PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Wymagania edukacyjne wynikajàce z realizowanego programu nauczania j zyka polskiego w zakresie podstawowym i rozszerzonym do cyklu Barwy epok Kultura i literatura W. Bobiƒski, A. Janus-Sitarz, B. Ko cz Nauka o j zyku J. Kowalikowa, U. ydek-bednarczuk Opracowa a dr Marta Rusek

2 Spis treêci Wymagania edukacyjne Kszta cenie w zakresie podstawowym. Wymagania podstawowe i wymagania ponadpodstawowe Tradycja grecka i rzymska Tradycja biblijna Âredniowiecze Renesans Barok OÊwiecenie Kszta cenie kulturowe Nauka o j zyku Samokszta cenie Kszta cenie w zakresie rozszerzonym. Wymagania podstawowe i wymagania ponadpodstawowe Tradycja grecka i rzymska Tradycja biblijna Âredniowiecze Renesans Barok OÊwiecenie Kszta cenie kulturowe Nauka o j zyku Samokszta cenie

3 Wymagania edukacyjne Minister Edukacji w Rozporzàdzeniu z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i s uchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szko ach publicznych (Dz. U. z 2001 r., nr 29, poz. 323, z póêniejszymi zmianami) zobowiàza nauczycieli do stworzenia wymagaƒ edukacyjnych, które wyznaczajà kryteria oceniania. W Rozporzàdzeniu czytamy: 2.1. Ocenianie wewnàtrzszkolne osiàgni ç edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i post pów w opanowaniu przez ucznia wiadomoêci i umiej tnoêci w stosunku do wymagaƒ edukacyjnych wynikajàcych z podstawy programowej i realizowanych w szkole programów nauczania, uwzgl dniajàcych t podstaw, oraz formu owaniu oceny Nauczyciele na poczàtku ka dego roku szkolnego informujà uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o wymaganiach edukacyjnych wynikajàcych z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania osiàgni ç edukacyjnych uczniów. Wymagania edukacyjne wywiedzione z postawy programowej i programu nauczania realizowanego w danej klasie nazywamy wymaganiami programowymi. OkreÊlajà one osiàgni cia uczniów na danym szczeblu kszta cenia, mogà byç jedno- lub wielopoziomowe. Wed ug Boles awa Niemierki wymagania jednopoziomowe w wi kszym stopniu majà charakter programowy ni metodyczny. Ró nice mi dzy nimi przedstawiajà si nast pujàco 1 : Standardy Jednopoziomowe Wielopoziomowe Konstrukcja norm agregacyjna, równoleg a hierarchiczna, ustopniowana TreÊç kszta cenia przewaga materia u kszta cenia przewaga celów kszta cenia Typ j zyka encyklopedyczny, rzeczownikowy czynnoêciowy, ca oêciowy Interpretacja iloêciowa: osiàgni cie normy strukturalna: porównania wielokrotne Zastosowanie egzaminy promocyjne wspomaganie rozwoju osiàgni ç Punktem wyjêcia do tworzenia wymagaƒ wielopoziomowych (wielostopniowych) jest wykrycie hierarchii treêci kszta cenia, czyli takiej zale noêci mi dzy poszczególnymi poziomami, aby mo na je by o traktowaç kumulatywnie. W idealnym modelu ni sze poziomy stanowià warunek konieczny, ale niewystarczajàcy do opanowania treêci na poziomie wy szym. 1 Informacje i tabela za: B. Niemierko, Ocenianie szkolne bez tajemnic, Warszawa 2002, s , tabela s

