, która zastosowała ją po raz pierwszy w 1934 roku. Podczas realizacji programu zajęć plastycznych doświadczyłam, że jest ona cenna zarówno pod względem terapeutycznym, jak też diagnostycznym. Podzielę się teraz z Państwem moimi spostrzeżeniami. A.J. ZRĘCZNE RĘCE MALOWANIE DZIESIĘCIOMA PALCAMI Metoda malowania palcami wymaga wcześniejszego przygotowania farb. Terapeuci zalecają stosowanie sześciu podstawowych kolorów: żółtego, niebieskiego, zielonego, czerwon e- go, brązowego i czarnego. Ja uzupełniłam je bielą oraz fioletem. Należy też pamiętać, aby miseczki były na tyle duże, by dziecko mogło swobodnie zanurzyć w nie rękę. W pobliżu proponuję postawić miskę z wodą i papierowy ręcznik. Zajęcia rozpoczęliśmy od wspólnej zabawy przy piosence zespołu Dwa Plus Jeden Chodź, pomaluj mój świat. Przed dziećmi, na ścianach rozwieszone zostały białe kartony. Każde z dzieci miało wyobrazić sobie wymarzony pejzaż, a potem na niby przenieść go na papier. Po tej rozgrzewce przystąpiliśmy do głównego zadania malowania palcami. Zręczne ręce miały za zadanie odtworzyć przy użyciu farb wyśniony krajobraz. Na początku pracy niektóre dzieci bały się włożyć dłoń do farby. Wówczas sama zanurzałam rękę w farbie i robiłam smugę na papierze. Postawa dystansu wystąpiła w pierwszym etapie pracy. Po pewnym czasie dzieci malowały już palcami, pomagając sobie ruchami całego ciała. Technika nanoszenia farb była różnorodna. Jedni malowali kropkami, inni nakładali gruby podkład, a następnie wykonywali w nim rysunek. Byli też tacy, którzy klepali rozmazaną farbę lub wcierali ją. Ostatnim ogniwem zajęć było przygotowanie ekspozycji, po d- czas której dzieci mogły obejrzeć prace kolegów oraz podzielić się wrażeniami, towarzyszącymi im podczas tworzenia. Polecam tę metodę ze względu na duże możliwości w eksperymentowaniu przez dziecko wszelkich rodzajów ruchów. Nauczycielowi natomiast daje ona większą możliwość zwrócenia uwagi na czynności dziecka (nie na jego dzieło). Jak już wspomniałam oprócz zalet terapeutycznych metoda ta ma również znaczenie diagnostyczne. Obserwacji można poddać takie elementy, jak: ustosunkowanie się dziecka do tworzywa, element czasu, ruchu czy też zachowanie się wobec kolorów. Mimo iż opisana metoda nie należy do najczystszych i trzeba dobrze zabezpieczyć ubranie, to jednak bardzo ją polecam, gdyż sprawia tworzącemu duuużo radości! Malowanie dziesięcioma palcami Technika nanoszenia farb była różnorodna Agnieszka Jarosz, absolwentka Wydziału Artystycznego UMCS w Lublinie; ukończyła studia podyplomowe w zakresie kształcenia zintegrowanego na Wydziale Pedagogiki i Psychologii UMCS w Lublinie; od dziesięciu lat nauczycielka w Szkole Podstawowej nr 4 im. A. Mickiewicza w Lublinie. Niepoprawna optymistka. moj@klanza.org.pl strona 21 strona 24

22 Wymarzone krajobrazy uczniów (fot. A. Jarosz) strona 22 strona 24

23 Wakacje... Jedni z nas mają wreszcie spokój i czas na odpoczynek, inni nadal pracują, bo przecież niektóre przedszkola funkcjonują, w szkołach i domach kultury prowadzona jest akcja LATO w MIEŚCIE. Jeszcze inni wybierają się z dziećmi i młodzieżą na kolonie i obozy. Tak więc lato to nie tylko czas wypoczynku, ale i trudnej pracy. Znów potrzebne nam nowe pomysły lub takie, które można będzie zrealizować w innych warunkach na przykład w plenerze. M.C. Kto zobaczy gżegżółkę? Kto usłyszy kukułkę? Kopce wielkie mrówki powznosiły, a pszczoły nektar na miód przerobiły. Na plaży gorący piasek w stopki parzy. Szumi muszelka z mórz głębiny, że najgroźniejsze są rekiny. LETNIE RYSOWANKI-ZAPAMIĘTYWANKI ZAJĘCIA ŚWIETLICOWE DLA KLAS II IV Do opanowania trudnych wyrażeń i zwrotów proponuję ich wzrokowe utrwalenie poprzez pisanie i rysowanie. Zajęcia rozpoczynamy od utworzenia grup homogennych (tematycznych), czyli dzieci same dzielą się na grupy w zależności od tego, gdzie lubią przebywać w czasie wakac ji, np.: W góry aż pod chmury. A może nad morze. Szumią drzewa w lesie. Idzie Grześ przez wieś. Na wzburzonym jeziorze żaglówka fale orze. Tę kartkę wysyłam ci z Pomorza, choć tu wcale nie widać morza. Rześki wiatru wiew niesie w dal żeglarski śpiew. Harcerze wśród krzaków rozbili namioty nie mają już teraz na nic ochoty. Hej! druhowie moi mili, nie czekajcie ani chwili! Już was wzywają harce i podchody, lecz nie wchodźcie do wzburzonej rzeki nawet dla ochłody! Zadaniem grupy jest dopisać na dużym szarym papierze skojarzone z tematem trudne ortograficznie wyrazy lub całe wyrażenia i zilustrować je. A najlepiej zrobić to w formie rymowanej i uzupełnić rysunkami 2. Dzieci mają do dyspozycji słowniki ortograficzne lub listę podpowiedzi wyrazów do wyboru zapisanych na tablicy lub karteczkach. Grupy mogą też zamienić się tematami i wspólnie napisać krótkie opowiadania z zawartymi na planszy wyrazami; potem każdy przepisuje opowiadanie do zeszytu. Uczestnicy mogą również od początku pracować indywidualnie. Najlepiej, żeby dzieci same wyszukiwały i wymyślały zwroty i wyrażenia, lecz jeśli będą miały z tym kłopoty, to podaję niżej kilka propozycji: Słońce grzeje żar się leje. Na nic moja piękna fryzura, gdy ze mną zatańczy wietrzyk lub wichura. Najpierw była mżawka, potem deszcz, ulewa, a po burzy tęcza i znów ptaszek śpiewa. Żaby robią wielki szum, w szuwarach koncert, kum, kum, kum... Krętą ścieżką poprzez wieś worek zboża trzeba nieść. Ziarno pszenicy w młynie młócone zaraz na mąkę będzie przerobione. W lesie zwierzęta kryjówki mają, bo się przed ludźmi chowają. Praca jednej z grup (fot. M. Ciechańska) Aby usatysfakcjonować również słuchowców, warto zabawić się w szybkie wyszukiwanie wskazanych wyrazów z czytanych zdań, np. Wyszukajcie wyrazy z rz dzieci wołają głośno usłyszane wyrazy. Magdalena Ciechańska, kierownik Działu Teatru, Muzyki i Tańca w Pałacu Młodzieży w Warszawie, kierownik Filii Centrum Szkoleniowego KLANZA Oddział Warszawski, lider sekcji kre a TY? wni. Wykorzystanie obu półkul mózgowych. 2 Lewa półkula słowa, prawa rym i kolor. Wzrokowcy utrwalają, patrząc i pisząc, zaś kinestetycy mogą się poruszać i przemieszczać przy rysowaniu. Praca w grupie daje możliwość uczenia się przez uczenie innych 90% zapamiętywania. moj@klanza.org.pl strona 23 strona 27

