Ocena warunków pracy na stanowisku montażu samochodowej aparatury oświetleniowej z wykorzystaniem programu CAPTIV L2100 oraz metody OWAS

Transkrypt

1 Beata Gala Ocena warunków pracy na stanowisku montażu samochodowej aparatury oświetleniowej z wykorzystaniem programu CAPTIV L2100 oraz metody OWAS Streszczenie: Celem artykułu jest rozwiązanie problemu dotyczącego oceny warunków pracy na stanowisku montażowym, gdzie występuje powtarzalność wykonywanych czynności przez pracownika. Do oceny warunków pracy wybrano stanowiska montażu samochodowej aparatury oświetleniowej. Analizę monotypowości pracy oraz obciążenia statycznego pracownika rozpoczęto od rozpoznania metod oceny uciążliwości pracy oraz programów komputerowych stosowanych do oceny czynności manualnych. Mając zbiór programów i metod opracowano kryteria ich doboru w formie tablicy decyzyjnej. Zastosowanie tego narzędzia pozwoliło wybrać odpowiedni program komputerowy CAPTIV L2100 oraz metodę OWAS, które umożliwiły dokonanie oceny warunków pracy na stanowiskach montażu samochodowej aparatury oświetleniowej. Programy komputerowe mają duże znaczenie w zagadnieniach związanych z ergonomią. Już na etapie projektowania pozwalają na wykrycie sytuacji niebezpiecznych i możliwych zagrożeń dla życia ludzkiego. Słowa kluczowe: ergonomia, CAPTIV L2100, metoda OWAS Wprowadzenie Warunki pracy występujące na stanowiskach pracowniczych są ważnym aspektem, ponieważ, to one w znacznym stopniu warunkują efektywność procesów zachodzących w przedsiębiorstwie. Aby człowiek pracował wydajnie należy zadbać m.in. o otoczenie, w którym pracuje i przebywa. Konieczne jest więc ocenianie warunków pracy i dążenie do ich poprawy. Nauka, która zajmuje się badaniem relacji w układzie człowiek środek techniczny otoczenie (rys. 1), to ergonomia. Ma ona na celu dostosowanie pracy, stanowiska roboczego do potrzeb fizycznych i psychicznych człowieka. Ergonomia określa więc sposób pracy, gdzie człowiek przy możliwie najniższym zmęczeniu pracuje najwydajniej. Rysunek 1. Schemat uogólnionego systemu antropotechnicznego. Źródło: Winkler T.: Komputerowo wspomagane projektowanie systemów antropotechnicznych, Wyd. Naukowo Techniczne, Warszawa

2 Beata Gala Należy również zwrócić uwagę na obciążenie pracowników wykonywaną pracą. Nadmierne i niewłaściwe obciążenie organizmu związane z pracą zawodową skutkuje zazwyczaj wieloma urazami i dolegliwościami dotyczącymi układu ruchu. Czynności robocze, które są wykonywane na różnych stanowiskach pracy mogą przyczynić się do obciążenia układu mięśniowo szkieletowego. Główną przyczyną ich powstawania jest obciążenie statyczne, podczas którego następuje długotrwałe napięcie mięśnia w fazie skurczu. Wówczas swobodny przepływ krwi zostaje utrudniony, a w mięśniach kumulują się produkty przemiany materii, które powodują bóle mięśniowe oraz wzrost zmęczenia. Obciążenie układu ruchu jest związane przede wszystkim z przyjmowaną pozycją ciała podczas pracy, masą podnoszonych przedmiotów oraz z powtarzalnością czynności. Prace monotypowe wymagają zaangażowania tylko niektórych grup mięśni, co także wpływa na szybsze zmęczenie oraz powoduje wrażenie uciążliwości pracy. Do oceny monotypowości pracy potrzebna jest analiza czasu, sił potrzebnych do wykonania danej czynności oraz częstotliwość jej powtarzania. Przykładami pracy monotypowej mogą być prace zmechanizowane, wymagające częstego powtarzania tych samych czynności, takie jak: praca przy taśmie produkcyjnej, obsługa pedałów, dźwigni, czy praca przy montażu różnych elementów. Charakterystyka stanowiska montażu aparatury oświetleniowej Do oceny warunków pracy na stanowisku montażu samochodowej aparatury oświetleniowej wybrano przedsiębiorstwo z branży Automotive mieszczące się w Sosnowcu. Przedsiębiorstwo zajmuje się produkcją różnego rodzaju komponentów motoryzacyjnych. W szczególności oferuje lampy i reflektory samochodowe. W dalszej części artykułu będą analizowane dwa stanowiska montażu lampy tylnej bocznej do modelu samochodu Peugeot 3008, ponieważ na obydwóch stanowiskach pracuje ta sama osoba. Rysunek 2 prezentuje opis techniczny lampy. Rysunek 2. Opis techniczny lampy tylnej bocznej PSA T

