UWAGA: Spełnienie powyższego warunku oznacza, iż autor niniejszej publikacji wyraża zgodę na jej wykorzystywanie w procesie dydaktycznym i naukowym.

Transkrypt

1 UWAGA: Chcąc cytować tekst zawarty w niniejszej publikacji pamiętaj, iż respektując prawa autorskie przysługujące twórcy tego artykułu, jesteś zobowiązany do stworzenia przypisu bibliograficznego, wskazującego autora, tytuł, wydawnictwo, rok i miejsce publikacji, strony: A. Antonowicz: Hiszpański i polski rynek franchisingu podobieństwa i różnice, w: Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego nr 2/2/2011, pt. Finanse i zarządzanie wybrane zagadnienia, s Spełnienie powyższego warunku oznacza, iż autor niniejszej publikacji wyraża zgodę na jej wykorzystywanie w procesie dydaktycznym i naukowym. Baza dostępnych artykułów autorstwa Alicji Antonowicz:

2 Hiszpański i polski rynek franchisingu podobieństwa i różnice 83 Alicja Antonowicz * Hiszpański i polski rynek franchisingu podobieństwa i różnice Wstęp W związku ze zbliżoną powierzchnią i liczbą ludności, pomijając takie aspekty jak podobne wartości i religia, Hiszpania i Polska są często zestawiane w różnego rodzaju porównaniach gospodarczych. Przedmiotem niniejszego artykułu jest analiza porównawcza Hiszpanii i Polski w zakresie wykorzystywania w obrocie gospodarczym kontraktu franchisingowego. Nadrzędnym celem opracowania jest zidentyfikowanie podobieństw i różnic w zakresie stopnia i kierunków rozwoju rynków franchisingowych wskazanych państw wraz z próbą wskazania na przyczyny tych zjawisk. 1. Pierwsze porozumienia franchisingowe W Hiszpanii franchisingowa formuła prowadzenia działalności gospodarczej jest powszechnie wykorzystywana od połowy lat siedemdziesiątych XX wieku. Pierwszymi systemami franchisingowymi, które rozpoczęły funkcjonowanie na Półwyspie Iberyjskim były sieci amerykańskich restauracji McDonalds oraz Burger King. Swoje pierwsze placówki w oparciu o kontrakt franchisingowy na obszarze Hiszpanii systemy te uruchomiły w roku Hiszpanie stosunkowo szybko zaakceptowali ideę franchisingową i rozpoczęli tworzenie swoich własnych sieci. Początkową strategią większości systemów franchisingowych obecnych na Półwyspie Iberyjskim było ustanowienie swojej obecności w największych miastach Hiszpanii, takich jak Madryt i Barcelona. Drugim krokiem było włączanie pod obszar funkcjonowania sieci miast z liczbą mieszkańców przekraczającą 400 tys. W ostatnich latach natomiast organizatorzy sieci zwrócili swoją uwagę w kierunku małych miejscowości, które stanowią obecnie najbardziej atrakcyjny segment dla rozwoju franchisingu. Omówiony proces szczególnie widoczny jest w regionach o charakterze turystycznym, w których systemy franchisingowe stały się powszechne przede wszystkim w obszarze restauracji typu fast food, w sprzedaży lodów i jogurtów, sprzedaży nieruchomości oraz w usługach pocztowych. W polskim obrocie gospodarczym umowa franchisingu w obecnym kształcie znalazła swoje zastosowanie po raz pierwszy po przełomie ustrojowym, który nastąpił w 1989 roku, a zatem prawie dwadzieścia lat później niż w Hiszpanii. 1 Za pioniera franchisingu uznawane jest francuskie przedsiębiorstwo ko- * Dr, Katedra Ekonomiki Przedsiębiorstw, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Gdański, aantonowicz@wzr.pl 1 W literaturze można spotkać się z poglądem, iż już w latach siedemdziesiątych przedsiębiorstwo Orbis z powodzeniem wykorzystywało umowę franchisingu w kontraktach zagranicznych, układając na jej podstawie swoją współpracę m.in. z sieciami Holiday Inn oraz Inter Continental. Współpraca ta polegała między innymi na umieszczaniu przez sieci te w swoich ofertach infor-

3 84 Alicja Antonowicz smetyczne Yves Rocher, które rozpoczęło rozwijać swoją sieć dystrybucyjną w Polsce właśnie w roku W kolejnych czterech latach placówki funkcjonujące na zasadzie franchisingu otworzyły w Polsce: sieć sklepów z odzieżą sportową Adidas, sieć restauracji McDonald s, sieć salonów fryzjerskich Jean Louis David oraz sieć laboratoriów fotograficznych Kodak. W ciągu kilku kolejnych lat polscy przedsiębiorcy zaczęli wykazywać zainteresowanie nową formułą prowadzenia działalności, dzięki czemu jej popularność zaczęła dynamicznie wzrastać. Główną przyczyną tego procesu było pojawienie się nieistniejącej dotąd w Polsce realnej możliwości poprowadzenia przedsiębiorstwa pod marką cieszącą się renomą i uznaniem klientów na całym świecie. W latach dziewięćdziesiątych Polska doczekała się rodzimych systemów franchisingowych sieci cukierni i kawiarni A. Blikle oraz sieci sklepów z kawą Pożegnanie z Afryką. Franchising w polskiej gospodarce znalazł ponadto zastosowanie w procesie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, choć jak wskazuje K. Bagan-Karluta [Bagan-Karluta, 2001, s. 10], możliwość przekształcania prywatyzowanych przedsiębiorstw w sieci franchisingowe nie była w tym okresie w Polce w pełni wykorzystywana Prawne i instytucjonalne uwarunkowania rozwoju franchisingu W zakresie prawnym ustawodawstwo hiszpańskie nie wprowadziło odrębnych przepisów regulujących zawieranie porozumień franchisingowych. Umowie franchisingu został poświęcony fragment ustawy Prawo Handlowe z 1996 roku. 3 Akt ten zawiera definicję oraz określa warunki podejmowania współpracy w oparciu o formułę franchisingu. Reguluje on w sposób ogólny działalność zaopatrzenia i handlu detalicznego, wskazując między innymi na dobre praktyki handlowe, których przestrzegać powinni uczestnicy porozumień franchisingowych [Crowley, 2004, s. 26]. Każdy system franchisingowy obecny na Półwyspie Iberyjskim, hiszpański, zagraniczny, jak i rozwijany w postaci licencji master, musi być zarejestrowany w Rejestrze Franchisodawców. Ponadto organizatorzy sieci są zobowiązani do dostarczenia w formie pisemnej, najpóźniej na dwadzieścia dni przed podpisaniem kontraktu franchisingowego, 4 szczegółowych informacji na temat zasad współpracy w ramach systemu, które umożliwiają potencjalnemu franchisobiorcy swobodne podjęcie decyzji o przystąpieniu do porozumienia bądź rezygnacji z niego [Echarri, 2007, s. 11]. Dodatkowe macji o polskiej bazie hotelowej. Niemniej jednak dla określania zawieranych umów nie używano jeszcze wtedy słowa franchising [Steinerowska-Streb, 2003, s. 68]. 2 Zastosowanie franchisingu w procesie prywatyzacji umożliwia wykorzystanie wszystkich atutów struktury dotychczasowego przedsiębiorstwa, a także identyfikację prywatyzowanych spółek z przedsiębiorstwem macierzystym. Przykładem tego kierunku zastosowania umowy franchisingowej była prywatyzacja Orbisu, w przypadku której na bazie sprywatyzowanego majątku utworzona została sieć samodzielnych przedsiębiorstw związanych z nowo utworzoną spółką Skarbu Państwa umowami franchisingowymi. 3 Art. 62 of Law 7/1996 on Retail Trade. 4 Wymóg ten dotyczy również umowy przedwstępnej, a także dokonania jakiejkolwiek płatności na rzecz franchisodawcy przed formalnym podpisaniem umowy.