24 LETNIE WYPRAWY DO KRAINY WYOBRAŹNI SCENARIUSZ ZABAWY DO WYKORZYSTANIA NA KOLONIACH I PÓŁKOLONIACH Scenariusz pochodzi z kursu ABC twórczego myślenia i działania. Propozycje w nim zawarte mo żna potraktować jako oddzielne pomysły na krótkie spotkania poświęcone różnym krainom, mogą też być pomysłem na dłuższą zabawę. Jeśli dzieci jest niedużo, zabawa odbywa się dla wszystkich równocześnie; jeśli dzieci jest dużo, proponuję podzielić je na pięć grup i przeprowadzić imprezę według struktury karuzeli 2 (bieg zegarowy). Materiały i pomoce: karty ćwiczeń do Bajkusiów Smoczusiów, kartki A4, flamastry lub kredki, zestaw różnych przedmiotów codziennego użytku, np. kubeczki, plastikowe łyżeczki, korki, słomki, zdekompletowane karty do gry, plastikowe pojemniki po serkach, jogurtach, wieszaki drewniane lub plastikowe, spinacze do bielizny, części różnych przedmiotów, muzyka do tańca, papier ścierny (grubość 80, 100 lub 120), kredki Bambino, gazety, lakier do włosów lub werniks, ewentualnie bezbarwny lakier w sprayu, różne kształty makaronów (kolanka, kokardki, świderki itp.) oraz klej wikol lub CR i twardy karton do przyklejania. Rozgrzewka w kole Zajęcia rozpoczynamy od rozmowy w kręgu. Wykorzystujemy krótkie polecenia: Dokończ zdanie: Latem lubię... Odpowiedz na pytanie: Gdybyś mógł pojechać tam, gdzie chcesz, to co byś wybrał i dlaczego? Wymyśl kategorie związane z wakacjami i latem, na przykład wymień sześć rzeczy, które trzeba koniecznie włożyć do walizki, sześć pływających obiektów, sześć miejscowości nadmorskich... Przed zabawą prezentujemy też sygnał, na jaki przechodzimy ze stanowiska na stanowisko lub, jeśli jest to zabawa w terenie, zobowiązujemy obserwatorów do pilnowania czasu. Każda grupa zaczyna na innym stanowisku. Wyznaczamy czas na pracę, np min i ok. 1 min na przejście do następnego punktu (więcej, jeśli są duże odległości między punktami). STANOWISKO I. KRAINA BAJKUSIÓW-SMOCZUSIÓW Niestety, zostały tylko nieuporządkowane i pomieszane zapiski, spróbujmy na ich podstawie opracować encyklopedię bajkowych smoków. Uzupełnijcie tabelę w karcie pracy, wykorzystując wylosowane hasła: litera, ślad lub odcisk, przedmiot, cecha charakteru, atrybut rodzaj mocy, coś wyjątkowego skrzydła, rogi, pazury itp. M ożna oczywiście pozwolić dzieciom samodzielnie wymyślić hasła, lecz istnieje wówczas niebezpieczeństwo, że będą korzystały ze znanych wzorów, a nam chodzi o pobudzenie myślenia i konieczność połączenia informacji w zadanych warunkach. Stwórzcie obraz smoka (rysunek), odtwórzcie jego wygląd na podstawie uzupełnionych wcześniej informacji (ćwiczymy myślenie dedukcyjne). Wymyślcie nazwę dla smoczusia (na wylosowaną literę). Zróbcie notatkę encyklopedyczną gdzie żył, czym się odżywiał, jaki był. Na zakończenie prezentujemy prace dzieci, a następnie wpinamy do segregatora, tworząc encyklopedię. Możemy też te projekty smoków wykorzystać potem do wykonania dużych prac i wykleić wymyślony kształt makaronem (różne kształty nadadzą smokom specyficzną fakturę), a pomalowane sprayem na złoty i srebrny kolor będą wyglądały bardzo ciekawie. Można też pomalować je farbą plakatową, akrylową (mało wody!!!). Tę część zabawy można też przeprowadzić jako osobne zajęcia. Wprowadzenie Mamy wyjechać do Krainy Wyobraźni. Co trzeba koniecznie zabrać? Stwórzmy uniwersalną listę 10 niezbędnych rzeczy. Dzie limy uczestników na cztery grupy, np. przez literowanie słowa L-A-T-O. Grupy dyskutują, a następnie prezentują i uzasadniają swoją wizję. Burza mózgów: Jak i czym się tam dostać? Spisujemy pomysły na szarym papierze lub na tablicy albo każda grupa maluje pojazd, jakim chce podróżować. Proponujemy ranking pojazdów. Każdy ma trzy głosy (kropki, naklejki), które może oddać na najlepszy jego zdaniem pomysł. Podróż po Krainie Wyobraźni (struktura: karuzela) Wcześniej jeszcze przed imprezą przygotowujemy cztery stanowiska z opisanymi zadaniami do wykonania 3 i potrzebnymi materiałami. Pozostawiamy podział dotychczasowy lub proponujemy, aby dzieci same się podzieliły na grupy. Jeśli w zabawie biorą udział grupy kolonijne, obozowe, drużyny zuchowe, lepiej pozostawić je w całości. W każdej grupie wybieramy obserwatora. Smoczusie (fot. M. Ciechańska) Warsztaty ABC twórczego myślenia i działania, autor: Magdalena Ciechańska; szkolenie znajduje się w ofercie programowej PSPiA KLANZA. 2 Opis techniki oraz przykłady jej wykorzystania znajdują się m.in. w książce Wprowadzenie do pedagogiki zabawy, wybór i redakcja E. Kędzior - -Niczyporuk, Wydawnictwo KLANZA, Lublin 2003, ss. 77 i Jeśli jest jedna osoba prowadząca, opis jest niezbędny, ale jeśli mamy do pomocy innych dorosłych (wychowawców, animatorów), niekonieczny każdy z nich opiekuje się jednym stanowiskiem. moj@klanza.org.pl strona 24 strona 27

25 STANOWISKO II. KRAINA TAŃCÓW ŁAMAŃCÓW Tu nie tylko każdemu wolno tańczyć, tu każdy musi umieć tańczyć. Aby się wydostać z tej krainy, trzeba zaprezentować swoje umiejętności. Tworzymy, wymyślamy w grupie własny układ choreograficzny do muzyki i ćwiczymy go (5 minut). Prezentacja przed innymi uczestnikami odbędzie się po powrocie, więc układ trzeba zapisać albo zapamiętać. STANOWISKO III. KRAINA ZWIERZAKÓW CUDAKÓW Tu żyją takie zwierzęta, jakich nikt nie widział. Spróbujcie namalować ich portret. Stosujemy technikę, zwaną karuzelą plastyczną, tzn. każdy maluje na kartce tylko jeden element, np. oko, i podaje kartkę w prawą stronę. Kolejna osoba rysuje ucho, itd. Prezentacja wywieszenie wszystkich prac. STANOWISKO IV. KRAINA WIECZNEJ ZABAWY W tej krainie ludzie cały czas, poza pracą, poświęcają na zabawę. Nie ma telewizji, więc ludzie mają dużo czasu wo l- nego. Gdy nie starcza im znanych gier i zabaw, wymyślają własne. Potrafią wykorzystać do tego niemal wszystko. Macie tutaj kuferek pełen różnych przedmiotów codziennego użytku i różnych części, nie wiadomo od czego. Spróbujcie wymyślić, jak można je wykorzystać do zabaw (praca indywidualna lub w parach). Kolejny krok to przedstawianie swoich propozycji grupie i testowanie ich: czy gra jest dobra, czy pomysł daje się zrealizować? Na koniec grupa wybiera jedną grę do zaprezentowania ogółowi. STANOWISKO V. KRAINA CZARODZIEJSKICH KWIATÓW Wizualizacja: Wyobraźcie sobie, że jesteście w takim Czarodziejskim Ogrodzie... Tutaj następuje opowieść prowadząc e- go o tym, że ludzie zamienieni zostali w kwiaty (jeśli nie ma osoby prowadzącej, na stanowisku zostawiamy opowieść do odczytania). Zadaniem grupy jest utrwalić moment transfo r- macji. Wykorzystamy rysunek na papierze ściernym o grubości 80, 100 lub 120 wykonany kredkami Bambino, które doskonale się do tego nadają (trzeba tylko zabezpieczyć miejsce pracy, bo kredki trochę się kruszą). Rysunek utrwalamy lakierem bezbarwnym lub najtańszym lakierem do włosów. (Dobrze jest zrobić to w innym pomieszczeniu ze względu na zapach). Na zakończenie tworzymy z poszczególnych prac wspólny obraz Czarodziejskiego Ogrodu. Spotkanie po powrocie z podróży Prezentacja tańców, gier i zabaw, tworzenie wystawy plastycznej z powstałych prac. Informacja zwrotna: Co było trudne, nowe, niezwykłe podczas tych zajęć? W której z krain chciałbyś zamieszkać na stałe? Zakończenie imprezy (sesja informacji zwrotnej, w kręgu) Rozkładamy, wycięte z czasopism lub narysowane, różne rodzaje drzwi duże, małe, otwarte, a także wejście, zejście po schodach itp. Prosimy uczestników zabawy, aby, używając metafory, powiedzieli, przez które drzwi weszli, a przez które wychodzą z Krainy Wyobraźni; każdy wybiera obrazek i uzasadnia, dlaczego właśnie ten wybrał? Magdalena Ciechańska, kierownik Działu Teatru, Muzyki i Tańca w Pałacu Młodzieży w Warszawie, kierownik Filii Centrum Szkoleniowego KLANZA Oddział Warszawski, lider sekcji kre a TY? wni. Transformacje (fot. M. Ciechańska) moj@klanza.org.pl strona 25 strona 33

26 BAJKUSIE-SMOCZUSIE 1. Do tabelki wpisz wylosowane nazwy. Propozycje kształtów: różnorodne przedmioty krzesło, butelka, ołówek, wieszak, haczyk, sprężyna, okulary itp. Atrybuty: pazury, łuska, ogon, trzy głowy, rogi, skrzydła, płetwy, futro długowłose lub krótkowłose, zieje ogniem, poraża wzrokiem, lata, mo że się zmieniać w człowieka, ma zabójczy jad itp. Cechy charakteru: miły, dobry, złośliwy, łakomczuch, staranny, ostrożny, odważny, kłamca itp. Karta pracy Kształt Atrybut Kolor Cecha charakteru Litera 2. Biorąc pod uwagę otrzymane informacje, zabaw się w detektywa połącz informacje i narysuj swojego smoka. Zastanów się, czy i jak cechy charakteru mogą wpływać na jego wygląd. 3. Wymyśl imię dla swojego smoka na wylosowaną literę Przygotuj krótką notatkę encyklopedyczną, w której umieścisz opis środowiska, w którym żyje Twój sm ok, wymiary smoka, jego sposób odżywiania, życia itp moj@klanza.org.pl strona 26 strona 33

