KIERUNKI INWESTOWANIA GÓRNICTWA METALI NA ŚWIECIE.

Transkrypt

1 Cezary Bachowski Jan Kudełko KIERUNKI INWESTOWANIA GÓRNICTWA METALI NA ŚWIECIE. Streszczenie: W artykule poddano analizie wydatki na eksplorację złóż metali nieżelaznych w latach Szukano związku pomiędzy notowaniami giełdowymi metali bazowych, złota i diamentów a wielkością budżetów eksploracyjnych. Przedstawiono kierunki inwestowania w ujęciu geograficznym z podziałem na państwa i regiony, górniczym z podziałem na rynki metaliczne i niemetaliczne, rynkowym z podziałem na wydatki ponoszone dla projektów w różnych fazach rozwoju ( grassroots, late stage, minesite ). Ocenie poddano wielkość nakładów na eksplorację, w relacji do osiąganych zysków w 2004 roku, 18 wiodących producentów miedzi na świecie. Poddano w wątpliwość sposób kwalifikowania wydatków na rozwój i na eksplorację przez korporacje górnicze. Zwrócono uwagę na niejednoznaczność prognoz analityków rynku co do okresu wystarczalności rozpoznanych zasobów i bogactw w istniejących kopalniach. Słowa kluczowe: Eksploracja złóż, metale bazowe, złoto, budżety eksploracyjne, rozwój, projekty górnicze typu grassroots, late stage, minesite WORLDWIDE DIRECTIONS OF INVESTMENT IN METAL MINING INDUSTRY Abstract: The analyze exploration costs of non ferrous metals between 1997 and 2005 is presented in the paper. It was aimed to find the connections between stock quotations of base metals, gold and diamonds and exploration budgets. The investment trends in regional approach with partition in countries and regions, and in mining approach with partition in metal and nonmetal markets, and in market approach with partition on costs born on project at different stages (grassroots, late stage, minesite) are presented. The amount of exploration costs was evaluated in comparison with 2004 profit of 18 leading world copper producers copper. The method of qualification the expenses for development and exploration by mining corporations was impeached. The ambiguity of forecast made by market analysts concerning the suffisability of resources and reserves in existing mines was pointed.

2 Key words: Exploration of deposits, base metals, gold, exploration budgets, development, mining projects of grassroots, late stage, minesite type. 1. Wstęp Analiza kierunków inwestowania przez duże firmy górnicze oraz związanych z tym wydatków nie jest przedsięwzięciem łatwym ze względu na utrudniony dostęp do wiarygodnych materiałów źródłowych. Najbardziej adekwatnym zasobem informacji, w tym przypadku, wydają się być raporty roczne oraz sprawozdania z działalności operacyjnej i inwestycyjnej firm górniczych, niestety często niedostępne lub adresowane tylko do określonej grupy odbiorców. Liczne publikacje w periodykach specjalistycznych, a także informacje podawane przez firmy doradcze i konsultingowe są często niekompletne a zawarte w nich informacje w sposób znaczący różnią się między sobą. Skłania to do korzystania ze specjalistycznych baz danych i opracowań, do których jednak dostęp możliwy jest jedynie po uiszczeniu wysokich opłat. Również i te dane spotykają się z licznymi zastrzeżeniami firm audytorskich wykonujących przekrojowe sprawozdania i raporty, w których podkreślają mankamenty i dużą dowolność interpretacji, przez firmy górnicze, danych źródłowych w zakresie standaryzacji przedstawianych informacji, metodyki obliczeń i sposobu udostępniania informacji na temat wielkości bogactw i zasobów, nazewnictwa, kwalifikacji kosztów itp. Przykładem może tu być interpretacja kwalifikowania środków przeznaczanych przez korporacje górnicze na eksplorację, w części przedsiębiorstw rozumianą jako wydatki na poszukiwania i rozpoznawanie złóż w innych jako wydatki na rozwój, w tym również na udostępnianie złóż w istniejących kopalniach. W jeszcze innych sprawozdaniach informacje te są w ogóle pomijane. Przeanalizowane, dostępne witryny internetowe firm górniczych, publikowane przez nie raporty roczne zawierają z reguły informacje ogólne, adresowane do obecnych i potencjalnych udziałowców, akcjonariuszy. Są to sprawozdania podsumowujące wyniki omawianego okresu, bez zagłębiania się w pomijane niekiedy świadomie szczegóły, mające na celu przedstawienie firmy w jak najlepszym świetle, co jest zrozumiałe i logiczne. W sposób jednoznaczny stwierdzono, że podstawowym, równoległym z prowadzeniem działalności operacyjnej sposobem na trwanie i rozwój firmy górniczej jest uzupełnianie bazy