4 Hiszpański i polski rynek franchisingu podobieństwa i różnice 85 obowiązki na właścicieli sieci franchisingowych nałożone zostały w 1998 roku poprzez uszczegółowienie informacji, które powinny zostać ujawnione przez franchisodawcę przed podpisaniem umowy. 5 Ponadto na zawierane kontrakty franchisingowe w pośredni sposób wpływają przyjęte przez Hiszpanię uregulowania Unii Europejskiej w zakresie porozumień dystrybucyjnych i wyłącznych zakupów. Przepisy te dotyczą m.in. używania znaków towarowych oraz innych charakterystycznych symboli i ubiorów w celu zachowania jednolitości sieci, objętej tajemnicą komunikacji pomiędzy franchisodawcą i franchisobiorcą, a także know-how [Menéndez, 2005, s. 68]. W Polsce umowa franchisingu ze względu na brak określenia jej parametrów w systemie prawnym kwalifikowana jest do umów nienazwanych. Jej zawieranie pomiędzy chcącymi współdziałać podmiotami jest dozwolone w myśl zasady swobody umów określonej w art Kodeksu Cywilnego. 6 Zawarcie umowy franchisingowej umożliwia więc przysługujące stronom uprawnienie do swobodnej decyzji o przystąpieniu bądź nieprzystąpieniu do porozumienia, do nadania mu określonej treści oraz do swobodnego wyboru kontrahenta. Polska mimo, że różni się w tym zakresie od Hiszpanii, nie jest w tym podejściu odosobniona, bowiem w zdecydowanej większości systemów prawnych na świecie umowa franchisingu nie została uregulowana odrębnymi przepisami. W konsekwencji w krajach tych określenie prawnej formuły franchisingu można znaleźć w kodeksach etycznych różnego rodzaju stowarzyszeń i związków franchisingowych, opracowywanych w ramach ochrony franchisobiorców przed nieuczciwymi praktykami franchisodawców, a także w przepisach prawa mających na celu przeciwdziałanie praktykom monopolistycznym. Wśród teoretyków i praktyków z zakresu franchisingu nie ma jednomyślności co do słuszności uregulowania umowy franchisingu w Polsce na szczeblu ustawy. Wydaje się jednak, że dla zapewnienia równowagi i bezpieczeństwa funkcjonowania podmiotów w ramach systemu franchisingowego, rozwiązanie pośrednie polegające na wprowadzeniu obowiązku ujawniania informacji przedumownych oraz wymogu rejestracji umowy, czyli rozwiązanie przyjęte na kształt unormowań hiszpańskich, byłoby działaniem z punktu widzenia polskiego rynku franchisingowego optymalnym. Przyjęcie takich uregulowań zapewniłoby praktyczną realizację zasady swobodnego zawierania umów, przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony franchisobiorcom przystępującym do systemu. 5 Wśród informacji tych powinny znaleźć się m.in.: dane identyfikujące system, informacja o kapitale, certyfikat własności albo prawa do licencji, pozwolenie na używanie znaków towarowych, inne prawa intelektualne, doświadczenia franchisodawcy, charakterystyka przedmiotu działalności, opis know-how, oraz handlowej lub technicznej pomocy oferowanej przez dawcę, prognozowane inwestycje oraz koszty i wydatki niezbędne do rozpoczęcia biznesu, prognozy sprzedaży i dochodów (poparte doświadczeniami albo badaniami), struktura i rozpiętość sieci, prawa i obowiązki stron, czas trwania kontraktu, warunki jego odnawiania i zakończenia oraz wyłączność terytorialna. 6 Zgodnie z tą zasadą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