27 WAKACYJNA WYPRAWA SCENARIUSZE ZAJĘĆ DLA DZIECI PRZEDSZKOLNYCH SCENARIUSZ ZAJĘĆ DLA DZIECI 5-, 6-LETNICH Cele: przezwyciężanie szablonowego postrzegania i wykorzystania przedmiotów, przyzwyczajanie dzieci do współdziałania w sytuacjach zadaniowych. Pomoce: wyrazy o tematyce wakacyjnej, drobne rekwizyty do odgrywania scenek, umieszczone w kolorowych pudłach, różnorodne materiały plastyczne do wykonania pracy z wykorzystaniem dowolnej techniki. 1. Nauczyciel zadaje pytanie: Czym możemy jechać na wakacje? Dzieci podają różne możliwości samochód, samolot, pociąg, statek itp. 2. Zabawa ruchowa Jedziemy na wakacje. Dzieci dobierają się w pary. Jedno z nich przyjmuje rolę kierowcy, a drugie samochodu. Dziecko-auto ma zamknięte oczy. Stojący za nim kierowca kładzie ręce na ramiona kolegi. Naciskając jedną lub dwoma rękoma, wskazuje kierunek jazdy, np. gdy naciska lewe ramię, samochód skręca w lewo, gdy naciska prawe skręca w prawo, nacisk na oba ramiona oznacza jazdę prosto. Aby się zatrzymać, opuszcza ręce. Po pewnym czasie następuje zmiana ról. 3. Zabawa Poszukiwacze ukrytych wyrazów. Na tablicy zawieszony jest wyraz, na przykład LOKOMOTYWA. Zadaniem dzieci jest ułożenie z występujących w nim liter jak największej liczby innych wyrazów, np. motyka, motyl, lok, kot, tak, tyka, oko, Ola, Ala, wata, mata, motyw. 4. Scenki pantomimiczne pt. Wakacje. Nauczycielka dzieli dzieci na kilka zespołów. W kolorowych pudłach zgromadzone są rekwizyty dla każdej grupy. Zadaniem dzieci jest pokazanie za pomocą ruchu dowolnych scenek o tematyce wakacyjnej, np. Na plaży, Daleka podróż, M orska wyprawa. worek, długa, gruba lina, cienka, elastyczna skarpetka, wata. 1. Nauczycielka zaprasza dzieci w daleką egotyczną podróż na zaczarowaną wyspę, na której mieszkają różne zwierzęta. 2. Podróż samolotem. Przy dowolnej muzyce dzieci naśladują lot samolotu, imitują głosem dźwięki lecącego samolotu, lądowanie. 3. Opowieść ruchowa pt. Przygoda w dżungli. Dzieci odzwierciedlają ruchem opowieść nauczycielki. Najpierw wszyscy przedzierają się przez gęste zarośla, obserwując napotykane zwierzęta. Idą dalej i widzą na drzewie ogromnego zielonego węża, który wije się i syczy. Patrzą, a obok znajduje się mrowisko pełne bardzo pracowitych mrówek, niosących liście. W trakcie całej wędrówki dzieci skaczą, pełzają, czo ł- gają się (naśladują też ruchem napotkane zwierzęta). Dochodzą do wioski, w której mieszka Ambo Sambo. Wita się on z dziećmi i zaprasza do wspólnego tańca, opartego na poniższej fabule 1 : Dżungla, dżungla, taka wielka dżungla, Poplątane zwoje dzikich lian. Mieszka sobie w bambusowej chatce Ambo Sambo, wielkiej dżungli pan. Ref. Strusie mu się w pas kłaniają, Małpy na ogonach grają. Ambo tu, Ambo tam, Ambo tu i tam. Ambo Sambo, doskonale znam go, Węża się nie boi ani lwa. Dla swych dzikich leśnych ulubieńców W dłoni coś smacznego ma. 4. Po wspólnej piosence dzieci żegnają się z Ambo Sambo, który zostawia im w prezencie zaczarowany worek. 5. Zaczarowany worek. Nauczycielka wspólnie z dziećmi sprawdza, co znajduje się w worku. Okazuje się, że jest to wąż (lina). Nauczycielka, wyjmując go z worka, syczy naśladuje odgłos węża, a następnie podaje któremuś z dzieci, które sycząc, przekazuje gada kolejnemu koledze. W ten sposób wąż odbywa z dziećmi wędrówkę po całej sali. Na zakończenie wraca do swego worka. 5. Praca plastyczna. Dzieci dowolną techniką i za pomocą różnorodnych materiałów przedstawiają odegrane wcześniej scenki. SCENARIUSZ ZAJĘĆ DLA DZIECI 3-, 4-LETNICH Cele: przezwyciężanie szablonowego postrzegania i wykorzystania przedmiotów, przyzwyczajanie dzieci do współdziałania w sytuacjach zadaniowych. 6. Praca plastyczna pt. Wąż. Dzieci otrzymują cienką elastyczną podkolanówkę. Wypełniają ją watą, a nauczycielka zawiązuje na końcu supełek. Następnie według własnego pomysłu dzieci ozdabiają swego węża kawałkami kolorowego papieru lub folii samoprzylepnej. Marta Aksman, Mariola Futoma, Marzena Krupa, Elżbieta Lipińska, nauczycielki przedszkola, członkinie sekcji kre a ty? wni przy Oddziale Warszawskim PSPiA KLANZA. Pomoce: 1 Dżungla, autor i kompozytor piosenki nieznani. moj@klanza.org.pl strona 27 strona 27

28 Witam serdecznie i śpieszę potwierdzić, że na naszej działce wiosna jest już w pełnym rozkwicie i niebawem zawita do nas lato, a wraz z nim wakacje. Jakże oczekiwane przez wszystkich. Wraz z wakacjami rozpoczną się wyjazdy na kolonie, obozy, wczasy... Będziemy spędzać czas w rodzinnym gronie, w różnych grupach. Poniższa propozycja jest pomysłem na ciekawe spędzenie czasu w różnych grupach wiekowych, podczas różnych form wakacyjnego odpoczynku. Otóż w czasie pogodnego wieczoru lub dżdżystego popołudnia możemy zaproponować grupie wspólne poszukanie uśmiechu, który został skradziony, a było to tak... Zapraszamy do lektury. E.G. W tej chwili przy uroczystych fanfarach wchodzi Król z Królową, orszakiem i... Wróżka. Narrator (zapowiada): Król dziś wygłasza do świata orędzie. Król: Szukajcie uśmiechu, szukajcie go wszędzie. A kto go odnajdzie, niechaj do nas przybędzie Niechaj spieszy ku nam wszystkim na ratunek... By dać każdej buzi piękny podarunek By się wszystkie buzie już od dzisiaj śmiały, By był uśmiechnięty świat dziecięcy cały Ale póki co, cierpliwie czekajmy I gości z uśmiechem z wszystkich stron witajmy. PODRÓŻ PO UŚMIECH BAJKA DO WSPÓLNEGO ODGRYWANIA (Wszyscy uczestnicy zabawy siedzą w półokręgu, u zwieńczenia którego stoi tron, środek półokręgu to wielka scena, na której pojawia się narrator). Narrator: Chcę dziś mówić o uśmiechu, Ale sprawa jest dość smutna, Bo z daleka wieść nam niesie, Że ten uśmiech ktoś nam ukradł. Kraina ta kiedyś z uśmiechu słynęła I było to jasne jak słońce. Ludzie się śmiali (ci duzi i mali) I wszystkie rośliny na łące. Zwierzęta codziennie, witając się uśmiechem, Mówiły sobie dzień dobry. Czuły się szczęśliwe, bawiły się razem, Bo krajem ich rządził Król Dobry. Na zamku u króla śmiech rozbrzmiewał wszędzie. Królowa się śmiała i małe książątka, Chowając się i psocąc po kątach. W tej trudnej sytuacji pragnie pomóc Wróżka, która wygłasza te oto słowa (towarzyszy im improwizacja taneczna przy muzyce): Wróżka: Drogi królu i królowo, Czar to mocny, czar nad czary, Lecz jest i na niego sposób, Mówiąc szczerze, nie do wiary, By zło mogło dziś zwyciężyć, By zło mogło zapanować, Kiedy tyle serc dziecięcych Chce się bawić i radować. I dlatego, drogi królu, Przyjmuj gości z krańca ziemi. Oni w darze uśmiech niosą. My będziemy śmiać się z nimi, Zbierać uśmiech do uśmiechu, Radość składać do radości, A gdy będzie go już dużo, Wnet też pryśnie czar ciemności. I nagle wszystko się zmieniło. Już uśmiechu nie ma na dziecięcych licach, Bo wczoraj tu była, przebrana... nieszczęście! Ta zła czarownica. Ona i jej diabły, złego pomocnicy. Gdy chodzi o smutek, może na nich liczyć. Wszystko, czego dotkną, zaraz to popsują I kolorem czarnym jak siecią zasnują. Ona zaś, przebiegła, podstępna, złośliwa, Nie wie, co to uśmiech, co znaczy szczęśliwa, I czarując, wszystko nitką złego przędzie. Najbardziej się cieszy, gdy jest smutno wszędzie. Czarownica i jej Pomocnicy (prosty strój przebranych uczestników powinien oddawać charakter postaci) przy dźwiękach muzyki improwizują w tańcu kradzież uśmiechu. Narrator: Kto powie, co zrobić? Kto zwróci nam uśmiech, by znów móc się bawić? moj@klanza.org.pl strona 28 strona 33