3 zasobowej w miarę jej sczerpywania. Na podstawie dostępnych danych analizowano udział wydatków na odtwarzanie potencjału rudy metali w odniesieniu do wyników finansowych uzyskiwanych przez światowych liderów w branży. Przytoczono sumaryczne zestawienia nakładów ponoszonych przez wiodących producentów na projekty w fazach - realizowanej od podstaw ( grassroots), w stadium zaawansowanym, poprzedzającym opracowanie studium wykonalności i rozpoczęcie produkcji (late stage) oraz prace eksploracyjne w istniejących kopalniach (minesite), w miarę prowadzonej eksploatacji. Poszukiwania baz danych i informacji skłoniły autorów pracy do oparcia się w głównej mierze na raportach i materiałach opracowanych przez kanadyjską specjalistyczną firmę Metals Economics Group. W mniejszym stopniu posłużono się opracowaniem międzynarodowej instytucji konsultingowej Price Waterhouse Coopers, gdyż czytając je odnosi się wrażenie, że źródłem zawartych w nim informacji w dużej mierze są raporty Metals Economics Group. 2. Budżety na eksplorację górniczą w latach Hossa na wszystkich rynkach metali nieżelaznych skłania do wielkiego optymizmu. Ceny giełdowe biją kolejne rekordy. Nierentowne dotąd działki górnicze bez trudu znajdują nabywców, którzy bez wahania oferują zawyżone kwoty pieniężne. Oczekuje się bowiem, że hossa potrwa nawet kilkanaście lat. Nazbyt wybujałego optymizmu nie potwierdzały jednak dane dotyczące wydatków na eksplorację. Z informacji zawartych w Tabeli 1 wynika, że w najlepszym 1997 r. (brak oficjalnego potwierdzenia wyników roku 2006) wydatki na eksplorację wyniosły 5,2 mld $, były więc większe niż w 2004 i 2005r., lat wysokich notowań metali. Nie można przeceniać przyrostu procentowego w 2004 r., w odniesieniu do roku 2003, wynoszacego 58,3 %. Odpowiada to kwocie + 1,4 mld $. Na zmiany procentowe trzeba patrzeć z ostrożnością i należy pamiętać o ich względnym charakterze. Po okresie stagnacji w latach nastąpił korzystny rok Prognozy roku 2006 z kwotą 7,1 mld na eksplorację, świadczą już o wyraźnym trendzie wzrostowym i przekonaniu o długoterminowej hossie na rynku metali. Tabela. 1. Szacunkowe budżety z przeznaczeniem na eksplorację w latach

4 Rok Zmiana kwotowa Kwota pieniężna Zmiana procentowa w stosunku budżetu w stosunku do roku do roku poprzedniego (mld $) poprzedniego (w mln $) 2006* 7,1 +44, ,9 +28, ,8 + 58, ,4 + 26, ,9-13, ,2-15, ,6-7, ,8-24, ,7-28, ,2 +13, * - prognoza z listopada 2006 Źródło : Metals Economics Group [4],[5],[10] Analitycy Metals Economics Group [6],[8],[10] zwracają uwagę na fakt, że istotny wkład w znaczący wzrost budżetów eksploracyjnych w 2005 i 2006 r. miały firmy typu junior. Posiłkując się zgromadzonym ad hoc kapitałem, pochodzącym ze sprzedaży akcji, potrafiły szybko rozgrzać koniunkturę. Były też sprawcami nagłaśniania hossy, gdyż przecież na tym zarabiają. Znacznie bardziej wstrzemięźliwe były firmy typu senior. W 2005 r. przeznaczyły bowiem na eksplorację niewiele więcej niż w latach poprzednich. W opracowaniach z 2003r.[4] i 2004r.[5] prognoza na 2005 r. była raczej ostrożna. Przewidywano wzrost, ale rzędu od 15 % do 22 %. W 2005 r. wydatki na eksplorację miały wynieść nie więcej niż 4,6 mld $, czyli nadal miały być mniejsze niż w rekordowym 1997 r. Zupełnie inaczej przedstawiały się fakty. W optymistycznym raporcie MEG z listopada 2005 r.[7], prognoza na ten rok podnosiła wartość szacunkowego, sumarycznego budżetu na eksplorację do kwoty 5,1 mld $, zbliżając się tym samym do rekordowego 1997 r., w którym budżet ten wyniósł 5,2 mld $. W omawianym materiale mówiono o znaczącym wzroście środków przeznaczonych na eksplorację złóż rud miedzi, natomiast rekordowe wzrosty prognozowane były dla cynku o 90 % i niklu o 65 %, w stosunku do roku W rzeczywistości budżet eksploracyjny roku 2005 zamknął się kwotą 4,9 mld $. Rodzi się pytanie jaką faktyczną kwotą wydatków na eksplorację, prognozowaną na 7,1 mld $, zamknie się rok 2006.