4 Hierarchiczny uk ad treêci nauczania jest tworzony przy uwzgl dnieniu rosnàcej z o onoêci, trudnoêci wykonania danej czynnoêci lub bieg oêci potrzebnej do jej wykonania, pos ugiwania si wiedzà. Ka dy poziom wymagaƒ, którym przyporzàdkowane zosta y okreêlone treêci kszta cenia, odpowiada kolejnym stopniom 2 ; i tak: treêç konieczna (K) odpowiada ocenie dopuszczajàcej, treêç podstawowa (P) okreêla dodatkowe wymagania na ocen dostatecznà, treêç rozszerzajàcà (R) okreêla dodatkowe wymagania na ocen dobrà, treêç dope niajàca (D) okreêla dodatkowe wymagania na ocen bardzo dobrà, treêç wykraczajàca (W) okreêla dodatkowe wymagania na ocen celujàcà. Opracowanie wielostopniowego hierarchicznego modelu wymagaƒ jest zadaniem bardzo z o onym. Prowadzi do powstania niezwykle szczegó owo opisanych i w zwiàzku z tym skomplikowanych i ma o funkcjonalnych narz dzi oceniania. Na paradoksy stosowania wymagaƒ edukacyjnych. w praktyce polonistycznej zwraca uwag mi dzy innymi Stanis aw Bortnowski 3. Równie Boles aw Niemierko stwierdzi, e zbyt wàskie lub zbyt szerokie standardy mogà wnieêç wiele zamieszania do nauki szkolnej 4. Dlatego coraz cz Êciej spotykamy si z formu owaniem wymagaƒ na dwóch poziomach: podstawowym i ponadpodstawowym. TreÊç podstawowa odpowiada wówczas ocenie dostatecznej, a treêç ponadpodstawowa ocenie bardzo dobrej. Te dwa stopnie stanowià punkt odniesienia do okreêlenia ocen poêrednich: dopuszczajàcej oraz dobrej. Noty dopuszczajàca i dobra Êwiadczà, e wymagania na poziom wy szy nie zosta y spe nione w stopniu wystarczajàcym. Pary ocen: dopuszczajàca i dostateczna oraz: dobra i bardzo dobra wskazujà zarówno na jakoêciowe, jak i iloêciowe ró nice w osiàgni ciach uczniów. Kryteria, które pozwalajà okreêlaç poszczególne stopnie wymagaƒ, to: przyst pnoêç atwoêç opanowania danego elementu treêci kszta cenia, z o onoêç i uniwersalnoêç danych treêci kszta cenia, niezawodnoêç pewnoêç naukowa, trwa oêç w kulturze i skutecznoêç dzia ania zwiàzana z danymi elementami treêci kszta cenia, mo liwoêç wielostronnego i mo liwie d ugotrwa ego u ytkowania, niezb dnoêç wewnàtrzprzedmiotowa wynikajàca z powiàzaƒ elementu z innymi elementami danego zakresu treêci wybranego przedmiotu, niezb dnoêç mi dzyprzedmiotowa wynikajàca z powiàzaƒ elementu z treêcià nauczania innych przedmiotów szkolnych i wy szych kursów tego samego przedmiotu, u ytecznoêç - w obecnej i przysz ej dzia alnoêci pozaszkolnej ucznia. 5 2 B. Niemierko, Pomiar wyników kszta cenia, Warszawa 1999, s , S. Bortnowski, Polonista wobec ksià ki Boles awa Niemierki. Mi dzy ocenà szkolnà a dydaktykà. Bli ej dydaktyki, w: K opotliwy problem badanie polonistycznych osiàgni ç uczniów, red. H. Kos tka, Z. Uryga, Kraków Swój g os polemiczny wobec koncepcji Niemierki autor koƒczy wnioskiem: treêci podstawowe, dope niajàce i rozszerzajàce nale a oby stosowaç wy àcznie do zakresu programowego, na pewno zaê nie do oceny umiej tnoêci, gdy umiej tnoêci nigdy nie wyst pujà w izolacji, zawsze àczà si z innymi umiej tnoêciami, stanowià zatem wspólnà wiàzk, która wymaga innych kryteriów. (s. 39) 4 B. Niemierko, Ocenianie bez tajemnic..., s B. Niemierko, Mi dzy ocenà szkolnà a dydaktykà. Bli ej dydaktyki, Warszawa 2001, s