29 Dobre moce Wróżki sprawiają, że na dwór królewski przybywają przeróżni goście; towarzyszy im zawsze charaktery- Refren: A... Azja to dla dziecka jest fantazja. styczna muzyka i taniec. Wszyscy niosą w darze okruszyny A... Afryka słonie, małpy, węże boa. uśmiechu, które skrzętnie zbierane przez Króla z pomocą A... Australia już kangurek do nas woła. Wróżki i złożone w uśmiech pokonają zły czar. Na dwór A... Arktyka zimno mi, więc stąd umykam. królewski mogą przybyć: Indianie, piraci, Meksykanie, klauni, A... a... a... a potem samolotem Szeherezady, Samuraje, Japonki, Hiszpanki, Faraon, Kosmici, Zwiedzę jeszcze krain wiele, dzieci... Bohaterowie tej opowieści mogą być przeróżni; Wszystkim dzieciom rozdam uśmiech, wszystko zależy od Państwa, dostępnej muzyki, pomysłu na Żeby było im weselej. improwizację taneczną. Zbieranie okruszyn uśmiechu trwa dalej, aż nadchodzi nieuniknione zakończenie bajki, zapewne pozytywne i z morałem. Narrator: Chodźcie do nas wszyscy, z wszystkich krain Ziemi! Podróż zakończona, uśmiech jest już z nami! Jest to spektakl, w którym nie ma podziału na aktorów i widzów, bo wszyscy animowani przez prowadzącego mają do odegrania swoją rolę. Osoby biorące udział w zabawie mogą być jednocześnie aktorami i widzami. Sami mogą wcześniej z dostępnych materiałów wykonać stroje, sami przygotować tańce itd. Jest to impreza dla dużej grupy. Postaci może być wiele. My realizowaliśmy to przedsięwzięcie niejednokrotnie na warsztatach z grupą 30-osobową, z ok. 100-osobową grupą dzieci, na koloniach ze wszystkimi z ok. 250 osobami. Czas przygotowania może się wahać od kilku godzin do kilku dni. Może być też tak, że w oparciu o scenariusz przygotujemy widowisko muzyczno-taneczne, które później z jakiejś okazji zaprezentujemy. Na tym polega uniwersalność proponowanych działań. Życzymy Państwu kreatywności i dużo miłych wrażeń podczas realizacji tego przedsięwzięcia. Pozwolimy sobie jeszcze dopowiedzieć, że pełną wersję zabawy Podróż po uśmiech można znaleźć w treściach warsztatowych Bale i imprezy okolicznościowe w przedszkolu, szkole i... naszego autorstwa. Zamieszczone w artykule fragmenty tekstów wyszły spod pióra męskiej części naszego duetu. Myślimy też, że zasadne jest zamieszczenie słów i pliku muzycznego piosenki Podróż po uśmiech, która świetnie przekazuje morał zabawy. PODRÓŻ PO UŚMIECH słowa: Leszek Gęca muzyka: Jacek Szpunar 1. Mam dopiero kilka lat, Posłuchajcie co wam powiem. Jest przede mną cały świat, Takie myśli są w mej głowie. 2. Dużo krajów odwiedziłam. W każdym mam przyjaciół wielu. Wszystkim uśmiech zostawiłam, Dzisiaj jest im już weselej. Serca dzieci są gorące W Ameryce i w Japonii, Dla nich zawsze świeci słońce, Nawet w dalekiej Laponii. Droga mamo, drogi tato, Spójrz w moje błyszczące oczy, Przytul mocno mnie do siebie I uśmiechnij się uroczo. Pewnie i wy o tym wiecie, Najpiękniejszy jest na świecie, Nie zabawka, nie laleczka, Lecz szczęśliwy uśmiech dziecka. Refren: A... Azja to dla dziecka... Najpiękniejsze jest na świecie, (par lando) Wszyscy o tym pamiętajcie Uśmiechnięte każde dziecko... Więc... i wy się uśmiechajcie. Ewa Gęca, magister pedagogiki w zakresie nauczania początkowego, logopeda szkolny, nauczyciel dyplomowany, ekspert MEN, trener I stopnia PSPiA KLANZA; prowadzi kilka programów autorskich skierowanych do nauczycieli, jest współautorką trzech pozycji książkowych, współpracuje z Polonijnym Centrum Nauczycielskim w Lublinie, prowadząc zajęcia dla nauczycieli polonijnych dotyczące zabaw muzyczno- -ruchowych, organizacji różnego rodzaju uroczystości oraz metodyki nauczania j. polskiego uczniów w wieku 7 10 lat. Chociaż jestem jeszcze mała, Chcę odwiedzić inne kraje, Podróżować bym dziś chciała, Poznać inne obyczaje. Bawić się z innymi dziećmi Na wszystkich podwórkach świata, Tak jak w najpiękniejszych bajkach, Marzeniami w chmurach latać. Leszek Gęca, trener II stopnia PSPiA KLANZA, pedagog, socjoterapeuta, nauczyciel tańca, choreograf; współpracuje z Polonijnym Centrum Nauczycielskim w Lublinie, prowadząc zajęcia w kraju i za granicą z zakresu kultury i tradycji polskich, polskich tańców narodowych i regionalnych, kompozycji tańca; autor publikacji z zakresu tańca i zabaw muzyc z- no-ruchowych, autor muzyki, tekstów piosenek i zabaw. Najpiękniejszy jest na świecie, Pewnie wszyscy o tym wiecie, Nie zabawka, nie laleczka, Lecz szczęśliwy uśmiech dziecka. moj@klanza.org.pl strona 29 strona 33

30 PROSTE POMYSŁY NA ZABAWĘ TANECZNĄ Taniec istnieje od najdawniejszych czasów i jest wpisany w dzieje kultury i tradycji wszystkich narodów. Jest jednym ze sposobów przeżywania i uzewnętrzniania emocji, formą fizycznego i duchowego odreagowania. Ze względu na swe niepodważalne znaczenie taniec i formy muzyczno-ruchowe stanowią jedną z form proponowanych w ramach lekcji WF i zajęć pozalekcyjnych. Pracując od kilku lat w świetlicy szkolnej, próbuję nauczyć dzieci prostych układów, opierając się głównie na tańcach integracyjnych, proponowanych przez KLANZĘ. Nie zawsze jednak nauka tańca spotyka się z zainteresowaniem dzieci; szczególnie tańce ludowe wydają im się staroświeckie i nieciekawe. Trudniej jest także tą formą aktywności zainteresować chłopców niż dziewczynki. Zauważyłam jednak, że co najmniej dwa razy w roku wszystkie dzieci okazują zainteresowanie zabawą taneczną. Andrzejki czy bal karnawałowy to imprezy, które świętują nie tylko dorośli. Są one organizowane we wszystkich przedszkolach i szkołach dla dzieci w różnym wieku. Piękne stroje, udekorowane sale, gra muzyka, ale najmłodsi często nie wiedzą, co robić. Przedszkolaki i dzieci w młodszym wieku szkolnym nie potrafią i nie zawsze chcą tańczyć w parach. Co zrobić, aby szkolna zabawa nawiązywała do polskiej tradycji balów i zabaw, dawała dzieciom radość płynącą ze wspólnej zabawy i integrowała grupę? Jednym z rozwiązań jest zatrudnienie wodzireja, który poprowadzi zabawę. Gdy jednak nie ma takiej osoby, dzieciom pozostaje wychowawczyni, która poprowadzi wężyk lub zrobi z nimi kółeczko. Oto kilka innych pomysłów do wykorzystania na zabawie tanecznej. Powitanie w tańcu Gdy gra muzyka, dzieci poruszają się po sali. W przerwie w muzyce wykonują polecenie prowadzącego, np.: Uściśnij jak najwięcej dłoni. Przywitaj się przez pocieranie łokciami. Taniec w kółeczku Dzieci tworzą małe kółeczko, osoba w środku pokazuje jak tańczyć (może być to dziecko, które spełnia kryterium podane przez prowadzącego, np. lubi szpinak). Staramy się, by wszystkie dzieci mogły zaproponować swój sposób tańczenia. Taniec w parze Dzieci tworzą pary i tańczą, naśladując siebie nawzajem. Na znak prowadzącego następuje zmiana osoby w parze, która pokazuje jak tańczyć. Loteria taneczna W przerwie w muzyce wskazane przez prowadzącego dziecko