To językowe środki, mające na celu wywołać u czytelnika określone emocje, pobudzić jego wyobraźnię

Transkrypt

1 ŚRODKI ARTYSTYCZNE - PRZYKŁADY To językowe środki, mające na celu wywołać u czytelnika określone emocje, pobudzić jego wyobraźnię Dzielą się na: fonetyczne (dźwiękowe) słowotwórcze składniowe leksykalne FONETYCZNE Aliteracja (z łac. ad + litera) to powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku głosek na początku kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers. Aliteracja jest częsta w poezji ludowej. Przykład aliteracji: biją Boże bębny przecież pięknie pana przepraszam it takes two to tango (ang.) Onomatopeja czyli dźwiękonaśladownictwo to środek artystyczny polegający na takim dobieraniu wyrazów (istniejących w mowie lub wymyślonych), że naśladują swym brzmieniem opisywane zjawisko lub dźwięki wydawane przez opisywane zwierzę, przedmiot: Stoi na stacji lokomotywa, Ciężka, ogromna i pot z niej spływa - Tłusta oliwa. Stoi i sapie, dyszy i dmucha,

2 żar z rozgrzanego jej brzucha bucha W języku polskim (i nie tylko) onomatopeja jest rdzeniem wielu wyrazów, również czasowników i rzeczowników (np: buczeć, buczenie, szumieć, szum). SKŁADNIOWE Apostrofa - bezpośredni, patetyczny zwrot do osoby, bóstwa, rzeczy, np. Litwo, ojczyzno moja. * Inwersja - zmiana normalnej kolejności zależnych od siebie składniowo wyrazów bądź też wtrącenie słów do jednolitych grup składniowych. Twojego Dafnis brzegu stojąc podle, Cudnej się we szkle przygląda urodzie" Anafora - powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi. Stosowana w poezji i oratorstwie Usłyszałem :cichy szelest godzin nieżywych, usłyszałem cichy krok rozpaczy idącej ku mnie." Epifora (conversio) to w literaturze powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi. ^ Pytanie retoryczne - pytanie zadane nie w celu uzyskania odpowiedzi, lecz w celu podkreślenia przekonań pytającego. Przerzutnia - przeniesienie końcówki zdania, myśli do następnego wersu w celu zaakcentowania słowa, wyrażenia lub w celu wprowadzenia w utworze elementu chaosu, zwiększenia dynamiki.

3 Antyteza - zestawienie w jedną całość treściową dwu przeciwstawnych określeń, wiążący je kontrast semantyczny uwydatniony zostaje zwykle poprzez paralelizm budowy syntaktycznej i rytmicznej obu segmentów. Służy zwiększeniu ekspresji wypowiedzi. Ty jednak milczysz, a mój język kwili, Ty nic nie czujesz, a ja cierpię ból srodze; Ty jak lód, a jam w piekielnej śreżodze." Elipsa - figura językowa polegająca na pominięciu pewnych elementów zdania tak, aby nadal zrozumiały był jego sens. Paralelizmem składniowy - stosowanie ciągów zdań (fraz) o takiej samej lub podobnej budowie. Jest to równoległe występowanie podobnych zdań lub poszczególnych słów w obrębie fragmentu tekstu. Gęby za lud krzyczące sam lud w końcu znudzą. I twarze lud bawiące na końcu lud znudzą. Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było słowo. (Ewangelia Św. Jana) Powtórzenia - wielokrotne użycie tego samego elementu językowego (wyrazu, zespołu wyrazów, wersów lub zwrotek) celem uzyskania rytmizacji, podkreślenia znaczenia, zwiększenia ekspresji. "Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i przestrzeni".

4 LEKSYKALNE Epitet - słowo dookreślające rzeczownik. Epitety najczęściej występuj ą w postaci przymiotnika. Może być epitet przymiotnikowy (twardy głaz), rzeczownikowy (wieża gigant), imiesłowowy (tańczący jastrząb). Epitet metaforyczny: czuły mrok Porównanie - zestawienie cech z zastosowaniem spójników lub przysłówków porównawczych: jak, jako, jak gdyby, gryka jak śnieg biała, wóz jak łódka brodzi. Metafora ( przenośnia, przesunięcie semantyczne) - podstawowa figura stylistyczna, obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione po to aby uzyskać nowe znaczenie, podobieństwo lub analogię. Inaczej: obraz językowy, ujmujący zjawisko w sposób nowy, za pomocą słów już nam znanych. Metafora jest nieostra, inaczej byłaby alegorią. Np. deszcz pocałunków Np. Pędzi lokomotywa historii [metafory konwencjonalne, utarte, są podstawą stałych zwrotów i wyrażeń, np. uciąć dyskusję, zawrotna suma, wykręcać się sianem itp.] Metonimia (zamiennia) - figura stylistyczna mająca na celu zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności. - czytać Mickiewicza zamiast czytać utwory Mickiewicza - bogini zamiast piękność