5 Przedstawiona poni ej propozycja wymagaƒ programowych zosta a zbudowana na podstawie programu Barwy epok. Przy konkretyzowaniu wymagaƒ na poszczególnych poziomach uwzgl dniono zakres materia u zaproponowany przez podr czniki z tego cyklu. Wymagania zosta y przedstawione w dwóch wersjach: w zakresie podstawowym i zakresie rozszerzonym. Zró nicowanie wynika z wi kszej iloêci materia u zaproponowanego na poziomie rozszerzonym, a tak e z kszta cenia bardziej z o onych umiej tnoêci odbioru tekstów literackich i tekstów kultury. Dlatego nie mo na by o zakresu rozszerzonego nadbudowaç nad podstawowym. W ka dej z dwóch wersji wymagania zosta y podzielone na podstawowe i ponadpodstawowe, nie dokonano podzia u na wiedz i umiej tnoêci, wychodzàc z za o enia, e czasowniki operacyjne wskazujà na przynale noêç danego punktu do dziedziny wiedzy lub umiej tnoêci albo na po àczenie obu tych dziedzin. W zakresie kszta cenia podstawowego wêród wymagaƒ podstawowych umieszczono nie tylko takie, które odnoszà do poznawania literatury, j zyka i kultury oraz zapami tywania, ale tak e te, które zak adajà kszta cenie umiej tnoêci wypowiadania si, czytania i pisania oraz interpretacji tekstów literackich i tekstów kultury. W zakresie rozszerzonym wêród wymagaƒ podstawowych wpisano tak e takie, które umo liwiajà kszta cenie umiej tnoêci syntetyzowania wiedzy, analizy i porównywania ró nych zjawisk kultury. Wed ug Niemierki zakres treêci, który winny obejmowaç wymagania, nie mo e byç ani zbyt szeroki, bo wymagania b dà zbyt ogólnikowe, ani zbyt wàski, bo wówczas wymagania b dà zbyt rozbudowane, a ich u ytecznoêç oka e si niewielka. W aêciwy zakres materia u obejmuje od kilku lekcji do jednego dzia u 6. Przedstawiona propozycja stanowi kompromis mi dzy szczegó owym a ogólnym okreêleniem wymogów edukacyjnych. Najcz Êciej wymagania obejmujà zakres kilku lekcji. Ca oêç podzielono na dzia y, uwzgl dniono kszta cenie w zakresie literackim i kulturowym, j zykowym, pokreêlono zagadnienie samokszta cenia. Wszelkie propozycje wielostopniowych (tak e dwupoziomowych) wymagaƒ edukacyjnych stanowià pewien model teoretyczny. W korzystaniu z nich mogà si pojawiaç ró ne trudnoêci, mi dzy innymi sposób interpretacji wymagaƒ. Inna trudnoêç zachodzi wówczas, gdy mamy oceniaç uczniów, którzy spe niajà wymagania z poziomu wy szego, a nie spe niajà wymogów poziomu ni szego, czyli prezentujà tzw. nietypowy uk ad osiàgni ç uczniów 7. Przedstawiona poni ej propozycja jest tylko jednà z mo liwych. Nikt nie zastàpi nauczyciela w ustalaniu wymagaƒ programowych, które powinny byç konstruowane dla okreêlonego zespo u klasowego. Pami taç przy tym trzeba, e nie jesteêmy w stanie zmierzyç i wystandaryzowaç imponderabiliów i one zawsze b dà umykaç kategoryzacjom przy ocenianiu uczniów na lekcjach j zyka polskiego 8. 6 Jw., s B. Niemierko, Ocenianie bez tajemnic..., s O specyfice przedmiotu i k opotach zwiàzanych z okreêleniem wymagaƒ i standardów pisali Bo ena Chrzàstowska, Stanis aw Rz sikowski, Stanis aw Bortnowski, Antoni Smuszkiewicz, Zenon Uryga w ksià ce K opotliwy problem... op. cit., w cz Êci pt. Co i jak mo na mierzyç w badaniu osiàgni ç polonistycznych. 7