5 86 Alicja Antonowicz Nie mniej ważną niż uwarunkowania prawne kwestią sprzyjającą ekspansji franchisingu jest istnienie instytucji promującej na terytorium danego kraju ideę franchisingu. W Hiszpanii organizowaniem działań zmierzających do rozpowszechnienia idei współpracy franchisingowej zajmuje się Hiszpańskie Stowarzyszenie Franchisodawców (La Asociación Española de Franquiciadores - AEF) z siedzibą w Walencji, które prowadzi swoją działalność od 1993 roku. AEF zrzesza 66% organizatorów sieci franchisingowych funkcjonujących na Półwyspie Iberyjskim. Nadrzędnym celem organizacji jest współpraca i wymiana doświadczeń z krajowymi i zagranicznymi organizacjami zrzeszającymi podmioty funkcjonujące w oparciu o formułę franchisingu, a także organizacja konferencji, targów i różnego rodzaju spotkań mających na celu promowanie franchisingu w kraju i za granicą. 7 W Polsce rolę zbliżoną do AEF pełni Polska Organizacja Franczyzodawców (POF), która od 2000 roku zrzesza sieci franchisingowe i agencyjne funkcjonujące na polskim rynku. POF działa na rzecz tworzenia sprzyjających warunków dla rozwoju franchisingu w Polsce, szczególnie w kwestiach prawnych i finansowych. Organizacja nadaje certyfikaty członkom, którzy spełniają wymogi Kodeksu Etyki Franczyzy, organizuje warsztaty dla uczestników porozumień franchisingowych oraz co roku obejmuje patronatem Ogólnopolski Salon Franchisingu. 8 Ponadto POF stanowi źródło informacji o polskim franchisingu, a także źródło kontaktów z zagranicznymi franchisodawcami, którzy chcą wejść na polski rynek. Czynnikiem odróżniającym POF od AEF jest zdecydowanie mniejsza liczba członków z informacji zawartej na portalu internetowym POF wynika, iż przynależy do niej 21 franchisodawców, co stanowi zaledwie 4,4% wszystkich organizatorów sieci franchisingowych funkcjonujących w Polsce Liczba sieci i placówek franchisingowych Działania podejmowane przez AEF oraz korzystne uregulowania prawne przyczyniają się do transformacji hiszpańskiego sektora sprzedaży detalicznej, polegającej na przekształcaniu tradycyjnych sklepów w placówki franchisingowe. Kontrakt franchisingowy jest postrzegany w Hiszpanii jako jedna z najskuteczniejszych metod gwarantujących przetrwanie placówki detalicznej na rynku w obliczu narastającej konkurencji, powodowanej ciągłym rozszerzaniem sieci hipermarketów oraz sklepów wielkopowierzchniowych. 10 W całym okresie 7 Szczegółowe informacje na temat działalności AEF odnaleźć można na stornie internetowej: 8 Członkiem POF może być osoba fizyczna lub prawna będąca pracodawcą, spełniająca wymogi Kodeksu Etyki Franczyzy, której istotnym przedmiotem działalności gospodarczej jest udzielanie licencji franchisingowej lub organizacja systemu agencyjnego, posiadająca minimum dwóch franchisobiorców lub agentów. 9 Szczegółowe informacje na temat działalności POF odnaleźć można na stornie internetowej: 10 Według U. Menéndez a małe sklepy w dużych centrach urbanizacyjnych Hiszpanii mają w obliczu narastającej konkurencji ze strony sklepów wielkopowierzchniowych trzy wyjścia: specjalizację, zrzeszenie się z innymi detalistami albo upadłość [Menéndez, 2005, s. 68].

6 Hiszpański i polski rynek franchisingu podobieństwa i różnice 87 obecności franchisingu w hiszpańskiej gospodarce liczba systemów franchisingowych i działających w ich ramach placówek wykazuje tendencję wzrostową. Dodatni trend w tym zakresie dla ostatnich jedenastu lat przedstawia rysunek 1. Z zaprezentowanych danych wynika, iż w 2008 roku w Hiszpanii funkcjonowało 875 systemów franchisingowych, w ramach których działalność prowadziło 58,3 tys. placówek. Tym samym na jeden system przypadało w analizowanym okresie średnio 66,6 jednostek sprzedażowych. Jednocześnie wielkości zaprezentowane na rysunku 1 wskazują, iż liczba systemów franchisingowych funkcjonujących na Półwyspie Iberyjskim w ciągu ostatniego dziesięciolecia zwiększyła się ponad 1,8-krotnie, natomiast liczba placówek prawie 2,6-krotnie, co świadczy nie tylko o tworzeniu jednostek przez nowopowstające systemy, lecz również o intensywnej ekspansji terytorialnej sieci już istniejących. Rysunek 1. Liczba systemów franchisingowych i działających w ich ramach placówek w Hiszpanii w latach Systemy Placówki systemy placówki Źródło: Opracowanie własne na podstawie: La franquicia en España en 2005, 2006, 2007, 2008 ( ), Servicio de Estudios Estadísticos de la Asociación Española de Franquiciadores, Valencia. W Polsce liczba uczestników porozumień franchisingowych od momentu zawarcia pierwszego kontraktu franchisingowego również wykazuje tendencję wzrostową. Rezygnacja sieci z rozwoju poprzez franchising ma charakter incydentalny, a coroczny przyrost liczby sieci franchisingowych i działających w ich ramach placówek jest na tyle wysoki, że rozwój całego rynku określany jest jako dynamiczny. Dodatni trend w kształtowaniu się liczby systemów franchisingowych i ich placówek na polskim rynku przedstawia rysunek 2. Z danych przedstawionych na rysunku wynika, iż w 2008 roku w polskiej gospodarce obecnych było 480 sieci franchisingowych, które prowadziły działalność przy wykorzystaniu 34,3 tys. jednostek sprzedażowych, co oznacza, iż przeciętny system franchisingowy funkcjonował w tym okresie w oparciu o 71,3 placówki.

7 88 Alicja Antonowicz Porównanie hiszpańskiego i polskiego rynku franchisingu w wielkościach bezwzględnych wypada na korzyść tego pierwszego, bowiem liczba sieci franchisingowych w Polsce stanowi zaledwie 54,9% liczby sieci funkcjonujących na Półwyspie Iberyjskim. Zbliżona dysproporcja pomiędzy krajami występuje w zakresie placówek - liczba jednostek sprzedażowych wykorzystywanych przez systemy franchisingowe w Polsce stanowi 58,7% liczby placówek obecnych na hiszpańskim rynku franchisingu. Jednocześnie zauważyć można, iż nieco wyższy poziom w przypadku Polski przyjmuje wskaźnik przeciętnej liczby placówek przypadających na jedną sieć franchisingową w 2008 roku przeciętny system franchisingowy w Polsce był większy od przeciętnego systemu franchisingowego w Hiszpanii średnio o 4,7 placówki. Rysunek 2. Liczba systemów franchisingowych i działających w ich ramach placówek w Polsce w latach * Systemy Placówki systemy placówki * Dane na temat liczby placówek działających w Polsce w ramach systemów franchisingowych są dostępne dopiero od 2002 roku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport o franczyzie w Polsce 2009 (2009), Profit System, Warszawa, s. 14, 16; Raport 2006/2007: Rynek franczyzy i systemów agencyjnych w Polsce (2007), Profit System, Warszawa, s. 11, 14. Analiza rozmiarów rynków franchisingowych w wielkościach bezwzględnych wypada wprawdzie na niekorzyść Polski, jednakże wyciągając wnioski w tym zakresie nie można pominąć ważnego aspektu, jakim jest długość okresu obecności kontraktu franchisingowego w obrocie gospodarczym badanych państw. Przy uwzględnieniu faktu, iż franchising w Hiszpanii jest obecny od 38 lat, a w przypadku Polski od lat 19 (okres dokładnie o połowę krótszy), wskaźniki osiągnięte przez polski rynek franchisingu należy uznać za bardzo dobre. Korzystnie w przypadku Polski prezentuje się przede wszystkim dynamika przyrostu uczestników porozumień franchisingowych - liczba sieci franchisingowych w ostatnim dziesięcioleciu wzrosła ponad 6,2-krotnie, natomiast liczba działających w ich ramach placówek 2,1-krotnie. Niższy wskaźnik dynamiki osiągany w tym zakresie przez Hiszpanię jest konsekwencją wyższego stopnia 0