3 Proces montażu lampy tylnej bocznej PSA T84 odbywa się na dziesięciu stanowiskach (rys. 3). Na stanowisku 1 korpus metalizowany i ramka estetyczna metalizowana są ze sobą łączone za pomocą wkrętów mocujących. Do tego celu pracownik używa wkrętaka ręcznego. Na zmontowany podzespół korpusu przyklejana jest naklejka kontrolna. Zmontowany na pierwszym stanowisku podzespół przenoszony jest na stanowisko 2. Zgrzewane są ze sobą maski lakierowane lewe i prawe z odbłyśnikami metalizowanymi lewymi i prawymi. Na zgrzane elementy nakłada się klosz wewnętrzny lewy i prawy, a następnie zgrzewa się je z podzespołem korpusu. 214 kierunek przepływu podzespołów Rysunek 3. Schemat struktury procesu montażu lampy tylnej bocznej PSA T84. W trakcie wykonywania wszystkich czynności pracownik stoi bądź chodzi. Poza czynnościami związanymi ściśle z montażem elementów i produkcją lamp tylnich, pracownik wykonuje dodatkowe czynności, zapewniające czystość na stanowisku pracy. Takimi czynnościami są między innymi przenoszenie folii czy odłożenie pokrywy. Pracownik wykonuje też czynności pomocnicze, mające na celu ułatwienie mu właściwego zadania, np. przytrzymanie rusztowania po to, by pobrać pojemnik. Programy komputerowe oraz metody służące do oceny czynności manualnych Do oceny czynności manualnych, które wykonuje pracownik oraz do badania jego obciążenia statycznego można posłużyć się zarówno specjalnymi programami komputerowymi, jak i opracowanymi metodami. Programy komputerowe mają na celu nie tylko kształtować system człowiek obiekt techniczny otoczenie, ale także już na etapie projektowania pozwalają na wykrycie sytuacji niebezpiecznych i możliwych zagrożeń dla życia ludzkiego oraz na analizę obciążenia statycznego lub dynamicznego pracownika wykonywaną pracą. Analizie poddano takie programy jak: CAPTIV L2100, 3D SSPP, ANTHROPOS ErgoMAX, APOLINEX. Warto zauważyć, że część z nich (ANTHROPOS ErgoMAX, APOLINEX) jest ściśle zintegrowana z systemem CAD (ang. Computer Aided Design) i wykorzystuje jego sposób komunikacji z użytkownikiem. Takie rozwiązanie ułatwia również przeprowadzenie symulacji komputerowych pracy realizowanej przez pracownika, dzięki którym można wykonać badania biomechaniczne. Na podstawie badań biomechanicznych projektanci otrzymują wiele cennych parametrów opisujących możliwości fizyczne człowieka. Bada się także właściwości kinematyczne