5 3. Kierunki inwestowania Kierunki inwestowania rozpatrzono w trzech aspektach: Geograficznym - z podziałem na regiony i państwa; Rynkowym - z podziałem na rynki metaliczne oraz niemetaliczne, a także z podziałem na rynki metali nieżelaznych; Górniczym - z podziałem na rodzaje projektów górniczych. Dzięki raportom z kolejnych lat można prześledzić kierunki w okresie r. Kierunki inwestowania z podziałem na regiony przedstawiono na rys. 1a oraz 1b. Widzimy, że w 2005 r. większość inwestycji była lokowana w Ameryce Łacińskiej oraz w Kanadzie. Na miejscu trzecim znalazła się Afryka. W ostatnich latach poczynając od roku 2003 znacząco spadł udział Australii a wzrósł Kanady. 1a 1b Rys. 1. Budżety na eksplorację z podziałem na regiony (Rok firm, budżet łączny 4,9 mld. USD) Źródło: Metals Economics [9] Nie mniej interesująco prezentuje się rys. 1b. Największą dynamikę odnotowano w Reszcie Świata, chodzi tutaj o Chiny, Rosję oraz Mongolię. Wysoce popularna jest niezmiennie Ameryka Łacińska, natomiast w Australii odnotowuje stopniowy spadek nakładów na eksplorację. Przechodząc do kierunków inwestowania z podziałem na państwa dysponowano danymi z 2005 r.[9], ich obraz zamieszczono na rys. 2.

6 Rys. 2. Budżet na eksplorację w 10 państwach w 2005 r. Budżet 10 krajów 3,4 mld. USD stanowiący 69% z całkowitego budżetu 4,9 mld. USD Źródło: Metals Economics Group[9] Tradycyjnie trzy pierwsze miejsca zajęły: Kanada, Australia, oraz USA. Rosja awansowała z siódmego miejsca w 2004 r. na czwarte, a Meksyk wyprzedził RPA. Należy również odnotować nieobecność Chin, które jeszcze rok wcześniej plasowały się na 11 pozycji. Przedstawione na rys. 3 dwa kolejne wykresy obrazują wydatki na eksplorację złóż niemetalicznych oraz rud metali kolorowych. Dotyczą zatem: złota, diamentów, metali bazowych ( miedź, nikiel, cynk), platynowców, a w grupie inne mieszczą się srebro, czy kobalt. W 2005 roku odnotowano rekordowe wydatki na eksplorację w zakresie złóż metali podstawowych i diamentów Złoto nadal było niekwestionowanym liderem ale ciągle było poniżej najwyższej wartości z 1997 r blisko 3 mld $. Najmniejsze nakłady przeznaczono na metale z grupy platynowców (PMG).

7 Ryc. 3. Podział budżetu na rynki podstawowe 3a - Podział budżetu na rynki podstawowe 2005 r. (1 431 firm z budżetem na kwotę 4,9 mld. USD) 3b - Podział budżetu na rynki podstawowe w latach Źródło: Metals Economics Group [9] Na rys. 3b widać, że wydatki na złoto po kilku latach ciągłego wzrostu spadły poniżej 50% wszystkich wydatków na eksplorację, do poziomu z roku Zwiększyły się nakłady na metale podstawowe w stosunku do dwóch poprzednich lat. W 2005 r wydatki eksploracyjne na miedź stanowiły 57% całkowitych wydatków dla metali podstawowych. Eksploracja niklu wzrosła o 65% w stosunku do roku 2004, a wydatki na cynk zostały podwojone [7],[9]. Do omówienia pozostała kwestia rodzajów projektów górniczych i podział środków wydatkowanych w poszczególnych grupach. W pracach Metals Economics Group [9],[10] Rys. 4. Podział budżetów na rodzaje projektów górniczych. Źródło: Metals Economics Group.[9],[10] rozróżniono 3 ich rodzaje projekty realizowane od podstaw (grassroots), projekty w istniejących kopalniach (minesite), oraz projekty w późnej fazie realizacji (late stage). Do 2005 r. tendencje zmian w finansowaniu poszczególnych rodzajów projektów były podobne. Najwięcej środków pochłaniały projekty zwykłe, a najmniej modernizacyjne. W roku 2005 w projektach realizowanych od podstaw i projektach w istniejących kopalniach odnotowano niewielkie kilkuprocentowe spadki wydatków eksploracyjnych. Natomiast wzrost wydatków o ok. 5% nastąpił w projektach w późnej fazie realizacji. Utrzymuje się tendencja spadkowa wydatków na projekty realizowane od podstaw i wzrost nakładów na projekty w fazie zaawansowanej poprzedzającej podjęcie eksploatacji złoża Wytłumaczenie tej sytuacji nie jest trudne, trzeba jedynie uwzględnić dwa fakty znaczący wzrost cen metali oraz trudności - nakłady i czas na odkrywanie nowych złóż. Wzrost cen sprawił, że sięgnięto