8 Hiszpański i polski rynek franchisingu podobieństwa i różnice 89 nasycenia gospodarki liczbą podmiotów wykorzystujących franchising w swojej działalności. Analizując liczbę placówek działających w ramach sieci franchisingowych warto jeszcze zwrócić uwagę na ich strukturę. Nie wszystkie jednostki sprzedażowe, poprzez które swoje produkty lub usługi dystrybuują sieci franchisingowe mają charakter franchisingowy w dosłownym tego słowa znaczeniu. Praktyka gospodarcza wskazuje bowiem, iż cześć z nich nie jest powiązana z organizatorami systemów umowami franchisingowymi, lecz stanowi ich własność. Placówki należące do franchisodawców stanowią z reguły zdecydowaną mniejszość w strukturze rynku franchisingu, pełniąc zazwyczaj rolę pilotażową, 11 bądź są tworzone na obszarach niedochodowych w początkowym okresie działalności. Analiza struktury placówek sieci franchisingowych w Hiszpanii i Polsce wskazuje na zbliżone wyniki w tym zakresie w obu krajach. W 2008 roku w Hiszpanii 78,1% jednostek miało charakter franchisingowy, a więc należało do franchisobiorców, a 21,9% pozostawało własnością franchisodawców [Situación, 2009, s. 15]. W Polsce natomiast w okresie tym 77,8% placówek było związanych z organizatorami sieci umowami franchisingowymi, a pozostałe 22,2% należało do franchisodawców [Raport o franczyzie, 2009, s. 17]. W analizach dotyczących rynku franchisingu przyjmuje się, że proporcja między liczbą własnych jednostek korporacyjnych i jednostek działających na podstawie formuły franchisingowej świadczy o sile ekonomicznej systemu oraz skali jego rozwoju. Otrzymane wyniki w przypadku obu państw pozwalają wnioskować o wysokim stopniu rozwoju przeciętnego systemu franchisingowego. 4. Zatrudnienie i przychody sieci franchisingowych O skali znaczenia franchisingu dla gospodarki decyduje wielkość generowanego zatrudnienia i wysokość przychodów osiąganych przez systemy franchisingowe. Przychody uczestników sieci franchisingowych w Hiszpanii osiągnęły w 2008 roku poziom 26,0 mld euro, co stanowi ponad 10% wartości całej sprzedaży detalicznej w tym kraju. Hiszpańskie ośrodki badawcze prognozują, iż w wyniku omówionych wcześniej procesów przekształcania tradycyjnych sklepów w placówki franchisingowe w ciągu najbliższych kilku lat udział ten wzrośnie do 20% [La franquicia, 2006, s. 19]. Dane przedstawione na rysunku 3 wskazują na ponad 6,4-krotny wzrost obrotów generowanych dzięki franchisingowi na Półwyspie Iberyjskim w ostatnim dziesięcioleciu. Osiągnięcie tego poziomu było możliwe dzięki 240,9 tys. osób bezpośrednio zatrudnionych w sektorze franchisingu, przy czym szacuje się, iż w sposób pośredni franchising może dawać pracę ponad 300 tys. Hiszpanów [Ruiz Conde, 2004, s. 153]. Zauważyć należy, iż przyrost zatrudnienia w sieciach franchisingowych nie był w analizowanych dziesięciu latach aż tak dynamiczny jak zmiany w zakresie osiąganych przez nie przychodów. W latach zatrudnienie w hiszpań- 11 Na podstawie wyników osiąganych przez placówki pilotażowe możliwe jest m.in. określenie, czy budowa sieci franchisingowej na określonym obszarze jest ekonomicznie uzasadniona.

9 90 Alicja Antonowicz skim sektorze franchisingu wzrosło 1,6-krotnie, co jest zmianą adekwatną do 1,4-krotnego zwiększenia się liczby sieci franchisingowych na Półwyspie Iberyjskim w tym okresie. Rysunek 3. Zatrudnienie i przychody sieci franchisingowych w Hiszpanii w latach * Zatrudnienie [tys. os.] ,1 4,4 5,5 153,2 154,3 11,4 12,0 186,0 192,7 202,0 227,3 234,5 240,9 14,0 15,9 17,9 23, zatrudnienie obroty * Dane na temat zatrudnienia w hiszpańskim sektorze franchisingu są dostępne dopiero od 2001 roku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: La franquicia en España en 2005, 2006, 2007, 2008 ( ), Servicio de Estudios Estadísticos de la Asociación Española de Franquiciadores, Valencia. Ocena roli, jaką franchising odgrywa w polskiej gospodarce, jest trudna, gdyż nie istnieją dane na temat generowanego przez polskie sieci zatrudnienia i osiąganych przychodów. 12 Dostępne informacje mają charakter szczątkowy i nie pozwalają na przeprowadzenie pełnej analizy porównawczej Hiszpanii i Polski w tym zakresie. Spośród dostępnych danych na temat przychodów wiadomo, iż w 2008 roku przeciętna jednostka franchisingowa w Polsce uzyskiwała średni miesięczny przychód w wysokości 170,1 tys. zł [Raport o franczyzie, 2009, s. 35]. Przemnożenie tej wartości przez liczbę placówek o charakterze franchisingowym, które funkcjonowały w tym okresie na obszarze Polski, pozwala uzyskać przybliżoną wartość przychodów osiąganych przez sektor franchisingu w Polsce. Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że placówki franchi- 24,7 26, Obroty [mld euro] 12 Analizę polskiego rynku franchisingu utrudnia fakt, iż żadna z oficjalnych instytucji statystycznych nie gromadzi danych w zakresie stopnia wykorzystywania przez przedsiębiorstwa umowy franchisingu. Na podstawie statystyki krajowej w postaci sprawozdań F-01, czy ewidencji rejestrowanych przedsiębiorstw na formularzach RG-1, GUS dysponuje jedynie informacjami na temat liczby czy wielkości podmiotów gospodarczych. Wśród przedsiębiorstw tych nie wyodrębnia się przedsiębiorstw prowadzonych w ramach współpracy franchisingowej. Jedyną organizacją, która prowadzi w Polsce ewidencję systemów i jednostek franchisingowych, jest przedsiębiorstwo doradczo-konsultingowe Profit System Sp. z o.o., współpracujące z POF. Profit System od 2003 roku sporządza cykliczne raporty na temat ilościowych i jakościowych zmian zachodzących na polskim rynku franchisingu. Nie zawierają one jednak danych o generowanych przez sektor obrotach, a informacje na temat zatrudnienia mają charakter wycinkowy.

