Pan Stanisław Chmielewski Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości

Transkrypt

1 Krajowa Rada Kuratorów Warszawa Warszawa, dnia 15 lutego 2010 roku KRK 06/2010 Pan Stanisław Chmielewski Sekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Wskutek zgłaszanych i nadsyłanych Krajowej Radzie Kuratorów wątpliwości, zastrzeŝeń i próśb o podjęcie interwencji oraz nawiązując do rozmowy przeprowadzonej z Panem Ministrem w dniu 9 lutego br, uprzejmie przedstawiam uwagi związane z pismem Departamentu wykonania Orzeczeń i Probacji z dnia 22 grudnia 2009 roku, nr DWOiP-II /09, skierowanym do prezesów sądów okręgowych, a dotyczącym wprowadzenia nowych wzorów formularzy i kwestionariuszy wraz z instrukcją postępowania zawartą w Metodologii prowadzenia dokumentacji w sprawach dotyczących dozoru kuratora sądowego i opracowaną w Departamencie. Przewodniczący Krajowej Rady Kuratorów Andrzej Martuszewicz

2 Uwagi odnośnie Metodologii prowadzenia dokumentacji w sprawach dotyczących dozoru kuratora sądowego wprowadzonej pismem z dnia 22 grudnia 2009 roku, nr DWOiP-II /09. Uwagi ogólne Wykonywanie dozoru reguluje Kodeks karny wykonawczy w rozdziale XI, oddział 1, w art Zakres praw i obowiązków podmiotów sprawujących dozór, w tym kuratorów sądowych, a takŝe zasady i tryb wykonywania dozoru, na podstawie art.176 kkw, określiło rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 czerwca 2002 roku (Dz.U ). Zarówno Kodeks jak i rozporządzenie nie określiło Ŝadnych wzorów kwestionariuszy dotyczących czynności podmiotów, którym powierzono sprawowanie dozoru. Wzory dokumentowania czynności, o ile oparte są o obowiązujące akty prawne lub dotyczą czynności administracyjno biurowych, nie budzą zastrzeŝeń i są przydatne w wykonywaniu zadań. JednakŜe Metodologia prowadzenia dokumentacji w znacznej części jest w istocie pozaustawowym i pozaprawnym ustanowieniem wytycznych w zakresie wykonywania czynności kuratorskich w stosunku do sprawców przestępstw, wobec których orzeczono dozór kuratora. Wskazuje ona rodzaje i formy dokumentów oraz definiuje ich treści, czyli narzuca wykonywanie określonych czynności. Jak się wydaje, Metodologia zakłada istnienie sekretariatów zespołów kuratorskich, które będą wykonywać czynności związane z ustalaniem karalności, wysyłaniem korespondencji i innymi czynnościami biurowymi. JednakŜe kadra urzędnicza obsługująca zespoły kuratorskie jest niedostateczna, a wiele zespołów nadal nie posiada Ŝadnej obsługi; nie wszyscy kuratorzy posiadają komputer słuŝbowy i korzystanie z programów komputerowych nie jest powszechne. Wypełnianie poszczególnych druków, nie tylko sprawozdań z dozorów, ale takŝe druku rozmowy wstępnej i innych pochłania znacznie więcej czasu niŝ rozwiązania dotychczasowe. Zasadne są więc obawy, Ŝe wprowadzenie Metodologii jeszcze bardziej obciąŝy czynnościami biurowymi kuratorów ze szkodą dla istoty ich pracy. W rezultacie moŝe zostać zatracony sens kurateli; kurator stanie sie urzędnikiem, a nie organem realizującym ustawowe zadania o charakterze wychowawczo resocjalizacyjnym,

3 diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym ( art. 1 ustawy o kuratorach sądowych). Wprowadzenie zalecanej dokumentacji niewątpliwie pociągnie za sobą zwiększenie wydatków z budŝetów sądów, albowiem nastąpi znaczny wzrost zuŝycia papieru, tonerów i tuszu do kopiowania i drukowania. Wzrośnie liczba przesyłek i koszty połączeń telefonicznych. Metodologia nie była przekazana Krajowej Radzie Kuratorów do konsultacji. ZwaŜywszy na treść przepisu art.46 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o kuratorach sądowych nie jest to uchybienie, albowiem nie mamy do czynienia z aktem prawnym. JednakŜe, pozostając w kontekście wykładni logicznej przywoływanej w Metodologii, wnioskując z większego na mniejsze, zasadnym byłoby poddanie konsultacji z KRK przedmiotowego opracowania, którego wpływ na obciąŝenie pracą kuratorów jest bardzo istotny. Uwagi szczegółowe 1. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 czerwca 2002 roku określa zasady i tryb sprawowania dozoru zarówno przez kuratorów sądowych jak i przedstawicieli stowarzyszeń, organizacji lub instytucji, do których działalności naleŝy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym, a takŝe osób godnych zaufania(art i 2 kkw). Metodologia jest instrukcją wykonywania dozoru tylko dla kuratorów. W związku z tym powstaje pytanie, czy przesłane zalecenia dotyczą równieŝ czynności wykonywanych przez inne niŝ kurator sądowy podmioty? Jeśli tak, to na jakiej podstawie, a jeśli nie, to czy oznacza to, Ŝe w wykonywaniu dozoru obowiązują podwójne standardy? 2. Metodologia mnoŝy czynności związane z wykonywaniem dozoru, których przydatność dla oceny sprawcy przez kuratora moŝe być niewielka, zaś dla sądu bez znaczenia. Jest to angaŝowanie nie tylko kuratora obejmującego dozór w danej sprawie, obsługę biurową zespołu, w którym pracuje, lecz równieŝ sekretariatów sądowych i kuratorów innych sądów, w których wyrokowano w stosunku do dozorowanego i w których sprawowano w przeszłości dozory lub nadzory. Taka sytuacja dotyczy realizacji zalecenia dołączania kserokopii sprawozdań z objęcia i zakończenia dozorów w poprzednich sprawach s.10 Metodologii, zapoznawania się z aktami sprawy karnej i poprzednimi dozorami s.12, przesyłania sądowi sprawozdania z pismem przewodnim i sporządzania kserokopii do czasu zwrotu sprawozdania po zapoznaniu się przez sąd s.30. Wykonywanie niektórych z wymienionych czynności dodatkowo rodzi uzasadnione obawy, czy będą one zgodne z obowiązującymi przepisami (rozporządzenie MS w sprawie dozoru w 5 stanowi, Ŝe