4 Beata Gala i dynamiczne organizmu oraz właściwości wytrzymałościowe układu kostno szkieletowego i mięśniowego. Dodatkowo można modelować środowisko pracy człowieka przy zastosowaniu modelowania trójwymiarowego. Do badania obciążenia statycznego można wykorzystać różne metody: OWAS, RULA, REBA. Natomiast metoda NIOSH dotyczy wysiłku związanego z pracą dynamiczną, a więc taką, kiedy mięśnie wykonują ruch (kurczą się lub rozciągają). W trakcie wykonywania takiej pracy obciążone są kończyny górne i dolne, a także pozostałe części ciała, ze względu na pracę w niewygodnej pozycji, zbyt dużą liczbę skłonów czy wychyleń. Za pomocą metody NIOSH oblicza się zalecane wartości masy podnoszonych ciężarów. A jest to istotne, ponieważ zbyt duży wysiłek fizyczny dynamiczny może zaburzyć normalne funkcjonowanie organizmu człowieka, np. poprzez zmniejszenie ilości wody ustrojowej, w wyniku pocenia się, zwiększenie prędkości krwi w organizmie, czy hamowanie wydzielania soków trawiennych w przypadku ciężkich i długotrwałych wysiłków. Kryteria doboru programów i metod służących do oceny czynności manualnych tablica decyzyjna W celu dobrania odpowiednich programów i metod oceny czynności manualnych do określonych parametrów sporządzono tablicę decyzyjną (tabela 1). Przedstawia ona w sposób graficzny prezentację decyzji, jakie można podjąć w danych warunkach. W tablicy decyzyjnej wymieniono parametry, programy i metody służące do oceny czynności manualnych. Zapisano następujące parametry: czynność powtarzalna, pozycja siedząca, pozycja stojąca, pozycja wymuszona, podnoszenie oraz programy: CAPTIV, 3D SSPP, Anthropos ErgoMAX, Apolinex i metody: OWAS, NIOSH, RULA, REBA. Do wybranych parametrów został przyporządkowany czerwony x, do programów i metod, które należy w takiej sytuacji zastosować użyto zielonego x, natomiast żółtym x oznaczono programy dodatkowo wspomagające badania, które można zastosować przy wskazanych parametrach. Kolumny oznaczone od R1 do R13 przedstawiają podjęte decyzje. Po wstępnie przeprowadzonej analizie stanowisk montażu samochodowej aparatury oświetleniowej stwierdzono, że pracownik wykonuje czynności powtarzające się w pozycji stojącej. Na podstawie tabeli decyzyjnej do wykonania dalszych badań wybrano program CAPTIV L2100 oraz metodę OWAS. 215

5 Tabela 1. Narzędzie umożliwiające dobór programów komputerowych i metod - tablica decyzyjna. Legenda: X wybrane parametry, X programy i metody dedykowane do zastosowania przy wskazanych parametrach, X programy dodatkowo wspomagające badania, które można zastosować przy wskazanych parametrach. Program CAPTIV L2100 oraz metoda OWAS CAPTIV L2100 jest programem komputerowym służącym do analizy czynności wykonywanych na danych stanowiskach pracy na podstawie obserwacji i rejestracji video. Innowacyjny system akwizycji umożliwia ponadto synchronizację obrazów video z obserwacji wizualnych i/lub pomiarówz czujników 1. CAPTIV L2100 wymaga: zapisu video czynności roboczych, zaimportowania filmu do programu, opracowania protokołu z obserwacji (na podstawie zapisu), w którym należy uwzględnić np. przyjmowane pozycje ciała, rodzaje wykonywanych czynności, czy gestów, zakodowania elementów z obserwacji z użyciem edytora video programu CAPTIV L2100. Na podstawie powyższych punktów program: tworzy i wyświetla wykresy aktywności pracownika w sposób dynamiczny i zsynchronizowany z zapisem video, dostarcza informacji o charakterze statystycznym: liczba czynności, czas ich trwania, czas minimalny, maksymalny i średni, mediana, odchylenie standardowe, przedział międzykwartylowy, wykonuje szczegółowe analizy według różnych kryteriów. 1 data dostępu r. 216