10 Hiszpański i polski rynek franchisingu podobieństwa i różnice 91 singowe zlokalizowane na obszarze Polski osiągnęły w 2008 roku łączny przychód w kwocie 4,5 mld zł. Nie jest to wynik imponujący w porównaniu z przychodami osiągniętymi w tym okresie przez hiszpański sektor franchisingu. Należy mieć jednak na uwadze fakt, iż wyliczona kwota dotyczy wyników osiągniętych tylko przez placówki franchisingowe, nie uwzględnia natomiast przychodów jednostek własnych franchisodawców oraz central sieci. Tego samego zakresu dotyczą dostępne dane w zakresie zatrudnienia obejmują one tylko zatrudnienie w placówkach powiązanych z organizatorami systemów umowami franchisingowymi. Dostępne w tym zakresie dane zostały przedstawione na rysunku 4. Rysunek 4. Zatrudnienie generowane przez placówki franchisingowe w Polsce w latach * Zatrudnienie [tys. os.] ,7 114,3 123,9 91,8 100, * Dane prezentują zatrudnienie w jednostkach franchisingowych (wraz z franchisobiorcami), nie uwzględniają natomiast osób zatrudnionych w jednostkach własnych franchisodawców oraz w centralach sieci. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport 2006/2007: Rynek franczyzy i systemów agencyjnych w Polsce (2007), Profit System, Warszawa, s. 48. Z zaprezentowanych danych wynika, że wraz ze wzrostem liczby uczestników systemów franchisingowych w Polsce zwiększa się łączne zatrudnienie w jednostkach franchisingowych. W 2006 roku ukształtowało się ono na poziomie 136,7 tys. osób, co stanowi 60,1% wielkości zatrudnienia generowanego w tym okresie przez franchising w Hiszpanii. Biorąc jednak pod uwagę różnice w rozmiarach rynków franchisingowych obu państw, a także fakt, że dane dla Hiszpanii obejmują cały sektor franchisingu, otrzymaną wielkość dla Polski należy uznać za względnie wysoką. Na podstawie zaprezentowanych danych zauważyć można również, iż podczas gdy w latach liczba placówek franchisingowych zwiększyła się o 56,6%, łączna liczba osób w nich zatrudnionych tylko o 48,9%. Oznacza to, iż średnia liczba pracowników przypadająca na jedną jednostkę uległa w analizowanym okresie obniżeniu.

11 92 Alicja Antonowicz 5. Sektorowa i branżowa struktura rynku franchisingu Franchising jest umową popularną w obrocie gospodarczym obu państw i jest wykorzystywany w niemalże wszystkich obszarach aktywności gospodarczej. Hiszpańskie instytucje badawcze standardowo dokonują podziału sieci franchisingowych na trzy sektory: handel, usługi i gastronomia. Według podziału tego struktura systemów franchisingowych na Półwyspie Iberyjskim w 2008 roku prezentowała się następująco: sieci handlowe 44%, sieci usługowe 41% i sieci gastronomiczne 15% [Situación, 2009, s. 16]. Uszczegółowienie tej struktury pozwala zauważyć, iż franchising w Hiszpanii jest obecny w 21 branżach. Analiza struktury sieci (rysunek 5) wskazuje, iż wśród systemów franchisingowych funkcjonujących na Półwyspie Iberyjskim dominują sieci odzieżowe stanowiące 16,5% wszystkich systemów oraz sieci gastronomiczne z udziałem na poziomie 14,4%. Kolejne pozycje zajmują sieci świadczące usługi dla biznesu 13 oraz sieci sklepów RTV/AGD z udziałem odpowiednio 14,3- i 8,6-procentowym. Rysunek 5. Struktura branżowa systemów franchisingowych w Hiszpanii w 2006 roku gastronomia 14,4% sklepy odzieżowe 16,5% usługi dla biznesu 14,3% pozostałe 13,8% sklepy RTV, AGD 8,6% kosmetyka 8,3% sklepy spożywcze 2,1% edukacja i szkolenia 2,6% biura podróży 3,2% informatyka 3,5% meble i tekstylia 7,5% pośrednictwo nieruchomości 5,1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: La franquicia en España en 2006 (2007), Servicio de Estudios Estadísticos de la Asociación Española de Franquiciadores, Valencia. Standardowy podział sieci franchisingowych w Polsce ma charakter dychotomiczny sektor handlowy i usługowy. 14 Zgodnie z tym podejściem w strukturze systemów funkcjonujących na polskim rynku w 2008 roku dominowały sieci handlowe z udziałem 56,9% w stosunku do usługowych z udzia- 13 Do usług biznesowych w Hiszpanii zaliczane są usługi: finansowe, doradcze, motoryzacyjne, transportowe oraz porządkowe. 14 W literaturze na temat franchisingu można spotkać uzupełnienie zaproponowanego podziału o trzeci sektor produkcję. Jednakże w związku z tym, iż w polskiej gospodarce nie funkcjonuje żaden system franchisingowy o charakterze produkcyjnym, podział ten nie ma zastosowania w praktyce.