6 8 KSZTA CENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe TRADYCJA GRECKA I RZYMSKA Uczeƒ: - wskazuje êród a kultury europejskiej - rozumie poj cia: monoteizm i politeizm - zna, streszcza i opowiada podstawowe mity - odczytuje symboliczne znaczenia mitów - zna poj cia: mit, mitologia, mitologizacja - rozpoznaje wàtki mitologiczne w tekstach literackich - odnajduje Êlady mitologii we wspó czesnym j zyku (w zwiàzkach frazeologicznych, skrzydlatych s owach) - wskazuje cechy sztuki antycznej, które czynià jà wzorem pi kna dla twórców póêniejszych epok - wymienia przyk ady budowli i rzeêby antycznej - rozró nia style: dorycki, joƒski, koryncki - zna poj cia: sztuka klasyczna, kalos kagatos, estetyka Uczeƒ: - charakteryzuje wierzenia Greków i Rzymian - okreêla istot humanizmu antycznego - przedstawia wk ad Greków i Rzymian w kszta towanie si kultury europejskiej - interpretuje wàtki mitologiczne w literaturze ró nych epok - okreêla rodzaje mitów - wyjaênia przyczyny wielowariantowoêci mitów - okreêla cechy estetyki staro ytnych (pi kno wg Greków i Rzymian) - zna poj cie mimesis, - wymienia najwa niejszych filozofów Grecji i Rzymu (Sokrates, Plato, Arystoteles, Epikur, Marek Aureliusz, Seneka) i àczy ich nazwiska z okreêlonymi poglàdami - wyjaênia poj cie cnoty- virtus i zasad z otego Êrodka, - zna terminy: etyka, stoicyzm i epikureizm - charakteryzuje stoicyzm, epikureizm - objaênia platoƒskà metafor jaskini - rozumie i stosuje terminy: mi oêç platoƒska, idealizm, eudajmonia

7 - zna fragmenty Iliady Homera i Eneidy Wergiliusza - streszcza je i okreêla ich temat - charakteryzuje bohaterów - rozumie i stosuje termin epos - rozpoznaje cechy gatunkowe epopei - wskazuje cechy stylu wysokiego - wie, co to jest heksametr - lokalizuje w czasie narodziny dramatu i teatru - wymienia najwa niejsze cechy teatru i dramatu greckiego oraz nazwiska tragików greckich i ich dzie a - interpretuje fragmenty eposów (np. s awne czyny bojowników, rola pieêni, misja Eneasza) - rozpoznaje motywy w drowne (np. homo viator) - wyjaênia, na czym polega budowa epizodyczna - wyjaênia, co to jest kwestia homerycka - okreêla cechy stylu Homera i cechy gatunkowe eposu - zna poj cie melorecytacja - odczytuje nawiàzania i odwo ania w póêniejszych tekstach kultury (np. w: Iliadzie J. Lechonia, O Troi Z. Herberta) - omawia powstanie i rozwój teatru greckiego, stosuje s ownictwo zwiàzane z tematem - wià e powstanie tragedii z kultem Dionizosa - wypowiada si na temat roli teatru w yciu staro ytnych Greków - zna Króla Edypa Sofoklesa - odtwarza przebieg wydarzeƒ - nazywa i ocenia postawy bohaterów - wskazuje cechy tragedii - rozumie poj cia: katharsis, fatum, tragizm, konflikt tragiczny - wymienia poetów staro ytnej Grecji i Rzymu - zna pieêni Horacego (w tym ; I. 31, III 30) - okreêla tematyk pieêni Horacego - zna i wyjaênia zwroty non omnis moriar, exegi monumentum - wie, kim by Mecenas i co to jest mecenat - rozpoznaje i okreêla cechy gatunkowe pieêni - rozumie okreêlenie poezja tyrtejska - interpretuje dramat (np. walka cz owieka z Losem, tragizm bohatera) - okreêla cechy tragedii, w tym regu y kompozycji - wyjaênia i stosuje poj cia: katharsis, ironia tragiczna - charakteryzuje filozofi ycia zawartà w pieêniach, - zna rodzaje pieêni - wskazuje funkcjonowanie toposu non omnis moriar, exegi monumentum - zna najwa niejsze gatunki liryki staro ytnych 9