6 Beata Gala Metoda OWAS (Ovako Working Posture Analysis System) została opracowana w Finlandii przez firmę Ovako. Metoda OWAS umożliwia klasyfikację pozycji ciała oraz wartości obciążenia zewnętrznego (rys. 4). Kombinacje położeń poszczególnych członów ciała (plecy, ramiona, nogi) z uwzględnieniem wartości obciążenia zewnętrznego są zgrupowane w czterech kategoriach oceny. Cyfry określające pozycje składowe położenia pleców, ramion i nóg tworzą kody pozycji przy pracy. 2 Aby dokonać oceny metodą OWAS należy zdefiniować wszystkie występujące na stanowisku pracy czynności, a następnie w przedstawiony niżej sposób przyporządkować im odpowiednie kody. Rysunek 4. Klasyfikacja poszczególnych pozycji położenia ramion, pleców i nóg oraz wartości obciążenia zewnętrznego. Źródło: Koradecka D.: Beazpiczeństwo pracy i ergonomia 2, wyd. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa Na podstawie kodu pozycji oraz specjalnej tabeli można odczytać typ kategorii oceny obciążenia dla danej czynności wraz z opisem działań na rzecz poprawy warunków pracy dla wyznaczonej kategorii. Należy pamiętać, że istotny jest czas trwania danej pozycji w ciągu całej zmiany roboczej. Wynikiem stosowania metody OWAS jest interpretacja uzyskanych wyników. Obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego może być zakwalifikowane jako małe, średnie lub duże, w zależności od tego jak długo w czasie pracy utrzymywana jest określona kategoria pozycji bez zmiany na inną. Schemat analizy warunków pracy za pomocą wybranych metod W celu opracowania sposobu implementacji programu CAPTIV L2100 oraz metody OWAS sporządzono schemat analizy warunków pracy (rys. 5). Pomoże on zarówno w zobrazowaniu poszczególnych etapów, na które podzielono proces implementacji programu CAPTIV L2100 oraz metody OWAS, jak również ułatwi analizę poszczególnych zadań, które należy wykonać, aby w jak najdokładniejszy sposób ocenić czynności manualne na stanowiskach montażu samochodowej aparatury oświetleniowej. 2 Koradecka D.: Beazpiczeństwo pracy i ergonomia 2, wyd. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa

7 Rysunek 5. Schemat analizy warunków pracy za pomocą programu CAPTIV L2100 i metody OWAS. Etap badań I Rozpoznanie możliwości programu CAPTIV L2100 Rozpoznanie możliwości programu CAPTIV L2100 zostało przeprowadzone dzięki inscenizacji prostych czynności montażowych. Inscenizacja ta odbyła się w warunkach laboratoryjnych. Osoba wykonywała pracę polegającą na pobraniu, rozkładaniu, składaniu i odłożeniu kartki do pojemnika. Cały cykl został powtórzony 4 razy, czyli praca miała charakter powtarzalny i mogła być badana przy użyciu programu CAPTIV L2100. W tym celu zarejestrowano więc przy pomocy kamery cyfrowej wykonywane czynności manualne. Etap badań II Analiza czynności montażowych na stanowisku montażu samochodowej aparatury oświetleniowej W etapie II należało przygotować materiał do analizy z właściwej rejestracji video czynności montażowych na stanowiskach montażu samochodowej aparatury oświetleniowej i zastosować program CAPTIV L2100. Do tego programu została zaimplementowana metoda OWAS, aby móc dokładnie przeanalizować wykonywane przez pracownicę czynności manualne. W Przedsiębiorstwie nagrano pięć filmów przedstawiających pracę na stanowiskach montażowych samochodowej aparatury oświetleniowej. Przy użyciu programu VirtualDub pocięto filmy i poprawnie połączono ze sobą w taki sposób, by utworzyły one dwa materiały - jeden przedstawiający czynności wykonywane na stanowisku 1, a drugi film przedstawiający czynności ze stanowiska 2. Przygotowane filmy wczytano do programu CAPTIV L2100. Dla każdego stanowiska utworzono odrębny projekt. Rysunek 6 przedstawia wczytanie filmu ze stanowiska pierwszego do programu CAPTIV L

8 Beata Gala Rysunek 6. Wczytanie filmu ze stanowiska 1 montażu samochodowej aparatury oświetleniowej do programu CAPTIV L2100. Na postawie obserwacji z wczytanych filmów, odpowiednio ze stanowiska pierwszego i drugiego utworzono wykaz czynności, które wykonuje pracownica. Przykładowy wykaz wykonywanych czynności, tak zwany protokół został przedstawiony poniżej (rys. 7). Należało w nich zdefiniować kod czynności, czynność kodowaną i rejestrowaną oraz klasę. Protokół zawiera również stan inicjalizacji, przyporządkowany specjalny wzór dla każdego kodowania i dowolnie wybrany kolor dla każdej klasy. W protokołach dokonano klasyfikacji ze względu na wykonywanie czynności montażowe prawą i lewą ręką oraz ze względu na przyjmowaną pozycję ciała pracownicy podczas wykonywania czynności montażowych. Kody pozycji ciała zostały opisane na postawie metody OWAS. Rysunek 7. Przykładowy protokół ze stanowiska 2 montażu samochodowej aparatury oświetleniowej w programie CAPTIV L2100. Zdefiniowane kody z protokołów należało wprowadzić w odpowiednie miejsca w oknie Post coding (rys. 8). Na początku należało wybrać liczbę komórek, w których zostaną umieszczone kody. Pracę utrudnił fakt ograniczenia liczby komórek do