12 Hiszpański i polski rynek franchisingu podobieństwa i różnice 93 łem 43,1% [Raport o franczyzie, 2009, s. 15]. Struktura ta jest cechą charakterystyczną polskiego rynku franchisingu od początku jego istnienia i jest wyrazem niepełnej jeszcze jego dojrzałości. 15 Na większości rynków franchisingowych państw, w których franchising jest obecny od kilkudziesięciu lat, obserwuje się bowiem przewagę sieci o charakterze usługowym. Zjawisko to jest widoczne chociażby na hiszpańskim rynku franchisingu, dla którego zastosowanie podziału dychotomicznego 16 daje następujące wyniki: sieci handlowe 44%, sieci usługowe 56% [Situación, 2009, s. 4]. Uszczegółowienie struktury sektorowej sieci stanowi jej ujęcie branżowe, które dla polskiego rynku franchisingu zaprezentowane zostało na rysunku 6. Rysunek 6. Struktura branżowa systemów franchisingowych w Polsce w 2008 roku odzież i obuwie 25,6% pośrednictwo nieruchomości 2,3% gastronomia 15,8% usługi dla biznesu 4,2% edukacja 4,2% art. spożywcze i przemysłowe 11,5% fryzjerstwo i kosmetyka 4,2% pozost. usługi dla klientów indywid. 9,0% pozostałe 5,2% artykuły dla domu i ogrodu 6,3% AGD, RTV i telekomunikacja 6,3% kosmetyki, biżuteria, upominki 5,6% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport o franczyzie w Polsce 2009 (2009), Profit System, Warszawa, s. 15. Porównanie danych zaprezentowanych na rysunkach 5 i 6 pozwala zauważyć podobieństwo Hiszpanii i Polski w zakresie struktury branżowej sieci franchisingowych. W Polsce, tak jak w Hiszpanii, największy udział w strukturze mają systemy odzieżowo-obuwnicze oraz gastronomiczne, stanowiąc odpowiednio 25,6% i 15,8% wszystkich sieci. Kolejne pozycje w Polsce, już nie do końca zbieżnie ze strukturą obserwowaną na rynku hiszpańskim, zajmują sieci sklepów z artykułami spożywczymi i przemysłowymi oraz systemy oferujące 15 Przewaga systemów handlowych nad usługowymi jest konsekwencją krótkiego okresu obecności umowy franchisingowej w polskim obrocie gospodarczym, w którym nie zdążyła się jeszcze wytworzyć duża liczba sieci o charakterze usługowym. Budowa systemu usługowego jest bowiem zwykle trudniejsza do realizacji i wymaga poniesienia relatywnie wyższych nakładów. W przypadku placówki handlowej know-how przekazywane franchisobiorcy dotyczy zazwyczaj asortymentu i identyfikacji sklepu, podczas gdy system usługowy wymaga przekazania przystępującemu do sieci liczniejszych tajników działania w postaci receptur, technologii i procedur obsługi klienta, których wypracowanie jest bardziej czasochłonne. 16 Ujmowane odrębnie w statystykach hiszpańskich sieci gastronomiczne zostały wliczone do sieci usługowych.

13 94 Alicja Antonowicz pozostałe usługi dla klientów indywidualnych 17 z udziałem na poziomie: 11,5% i 9,0%. 6. Struktura rynku franchisingu według pochodzenia sieci Większość państw rozprzestrzenianie się franchisingu na swoim terytorium zawdzięcza dwóm ścieżkom: ekspansji międzynarodowych koncernów oraz powstawaniu rodzimych sieci. Źródła te stanowią podstawę do podziału systemów franchisingowych na krajowe i zagraniczne. Przewaga jednych bądź drugich zależy od specyfiki rynku franchisingu, jego genezy oraz stopnia dojrzałości. W Hiszpanii systemy rodzime stanowią 82% wszystkich sieci, a zatem średnio zaledwie dwa na dziesięć systemów franchisingowych funkcjonujących na Półwyspie Iberyjskim posiadają rodowód zagraniczny [Situación, 2009, s. 13]. Wśród systemów obcych dominują sieci ze Stanów Zjednoczonych, Francji, Włoch i Portugalii (rysunek 7). Rysunek 7. Struktura zagranicznych systemów franchisingowych w Hiszpanii w 2007 roku według kraju pochodzenia Francja 22,5% Włochy 16,9% USA 24,4% pozosta kraje 13,1% Szwajcaria 2,5% Portugalia 7,5% Niemcy Australia Belgia Wlk. Brytania 2,5% 3,1% 3,1% 4,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: La franquicia en España en 2007 (2008), Servicio de Estudios Estadísticos de la Asociación Española de Franquiciadores, Valencia. Systemy z wymienionych czterech państw stanowią 71,3% obcych sieci franchisingowych funkcjonujących na rynku hiszpańskim, a struktura pozostałych 28,7% jest rozdrobniona - składają się na nią sieci pochodzące aż z 19 państw. W kontekście porównań prowadzonych w niniejszym artykule warto dodać, iż na Półwyspie Iberyjskim nie był w analizowanym okresie obecny żaden system franchisingowy o rodowodzie polskim. Analiza struktury systemów franchisingowych obecnych w Polsce wskazuje, podobnie jak ma to miejsce w Hiszpanii, na wyraźną przewagę sieci krajo- 17 Kategoria pozostałe usługi dla klientów indywidualnych obejmuje usługi świadczone na rzecz osób fizycznych, które nie mieszczą się w kategoriach takich jak: edukacja, fryzjerstwo i kosmetyka, gastronomia, turystyka oraz usługi finansowe. W grupie tej znajdują się m.in.: pralnie, pośrednictwo nieruchomości, punkty napraw obuwia, biura porad prawnych, salony optyczne i laboratoria fotograficzne.

14 Hiszpański i polski rynek franchisingu podobieństwa i różnice 95 wych nad zagranicznymi udział w strukturze odpowiednio: 69,6% i 30,4% [Raport o franczyzie, 2009, s. 28]. 18 Analiza szczegółowa systemów obcych według kraju ich pochodzenia pozwala wnioskować o strukturze bardziej rozdrobnionej niż miało to miejsce w przypadku hiszpańskiego rynku franchisingu, choć cechą wspólną Hiszpanii i Polski jest obecność na ich terenie sieci franchisingowych pochodzących dokładnie z 23 państw. Rysunek 8. Struktura zagranicznych systemów franchisingowych w Polsce w 2006 roku według kraju pochodzenia Niemcy 16,3% Francja 13,5% USA 13,1% pozostałe kraje 25,0% Austria 3,8% Wlk. Brytani 7,7% Holandia 5,8% Czechy Szwajcaria Włochy Hiszpania 4,8% 4,8% 3,8% 4,8% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport 2006/2007: Rynek franczyzy i systemów agencyjnych w Polsce (2007), Profit System, Warszawa, s. 51. Dane przedstawione na rysunku 8 wskazują, iż wśród sieci zagranicznych obecnych na polskim rynku dominują systemy o rodowodzie niemieckim, francuskim, amerykańskim i brytyjskim, które łącznie stanowią 50,6% wszystkich sieci obcych. Na pozostałe 49,4% składają się systemy pochodzące z 19 państw, a wśród nich 5 sieci o rodowodzie hiszpańskim. Ogólna konkluzja dotycząca struktury sieci zagranicznych sprowadza się do stwierdzenia, iż dominujące pozycje w obu krajach zajmują sieci amerykańskie oraz sieci pochodzące z Europy, wśród których z kolei przodują systemy o rodowodzie francuskim oraz systemy pochodzące z państw sąsiadujących. 7. Ekspansja zagraniczna rodzimych sieci franchisingowych Dane zaprezentowane w poprzednim punkcie wskazują, iż rozwój rynku franchisingu nie ogranicza się wyłącznie do ekspansji systemów franchisingowych na rodzimym rynku, lecz jest determinowany również ekspansją sieci poza granice kraju. Zarówno w Hiszpanii jak i Polsce obserwowany jest proces internacjonalizacji przedsiębiorstw przy wykorzystaniu formuły franchisingu. Chociaż docelowym obszarem działalności zarówno hiszpańskich jak i polskich 18 Warto zaznaczyć, iż omawiana struktura nie była typowa dla polskiego rynku franchisingu od początku jego istnienia. W latach dominowały w Polsce sieci franchisingowe o obcym rodowodzie.