losuje karteczkę z poleceniem, czyta je głośno, a wszystkie dzieci je wykonują. Przykładowe polecenia: Tańczymy jak ptaki. Tańczymy, trzymając się za ucho. Tańczymy w parach na jednej nodze. Tańczą części ciała Gra muzyka taneczna, dzieci tańczą tą częścią ciała, którą wskaże prowadzący, np. tylko rękami, tylko nogami, brzuchem. Przerwa w muzyce Gra muzyka, wszyscy tańczą. Gdy muzyka zostaje wyłączona, dzieci stają nieruchomo. Spokojny taniec Dzieci tworzą pary i w takt muzyki poruszają się osiem kroków w prawo, osiem kroków w lewo, następnie odwracają się do siebie plecami i delikatnie kołyszą. Po chwili szukają nowego partnera i z nim zaczynają taniec od nowa. Muzyczna gimnastyka Dzieci poruszają się gęsiego po kole w takt muzyki, wykonując polecenia prowadzącego, np.: ręce na zmianę do góry, robimy młynek rękami przed sobą, nad głową, robimy rękami fale przed sobą, raz z prawej, raz z lewej strony, klaszczemy z tyłu, z przodu, nad głową itd. Stań obok osoby... Gdy gra muzyka, dzieci poruszają się po sali. W przerwie w muzyce stają koło osoby wskazanej przez prowadzącego, np.: Stań obok osoby, która ma długie włosy. Stań obok osoby, która ma na sobie coś w kolorze żółtym. Kostka Prowadzący w przerwie w muzyce pokazuje jedną ze ścianek dużej kostki do gry. Dzieci tworzą grupy składające się z tylu osób, ile kropek wskazuje kostka. Prowadzący daje zadanie do wykonania, np.: osoba stojąca w środku ma dziś urodziny, złóż jej życzenia. osoba stojąca w środku to zepsuty samochód, trzeba go ze pchnąć do garażu. Roboty i gumoludki Salę dzielimy na dwie części, w jednej mieszkają gumoludki, w drugiej roboty. Dzieci, tańcząc, przechodzą z jednej części sali do drugiej i w zależności od tego, gdzie się znajdują poruszają się sztywno (w krainie robotów) lub jak ludzie z gumy (w krainie gumoludków). Szybko wolno Dzieci tworzą wężyki. Gdy muzyka jest szybka, wężyki poruszają się w dowolnym kierunku. Gdy muzyka jest wolna, wężyk zatrzymuje się, a dzieci, trzymając się za ręce, kołyszą się. Gdy muzyka zmieni się na szybką, dzieci znowu biegną. Taniec nóg Dzieci stoją w kręgu zwrócone twarzą do środka koła i trzymają się za ręce. Prowadzący mówi, jak poruszamy nogami: wysuwamy prawą nogę do przodu, wysuwamy lewą nogę do przodu, wymachujemy nogami na zmianę, tupiemy prawą nogą pięć razy. Gdy w piosence jest refren, kółeczko porusza się w prawą stronę. Anna Wasilak, mgr pedagogiki, trenerka II stopnia PSPiA KLANZA, wychowawczyni świetlicy w szkole podstawowej; prowadzi warsztaty autorskie i zajęcia skierowane do nauczycieli i studentów, dotyczące sposobów organizacji czasu wolnego i pracy z grupą, współautorka i autorka publikacji metodycznych. moj@klanza.org.pl strona 30 strona 33

31 Minął nam rok na przygotowaniach do naszej niecodziennej wyprawy; pierwsze kroki w drodze mamy już za sobą. Bogatsi mam nadzieję o nowe doświadczenia, zdobądźmy kolejne przestrzenie. Dzisiaj proponuję drugie spojrzenie na rzeczywistość osób z niepełnosprawnością wzrokową. A.B. PRZYSTANEK VI SŁOWNIK WYRAZÓW OBCYCH, CZYLI TAKICH, KTÓRE OKREŚLAJĄ ZJAWISKA CHARAKTERY- STYCZNE DLA OSÓB NIEWIDOMYCH Blindyzmy. Tą nazwą określa się typowe dla niewidomych zachowania, polegające na wykonywaniu pewnych niepotrzebnych ruchów/czynności (kołysanie się, kląskanie językiem, trzaskanie palcami, pocieranie gałki ocznej, pohukiwanie) lub niewykonywaniu ich wtedy, gdy wystąpić powinny. Te anomalie w sferze motorycznej pojawiają się u osób niewidomych od urodzenia lub ociemniałych we wczesnym dzieciństwie; często są nieuświadomione. Zofia Sękowska wyjaśniała przyczynę zjawiska hipokinezją dziecko niewidome ma ograniczoną aktywność fizyczną, w związku z tym wykonuje wymienione ruchy, czynności, często pozbawione celu, aby odreagować, spożytkować nagromadzoną energię. M. Valet-Bellot 2 twierdzi natomiast, że blindyzmy są pewną formą zabawy niewidomego dziecka pozostawione samemu sobie, wykonuje ono wymienione ruchy w ramach zabawy. Aby nie dopuścić do powstania blindyzmów, zaleca się ćwiczenia usprawniające, które by przyniosły skutek należy rozpocząć przed uko ń- czeniem przez dziecko pierwszego roku życia. Zofia Sękowska dzieli blindyzmy na cztery grupy: 1) ruchy lub zespoły ruchów w danej sytuacji nieuzasadnione, niepotrzebne, np. kołysanie się w tył i w przód, w lewo lub prawo, potrząsanie głową, kręcenie się w kółko, 2) brak ruchów czy zespołów potrzebnych w danej sytuacji, a więc przyjmowanie postawy lub zachowanie odbiegające od przyjętych form lub obyczajów, np. brak rytmicznego kołysania przedramion towarzyszącego zwykle chodzeniu, chód na sztywnych nogach, brak gestykulacji, mimiki przy mówieniu, 3) odruchy obronne zmierzające do spostrzegania przeszkody i jej ominięcia, jak: podnoszenie nóg celem zbadania nierówności terenu stopą, odchylanie tułowia w tył, aby ochronić twarz, wyciąganie przed siebie rąk, 4) miny i pozy, które są reakcją na cierpienie i wyrażają się w mrużeniu oczy, przecieraniu ich, odwracaniu od światła lub opuszczaniu głowy 3. Pies przewodnik czworonożny towarzysz osoby niewidomej. Wciąż jeszcze nie najczęściej spotykany na polskich ulicach, nazywany cenną pomocą rehabilitacyjną, umożliwia swojemu panu aktywniejszy tryb życia szybsze i sprawniejsze poruszanie się niż przy pomocy białej laski, w znaczącym stopniu wpływa na jego kondycję psychiczną. Jak piszą fachowcy, może przyczynić się do poprawy wizerunku własnej osoby, ułatwić kontakty z innymi ludźmi 4. Nie każdy pies może zostać przewodnikiem. Musi spełniać pewne warunki, zarówno pod względem cech fizycznych (powinien być odpowiednio duży), jak i psychicznych; wymienia się katalog następujących cech czworonogów: spokojne, opanowane, o małej pobudliwości płciowej, przyjazne dla ludzi, ale jednocześnie nieufne wobec obcych, chętnie uczące się 5. Zanim pies i pan(i) zaczną współpracować, muszą przejść specjalne szkolenia. Osoba niewidoma zobowiązana jest do odbycia dwutygodniowego, zakończonego egzaminem psa, kursu zżywania się z psem i nauki posługiwania się nim. W trakcie szkoleń psy uczone są karności, bezpiecznego prowadzenia osoby niewidomej w różnych warunkach oraz reagowania na określone komendy, np. naprzód, szukaj przejścia, prowadź prosto. Opanowują również szereg umiejętności dnia codziennego, m.in. zatrzymywania się przed krawężnikiem lub innymi przeszkodami, wsiadania i wysiadania z autobusu, wchodzenia po schodach. Zdarza się, że przewodnikami zostają własne psy osób niewidomych. Jest to możliwe po sprawdzeniu ich predyspozycji do pełnienia tej funkcji przez ośrodek szkolący oraz przeszkoleniu (odbywającym się na wyżej wymienionych zasadach). W myśl regulaminu, obowiązującego w Polskim Związku Niewidomych, pies przewodnik może być przyznany osobie, która: jest całkowicie niewidoma, ukończyła 16 lat, jest sprawna fizycznie, ma dobrą orientację przestrzenną i potrafi samodzielnie przemieszczać się przy pomocy białej laski, jest zrównoważona psychicznie, nie nadużywa alkoholu i nie używa narkotyków, lubi zwierzęta, ma odpowiednie warunki mieszkaniowe i finansowe, by zapewnić psu należytą opiekę 6. Często pojawia się pytanie, czy można karmić, pogłaskać napotkanego psa przewodnika. Odpowiedź jest kategoryczna: NIE! Pod żadnym pozorem nie wolno rozpraszać psa. PIES JEST