4 kurator realizując swoje obowiązki w zakresie powierzonego mu dozoru, ma prawo.. zapoznania się z aktami sprawy karnej, zatem, a contrario, kurator któremu dozoru nie powierzono takich uprawnień nie posiada. Tym niemniej, Metodologia na s. 12 proponuje, aby w zapoznawanie się z aktami sprawy karnej skazanego angaŝować kuratorów zawodowych, którzy dozoru w danej sprawie nie wykonują). 3. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie dozoru określa w 3 ust. 3 zakres danych dokumentowanych w karcie czynności, a w 4 ust. 2 i 3 zakres sprawozdania z objęcia dozoru i sprawozdania z zakończenia dozoru. Rozporządzenie milczy na temat zakresu sprawozdania z przebiegu dozoru. Zgodnie z rozporządzeniem karta czynności winna zawierać: datę i miejsce czynności, rodzaj czynności, w tym uzyskane dokumenty i informacje, źródła informacji oraz własne uwagi i zamierzenia w zakresie sprawowania dozoru. W katalogu tym nie ma mowy o godzinie czynności, ani o wysokości przyznanego ryczałtu, do czego zobowiązują przedstawione wzory MS/Doz 11a i MS/Doz 11b. W dotychczasowej praktyce zdarzało się, Ŝe kurator podawał godzinę, jeŝeli informacja ta miała istotne znaczenie dla przebiegu dozoru. Obligatoryjne wstawianie godziny (rozpoczęcia / zakończenia?) czynności we wszystkich kartach czynności nie wydaje się celowe. Podobnie zresztą, jak niecelowe wydają się informacje o urlopie wypoczynkowym kuratora zawodowego - s W rozporządzeniu jest mowa o diagnozie środowiskowej, natomiast przesłany przez Departament wzór sprawozdania z objęcia dozoru rozszerza zakres sprawozdania o diagnozę osobopoznawczą s.27. Nie jest to tylko róŝnica w nomenklaturze, albowiem w części szczegółowej w pkt 7, 8 i 9 wskazano, Ŝe kurator winien zbadać intelekt, osobowość, postawę i sposób myślenia. Wzór MS/Doz 9, w nawiasach do punktów 7-9, szczegółowo podaje, jakie elementy diagnozy osobopoznawczej określa kurator; między innymi są to: rozwój umysłowy, kultura osobista, wraŝliwość na sztukę i kulturę, horyzonty myślowe, uczuciowość, poczucie szczęścia i sukcesu Ŝyciowego itp. Nie wnikając w kwestię przydatności tych danych dla przebiegu dozoru i dla sądu, wydaje się, Ŝe próba badania tych właściwości osób poddanych dozorowi jest nieuprawnionym rozszerzeniem zakresu zadań kuratora, którego działania mogą być wymierzone w godność skazanego i naruszać art. 4 kkw. Jednocześnie naleŝy zauwaŝyć, Ŝe kurator nie posiada odpowiednich kompetencji zawodowych oraz narzędzi badawczych w zakresie przeprowadzania diagnozy osobopoznawczej. Szczegółowe elementy wymienione w nawiasach do punktów 7-9 we wzorze MS/Doz. 9, diagnozowane są głównie przez psychologów przy uŝyciu określonych standaryzowanych narzędzi psychometrycznych lub technik