15 96 Alicja Antonowicz systemów jest rynek rodzimy, rokrocznie coraz więcej z nich decyduje się na rozpoczęcie ekspansji zagranicznej. W 2007 roku 210 hiszpańskich sieci franchisingowych było obecnych poza granicami kraju, co stanowi 29,3% wszystkich sieci powstałych na Półwyspie Iberyjskim. Oznacza to, iż prawie co trzecia sieć o rodowodzie hiszpańskim zdecydowała się na internacjonalizację. Kierunki ekspansji hiszpańskich systemów są bardzo zróżnicowane w 2007 roku były one obecne w 106 krajach, reprezentujących wszystkie zamieszkane kontynenty świata. Analiza danych przedstawionych na rysunku 9 wskazuje, iż najwięcej sieci hiszpańskiego pochodzenia funkcjonuje w Portugalii, Meksyku, Francji i Andorze. Kierunki ekspansji hiszpańskich systemów franchisingowych pozostają zatem tylko częściowo zbliżone do kierunków, z których przybywają do Hiszpanii sieci zagraniczne. Wyraźnie rysuje się skłonność hiszpańskich franchisodawców do rozszerzania swojej działalności na kraje zbliżone kulturowo bądź językowo. Rysunek 9. Kierunki ekspansji zagranicznej hiszpańskich systemów franchisingowych w 2007 roku Portugalia 26,2% pozostałe państwa 25,7% Wlk. Brytania 3,5% Meksyk 9,1% Francja 7,5% Andora 6,6% Włoch 5,9% Arabia Niemcy Grecja Wenezuela Saudyjska 3,7% 3,7% 3,8% 4,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: La franquicia en España en 2007 (2008), Servicio de Estudios Estadísticos de la Asociación Española de Franquiciadores, Valencia. Jeśli chodzi o rynek polski, to w 2000 roku po raz pierwszy na ekspansję zagraniczną zdecydowały się trzy polskie systemy, natomiast w 2008 roku poza granicami kraju funkcjonowało już 49 sieci franchisingowych o rodowodzie polskim. Udział sieci dokonujących ekspansji zagranicznej osiągnął w 2008 roku poziom 14,7%, co oznacza, iż średnio co siódma polska sieć franchisingowa prowadziła w analizowanym okresie działalność za granicą. Jest to wskaźnik dokładnie o połowę niższy w porównaniu z Hiszpanią, ale jak zostało już wcześniej wspomniane, polski rynek franchisingu jest o połowę młodszy od rynku hiszpańskiego. Istnieje zatem realna szansa, iż przy zachowaniu obecnego tempa rozwoju polskie sieci franchisingowe osiągną w przyszłości hiszpański poziom ekspansji. Niższy wskaźnik internacjonalizacji polskiego rynku franchisingu przekłada się bezpośrednio na mniejszą liczbę państw, w których

16 Hiszpański i polski rynek franchisingu podobieństwa i różnice 97 są obecne polskie sieci. W 2006 roku polskie systemy franchisingowe funkcjonowały w 23 krajach, w tym w 20 państwach europejskich, oraz w Kanadzie, Kolumbii i Stanach Zjednoczonych. Najczęstszymi kierunkami ekspansji polskich sieci franchisingowych są: Rosja, Czechy, Litwa, Słowacja i Ukraina (rysunek 10). Rysunek 10. Kierunki ekspansji zagranicznej polskich systemów franchisingowych w 2006 roku Rosja 28,9% Węgry 2,0% Łotwa 2,0% Słowacja 11,8% Litwa 9,8% Niemcy 4,9% pozostałe państwa 9,8% Ukraina 7,8% Czechy 8,8% Chorwac 8,3% Białoruś Rumunia 2,0% 3,9% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport 2006/2007: Rynek franczyzy i systemów agencyjnych w Polsce (2007), Profit System, Warszawa, s. 56. Analiza danych zaprezentowanych na rysunku 10 pozwala zauważyć, iż wyraźnie widoczna na polskim rynku franchisingu jest tendencja, obserwowana również w Hiszpanii, rozszerzania obszaru oddziaływania sieci o państwa ościenne. Potwierdzają to badania przeprowadzone przez B. Pokorską [Pokorska, 2006, s. 67], z których wynika, iż polskie systemy franchisingowe przy wyborze kraju ekspansji, prócz doświadczeń związanych z eksportem produktów na dane terytorium, kierują się przede wszystkim odległością kraju przeznaczenia, językiem, a także podobieństwem kulturowym. Zakończenie Przeprowadzona analiza wskazuje, iż mimo znacznego oddalenia geograficznego oraz nieco odmiennych uwarunkowań prawnych i instytucjonalnych hiszpański i polski rynek franchisingu posiadają wiele cech wspólnych. Dużą zbieżność obserwuje się przede wszystkim w strukturze branżowej sieci franchisingowych w obu krajach dominują sieci sklepów odzieżowo-obuwniczych oraz systemy gastronomiczne. Podobne wydaje się być również tempo rozwoju ilościowego obu rynków. Rynek franchisingowy Hiszpanii jest dwukrotnie starszy od rynku polskiego, a jednocześnie funkcjonuje na nim prawie dwukrotnie więcej sieci franchisingowych i 1,7-krotnie więcej placówek. Zbliżona w obu krajach jest struktura placówek działających w ramach sieci franchisingowych blisko 80% stanowią jednostki powiązane z przedsiębiorstwami ma-