9 Rysunek 8. Wczytanie kodów czynności montażowych i przyjmowanych pozycji ciała przez pracownicę ze stanowiska 2 montażu samochodowej aparatury oświetleniowej w programie CAPTIV L2100. Po wybraniu kodów należało wskazać film, który został wcześniej wczytany do programu CAPTIV L2100. Następnie odtwarzając film w zwolnionym tempie zatrzymywano go wtedy, gdy czynność montażowa rozpoczynała się i kończyła (rys. 9). Miało to na celu określić, możliwie jak najdokładniej czas trwania tych czynności i przyjmowane podczas ich wykonywania pozycje ciała pracownicy. Rysunek 9. Zakodowanie czynności montażowych i przyjmowanych pozycji ciała przez pracownicę ze stanowiska 2 montażu samochodowej aparatury oświetleniowej w programie CAPTIV L2100. Na podstawie zakodowanych czynności montażowych oraz przyjmowanych pozycji ciała przez pracownicę otrzymano ich wykaz. Uwzględniono w nim, czas kodowania, kod czynności 220

10 Beata Gala i pozycji ciała, opis kodowanej i rejestrowanej czynności oraz pozycji ciała, a także przypisane im klasy. W wyniku zgromadzonych informacji, w programie CAPTIV L2100 zostały wygenerowane wykresy aktywności pracownicy oraz tabele z danymi statystycznymi dla obydwóch stanowisk montażu samochodowej aparatury oświetleniowej. Etap badań III Ocena czynności montażowych na stanowisku montażu samochodowej aparatury oświetleniowej W ostatnim etapie III na podstawie informacji otrzymanych z programu CAPTIV L2100 i metody OWAS można będzie dokonać oceny obciążenia statycznego na stanowisku montażu samochodowej aparatury oświetleniowej oraz monotypowości pracy. Obciążenie układu mięśniowo szkieletowego oraz częste powtarzanie tych samych czynności powoduje zwiększenie ryzyka powstania różnego typu dolegliwości w układzie ruchu, dlatego istotne jest ich analizowanie. W celu zastosowania metody OWAS konieczne było wyznaczenie następujących informacji: rodzaju kodu; liczby pozycji spełniających dany kod; kategorii oceny; czasów poszczególnych kodów; sumy czasów na obu stanowiskach; procentowego udziału czasu poszczególnych kodów. W celu określenia kodów pozycji ciała dla poszczególnych czynności, wykonywanych przez pracownika posłużono się rysunkiem 4. W tabeli 2 przedstawiono przykładowe czynności robocze wykonywane na stanowisku 1 oraz przypisane im kody położenia tułowia, ramion i nóg oraz obciążenie zewnętrze. Do niektórych czynności zostało przypisanych kilka kodów, ponieważ pracownik w różny sposób je wykonuje. Wszystkie czynności były analizowane na podstawie tych samych filmów, co w programie CAPTIV L2100, a więc na podstawie czterech cykli powtórzeń na obu stanowiskach. W sumie zidentyfikowano 50 czynności na 1 stanowisku i 38 na drugim. Tabela 2. Przykładowe kody położenia tułowia, ramion i nóg oraz obciążenia zewnętrznego poszczególnych czynności na stanowisku 1. Lp. Nazwa czynności roboczych Kod pleców Kod ramion Kod nóg Kod obciążenia zewnętrznego Pobranie korpusu prawego Pobranie korpusu lewego Przeniesienie korpusu prawego na stanowisko Przeniesienie korpusu lewego na stanowisko Umieszczenie korpusu prawego w podstawce dolnej Umieszczenie korpusu lewego w podstawce dolnej Docisk korpusu lewego lub prawego w podstawce dolnej