W PRACY! Schemat formy. Poznawanie świata przy pomocy dotyku, choć wymaga koncentracji i skupienia uwagi, często przebiega w sposób skrótowy i schematyczny spośród wielu elementów poszczególnych zjawisk wybieramy te niezbędne. Niewidomy poznaje najpierw całość, strukturę danego przedmiotu, potem szczegóły. Pomocne przy tym są dwa rodzaje schematów: ogólny (jest szkicem przedmiotu, porównuje się go do schematów wzrokowych u widzących) spośród wszystkich cech bierze się pod uwagę te elementy, które są niezbędne do poznania, przede wszystkim kształt, i schemat formy, występujący tylko u niewidomych, którzy czasem zadowalają się percepcją tylko części przedmiotu i przenoszą jego cechy na całość; określane jest to mianem zjawiska stereognozy. Dzieje się tak wtedy, gdy przedmiot nie jest dostępny percepcji (np. z powodu zbyt małych lub zbyt dużych rozmiarów) lub percepcja całości nie jest konieczna gdy mamy do czynienia z przedmiotami symetrycznymi (zapoznanie z jednym kołem w samochodzie czy jedną półką w szafie daje wyobrażenie o pozostałych, które są takie same). Por. Z. Sękowska, Pedagogika specjalna, PWN, Warszawa 1982, s Za: T. Majewski, Psychologia niewidomych i niedowidzących, PWN, Warszawa 1983, s Por. Z. Sękowska, op. cit., s pl; zakładka: Pies przewodnik osoby niewidomej, informacje ogólne. 5 Tamże. 6 Tamże. moj@klanza.org.pl strona 31 strona 3 strona 36

32 Warto przy okazji wspomnieć, że w związku z poznawaniem rzeczywistości za pomocą dotyku przez osoby niewidome, dokonano następującego podziału funkcji rąk: prawa ręka pełni funkcje wykonawcze, lewa kontroluje wykonanie czynności. Osoby niewidome uczymy ruchów metodą kinestetycznosłowną wykonujemy sekwencję ruchów ręką niewidomego, dodając do niej komentarz słowny. Wyobrażenia surogatowe (zastępcze). Zgodnie z definicją, sformułowaną przez Marię Grzegorzewską, są to pewne substytuty psychiczne tych treści poglądowych, które ludziom niewidzącym, w zupełności lub częściowo, są niedostępne, a odgrywają ważną rolę w kształtowaniu się ich wyobrażeń i pojęć 7. Chociaż osoba niewidoma posługuje się jak już poprzednio wspomniałam ję zykiem osób widzących i nieobce są jej takie wyrażenia, jak do widzenia czy zobaczymy, musimy pamiętać o tym, że pewne treści są jej niedostępne (elementy bardzo małe, widoczne za pomocą, na przykład, mikroskopu, stosunki przestrzenne, zjawiska możliwe do poznania jedynie wzrokiem tęcza, chmury). W związku z tym u osób niewidomych od urodzenia, w wyniku przystosowywania się do świata osób widzących powstają na zasadzie analogii wyobrażenia zastępcze o charakterze wyobrażeń wytwórczych 8. Wyobrażenia te dzieli się na: 1) korelaty barwy i jasności powstają na tle bodźców nieadekwatnych, głównie słuchowych, np. kojarzenie barwy z barwą dźwięków (barwa żółta kojarzy się niewidomemu z barwą dźwięków wydawanych przez klarnet); 2) te stosunki dotykowe, które są niedostępne niewidomemu (za duże lub za małe) lub w ogóle nie nadają się do dotykowego ujęcia (ludzka twarz, mechanizm zegarka, przedmioty ostre, delikatne, horyzont itp.): a) powstałe na tle bodźców adekwatnych (dotykowych), np. wyobrażenie sobie wielkości całej osoby na podstawie kształtu ręki (dorosły człowiek, dziecko, szczupła kobieta), wielkości budynku na podstawie wielkości drzwi itp., b) powstałe na tle bodźców nieadekwatnych (gł. słuchowych), np. wyobrażenie sobie człowieka na podstawie barwy jego głosu. Bardzo często osoba niewidoma kojarzy dany przedmiot z c e- chą akustyczną; dzięki skojarzeniom intermodalnym powstają układy strukturalne na dźwięk, na przykład, klaksonu pojawia się wyobrażenie całego samochodu. Zmysł przeszkód (szósty zmysł, wrażenie przeszkody, dotyk na odległość, telestezja, percepcja twarzą, zmysł X). Zjawisko to występuje niemal u wszystkich osób niewidomych. Polega ono na tym, że niewidomy, zbliżając się do przeszkody (która nie jest źródłem dźwięku), wyczuwa ją bez bezpośredniego z nią kontaktu. To odczucie opisywane jest w literaturze przedmiotu jako rodzaj muśnięcia lub delikatnego ucisku czy też mrowienia w górnej części twarzy. Istota zjawiska nie jest znana. Pojawiało się wiele teorii próbujących je wyjaśnić. M. Grzegorzewska twierdziła, że zmysł przeszkód jest mechanizmem ko mpensującym brak wzroku, nabytym przez osoby niewidome w trakcie życia. Zgodnie z jej teorią, wprowadzone w ruch cząsteczki powietrza odbijają się od przeszkody i gdy trafią na wrażliwą na bodźce okolicę skroni, gałek ocznych, odczuwane są jako wspomniane muśnięcie. Oprócz tego niewidomy odbiera wrażenie zimna, ponieważ skóra o d- daje część swojego ciepła chłodniejszej warstwie powietrza, z którą się zetknęła 9. M aria Grzegorzewska uważała, że na całość zjawiska zmysłu przeszkód składają się, oprócz wspomnianego mrowienia (nazwała je członem czuciowym, sensorycznym), następujące człony: człon intelektualny niewidomy rozumie potencjalne niebezpieczeństwo wynikające ze zderzenia się z przeszkodą, człon emocjonalny pojawia się lęk przed zderzeniem i bólem z niego wynikającym, człon behawioralny jest to odpowiednia reakcja, której celem jest ominięcie przeszkody (zwolnienie kroku, zatrzymanie się czy zmiana kierunku marszu). Elementy te rozwijają się niezależnie od siebie, dopiero w późniejszym okresie następuje ich integracja, tworząc c a- łość charakterystycznego dla niewidomych zjawiska. Nie pojawia się ono spontanicznie i automatycznie 0. Podkreśla się, że niewidomy nie rozróżnia rodzaju przeszkody, jedynie o d- czuwa jej zbliżanie się. Możliwe jest wyczucie przeszkód większych rozmiarów, takich jak budynki, drzewa, słupy telefoniczne itp. Oto jak omawiane zjawisko opisuje niewidoma Magdalena na jednym z forów internetowych: Ja mam zmysł przeszkód, dzięki czemu po prostu czuję przeszkody. Ściany, mury i tak dalej. Dla mnie ściana jest czymś bardzo konkretnym i możliwym do wyczucia. Wysoką ścianę mogę wyczuć z daleka z daleka, czyli z dwóch, trzech metrów. Zbliżając się do niej, wyczuwam taki nacisk na twarzy. Ten nacisk jest inny, kiedy przeszkodą jest płot, inny, jak jest to żywopłot, a jeszcze co innego czuję, jak stoi przede mną mur. Jest wtedy jakby inna gęstość tego wrażenia 1. Gdybyście Państwo mieli ochotę zgłębić wiedzę na temat któregoś z wymienionych zjawisk, proponuję następującą literaturę (na jej podstawie, oprócz cytowanych w tekście źródeł, powstało niniejsze opracowanie): 1. Uczeń niewidomy i słabowidzący w ogólnodostępnej szkole średniej, pod red. S. Jakubowskiego, MENiS, Warszawa T. M ajewski, Psychologia dzieci i młodzieży niewidomej i słabo widzącej, Polski Związek Niewidomych, Warszawa Z. Sękowska, Tyflopedagogika, WSiP, Warszawa Z. Sękowska, Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Wydawnictwo APS, Warszawa I na zakończenie, żeby w ciągu wakacji nie zapomnieć: łamigłówka krótkie repetytorium z brajla: Anna Bieganowska, pedagog specjalny, asystent w Zakładzie Pedeutologii i Edukacji Zdrowotnej Wydziału Pedagogiki i Psychologii UMCS, wolontariusz. 7 Za: Z. Sękowska, Pedagogika specjalna, PWN, Warszawa 1982, s Konsekwencje wynikające z braku wzroku, pl /index.php?option=com_cont ent&task=view&id=6& Itemid=20. 9 R. Fura, Wpływ wady wzroku na fizyczny rozwój dziecka, 0 Por. T. Majewski, Słownik tyflologiczny zmysł przeszkód, Biuletyn Informacyjny»Trakt«. Miesięcznik Fundacji Polskich Niewidomych i Słabo Widzących»Trakt«, Rok II Nr 9(16)/06; 06_09.pdf. 1 moj@klanza.org.pl strona 32 strona 38

