Polityka społeczna: podstawowe pojęcia i zakres. Dr Barbara Więckowska Katedra Ubezpieczenia Społecznego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Transkrypt

1 Polityka społeczna: podstawowe pojęcia i zakres Dr Katedra Ubezpieczenia Społecznego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

2 LITERATURA A. Kurzynowski (2001), Polityka społeczna podstawowe pojęcia i zakres [w:] Polityka społeczna, A. Kurzynowski (red.), SGH, Warszawa: T. Szumlicz (2005), Ubezpieczenia społeczne. Teoria dla praktyki, Branta, Bydgoszcz:

3 Tło historyczne chrześcijańska dobroczynność na rzecz ubogich i bezdomnych szkoły niedzielne wpływ urbanizacji na zdrowie stary i nowy liberalizm (bezpieczeństwo ekonomiczne) ubezpieczenia obowiązkowe w Niemczech ubezpieczenia obowiązkowe w Wielkiej Brytanii II wojna światowa Źródło: N. Barr (1993), Ekonomika polityki społecznej, Weidenfeld and Nicolson, Londyn:

4 Źródła polityki społecznej Kwestia społeczna = negatywne zjawisko, którego skala utrudnia normalne funkcjonowanie społeczeństwa lub wręcz mu zagraża Rozwój (społeczny)= dotyczy danego systemu i oznacza proces zmian prowadzących do zróżnicowania i skomplikowania elementów składowych systemu i/lub zachodzących między nimi stosunków. Przeświadczenie o możliwości kształtowania rozwoju społecznego (zmian w strukturze społecznej) Źródło: za: T. Szumlicz (2005), Polityka społeczna, konspekt wykładu, materiały niepublikowane. 4

5 "Jeżeli rozwój jest uważany za proces spontaniczny, możemy się ograniczyć do ustalenia jego wyników, to jest zmian zaszłych w danym czasie (a także czynników, które wpłynęły na taki lub inny kierunek zmian) (Jan Danecki) Rozwój (1) "jeżeli rozwój jest uważany za proces kierowany przez politykę i planowanie; trzeba wówczas wprowadzić kategorię celów rozwoju (Jan Drewnowski) 5

6 Rozwój (2) regres postęp - rozwój, który oznacza doskonalenie, zmianę na lepsze, czyli zbliżanie się do określonego ideału. Kryteria, według których orzeka się o postępie są funkcją stosowanego systemu wartości, a zatem bywają zrelatywizowane. Zrelatywizowanie: w stosunku do epoki i dominujących w niej wyobrażeń, w stosunku do dążeń różnych sił społecznych. Źródło: za: T. Szumlicz (2005), Polityka społeczna, konspekt wykładu, materiały niepublikowane. 6

7 Rozwój (3) Można mówić o horyzontach historycznych: punkt widzenia ówczesnych środowisk oraz horyzontach socjologicznych: punkt widzenia odmiennych środowisk rozpatrywania rozwoju (postępu i regresu) społecznego. (Stanisław Ossowski) 7

8 Polityka społeczna złożenie dwuwyrazowe: polityka społeczny(a)(e) aspekt przedmiotowy aspekt polityczny polityka dotycząca - czego? polityka prowadzona przez kogo? 8

9 Polityka społeczna (1) Celowa działalność państwa i innych instytucji publicznych w dziedzinie kształtowania optymalnych warunków życia i pracy ludności oraz stosunków międzyludzkich; także nauka o celowym oddziaływaniu na układ stosunków społecznych i przekształcaniu warunków życia ludności Źródło: Mała Encyklopedia PWN (1995), PWN, Warszawa:

10 Polityka społeczna (2) Celowe oddziaływanie państwa, związków zawodowych i innych organizacji na istniejący układ zmierzające do poprawy warunków bytu i pracy szerokich warstw ludności, usuwania nierówności społecznych oraz podnoszenie kultury życia Źródło: Polityka społeczna (1979), A Rajkiewicz (red.), PWE, Warszawa:

11 Polityka społeczna (3) Działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego, asekuracja przed ryzykami życiowymi i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych 11

12 Cele polityki społecznej (*) kształtowanie odpowiednich, tj. na miarę możliwości gospodarczych, warunków pracy i bytu ludności (**) kształtowanie prorozwojowych struktur społecznych (***) kształtowanie sprawiedliwych stosunków międzyludzkich opartych na zasadzie sprawiedliwości społecznej i równych szans na starcie życia zawodowego 12

13 Niestety przymiotnik "społeczny" - traktowany zbiorczo staje się także swoistym wytrychem terminologicznym, pasującym do wielu sytuacji, niekiedy wygodnym - bo niewątpliwie wieloznacznym. Wiadomo, że w języku propagandy i słownictwie potocznym przymiotnika "społeczny - co zresztą można łatwo wytłumaczyć - się nadużywa. 13

