Krajowa Rada Kuratorów. Jacek CZAJA. Warszawa. Pan. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Warszawa

Transkrypt

1 Krajowa Rada Kuratorów Warszawa Warszawa, dnia 20 maja 2010 roku KRK 41/2010 Pan Jacek CZAJA Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Warszawa Krajowa Rada Kuratorów z dużą uwagą zapoznała się z projektem Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 marca br. zmieniającego rozporządzenie Regulamin urzędowania sądów powszechnych. Projekt ten, wprowadza bardzo istotne zmiany w zakresie funkcjonowania i zadań kuratorów rodzinnych, zmierzające do uregulowania współpracy pomiędzy sądem rodzinnym i kuratorami rodzinnymi oraz określenia lub doprecyzowania obowiązków kuratorów w sprawach opiekuńczych i nieletnich. Krajowa Rada Kuratorów od czasu uczestnictwa w pracach nad nowelizacją kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w 2007 roku postulowała potrzebę odpowiedniego unormowania zadań wykonywanych przez rodzinnych kuratorów sądowych. Uznając zatem potrzebę dokonania takich regulacji w odniesieniu do kuratorów rodzinnych, pragniemy wyrazić wątpliwość czy proponowane rozwiązania w sposób adekwatny na nią odpowiadają. Niektóre z proponowanych uregulowań, w szczególności dotyczące zadań kuratora rodzinnego określonych w punktach 61 i 62 projektu, wykraczają poza zakres delegacji ustawowej do wydania Regulaminu. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (u.s.p.) w art. 41 ust. 1 zwiera upoważnienie dla Ministra Sprawiedliwości do wydania Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych, a także określenie zakresu spraw przekazywanych do uregulowania w rozporządzeniu oraz wytyczne dotyczące jego treści: Regulamin ma służyć określeniu wewnętrznej organizacji i porządku funkcjonowania sądów, porządku czynności w sądach, porządku urzędowania organów sądów i wykonywania zadań sędziów pełniących funkcje kierownicze, toku czynności administracyjnych w sprawach należących do właściwości sądów, dopuszczalnych systemów i rozkładu czasu urzędowania oraz

2 szczegółowych warunków udostępniania pomieszczeń dla uczestników postępowania, świadków i innych osób przebywających w sądach. Wydając rozporządzenie, należy brać pod uwagę zasady sprawności, racjonalności, ekonomicznego i szybkiego działania, uwzględniając potrzeby zapewnienia rzetelnego wykonywania zadań powierzonych sądom. Projekt regulując materię przewidzianą dla kodeksu postępowania cywilnego i ewentualnych aktów wykonawczych, zdaje się pozostawać w sprzeczności z artykułem 92 ust. 1 Konstytucji RP, w myśl którego rozporządzenie powinno być wydane na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania ( Rozp. Prezesa RM z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie Zasad techniki prawodawczej ). Na nieprawidłowość tego rodzaju techniki legislacyjnej w odniesieniu do Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych (Dz.U ) wskazał Rzecznik Praw Obywatelskich w kierowanym do Ministra Sprawiedliwości wystąpieniu z dnia 13 marca 2008 roku (BKO VII/714/05/JZ). Wystąpienie to spowodowało podjęcie prac w kierunku zmiany upoważnienia w Kodeksie karnym wykonawczym do wydania stosownego aktu wykonawczego dotyczącego wykonania zadań przez kuratora dla dorosłych. Ponadto do projektowanego tekstu pragniemy zgłosić następujące uwagi szczegółowe: Ad 39) Rozszerzenie katalogu podmiotów, których współdziałanie z sędziami koordynuje przewodniczący wydziału, o zespół kuratorskiej służby sadowej zasługuje na akceptację. Przepis ten sankcjonuje istniejący stan faktyczny, jako że w praktyce od dłuższego czasu przewodniczący wydziału we współpracy z kierownikiem zespołu (reprezentującym zespół) ustala zasady współdziałania sędziów i kuratorów rodzinnych. Ad 40) Projektowane brzmienie przepisu, w którym nazwę kurator sądowy zastąpiono pojęciem kurator zawodowy usuwa niejasność obowiązującego zapisu. Proponowana zmiana w sposób jednoznaczny wyraża intencję prawodawcy. Ad 55) Strona 2 z 8