17 98 Alicja Antonowicz cierzystymi umowami franchisingowymi. Zatrudnienie i obroty generowane przez franchising prezentują się wprawdzie odmiennie w obu krajach, ale wielkości te w bezpośredni sposób determinowane są liczbą uczestników porozumień franchisingowych. Ponadto w zakresie tym brakuje rzetelnych danych, które pozwoliłyby na przeprowadzenie jednoznacznej oceny porównawczej obu państw. Podobnie prezentuje się natomiast struktura sieci według ich pochodzenia w obu krajach dominują sieci rodzime, stanowiąc ok % wszystkich systemów franchisingowych. Skala ekspansji zagranicznej sieci rodzimych prezentuje się już odmiennie w obu krajach, lecz zbliżoną tendencję zaobserwować można w kierunkach tej ekspansji - franchisodawcy preferują kraje ościenne o zbliżonej kulturze i języku. Wśród sieci zagranicznych, które prowadzą działalność na hiszpańskim i polskim rynku, również obserwuje się pewne zbieżności dominują wśród nich sieci amerykańskie, francuskie oraz systemy pochodzące z państw sąsiednich. Reasumując, rynek franchisingu w Polsce odbiega jeszcze od wzorca hiszpańskiego, ale obserwowane tempo zmian zachodzących na polskim rynku pozwala wnioskować, iż dysproporcja ta będzie szybko malała. Uzupełnieniem sformułowanych wniosków może być wskaźnik średniej liczby sieci lub placówek franchisingowych przypadającej na milion mieszkańców, który umożliwia porównanie państw między sobą w wielkościach względnych, a ponadto stanowi uproszczony miernik stopnia nasycenia rynków franchisingiem. Odniesienie liczby zarówno systemów, jak i jednostek franchisingowych do liczby obywateli 19 wskazuje, iż w obu tych przypadkach istnieje w Polsce luka Hiszpania przyjmuje w tym zakresie zdecydowanie wyższe wskaźniki. 20 Przyjmując za możliwy do osiągnięcia przez Polskę poziom Hiszpanii (18,8 systemów/mln osób oraz 979,3 jednostki franchisingowe/mln osób), należy oczekiwać, iż istnieje jeszcze miejsce na polskim rynku dla 226 sieci i 10,7 tys. jednostek franchisingowych. Literatura 1. Bagan-Karluta K. (2001), Umowa franchisingu, C. H. Beck, Warszawa. 2. Crowley H. (2004), Franchising in Spain, U.S. & Foreign Commercial Service and U.S. Department of State, Waszyngton. 3. Echarri A. (2007), Franchising in Spain, Gomez-Acebo & Pombo Abogados, Sevilla. 19 W obliczeniach posłużono się wskaźnikami: iloraz liczby systemów franchisingowych do liczby ludności oraz iloraz liczby placówek franchisingowych do liczby ludności. 20 W obliczeniach uwzględniono liczbę sieci franchisingowych oraz liczbę działających w ich ramach placówek (tylko tych o charakterze franchisingowym), a także liczbę ludności zamieszkującej oba kraje, według stanu na koniec 2008 roku dane dotyczące liczby systemów i placówek franchisingowych zaczerpnięto z raportów: La franquicia en España en 2008 (2009), Servicio de Estudios Estadísticos de la Asociación Española de Franquiciadores, Valencia; Raport o franczyzie w Polsce 2009 (2009), Profit System, Warszawa; natomiast dane dotyczące liczby ludności z opracowania: 2008 World Population Data Sheet (2009), Population Reference Bureau, Waszyngton.

18 Hiszpański i polski rynek franchisingu podobieństwa i różnice La franquicia en España en 2005 (2006), Servicio de Estudios Estadísticos de la Asociación Española de Franquiciadores, Valencia. 5. La franquicia en España en 2006 (2007), Servicio de Estudios Estadísticos de la Asociación Española de Franquiciadores, Valencia. 6. La franquicia en España en 2007 (2008), Servicio de Estudios Estadísticos de la Asociación Española de Franquiciadores, Valencia. 7. La franquicia en España en 2008 (2009), Servicio de Estudios Estadísticos de la Asociación Española de Franquiciadores, Valencia. 8. Menéndez U. (2005), A Lawyer s Guide to Doing Business in Spain, Lex Mundi, Barcelona. 9. Pokorska B. (2006), Ekspansja polskich systemów franchisingowych na rynki zagraniczne, Raport z badań IRWiK za 2005 rok pt. Rynek i Konsumpcja, IRWiK, Warszawa. 10. Raport o franczyzie w Polsce 2009 (2009), Profit System, Warszawa. 11. Raport 2006/2007: Rynek franczyzy i systemów agencyjnych w Polsce (2007), Profit System, Warszawa. 12. Ruiz Conde M.E. (2004), Modeling Innovation Diffusion Patterns, Labyrint Publication, Allblasserdam. 13. Situación actual de la franquicia en España 2009 (2009), Tormo & Asociados, Madryt. 14. Steinerowska-Streb I. (2003), Franchising w rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa nr World Population Data Sheet (2009), Population Reference Bureau, Waszyngton. Streszczenie Przedmiotem artykułu jest wielokryterialna analiza porównawcza hiszpańskiego i polskiego rynku franchisingu. W pierwszej kolejności porównaniu poddano genezę franchisingu w obu krajach, a także związaną z nią długość okresu wykorzystywania kontraktu franchisingowego w obrocie gospodarczym, który w bezpośredni sposób wpływa na stopień dojrzałości rynku franchisingu. Wśród kryteriów porównawczych znalazły się również czynniki determinujące rozwój franchisingu, takie jak przepisy prawne regulujące zawieranie porozumień franchisingowych, a także uwarunkowania instytucjonalne (działalność instytucji zrzeszającej uczestników sieci franchisingowych oraz promującej ideę franchisingu na podległym obszarze). Porównane zostały również rozmiary obu rynków mierzone liczbą uczestników porozumień franchisingowych (liczba sieci i działających w ich ramach placówek), zatrudnienie i obroty generowane przez sektor franchisingowy, a także struktura sieci franchisingowych. Kryterium przeprowadzonej analizy struktury stanowiły: sektor i branża, a także pochodzenie sieci. Ponadto cech wspólnych i różnicujących autorka próbowała się doszukać w stopniu ekspansji sieci rodzimych poza granice kraju wraz z uwzględnieniem kierunków internacjonalizacji. W oparciu o tak przeprowadzoną analizę wskazane zostały cechy wspólne oraz różnicujące oba rynki wraz ze wskazaniem na ich przyczyny.

19 100 Alicja Antonowicz Spanish and Polish franchise market - similarities and differences (Summary) The article presents the comparative analysis of Spanish and Polish franchise market with the indication on their main similarities and differences. The comparison includes such aspects as: length of the franchise contract s application in the economic, regulations and institutional factors which determine the franchise market s development, number of franchise chains and units, employment and turns generated by franchise sector, sectoral structure of franchise market, structure of franchise market based on the origin of chains, and international expansion of native franchise chains.