5 projekcyjnych jak choćby testy inteligencji (np. Wechslera, Ravena, APIS), kwestionariusze temperamentu (np. test EAS Bussa i Plomina), kwestionariusze i testy do badania osobowości (np. Eysencka, TAT Murray a, Test Piramid Barwnych, Test Drzewa). Wykorzystanie tych narzędzi obwarowane jest nie tylko w sensie kompetencyjnym, jako Ŝe wymaga rzetelnej i rozległej wiedzy psychologicznej, ale takŝe formalnym. PowyŜsze uwagi dotyczą równieŝ wzorów sprawozdań z przebiegu dozoru (MS/Doz 12 w pkt7) oraz z zakończenia dozoru (MS/Doz 21 w pkt 7). 5. Organami postępowania wykonawczego są między innymi sądy, sędziowie, prezes sądu i sądowy kurator zawodowy (art.2 kkw). Kierownik zespołu pełni funkcję administracyjną. Jego obowiązki określa art.41 ust.1 ustawy o kuratorach sądowych. Analiza odpowiednich aktów prawnych (równieŝ 63 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych, Dz.U ), nie uzasadnia poglądu, iŝ kierownik uprawniony jest do wykonywania merytorycznych czynności nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń, a tym bardziej, Ŝe przysługują mu uprawnienia kontroli i wydawania poleceń kuratorowi zawodowemu w zakresie dozoru przez niego wykonywanego. Metodologia takie uprawnienia (dotychczas przysługujące jedynie sądowi) nadaje kierownikowi w postaci oceny zasadności działań kuratora wzór MS/Doz 9 ( część za pkt VII Uwagi i zarządzenia kuratora zawodowego, kierownika zespołu lub sędziego ) oraz określania częstotliwości składania sprawozdań przez kuratora zawodowego s.35. Metodologia w istocie więc ustanawia nowy organ postępowania wykonawczego pomiędzy sądem/sędzią a kuratorem zawodowym. Przypisanie takiej roli kierownikowi zespołu nie znajduje uzasadnienia na gruncie obowiązujących przepisów, a dodatkowo rodzi pytanie o to, kto miałby nadzorować dozory wykonywane przez kierownika osobiście? NaleŜy takŝe podkreślić, Ŝe realizacja przez kierownika obowiązku zapoznawania się ze sprawozdaniami byłaby niezmiernie absorbująca czasowo i w przypadku duŝych zespołów (16-18 osobowych) będzie mu zajmowała 2/3 czasu pracy. Na przykład: przy rocznym wpływie 660 spraw dozorowych do zespołu (miesięcznie 55 spraw) i poświęceniu na zapoznanie się z jednym sprawozdaniem z objęcia dozoru 20 minut, na wykonanie tych czynności potrzebnych jest 18 godzin miesięcznie; przy wykonywaniu przez kuratorów zawodowych tego samego zespołu 800 dozorów, kierownik miesięcznie będzie musiał zapoznać się z taką samą ilością kart czynności i ze 130 sprawozdaniami okresowymi miesięcznie (zakładając, Ŝe na kartę czynności poświęci 5 minut, zaś na sprawozdanie okresowe 10 minut), to na zapoznanie się z kartami czynności będzie musiał poświęcić 66 godzin, zaś ze

6 sprawozdaniami okresowymi kolejne 22 godziny; łącznie daje to 106 godzin miesięcznie). 6. Metodologia formułuje zalecenie sporządzania, niezaleŝnie od tego czy sąd tego Ŝąda, czy teŝ nie, sprawozdań z przebiegu dozoru, nie rzadziej jak co 6 miesięcy. To stanowisko wywodzi dokonując wykładni logicznej i stosując regułę z mniejszego na większe w odniesieniu do dozoru, gdzie mniejsze to 12 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2003 w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych (Dz.U ), zobowiązujący kuratora do zbierania informacji o sprawcy przestępstwa co najmniej raz na 6 miesięcy. Wydaje się, Ŝe instytucja dozoru a instytucja tzw. prostego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności lub warunkowego umorzenia postępowania karnego, do których odnosi się wymienione rozporządzenie, to rodzajowo róŝne instytucje prawa karnego i wnioskowanie z jednej na drugą nie jest trafne. Nadto wnioskowanie z mniejszego na większe jest wnioskowaniem z zakazów jeśli nie wolno czynić mniej, to tym bardziej nie wolno czynić więcej (jeśli nie wolno w lesie zbierać chrustu, to tym bardziej nie wolno wycinać drzew). Wnioskowanie uprawnień z tej reguły prowadzi do nielogicznych rezultatów. 7. Metodologia moŝe spowodować naruszanie przez kuratorów praw obywateli, albowiem w sprawozdaniu z objęcia dozorem wzór MS/Doz 9 w części III, w opisie w nawiasach, nakazuje zbierać i zamieszczać w dokumentacji dane o karalności za okres 10 lat. Przy tym brak jest jakichkolwiek sformułowań odsyłających do przepisów o zatarciu skazania określonych w art Kodeksu karnego. Dotyczy to równieŝ obowiązku dołączania do aktualnie sprawowanego dozoru dokumentów ze wszystkich poprzednio zakończonych dozorów. Sięganie przez kuratora do dokumentów zakończonych spraw, dokonywanie kopii lub odpisów (s.9 Metodologii, wzór MS/Doz 8 pkt 8, MS/Doz 9 część III) narusza teŝ prawa nieletnich wynikające z ustawy z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich (art.87 4, art.88 4 i art.89).