3 Sens proponowanego przepisu nie jest jasny, ze względu na niezrozumiałość wyrażenia czynności nieletniego wykonywane z jego udziałem. Przede wszystkim nie wynika z niego jakie czynności projektodawca ma na myśli. Nie wiadomo także dlaczego w tym konkretnym przypadku projektodawca w zastępstwie rodziców przewidział obecność kuratora rodzinnego, podczas gdy ustawa z dnia 26.l r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U t.jedn.) w podobnych okolicznościach, jeżeli zapewnienie obecności rodziców, opiekuna albo obrońcy byłoby w danym wypadku niemożliwe, przewiduje, że należy wezwać nauczyciela, przedstawiciela powiatowego centrum pomocy rodzinie lub przedstawiciela organizacji społecznej, do której zadań statutowych należy oddziaływanie wychowawcze na nieletnich lub wspomaganie procesu ich resocjalizacji (art. 39 u.p.n.). Ustawodawca nie uznał za celowe umieszczenie w tym katalogu kuratora sądowego. Brak kuratora sądowego w katalogu osób uprawnionych do obecności przy czynnościach prawnych dotyczących nieletniego, jest zrozumiały także ze względu na specyficzną relację kuratora z sądem oraz ewentualną późniejszą pracę resocjalizacyjną kuratora z nieletnim. Wydaje się zatem, że Regulamin w sposób nieuzasadniony rozszerza liczbę podmiotów uprawnionych do zastępowania rodziców, opiekunów lub obrońcy w przypadku ich nieobecności. Ad 59) Wprowadzając ust. 3-5 w 256 projekt Regulaminu wprowadza pojęcie posiedzenie wykonawcze, które poza Regulaminem nie występuje w innych aktach prawnych. Pojęcie to winno zostać zdefiniowane, albo zastąpione obowiązującą w tym względzie nomenklaturą. Proponowane dodanie ust. 3 i 4 przywraca 300 i w nieco zmienionym brzmieniu 301 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia r. - Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (r.w.u.s.p.). Odnosiły się one do zasadniczo odmiennej sytuacji organizacyjnej kuratorskiej służby sądowej. W okresie obowiązywania r.w.u.s.p. zawodowi kuratorzy rodzinni wykonywali swoje zadania w ramach struktury organizacyjnej wydziału rodzinnego i nieletnich, a do ich obowiązków należało miedzy innymi dokonywanie systematycznego przeglądu spraw znajdujących się w postępowaniu wykonawczym ( 24 pkt 6 rozp. MS z dnia r. w sprawie kuratorów sądowych) oraz czynności organizacyjne związane z przebiegiem postępowania wykonawczego ( 299 r.w.u.s.p.). W ówczesnym stanie prawnym przepis nakazujący kuratorowi rodzinnemu wnioskowanie o skierowanie na posiedzenie wykonawcze spraw, w których ze względu na określone okoliczności zachodzi konieczność podjęcia przez sąd lub sędziego, określonych decyzji, był całkowicie zrozumiały. W aktualnym stanie prawnym, od czasu wejścia w życie ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych, czyli od 1 stycznia 2002 r., kuratorzy rodzinni Strona 3 z 8