5 Synekdocha (ogarnienie) - odmiana metonimii, wyraźnie wskazująca na jakieś zjawisko przez użycie nazwy zjawiska innego, zawierającego to pierwsze lub zawierającego się w pierwszym (inaczej: zastąpienie całości częścią) włos mi się zjeżył na głowie (używamy liczby pojedynczej - włos zamiast liczby mnogiej -włosy). Pars pro toto. (część za całość) szedł żołnierz i ginął # Animizacja- nadawanie przedmiotom martwym cech istot żywych. Nawoływał bawoli róg szare sosny w polu rozbiegane" warczą bębny Personifikacja - przypisanie cech ludzkich czemuś, co człowiekiem nie jest (przedmiotom, zjawiskom, roślinom czy zwierzętom). Rodzaj animizacji. dumny kościół Wykrzyknienie- wyraz, grupa wyrazów lub zdanie wykrzyknikowe, często urwane, wtrącone bądź będące wyrazem emocjonalnego zaangażowania mówiącego Hiperbola - rodzaj przenośni, w której dana rzecz opisywana jest celowo i jawnie w sposób wyolbrzymiony, w celu wywołania odpowiedniego efektu czy nastroju. " morze mokre od łez", " Oczy jej skamieniały od straszliwego widoku, który się przed nimi roztoczył, walka i szamotanie się jej sióstr, czy też krewniaczek zmiażdżyły ją na proch, usta rozpadły się chwytając szybki dech, jakieś dźwięki w wiotkich wargach... Cedro to postrzegł, że mózg w jej głowie -wywraca się, żyły się wiją a czaszka pęka "

6 Oksymoron - rodzaj epitetu, składa się z wyrazów o przeciwstawnej treści. Użycie go wywołuje efekt paradoksu "gorący lód SŁOWOTWÓRCZE Zdrobnienie - rzeczownik utworzony od rzeczownika oznaczający przedmioty małe w stosunku do ogółu przedmiotów nazywany przez rzeczownik podstawowy. Koteczek, domek Zgrubienie - wyraz oznaczający osobę, przedmiot, zjawisko, cechę intensywniejszą niż to oznaczone wyrazem podstawowym. Zwykle wyraża negatywny stosunek wypowiadającego się. Babsko wielgachne Neologizmy - nowe wyrazy, nowe znaczenia i formy oraz związki wyrazowe, które uzupełniają i wzbogacają słownictwo danego języka. Są neologizmy gramatyczne (naturalne): malowanie, polowanie, bankowanie; sa też artystyczne, czyli unikatowe, całkiem sqobodne, jak np. ferdydurke, zwierzoczłekoupiór Kluczowa różnica użycia środków stylistycznych w literaturze a dziennikarstwie polega na odpowiedzi na pytanie PO CO? W przypadku gatunków dziennikarskich użycie środków artystycznych implikuje logiczna, obiektywnie widoczna ich funkcja dla treści, tezy... W przypadku gatunków artystycznych chodzi często przede wszystkim o tzw. piękno utworu, oryginalność, zamierzoną wieloznaczność, dziwność, redundancję PRZYKŁADY UŻYCIA WYSZUKANYCH ŚRODKÓW ARTYSTYCZNYCH W REPORTAŻU:

7 W roku 1920 wojska nasze dotarły do Cichinicz, by cofnąć się z nich wkrótce. Grób, niezdarnie zasypany pod jesionem w parku, pozostał. I dotąd tkwi w dalekich Cichiniczach, jak krwawa pieczęć kanclerska Rzeczypospolitej. Wiele tam w krąg tych grobów... [porównanie] Wańkowicz, Szpital w Cichiniczach Gdzie ona jest, ta Ojczyzna? Niewidome nasze ręce i niewidzące oczy pielgrzymują po gorącym śladzie jej stóp, schylając się, kluczą po kolorach jej krwi [...] [synekdocha} Wańkowicz, Budionny idzie Szły szwadrony, znaczone co pewien czas w przerwie czerwienią sztandarów, szły działa i znów szwadrony, szwadrony. [powtórzenia, paralelizm składniowy] Wańkowicz, Rok 1920 Hej, przelewał się nam w uszach tupot złotych ostróg po ametystowych brukach zdobycznych miast. [animizacja lub synekdocha, epitet metaforyczny] Kaden-Bandrowski, Bitwa pod Łowczówkiem Chałupa drży od wystrzałów, otacza ją zewsząd jak strun zrywanych brzęczenie, syk kul karabinowych. [porównanie, animizacja] Kaden-Bandrowski, Bitwa pod Łowczówkiem Opr. Andrzej Kaliszewski