33 Prezentujemy Państwu już trzeci artykuł, poświęcony pracy z dzieckiem z Zespołem Aspergera. Tym razem autorka omawia strategie wspierania ucznia w zakresie najbardziej charakterystycznych dla tego zespołu specyficznych zaburzeń komunikacyjnych. Celem artykułu jest wyposażenie Czytelnika w praktyczne wskazówki, jak pomóc dziecku lepiej komunikować się z otoczeniem. E.K-N. UCZEŃ Z ZESPOŁEM ASPERGERA W SZKOLE MASOWEJ JAKO WYZWANIE PEDAGOGICZNE Część III. Strategie wspierania ucznia w zakresie zaburzeń komunikacyjnych Czy niektóre dzieci mogą zachowywać się niegrzecznie, wręcz arogancko, nawet zdawałoby się na najciekawszych lekcjach? Tak, mogą. Czy mogą nie rozumieć poleceń wyraźnie kierowanych do całej klasy? Tak, mogą. Czy mogą nie rozumieć treści lektur szkolnych, wierszy czy opowiadań, nie koncentrować się na szczegółach, nie zachwycać się pięknymi, barwnymi opisami przyrody lub nie śledzić z zapartym tchem wątku miłosnego? Tak, mogą. W takim razie nasuwa się tylko jedna myśl z całą pewnością dzieci takie mają iloraz inteligencji niższy niż przeciętny, są źle wychowane lub nie potrafią przestrzegać norm panujących w szkole. Albo też nauczyciel pracujący z nimi nie potrafi prowadzić lekcji w wystarczająco interesujący sposób. Otóż odpowiedź brzmi: nie! Dzieci tak reagujące mają pewne specyficzne zaburzenia rozwoju komunikacji, a są to dzieci ze zdiagnozowanym Zespołem Aspergera. Kiedy mowa jest o Zespole Aspergera to już w samej charakterystyce tego zespołu jest wzmianka o kryterium specyficzne zaburzenia komunikacyjne. Owe zaburzenia to oprócz trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych i sztywnych, stereotypowych zachowań jeden z osiowych objawów. Najogólniej rzecz biorąc, kryterium to oznacza: brak opóźnienia w rozwoju mowy, a nawet można rzec wyjątkowo dobry jej rozwój, przy jednoczesnej nieumiejętności komunikowania się w sposób niewerbalny, czyli językiem ciała, tonem głosu i gestem; często wydaje się, że dziecko mówi w kierunku, a nie do słuchającego, co wywołuje sporą irytację; widoczne ograniczenia w zakresie zdolności do inicjowania lub podtrzymywania rozmowy, monotonny, mentorski sposób mówienia (nie występuje typowa melodyka wypowiedzi); dosłowne, literalne rozumienie i używanie języka, upośledzona zdolność rozumienia ironii i innych elementów podtekstu, obecnych w komunikacji, bardzo bogate niekiedy słownictwo, nieidące w parze ze zrozu mieniem wypowiedzi, często czytanie bez zrozumienia treści. Dzieci z Zespołem Aspergera nie charakteryzują się istotnymi opóźnieniami w rozwoju mowy czynnej, tak jak to ma miejsce u dzieci z tego samego spektrum, czyli dzieci z autyzmem. Spotykamy u nich niewielkie jedynie, bo zazwyczaj zupełnie typowe zaburzenia mowy, takie jak seplenienie, reranie, jąkanie się, rzadziej echolalie. Bardzo charakterystyczne dla Zespołu Aspergera są natomiast owe specyficzne zaburzenia komunikacyjne i to one mogą stać się przyczyną licznych trudności ucznia, frustracji i nieporozumień w ko n- taktach z otoczeniem. Specyficzne zaburzenia komunikacyjne mogą manifestować się następującymi zachowaniami: 1) Nadmierny perfekcjonizm wypowiedzi. Uczeń z ZA posługuje się językiem literackim, dobiera, wręcz cedzi słowa, używa kwiecistego języka nawet w zwykłej rozmowie z ko legą na szkolnym korytarzu. Sprawia wrażenie osoby przemądrzałej, ponieważ buduje zdania, dokładnie dobierając słowa, lub używa takich słów, których znaczenia sam nie rozumie. M oże być również tak, że wypowiada się sloganami, charakterystycznymi sformułowaniami zaczerpniętymi z ulubionego filmu bądź kreskówki. I tu pr zy okazji mogą pojawiać się właśnie echolalia (bezpośrednie lub odroczone), czyli powtarzające się słowo lub ciąg słów, zdanie bądź zdania. Takie dziecko nie zwraca się do kolegi po imieniu, nie użyje szkolnego pseudonimu użyje pełnego imienia i nazwiska danej osoby. Często nie zdaje sobie sprawy z tego, że jeżeli po raz kolejny widzi w danym dniu swojego kolegę, to nie musi znowu mówić mu cześć. Dziecko z Zespołem Aspergera często może również używać słów wymyślonych przez siebie (neologizmów). Jego zdaniem owe neologizmy lepiej charakteryzują daną czynność czy dany przedmiot. Może też posługiwać się językiem mówionym, ale nie w celu porozumiewania się, dogadania z drugą osobą, tylko w celu przemawiania, pewnego rodzaju słowotoku. 2) Zaburzenia prozodii. Prozodia to ta cecha mowy, która umożliwia nadawanie wypowiedzi barwy i tonu. Dziecko z Zespołem Aspergera może mówić w związku z tym dość monotonnie, mowa może być pozbawiona kontroli, nadmiernie przyspieszona bądź zwo l- niona, nieakcentująca końca zdania czy zdania pytającego. Wypowiedzi mogą być arytmiczne, przerywane, z nieprawidłową intonacją. Często wydaje się, że uczeń taki mówi bez żadnych emocji, oschle, przedstawia li tylko suche fakty, często na jednym wdechu. moj@klanza.org.pl strona 33 strona 3 strona 36

34 3) Zaburzenia kompetencji dialogowych. Dziecko nie rozumie sygnałów płynących z mowy pozawerbalnej. Nie odczytuje mimiki twarzy i gestów ciała ro zmówcy. Może zasypywać nowo poznaną osobę wieloma pytaniami lub co ciekawsze może bez końca opowiadać o swoich potrzebach, pasjach, zainteresowaniach nawet wtedy, gdy rozmówca próbuje zmienić temat (choć spotykamy w tej grupie także osoby mało mówne, zamknięte w sobie, z bladą mimiką twarzy, które spontanicznie nie rozpoczną konwe r- sacji, będą jedynie półsłówkami odpowiadać na pytania). Dziecka z Zespołem Aspergera, co gorsza, może nie interesować również to, czy jego rozmówca chce słuchać długich wywodów na przykład o dinozaurach, mapach, planetach, historii i rozkładach jazdy ko munikacji miejskiej. Szkopuł w tym również, że dziecko takie nie lubi słuchać. Podczas rozmowy, nawet gdy słucha, może siedzieć tyłem do ro z- mówcy lub w międzyczasie wykonywać jakieś inne czynności. Jest w związku z tym często odbierane jako ignorant, który słucha tylko wtedy, gdy sam mówi, ale w rzeczywistości tak nie jest. Podczas zwierzania się dziecku z Zespołem Aspergera nie można raczej liczyć na wsparcie czy radę, ponieważ empatia jest dla niego niezrozumiała. Może być w związku z tym odbierane jako egoistyczne, narcystyczne, wpatrzone w siebie. 4) Nadmiernie konkretne rozumienie języka. Dziecko z Zespołem Aspergera zapytane na przykład: Czy masz długopis? (z intencją: czy pożyczysz go), odpowiada: Tak, mam, i wykonuje inne czynności, nie pożyczając długopisu. Nie zdaje sobie sprawy z tego, że proszący kolega czeka na długopis. Dzieje się tak, ponieważ do dziecka z Zespołem Aspergera należy mówić konkretnie, dokładnie prec y- zując intencje. Żeby takie dziecko pożyczyło owy długopis, zdanie powinno brzmieć: Pożycz, proszę, mi długopis. Podobnie słysząc od kogoś: Zaraz pęknie mi głowa, odbierze informację dosłownie i stwierdzi, że osobie tej należy bezzwłocznie pomóc, podać leki przeciwbólowe lub zadzwonić po lekarza, żeby głowa nie rozsypała się na części. Należy również pamiętać, że dziecko z ZA nie rozumie słów o podwójnym znaczeniu, nie śmieszą go zazwyczaj kawały, nie rozumie ironii, trudno mu interpretować przysłowia czy powiedzenia. mie w jego notesie, położonym na ławce. Wtedy uczeń będzie efektywniej pracował, przyswajał poznaną wiedzę. Jest to tak zwana forma ułatwionej komunikacji, polegająca właśnie na wypisywaniu krótkic h poleceń do wykonania w danym dniu. A jeżeli dziecko nie potrafi jeszcze czytać, to wprowadza się tak zwane piktogramy, czyli kolorowe ilustracje przedstawiające czynności do wykonania w danym dniu. Dzięki tej metodzie dziecko uczy się porządkować świat. 