4 funkcjonują poza strukturą wydziałów rodzinnych i nieletnich, w ramach odrębnych komórek organizacyjnych sądu rejonowego zespołów kuratorskiej służby sądowej, które mogą składać się z kuratorów wyłącznie jednej specjalności, albo skupiać zarówno kuratorów rodzinnych, jak i kuratorów dla dorosłych. Aktualnie obowiązujący regulamin urzędowania sądów powszechnych wyraźnie wskazuje, że do zespołu kuratorskiej służby sądowej i dalej do kuratora rodzinnego trafiają tylko te orzeczenia, które należą do wykonania przez kuratora. Istnieje zatem pewien zbiór orzeczeń, które do zespołu nie są kierowane ponieważ wykonywane są przez inne podmioty, np.: sąd, powiatowe centrum pomocy rodzinie, placówkę, schronisko dla nieletnich, zakład poprawczy, itp. W związku z treścią ust. 1 i 2 tego paragrafu może powstać wątpliwość, czy kompetencje kuratora do wnioskowania o skierowanie na posiedzenie wykonawcze odnosi się do wszystkich spraw w tej fazie postępowania, czy też wyłącznie do tych spraw, które trafiają do zespołu kuratorskiej służby sądowej ( 266 r.u.s.p.). Wydaje się zatem celowe, aby w projektowanym przepisie ust. 3 wyraźnie wskazać, że wnioskowanie przez kuratora zawodowego na posiedzenie sądowe odnosi się do tych spraw o których mowa w 266 r.u.s.p. Nadto z proponowanego przepisu wynika, że na posiedzenia wykonawcze kurator kieruje nie wszystkie sprawy, w których wykonuje czynności, ale tylko te, w których jest to niezbędne w związku z przebiegiem procesu wychowawczo resocjalizacyjnego, a także, że na to posiedzenie nie kieruje się spraw według z góry ustalonej częstotliwości, jak to ma miejsce w aktualnej praktyce w wielu sądach rodzinnych. Praktyka ta wynika z instrukcyjnego przepisu 353 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej, który nakłada na sekretariat wydziału rodzinnego przedkładanie akt wykonawczych do okresowej kontroli w terminach wyznaczonych przez sędziego. W związku z powyższymi uwagami proponujemy następujące brzmienie ust. 3: 3. W sprawach, o których mowa w 266, zawodowy kurator rodzinny wnioskuje kierowanie na posiedzenie sądowe spraw, w których w związku z przebiegiem procesu wychowawczo resocjalizacyjnego niezbędne jest zajęcie stanowiska przez sąd lub sędziego. lub 3. Zawodowy kurator rodzinny wnioskuje kierowanie na posiedzenie sądowe spraw, w których wykonanie orzeczenia należy do kuratora sądowego, a w których w związku z przebiegiem procesu wychowawczo resocjalizacyjnego niezbędne jest zajęcie stanowiska przez sąd lub sędziego. Projektowane brzmienie ust rozporządzenia jest niejasne ze względu na użycie w nim wyrażenie w obecności zawodowego kuratora sądowego. Oznacza ono tyle, że kurator jest obecny na posiedzeniu, ale pozostaje bierny, jest statystą. Jaki Strona 4 z 8

5 zatem sens ma jego obecność na posiedzeniu, skoro oczekuje się od niego tylko tyle, żeby był. Jeżeli jednak oczekuje się od niego wyrażania opinii na temat osób, których dotyczy posiedzenie, to czy w takim wypadku nie należy zastosować wyrażenia z udziałem kuratora, jak to miało miejsce w R.w.u.s.p. Ponadto proponowana redakcja tego przepisu wskazuje na wymóg obecności kuratora w każdym posiedzeniu wykonawczym, nie tylko w tych, które dotyczą spraw powierzonych mu do wykonania. Obligatoryjny udział kuratora w posiedzeniach wykonawczych dotyczących spraw, w których nie wykonuje on orzeczeń sądu, jest niecelowy ze względu na brak wiedzy w zakresie przebiegu konkretnego postępowania wykonawczego, a także ze względów organizacyjnych kuratorzy rodzinni musieliby wiele godzin i dni być obecni na posiedzeniach wykonawczych sprawach, w których nie wykonują żadnych zadań, zamiast w tym czasie realizować swoje obowiązki w środowisku podopiecznych. W związku z powyższymi wątpliwościami proponujemy następującą redakcję tego przepisu: 4. Posiedzenie sądowe prowadzi sędzia rodzinny, a w wypadkach określonych w ust. 3 z udziałem kuratora rodzinnego, jeżeli jego obecność sędzia uznał za konieczną. Ad 60) W projektowany zapisie ust proponujemy dodać znak interpunkcyjny przecinek po słowie opiece. W obecnym brzmieniu powstaje wrażenie jakoby jakieś osoby zostały poddane opiece kuratora sprawującego nadzór, co jest sformułowaniem nieprawidłowym. Ad 61) Projektowane ust. 2 i 3 w 259 ustanawiają faktycznie nowe obowiązki dla kuratora rodzinnego, dla których brak umocowania w istniejącym stanie prawnym. Projektowane przepisy nakładają na kuratora obowiązki, których nie można wywieść z przepisu zawartego w art k.r.o. Przepis ten zawiera zobowiązania dla właściwych jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, które winny udzielić rodzinie dziecka wszelkiej pomocy i informować o tym sąd oraz współpracować z kuratorem sądowym. Na czym konkretnie współpraca ta miałaby polegać i jakiej sfery dotyczyć ustawodawca nie określił. Nie mniej ani w tym, ani w żadnym innym miejscu K.r.o. i K.p.c nie sformułowano w sposób pozytywny obowiązków kuratora dotyczących działania na rzecz przygotowania rodziny na przyjęcie dziecka umieszczonego w środowisku zastępczym. Natomiast proponowane w projekcie dla kuratorów rodzinnych Strona 5 z 8