8 po rozwiązania proste i szybkie. Dokonano niezbędnych modernizacji w już działających kopalniach. Wdrożono też do realizacji projekty dotąd nierentowne, lecz opracowane i zakończone. W wypadku projektów zwykłych utrzymała się natomiast dynamika normalna. Podyktowana była ona bowiem czynnikiem obiektywnym, jakim jest możliwość odkrycia nowego złoża. Na zakończenie tej części rozważań obok wydatków na eksplorację postanowiono przedstawić też tendencje w zakresie przejmowania firm górniczych. Nie dotyczą one wprawdzie bezpośredniej działalności górniczej, lecz mieszczą się w temacie kierunków inwestowania w mln $ transakcje w sektorze metali nieżelaznych transakcje w górnictwie Rok Analizowane informacje dotyczą lat Widzimy, że najbardziej aktywne była dwa lata, a mianowicie 1996 r. oraz 2001 r. Dwa ostatnie lata można zaś nazwać spokojnymi. Rok 1997 był wymieniany wielokrotnie jako szczególny dla górnictwa, gdyż charakteryzował się intensywną działalnością eksploracyjną. Za szczególny uważany jest też rok 2004, gdyż po dłuższym okresie stagnacji ceny rynkowe wzrosły do poziomów dotąd nienotowanych. W obu wypadkach nie znalazło to jednak odbicia w transakcjach wykupów i przejęć. Wprawdzie na rys. 5, rok 2004 jest nieobecny, lecz wiadomo dzisiaj, że był podobny do 2003[8]. Rys. 5. Transakcje wykupów i przejęć w górnictwie. Źródło: Metals Economics Group. [2] 4. Wyniki działalności wiodących korporacji górniczych w 2004 roku Sporo problemów przysporzyło wyodrębnienie wydatków na eksplorację. Widać to z zamieszczonych w Tabeli 2 danych. Najlepszym odzwierciedleniem istniejących sprzeczności

9 są policzone procentowe wskaźniki udziałowe. Część z nich nie przewyższa jednego procenta inne wynosza od kilku do kilkunastu procent Niestety informacje zawarte w Tabeli 2 należy traktować z dużą rezerwą z powodu przytoczonych wyżej rozbieżności w interpretowaniu terminu eksploracja. Jednocześnie potwierdza się sformułowane na początku rozważań zastrzeżenie co do wiarygodności informacji prezentowanych przez Metals Economics Group. Jakość danych odbija się z kolei na wartości prowadzonej analizy. W sektorze górnictwa przyjmuje się, że 1/3 wypracowanego zysku powinna być przeznaczana na eksplorację[3]. Wydaje się jednak, że w przytoczonym sformułowaniu tkwi sporo nieścisłości. Po pierwsze, kategoria zysku powinna być dokładniej zdefiniowana. Po drugie, nie wiadomo czy podane kryterium musi dotyczyć każdego roku, oraz jak dalece mogą być tolerowane odstępstwa od kryterium. Po trzecie, czy wydatki na eksplorację mogą dotyczyć istniejącej i działającej kopalni. W większości firm na świecie dotyczą one wyłącznie nowych przedsięwzięć górniczych. Chociaż rozwiązanie jest kontrowersyjne to przyjęto, że podstawą porównawczą wydatków na eksplorację jest wielkość EBITDA, czyli zysk z działalności operacyjnej powiększony o amortyzację. Wydatki na rozwój górnictwa będą zaś utożsamiane z finansowaniem eksploracji. Jak miarę porównawczą przyjęto procentowy, porównawczy wskaźnik udziałowy, będący ilorazem wydatków na eksplorację i EBITDA. Wytypowano 23 wiodące w 2004r. firmy zajmujące się produkcją miedzi. W rezultacie uzyskano informacje dotyczące 18 z nich. W części przypadków dane były niedostępne lub firmy zostały wchłonięte przez większe podmioty (WMC Resources).