3) Nie powinno się zwracać nadmiernej uwagi na ton lub melodię głosu dziecka. Peszenie go na forum klasy może tylko pogorszyć sytuację. W tej kwestii mo że pomóc jedynie specjalista zajmujący się wymową, czyli logopeda bądź neurologopeda. 4) Może zdarzyć się, że dziecko niechcący zrani lub obrazi nauczyciela niefortunnym sformułowaniem należy wiedzieć, że dziecko ze zdiagnozowanym Zespołem Aspergera często mówi dokładnie to, co myśli, nie dobierając specjalnych słów. Po powrocie z wakacji może śmiało powiedzieć do swojej wychowawczyni: Ale pani przytyła!, zamiast taktownie: Ładnie pani wygląda. Nie należy wtedy krzyczeć na dziecko, ale wyjaśnić znaczenie słów i to, jaką dane słowo spowodowało reakcję emocjonalną u nauczyciela. 5) Nie można zakładać, że jeżeli uczeń zapatrzony jest w obraz na ścianie czy uchylone okno lub siedzi bokiem do nauczyciela, to znaczy, że nie słucha, nie uczestniczy w lekcji. Czasem dziecku z ZA łatwiej jest odbierać informacje bez angażowania wzroku. W ogóle kontakt wzrokowy z takim dzieckiem jest bardzo często ograniczony. Hałasy dobiegające z korytarza szkolnego czy z ulicy tak samo są w stanie rozproszyć koncentrację dziecka z Zespołem Aspergera. Dlatego, jeżeli nauczyciel kieruje informację do takiego dziecka, musi być pewien, że za ścianą nie odbywają się na przykład zajęcia z wychowania fizycznego. 6) Należy co jakiś czas organizować zajęcia, na których będzie mo żna wyjaśnić znaczenie niektórych słów, przysłów, powiedzeń czy metafor. To z całą pewnością ułatwi pracę dziecku z Zespołem Aspergera. PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI STRA- TEGIE WSPIERANIA UCZNIA Z ZESPOŁEM ASPERGERA 1) Należy pamiętać o przekazywaniu komunikatów w sposób jednoznaczny, krótki, sugestywny, zwięzły. Komunikaty trzeba kierować indywidualnie do konkretnego dziecka, z dopytanie m się, czy in formacja została należycie zrozumiana. Jeżeli istnieje potrzeba użycia na przykład wyrazu blisko znacznego czy przenośni, należy się upewnić, że dziecko zrozumiało. Należy również robić przerwy między wypowiadanymi zdaniami, tak by dać dziecku możliwość ich przetworzenia i zrozumienia. Nie można naraz dawać zbyt wielu informacji. 2) Zawsze trzeba dopytywać, czy uczeń zrozumiał polecenie, i prosić, aby wyjaśnił je swoimi słowami. Należy też wydawać dziecku po jednym poleceniu, wówczas jest pewność, że je wykona. Jeżeli uczeń z Zespołem Aspergera lepiej i szybciej przyswaja polecenia w formie pisemnej, to należy dyskretnie zapisywać je w dużym skrócie, ale w jasnej fo r- 7) Należy umożliwiać dziecku realizowanie pasji i czasami, najlepiej w przerwie międzylekcyjnej, pozwolić mu na opowieść o jego zainteresowaniach. Ale dziecko musi wiedzieć, kiedy może to robić, bo jego pasja to temat rzeka, który mógłby kontynuować przez długie godziny. Można pasję wykorzystać do nauki, na przykład liczenia, bo o ile milsza jest nauka liczenia ulubionych dinozaurów niż nudnych patyczków czy na liczydłach. Z własnego doświadczenia wiem, że dla dziecka z Zespołem Aspergera nie trzeba wprowadzać alternatywnych sposobów komunikacyjnych, gdyż dzieci te w lepszy czy gorszy sposób, bardziej lub mniej czytelny są w stanie ko munikować się ze światem. Należy im jedynie tę ko munikację ułatwić poprzez tłumaczenie różnych zjawisk i sytuacji społecznych. Ewentualnie można ułatwiać im życie poprzez wprowadzanie na przykład wspomnianych już piktogramów. Przykład takich piktogramów prezentuję poniżej: moj@klanza.org.pl strona 34 strona 3 strona 36

35 Twój głos jest głównym dźwiękiem i nie konkurujesz z hałasami w tle. Robisz przerwy między zdaniami, tak by dać czas na ich przetworzenie. Nie dajesz zbyt wielu informacji na raz tylko jedno polecenie. Unikasz sarkazmu lub aluzji. Wyjaśniasz metafory i inne figuratywne elementy mowy. Dajesz jednoznaczne polecenia. Mówisz tylko: Czy chcesz lub Czy możesz, jeżeli rzeczywiście jest jakiś wybór. Źródło: Piktogramy to nic innego, jak system znaków obrazkowych, służących do rozwijania ko munikacji dla osób niepełnosprawnych umysłowo i fizycznie oraz dla osób z poważnymi problemami w zakresie rozumienia języka i posługiwania się mową dźwiękową. W szczególności dla młodszych dzieci z zespołem Aspergera ten alternatywny sposób komunikacji jest często wykorzystywany. Służy dzieciom między innymi do odnajdywania się w nowej rzeczywistości: wówczas przykleja się obrazki na drzwiach pomieszczeń, z których często dziecko będzie korzystać, np. w nowej szkole na drzwiach sal lekcyjnych, biblioteki, szatni. Ten sposób komunikacji służy również wyjaśnianiu porządku dnia, strukturyzacji miejsca, rzeczy jak wiadomo niezmiernie ważnej dla dziecka z rozpoznanym zespołem Aspergera. Niektóre dzieci z zespołem Aspergera potrzebują dokładnej instrukcji poszczególnych czynności dnia codziennego, aby podołać wszystkim obowiązko m. Dlatego też dla nich należy przygotowywać szczegółowo schemat postępowania, np. mycia zębów. Taka instrukcja powinna widnieć w ustalonym z dzieckiem miejscu w łazience. Joanna Stefaniak, magister pedagogiki (specjalizacja: diagnostyka i terapia pedagogiczna), pedagog specjalny (studia podyplomowe z zakresu oligofrenopedagogiki), choreoterapeutka i trenerka tańca (studia podyplomowe z zakresu kształcenia muzyczno-ruchowego); aktualnie przygotowuje się do zdobycia IV stopnia (trenerskiego) z zakresu metody Ruchu Rozwijającego W. Sherborne. Pracowała w szkole integracyjnej jako nauczyciel wspomagający i w przedszkolu jako pedagog terapeuta. Od ponad dwóch lat zatrudniona jest jako pedagog specjalny w poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie prowadzi terapie dla dzieci zdrowych i z dysfunkcjami, jest członkiem zespołu wydającego orzeczenia do kształcenia specjalnego dla dzieci z całościowymi zaburzeniami rozwoju, autyzmem i Zespołem Aspergera. INSTRUKCJA MYCIA ZĘBÓW 1. Podejdź do umywalki w łazience. 2. Odkręć kran z ciepłą wodą. 3. Nalej wody do kubeczka. 4. Weź do ręki swoją szczoteczkę. 5. Opłucz szczoteczkę. Zakręć kran. 6. Odkręć tubkę pasty do zębów i nałóż małą ilość pasty na szczoteczkę. 7. Myj zęby dokładnie przez 3 minuty, tak aby szczoteczką dotrzeć do każdego miejsca Twojej buzi. 8. Wypluj pastę, odkręć kran i przepłucz dokładnie zęby wodą z kubeczka. 9. Opłucz kubeczek i szczoteczkę. 10. Umyj dokładnie całą twarz. 11. Zakręć kran z wodą. 12. Użyj swojego ręcznika do wytarcia buzi i rąk. Czynność mycia zębów powtarzaj przynajmniej dwa razy dziennie rano i wieczorem. W ramach podsumowania niech pojawią się i wybrzmią słowa M. Wintera skierowane do nauczyciela: Upewnij się, że kiedy podajesz instrukcje: M. Winter, Zespół Aspergera, co nauczyciel wiedzieć powinien, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2006, s. 19. moj@klanza.org.pl strona 35 strona 3 strona 36