6 zadania polegające na przygotowaniu rodziny do powrotu dziecka ze środowiska zastępczego wykonują z mocy przepisów o pomocy społecznej (Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej - Dz.U , Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 18 października 2004 r. w sprawie rodzin zastępczych - Dz.U , Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych - Dz.U ) inne podmioty Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, rodzina zastępcza, dyrektor placówki opiekuńczo wychowawczej oraz zatrudnieni w placówce pracownik socjalny, wychowawca, psycholog i wychowawca, a także pracownicy ośrodka adopcyjnego. Przepisy te tworzą spójny system, w którym nie ma miejsca dla stałych działań kuratora sądowego. System ten zapewnia z jednej strony opiekę nad dzieckiem, wsparcie rodziny w kryzysie i przygotowanie jej do powrotu dziecka, zapewnienie możliwości kontaktów z dzieckiem, wsparcie psychologiczno pedagogiczne rodzin zastępczych i rodziny naturalnej oraz informowanie sądu o sytuacji dziecka i jego rodziny oraz możliwości powrotu dziecka do środowiska rodzinnego. Dodawanie do tego systemu kuratora rodzinnego jest niepotrzebnym mnożeniem bytów zaangażowanych w pomoc rodzinie w kryzysie. Jest to równocześnie niepotrzebne trwonienie szczupłych zasobów kuratorów rodzinnych. Rozwiązania proponowane w projekcie faktycznie ustanawiają dla kuratora sądowego nowe obowiązki, które jako forma ingerencji w wolności obywatelskie powinny być unormowane w ustawie (art. 31 oraz art Konstytucji RP), a nie w aktach niższego rzędu. Powyższe uwagi odnoszą się do projektowanego ust. 3 do 259, w którym na kuratora nakłada się okresowy obowiązek kontrolowania sytuacji rodzin zastępczych. Obowiązek ten nałożony został na Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, które na podstawie rozp. MPS z dnia : udziela rodzinie zastępczej wsparcia w rozwiązywaniu zgłaszanych przez tę rodzinę problemów oraz gromadzi informacje o istotnych sprawach dotyczących dziecka, w szczególności o: stanie zdrowia dziecka, postępach w nauce, trudnościach wychowawczych, w tym o samowolnym oddaleniu się dziecka z rodziny zastępczej trwającym dłużej niż 24 godziny, trudnościach w sprawowaniu opieki nad dzieckiem, przerwie w sprawowaniu osobistej opieki nad dzieckiem, jeżeli przerwa trwa dłużej niż jeden miesiąc, oraz o osobie lub instytucji, która w tym czasie sprawuje opiekę nad dzieckiem ( 3. 1), a także dba o podtrzymywanie więzów emocjonalnych łączących dziecko z rodzicami biologicznymi i innymi osobami bliskimi dziecku ( 3. 2). Ponadto Centrum pomocy współpracuje z sądem opiekuńczym: informuje właściwy sąd opiekuńczy o całokształcie sytuacji osobistej dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej oraz sytuacji rodziny naturalnej dziecka co najmniej raz w roku, w oparciu o przeprowadzony rodzinny wywiad środowiskowy; w przypadku stwierdzenia ustania przyczyny umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej centrum pomocy informuje sąd opiekuńczy o możliwości powrotu dziecka do rodziny Strona 6 z 8