10 Tabela. 2. Wyniki działalności wiodących korporacji górniczych w 2004 roku Nazwa korporacji górniczej Siedziba Zarządu korporacji EBITDA Eksploracja Wskaźnik Udziałowy ( mln $) ( mln $) (%) Anglo-American Londyn U.K ,0 1,69 Antofagasta Londyn U.K ,3 0,78 BHP Billiton Melbourne Australia ,0 0,17 Codelco Santiago Chile ,8 0,83 Falconbridge Toronto Kanada ,0 2,15 Freeport Nowy Orlean USA ,0 10,37 Grupo Mexico Meksyk Meksyk ,5 0,85 Jiangxi Copper Jiangxi Chiny b. d. Kazakhmys Ałma-Ata 267 Kazachstan 131,4 49,21 KGHM Polska Miedź S.A. Lubin Polska ,3 14,05 Konkola Copper Chinola Zambia b. d. Nicico Teheran Iran b. d. Noranda Toronto Kanada ,5 2,26 Norilsk Nickel Moskwa Rosja ,0 5,90 OK. Tedi Mining Tabubil Papua Nowa Gwinea ,0 14,00 Phelps Dodge Phoenix USA ,6 2,36 Placer Dome Vancouver Kanada ,0 9,64 Rio Tinto Melbourne Australia ,0 0,12 Southern Peru Copper Teck Cominco Lima Peru ,0 17,30 Vancouver Kanada ,0 3,67 Urals Mining and Metals V.P. Rosja b. d. WMC Resources patrz BHP Billiton Xstrata Zug Szwajcaria ,0 12,05 Źródło: opracowanie własne na podstawie rocznych sprawozdań finansowych wymienionych korporacji górniczych. W Tabeli 2 widzimy, że KGHM PM SA plasuje się w grupie firm wiodących w eksploracji. Znając realia powstaje pytanie o przyczynę takiego postrzegania spółki przez światowych analityków. Okazało się, że sporo problemów przysporzyło wyodrębnienie wydatków na eksplorację. Widać to z zamieszczonych w Tabeli 2 danych a najlepszym odzwierciedleniem istniejących sprzeczności są policzone wskaźniki procentowe. Część z nich nie przewyższa jednego procenta. Inne z kolei są zbliżone do wielkości osiągniętej przez KGHM PM SA

11 W wypadku pierwszym, z rocznych raportów korporacji górniczych wynika, że brano pod uwagę tylko takie wydatki, które dotyczą poszukiwania i rozpoznawania złóż. Takie ujęcie sprawia, że w KGHM Polska Miedź S.A. zamiast wydatków na rozwój górnictwa należałoby uwzględnić wyłącznie środki przeznaczone na projekt Głogów Głęboki. W efekcie uzyskujemy minimalne wartości wskaźnika udziałowego eksploracji. Zauważmy również, że dochodzi również do pogłębienia sprzeczności z kryterium, iż wydatki na eksplorację powinny stanowić aż 30% wypracowanego zysku [3]. W drugim wypadku, przez eksplorację rozumie się wydatki na rozwój, w tym również i na udostępnianie złóż w istniejących kopalniach. Tak właśnie uczyniono w części omawianych korporacji, przy czym ich pochodzenie geograficzne nie ma znaczenia. Dodajmy, że wyłączono firmę Kazakhmys, gdyż wskaźnik 49.21% jest stanowczo nieadekwatny do pozostałych i wydaje się być pomyłką lub przekłamaniem. By potwierdzić zaobserwowaną niezgodność oraz swobodę interpretacyjną odwołano się do opracowania wykonanego przez Price Waterhouse Coopers [6]. Badaniem objęto w nim 40 korporacji górniczych, które łącznie reprezentują 80% kapitalizacji rynku. Obliczono też wielkość EBITDA, która w 2004r. wyniosła 54.5 mld USD. W 2004r. łączny fundusz na eksplorację opiewał na kwotę 937 mln USD [5]. Dotyczył wprawdzie aż 413 firm, lecz stopień kapitalizacji rynku pozwala na zaakceptowanie wymienionej kwoty pieniężnej. Wskaźnik procentowy dla eksploracji równa się zatem 17.2%. Otrzymany wynik jest intrygujący. Różni się wprawdzie od zalecanych 30%, lecz również nie jest to wielkość rzędu ułamkowego. Tym samym stwierdzamy, że jedna z najbardziej podstawowych charakterystyk opisujących górnictwo jest poddawana nader rozbieżnym interpretacjom 5. Podsumowanie i wnioski Okazało się, że przeprowadzenie analizy kierunków inwestowania jest zadaniem trudnym do zrealizowania a wiarygodność dostępnych danych budzi szereg wątpliwości. Wyniki prezentowanego opracowania nie są więc jednoznaczne. Kierunki inwestowania w różnych ujęciach geograficznych są czytelne i rozpoznane. Może natomiast zastanawiać fakt dotyczący sposobów udostępniania przez firmy informacji. Wydaje się, że to właśnie inżynierowie znają i doceniają zalety standaryzacji. Takiej jednak nie uświadczy się w raportach rocznych. Część korporacji z raportów czyni oficyny reklamowe. Zdarza się też, że ogólnie obowiązujące formaty sprawozdań są zniekształcane.