14 Polityki szczegółowe polityka ludnościowa, polityka rodzinna, polityka zdrowotna, polityka mieszkaniowa, polityka kształcenia, polityka kulturalna, polityka zatrudnienia, polityka kształtowania dochodów (płac), polityka ochrony pracy, polityka zabezpieczenia społecznego (obejmującą pomoc społeczną), polityka organizowania wypoczynku i czasu wolnego, polityka kształtowania i ochrony środowiska, polityka usuwania i ograniczania zjawisk patolog społecznej 14

15 Sfery polityki społecznej Cztery sfery polityki społecznej: zdrowie mieszkalnictwo edukacja zatrudnienie + system zabezpieczenia społecznego 15

16 zatrudnienie zdrowie edukacja mieszkalnictwo 16

17 zdrowie edukacja mieszkalnictwo zatrudnienie 17

18 ieszkalnictwo zatrudnienie zdrowie edukacja 18

19 edukacja mieszkalnictwo zatrudnienie zdrowie 19

20 zdrowie mieszkalnictwo edukacja zatrudnienie edukacja zatrudnienie zdrowie mieszkalnictwo 20

21 Teoretyczne i praktyczne rozważania nad systemem zabezpieczenia społecznego. Sześć aspektów tego zabezpieczenia: przedmiotowy podmiotowy instrumentalny redystrybucyjny kompensacyjny prawny 21

22 (1) aspekt przedmiotowy, czyli odpowiedź na pytanie: od jakich ryzyk powinien "uwalniać" system? (2) aspekt podmiotowy, czyli odpowiedź na pytanie: kogo ma obejmować system? (3) aspekt instrumentalny, czyli odpowiedź na pytanie: jakie zasady, metody i techniki zabezpieczenia zastosować w systemie? (4) aspekt redystrybucyjny, czyli odpowiedź na pytanie: jakie ustalić reguły partycypacji finansowej w systemie? (5) aspekt kompensacyjny, czyli odpowiedź na pytanie: w jakim zakresie powstałe straty ma pokrywać system? (6) aspekt prawny, czyli odpowiedź na pytanie: jak w praktyce stanowić i stosować dotyczące zabezpieczenia rozwiązania systemowe? 22

23 Aspekt przedmiotowy Zakres przedmiotowy systemu zabezpieczenia społecznego wyznacza katalog ryzyk społecznych 23

24 Recommendation No. 67 (1944) Income Security Convention No. 102 (1952) Minimum Standards of Social Security International Labour Organisation, Convention and Recommendation , ILO Geneva

25 Ryzyko społeczne = zagrożenie zdarzeniem, którego wystąpienie spowoduje stratę w zasobach gospodarstwa domowego 25

26 Katalog ryzyk społecznych klasyczny: choroba macierzyństwo inwalidztwo (niezdolność do pracy) śmierć żywiciela wypadek przy pracy bezrobocie starość nagły wydatek 26

27 W katalogu ryzyk społecznych należy uwzględnić: ryzyko niedołęstwa starczego, jako istotnego skutku wydłużania się życia po osiągnięciu umownego wieku starości (wieku emerytalnego). ryzyko nagłego braku, naruszenie zasobów materialnych ryzyko niedostatku, wynikającego z sytuacji rodzinnej i kumulacji skutków zaistnienia innych ryzyk 27

28 Aspekt podmiotowy System zabezpieczenia społecznego obejmuje: obywateli (rezydentów) pracujących (w tym na własny rachunek) pracujących i ich rodziny rodziny gospodarstwa domowe rodzinne gospodarstwa domowe 28

29 Ubezpieczenie w zabezpieczeniu (1) Aspekt instrumentalny systemu zabezpieczenia społecznego W konstruowaniu systemu zabezpieczenia społecznego trzeba odróżniać modelowe zasady (metody i techniki) zabezpieczenia: zaopatrzeniowe ubezpieczeniowe opiekuńcze 29

30 Ubezpieczenie w zabezpieczeniu (2) Najważniejsze kryteria odróżniaj niające: źródło o finansowania charakter (tytuł) ) uprawnienia 30

31 Ubezpieczenie w zabezpieczeniu (3) źródło o finansowania zasady: opiekuńcza: darowizna fundusze charytatywne zaopatrzeniowa: podatek fundusze budżetowe ubezpieczeniowa: składka fundusze ubezpieczeniowe 31

32 Ubezpieczenie w zabezpieczeniu (4) charakter (tytuł) ) uprawnienia zasady: opiekuńcza: oczekiwanie wsparcia zaopatrzeniowa: prawo obywatelskie (rezydenta) ubezpieczeniowa: członkostwo we wspólnocie ryzyka 32

33 Aspekt redystrybucyjny redystrybucja horyzontalna redystrybucja wertykalna 33

34 Aspekt kompensacyjny miarkowanie kompensaty straty: zakres pokrycia straty zróżnicowanie pokrycia straty 34

35 Aspekt prawny problem jak: stanowić prawo stosować prawo 35