7 naturalnej; informuje sąd opiekuńczy o innych kandydatach na rodzinę zastępczą bądź placówkę opiekuńczo-wychowawczą odpowiednią dla dziecka ( 8). Należy w tym miejscu podkreślić, że instytucja rodziny zastępczej ma na celu stworzenie dla dziecka pozostającego bez opieki rodziców warunków zbliżonych do naturalnych. Nie można zatem z góry zakładać, że oprócz niezbędnej kontroli agend pomocy społecznej, będzie ona niejako równolegle wymagała stałej kontroli organów sądowych. Tym bardziej, że sąd będzie regularnie otrzymywał z Centrum Pomocy Rodzinie informacje na temat dziecka i jego rodziny naturalnej i zastępczej, a w przypadku potrzeby zmiany orzeczenia, sąd może zlecić przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w sprawie. Ad 62) Projektowana zmiana treści 260 poprzez dodanie ust. 2-6 stanowi interesującą próbę dookreślenia zadań kuratora, jego uprawnień i obowiązków, a także uprawnień i obowiązków opiekuna, które mogłyby wynikać z treści przepisu 260 obowiązującego regulaminu, a w szczególności doprecyzowania współudziału kuratora w badaniu przez sąd sytuacji osoby poddanej opiece. Jakkolwiek działania te i ich regulacja prawna są konieczne do prawidłowego sprawowania przez sąd nadzoru nad sprawowaniem opieki, to jednak z przedstawionych powyżej powodów, unormowania te powinny być zawarte w akcie rangi ustawy, a nie rozporządzenia. Ad 63) Propozycja zmiany dotychczasowego brzmienia 261 o nałożenie na kuratora uczestniczącego w spisie inwentarza obowiązku czuwania nad prawidłowością tej czynności oznacza w praktyce obarczenie kuratora zadaniem przekraczającym jego kompetencje zawodowe. Kompetencje zawodowe, jakie winni spełniać kuratorzy zostały określone w art. 5 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych. Nie są to kwalifikacje uprawniające kuratora do oceny prawidłowości sporządzenia spisu inwentarza majątku osoby poddanej opiece. Zamiast kuratora w spisie tym powinien uczestniczyć odpowiedni biegły w zakresie, którego spis inwentarza dotyczy. Nie jest też jasne w jaki sposób kurator miałby czuwać nad prawidłowością spisu inwentarza, stwierdzać jego prawidłowość, ani też jaką wartość procesową prezentowałby taki spis, w którym kurator stwierdził jego prawidłowość. Ad 66) Proponowana zmiana w pełni zasługuje na akceptację i definitywnie rozstrzyga kwestię wieloletnich sporów kompetencyjnych pomiędzy kuratorami i jednostkami społecznej w Strona 7 z 8

8 kwestii podmiotu zobowiązanego do dowiezienia dzieci do rodziny zastępczej lub placówki opiekuńczo wychowawczej. Projektowany przepis wyraźnie wskazuje, że orzeczenie nakazujące kuratorowi odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub opiece uważa się za wykonane przez kuratora w momencie przekazania dziecka osobie uprawnionej, które ma nastąpić na miejscu wykonywania czynności. Z przyczyn wielokrotnie już podnoszonych zgłaszamy jednak wątpliwość, czy regulacja ta powinna się znaleźć w projektowanym akcie prawnym. Oprócz powyższych uwag pragniemy zgłosić także uwagi do oddziału 3 w rozdziale 8 Działu V Regulaminu, który wprawdzie nie jest przedmiotem projektowanej regulacji, ale w związku ze zmienionym stanem prawnym unormowania w nim zawarte z dniem 8 czerwca br. staną się nieaktualne. Ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy, Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U ) dokonano bardzo istotnych zmian w zakresie obowiązków kuratora sądowego przy wykonywaniu przez skazanych kary ograniczenia wolności. Regulacje te zaczną obowiązywać od dnia 8 czerwca 2010 r. i od tego momentu przepisy zawarte w Regulaminie nie będą już obowiązywać. Należy w tym miejscu dodać, że przepisy zawarte w art k.k.w. bardzo szczegółowo regulują problematykę wykonania kary ograniczenia wolności i nie zachodzi potrzeba dokonywania regulacji w tym zakresie w Regulaminie urzędowania sądów powszechnych, gdyż oznaczałoby to przynajmniej częściowe powtórzenie zapisów ustawowych w rozporządzeniu, co jest niedopuszczalne z punktu widzenia zasad techniki prawodawczej ( 118 Rozp. Prezesa RM z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie Zasad techniki prawodawczej ). Ponadto wykonaniu obowiązków wynikających z kodeksu karnego wykonawczego, służyć powinien akt wykonawczy wydany na podstawie upoważniania w tym kodeksie, a nie upoważnienia w innej ustawie, w tym wypadku w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych (por cyt. rozp. Prezesa RM z dnia 20 czerwca 2002 r.). PRZEWODNICZĄCY Krajowej Rady Kuratorów Andrzej Martuszewicz Strona 8 z 8