12 Najwięcej uwag krytycznych pojawia się wtedy gdy mamy do czynienia z informacjami o charakterze fakultatywnym. Do informacji nieobowiązkowych można zaliczyć dane na temat wydatków na eksplorację. W większości sprawozdań rocznych temat ten jest uwzględniany, ale sam termin eksploracji i sposób kwalifikowania wydatków na ten cel jest interpretowany bardzo różnie. Uwzględnienie tematu to jedno, a zupełnie czym innym jest wypełnienie go zawartością. Wiele korporacji górniczych ujawnia kwoty pieniężne przeznaczone na eksplorację. Czyni tak np. Anglo American, Antofagasta i Codelco [11]. Inne zasypują czytelnika szczegółowymi opisami projektów. Domyślamy się, że dane o wydatkach na eksplorację muszą być dedukowane. Formę taką preferują np. BHP Billiton, Grupo Mexico czy Rio Tinto [11]. Zdarza się również, że temat jest w zasadzie pomijany, a o prowadzonej działalności eksploracyjnej dowiadujemy się w niespodziewanych miejscach sprawozdań. Uwagi krytyczne dotyczą nie tylko zagadnienia eksploracji. Odnosi się wrażenie, że publikowane w sprawozdaniach prognozy są zbyt jednostronne. Zapomina się w nich o nieodległej przeszłości, a dominują sformułowania wynikające z istniejącej obecnie hossy na rynkach. Padają też stwierdzenia, że hossa powinna potrwać kilkanaście lat. W tym wypadku przewidywania specjalistów z Metals Economics Group są ostrożniejsze. Nie korelują one jednak z informacjami na temat wielkości rozpoznanych zasobów i bogactw. Problemem na rynkach metali kolorowych był nadmiar zapasów. Specjaliści z Metals Economics Group jeszcze 6 lat temu podkreślali, że rozpoznane zasoby w działających kopalniach wystarczą na co najmniej 100 lat [1]. Teraz z kolei dowiadujemy się, iż wystarczą na nie więcej niż 50 lat [8]. Wydaje się więc, że nawet specjaliści pozostają pod wpływem efektów bessy lub hossy na rynkach. Na jak długo zatem wystarczające są zasoby oraz bogactwa? Odnosi się wrażenie, że nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Literatura [1] Jakubczyc Jerzy, Analiza kierunków inwestowania światowych korporacji górniczych, Wrocław, Grudzień Opracowanie wykonane na zlecenie KGHM S.A. [2] Metals Economics Group, Base Metals And Gold Acquisitions Activity: Strategic Report, March/April Strategies for Copper Reserves Replacement, [4] Metals Economics Group, World Explorations Trends [5] Metals Economics Group, World Explorations Trends 2004.

13 [6] Price Waterhouse Coopers, Mine enter the dragon. Review of global trends in the mining industry in June [7] Metals Economics Group, Press Release, November 10, [8] Metals Economics Group, Strategies for Copper Reserves Replacement, May [9] A Special Report from Metals Economics Group for the PDAC [10] Metals Economics Group, Press Release, November 8, 2006 [11] Raporty roczne przedsiębiorstw górniczych, witryny internetowe