11 8. 9. Pobranie bumeranga lewego lub prawego Przytrzymanie bumeranga lewego lub prawego 10. Przeniesienie bumeranga lewego lub prawego Zgromadzone informacje z tabeli States durations table z programu CAPTIV L2100 oraz obliczenia wynikające z raportu udostępnionego przez Przedsiębiorstwo wykorzystano do utworzenia tabeli 3. Przedstawia ona zapis wszystkie kody wraz z kategorią oceny, liczbę pozycji spełniających dany kod, czas trwania czynności zakwalifikowanych do danego kodu, sumę tych czasów na obu stanowiskach oraz procentowy udziałem czasu podczas całej zmiany roboczej. Tabela 3. Liczba pozycji spełniających dany kod, kategorie oceny, czas utrzymywania danego kodu oraz procentowy udział czasu. Lp. Kod Liczba pozycji spełniających 222 Kategoria oceny Czas Suma czasów na St. 1 i St. 2 % czasu St. 1 St :00: :00: :01: ,40% :01: :01: :02: ,79% :00: :00: :01: ,41% :00: :00: :00: ,23% :00: :00: :00: ,35% :00: :00: ,49% :00: :00: :00: ,67% :00: :00: :00: ,48% :00: :00: ,69% :00: :00: ,48% :00: :00: ,24% :00: :00: ,88% :00: :00: ,49% :00: :00: ,02% :00: :00: ,64% :00: :00: ,21% :00: :00: ,23% :00: :00: ,08% :00: :00: ,21% :00: :00: ,47% :00: :00: ,06% Procentowy czas utrzymywania pozycji oznaczonych powyższymi kodami to 84,52% całej zmiany roboczej. Przerwy zajmują 33 minuty, co zajmuje 6,25% czasu dniówki. Sumując powyższe dane, a następnie odejmując od 100%, otrzymano procentowy udział czasu przeznaczony na czynności związane z przejściem od komory jonizującej do stanowiska 1. Chodzenie zajmuje zatem pracownikowi 9,23% czasu pracy. Pracownik podczas tego przejścia ma wyprostowane plecy, a ramiona poniżej stawu ramiennego, przyjmuje więc kod 1171, znajdujący

12 Beata Gala się w powyższej tabeli pod drugą pozycją. Chodzenie zaliczono do kategorii I i uzupełniono o tę czynność tabelę 4, która przedstawia procentowy udział kategorii obciążenia statycznego oraz liczbę przyjmowanych pozycji spełniających daną kategorię dla obu stanowisk. Tabela 4. Udział procentowy poszczególnych kategorii pozycji. Kategoria pozycji Udział procentowy Liczba pozycji spełniających daną kategorię I 56,03 % 63 II 27,16 % 35 III 9,68 % 10 IV 0,88% 2 SUMA 93,75% 110 Suma procentowego udziału poszczególnych kategorii obciążenia (93,75%) z procentowym udziałem przerw w pracy (6,25%) wynosi 100%. Tabela 5. Opis kategorii obciążenia statycznego Źródło: data dostępu: r. Aby ocenić obciążenie statyczne posłużono się tabelą 5. Zawiera ona opis dla wyznaczonej kategorii obciążenia. Wynika z niej, że najbardziej negatywny wpływ na układ mięśniowo szkieletowy pracownika ma kategoria IV. Z tabeli 4 wynika, że najczęściej przyjmowane pozycje podczas pracy na stanowisku montażu należą do kategorii I. Według opisu kategorii są to pozycje przyjmowane podczas zmiany naturalnie, a obciążenie jest akceptowalne. Nie ma potrzeby wprowadzania zmian na tym stanowisku. W trakcie pracy występują także pozostałe kategorie pozycji. Kategoria II zajmuje 27,16 % czasu dniówki i obejmuje 35 pozycji, a kategoria III to 10 pozycji utrzymywanych przez 9,68 % czasu zmiany roboczej. Obliczono również, że podczas wykonywania wszystkich czynności manualnych pracownik przechodzi w trakcie jednego cyklu odległość 28,4 m (od momentu pobrania korpusów, przez odłożenie lampy do komory jonizującej i powrotu na stanowisko 1 po kolejne korpusy). Przejścia zajmują zatrudnionemu około 40 sekund. W trakcie zmiany roboczej pracownik musi przejść w przybliżeniu 5,5 km. W ciągu 8-godzinnego dnia pracy chodzenie trwa niecałe dwie godziny. Odległości te przekładają się na obciążenie statyczne oraz zmęczenie fizyczne wynikające z chodzenia. Analizując nagrany w przedsiębiorstwie film, można zauważyć, że pracownik wykonuje czynności na stanowisku 1 i stanowisku 2 w niecałe 5 minut, dlatego jego pracę można zakwalifikować jako pracę monotypową. Zakładając, że w trakcie zmiany produkuje 192 wyroby, 223

13 każdą czynność umieszczoną w instrukcji montażu musi tyle razy powtórzyć. Ciężar przenoszonych przez zatrudnionego elementów wynosi poniżej 10 kg. Dodatkowo na stanowisku 1 pracownik mocuje cztery wkręty do wkrętarki, co wymaga od niego pewnej uwagi i dokładności wykonania, dlatego w tym przypadku mamy do czynienia z ruchami precyzyjnymi. Powołując się na tabelę 6 została oceniona monotypowość pracy na stanowisku montażu samochodowej aparatury oświetleniowej. Tabela 6. Ocena obciążenia pracą monotypową z uwzględnieniem obciążenia. Stopień uciążliwości Liczba powtórzeń stereotypowej operacji w ciągu zmiany roboczej ruchy precyzyjne siła zewnętrzna < 10 kg siła zewnętrzna > 10 kg Mały < 150 < 800 < 300 Średni Duży > 3000 > 1600 > 800 Źródło: Koradecka D.: Beazpiczeństwo pracy i ergonomia 2, wyd. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa W przypadku stanowiska 1 pracownik w trakcie jednego cyklu mocuje do urządzenia cztery wkręty, co w ciągu całej zmiany roboczej powtórzy się 768 razy (4*192). Wynika z tego, że stopień uciążliwości podczas wykonywania ruchów precyzyjnych jest średni. Natomiast w przypadku wykonywania pozostałych czynności, stopień uciążliwości pracą monotypową można zaliczyć jako mały. Na podstawie tabeli States durations table oraz wykresów aktywności, utworzonych w programie CAPTIV L2100 można ocenić równomierność obciążenia prawej i lewej ręki, odczytać liczbę czynności wykonywanych w ciągu cyklu oraz określić ich powtarzalność, a także obliczyć średni czas trwania czynności. Rysunek 10 przedstawia przykładową tabelę States durations table dla czynności wykonywanych na pierwszym stanowisku, a rysunek 11 prezentuje wykresy aktywności pracownika. Rysunek 10. Przykładowa States durations table dotycząca stanowiska

14 Beata Gala Rysunek 11. Przykładowe wykresy aktywności pracownika dotyczące stanowiska 1. Praca związana z montażem samochodowej aparatury oświetleniowej została zakwalifikowana jako praca monotypowa na podstawie tabel i wykresów aktywności utworzonych w programie CAPTIV L2100. Na stanowisku drugim pracownik wykonuje o 15 czynności mniej niż na stanowisku pierwszym, dlatego na drugim stanowisku czynności są w większym stopniu powtarzane. Należy jednak pamiętać, że wszystkie czynności na obu stanowiskach wykonywane są przez jedną osobę, dlatego praca związana jest z mniejszą powtarzalnością ruchów, a stopień uciążliwości monotypowością można określić jako mały. Z tego względu zatrudnieni nie są zmęczeni pracą, wynikającą z powtarzania tych samych czynności w niewielkich odstępach czasu. Brak znużenia wpływa korzystnie na liczbę wypadków. Warto przypomnieć, że w przeszłości Przedsiębiorstwo zatrudniało jedną osobę na jednym stanowisku, dlatego wtedy obciążenie pracą powtarzalną było większe. Podsumowanie Oceny warunków pracy na stanowiskach roboczych można dokonać wieloma sposobami, zarówno programami komputerowymi, jak i opracowanymi metodami. W artykule przedstawiono tablicę decyzyjną, która ma za zadanie ułatwić dobór odpowiednich narzędzi. Do analizy wskazanych stanowisk montażu aparatury oświetleniowej wybrano program CAPTIV L2100 oraz metodę OWAS. Wybór ten okazał się zasadny, ponieważ program CAPTIV L2100 umożliwił skontrolowanie pracy monotypowej oraz określenie przyjmowanych pozycji ciała przez pracownika, natomiast metoda OWAS pozwoliła ocenić jego obciążenie statystyczne. Celem oceny ryzyka rozwoju dolegliwości mięśniowo szkieletowych jest korekta stanowisk pracy. Według metody OWAS stanowisko montażu samochodowej aparatury oświetleniowej nie wymaga modyfikacji. Program CAPTIV L2100 służy ocenie czynności powtarzalnych. Może być on zawsze narzędziem wspomagającym, wykorzystywanym zarówno do oceny pracy w pozycji stojącej, jak i siedzącej, w przypadku podnoszenia ciężarów oraz do pozycji wymuszonej. Badania pokazały możliwość integrowania różnych programów. Metoda OWAS sprawdziła się idealnie do oceny obciążenia statycznego w przypadku pracy powtarzalnej w pozycji stojącej. Okazała się ona bardzo prostą metodą, bazującą na obserwacji wykonywanych przez pracownika czynności, przyjmowanych postaw oraz obciążenia zewnętrznego wyrażonego w kilogramach. Wadą metody jest niewątpliwie nieuwzględnianie częstości zmian przyjmowanych pozycji, powtarzalności pracy. Do oceny monotypowości posłużył zatem dość łatwy program CAPTIV L2100. Dzięki kojarzeniu ze sobą wykresów aktywności 225

15 przeglądanych na tle filmu z instrukcji, zapoznano się z jego możliwościami. Jednak już podczas analizy filmu nagranego w Przedsiębiorstwie dostrzeżono również wady programu. Bibliografia 1. Jach K., Kuliński M.: Człowiek, środowisko, narzędzia podstawy oceny ergonomicznej i działań polepszających warunki pracy, [w:] LAB Laboratoria Aparatura Badania Nr 2, Wyd. Roble Sp. z o.o., Koradecka D.: Bezpieczeństwo i higiena pracy, Wyd. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa Koradecka D.: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia, Wyd. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa Kowalski T.: Bezpieczeństwo pracy a ergonomia systemów wytwarzania, [w:] Technologia i Automatyzacja Montażu, Wyd. Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego, Nowakowska I.: Poziom bezpieczeństwa i czynniki kształtujące środowisko pracy, [w:] Problemy Jakości Nr 2, Wyd. Sigma Not, Winkler T.: Komputerowo wspomagane projektowanie systemów antropotechnicznych Wyd. Naukowo Techniczne, Warszawa Żurek J., Ciszak O., Cieślak R., Suszyński M.: Metodyka projektowania ergonomicznego stanowiska montażu ręcznego, [w:] Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej Nr 7. Budowa Maszyn i Zarządzanie Produkcją, Wyd. Politechnika Poznańska, Poznań data dostępu: r data dostępu: r. 10. Instrukcja CAPTIV L2100. The Assessment of Working Conditions at a Car Lighting Apparatus Assembly Station Using the CAPTIV L2100 Programme and OWAS Method This article aims to solve the problem of the assessment of working conditions on the assembly, where repetitive actions are performed by an employee. To assess working conditions an assembly station of a fitting vehicle lighting equipment was chosen. Work monotony and employee s static load analysis was started after identification of methods for assessing the burden of work and computer programs used for assessing manual intervention. With a collection of programs and methods their selection criteria have been developed in the form of a decision table. The use of this tool has allowed to choose the right computer program-captive L2100 and the OWAS method that allowed to assess conditions at car lighting apparatus assembly stations. Computer programs are important in issues related to ergonomics, because at the design stage can detect dangerous situations and potential risks to human health. Keywords: ergonomics, CAPTIV L2100, OWAS method inż. Beata Gala Autorką jest studentką Politechniki Śląskiej kierunku Zarządzanie i Inżynieria Produkcji. Jej zainteresowania dotyczą zarówno aspektów ergonomicznych, jak i różnego rodzaju usprawnień produkcyjnych związanych ze stosowaniem narzędzi Lean Management. 226