8 10 Wymagania podstawowe - zna histori i czas powstawania Biblii - zna rodzaje ksiàg (dydaktyczne, historyczne, profetyczne) i g ówne gatunki biblijne (np. psalm, przypowieêç) - wymienia najwa niejsze przek ady na j zyk polski - wskazuje motywy biblijne w literaturze i sztuce - rozpoznaje stylizacj biblijnà - odnajduje Êlady Biblii we wspó czesnym j zyku (w zwiàzkach frazeologicznych, skrzydlatych s owach) KSZTA CENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM TRADYCJA BIBLIJNA Wymagania ponadpodstawowe - zna systematyk ksiàg biblijnych - wypowiada si na temat kulturotwórczej roli Biblii - wyjaênia poj cie werset - zna fragmenty Ksi gi Hioba, Ksi gi Koheleta - zna dzieje Hioba, wyjaênia, na czym polega jego dramat, ocenia post powanie bohatera - okreêla g ówne przes anie Ksi gi Koheleta - wyjaênia i stosuje termin ksi gi màdroêciowe - wie, co to jest sentencja - zna Pierwszy list Êw. Jana Aposto a, Hymn Êw. Paw a, Pierwszy list do Koryntian - okreêla biblijne rozumienie mi oêci - wie, co to jest list pasterski, hymn - zna fragmenty Apokalipsy Êw. Jana - rozumie poj cia: apokalipsa, katastrofizm - okreêla przes anie ksi gi - charakteryzuje Ksi g Hioba jako ksi g dydaktycznà - wypowiada si na temat niezawinionego cierpienia - wskazuje i interpretuje nawiàzania do historii Hioba literaturze i malarstwie - wyjaênia, co to jest lamentacja - okreêla rol ksiàg màdroêciowych - rozpoznaje motywy i symbole wanitatywne i ich funkcjonowanie w kulturze - wyjaênia, na czym polega absolutyzacja mi oêci - okreêla, na czym polega dydaktyzm listów pasterskich - wskazuje tropy i figury retoryczne w liêcie pasterskim, okreêla funkcje listu pasterskiego - rozpoznaje symbole apokaliptyczne - porównuje ró ne malarskie wizje apokalipsy (np. u Giotta, Micha a Anio a) - zna okreêlenie dies irae - wyjaênia rol ksiàg profetycznych

9 ÂREDNIOWIECZE - lokalizuje w czasie Êredniowiecze - zna najwa niejsze cechy epoki (feudalizm, teocentryzm, uniwersalizm, hierarchia) - wskazuje najwa niejsze wzory osobowe Êredniowiecza - zna tematy filozofii Êredniowiecznej (Bóg Êwiat cz owiek) - wymienia filozofów Êredniowiecznych (Êw. Augustyn, Êw. Anzelm, Êw. Bernard, Êw. Tomasz) - wie, co to jest: scholastyka, mistyka - rozumie alegoryczny i wizualny charakter sztuki Êredniowiecza - rozpoznaje style w sztuce Êredniowiecza: romanizm, gotyk - zna najwa niejsze cechy tych stylów - wskazuje przyk ady sztuki romaƒskiej i gotyckiej (architektura, rzeêba, malarstwo) - zna podstawowe regu y czytania sztuki Êredniowiecza, np. symbolik kolorów, zasady kompozycji - wyjaênia znaczenie i funkcjonowanie nazwy Êredniowiecze - zna chronologi Êredniowiecza - okreêla stosunek Êredniowiecza do antyku - wskazuje zasi g Êredniowiecza -wypowiada si na temat obyczajów epoki - okreêla istot augustynizmu i tomizmu - wyjaênia poj cia scholastyka, mistyka - okreêla cechy, czas i zasi g wyst powania stylów romaƒskiego i gotyckiego - wypowiada si na temat cech sztuki Êredniowiecznej - rozumie terminy iluminacja, miniatura, chora gregoriaƒski - wyjaênia zjawisko anonimowoêci twórców - zna nazwiska malarzy póênego Êredniowiecza (np. Giotto, Memling) 11 - zna fragmenty PieÊni o Rolandzie - okreêla temat utworu - charakteryzuje bohatera PieÊni o Rolandzie - wskazuje i opisuje zasady etosu rycerskiego - wyjaênia, co to jest honor rycerski - wymienia najwa niejsze cykle pieêni rycerskich - podaje przyk ady z kultury masowej, w których rozpoznaje odwo ania do eposów rycerskich Êredniowiecza - interpretuje Pieʃ o Rolandzie w kontekêcie wiedzy o epoce; wyjaênia rol pieêni - charakteryzuje idealnego rycerza jako wojownika, chrzeêcijanina, poddanego - wypowiada si na temat idea u wiernoêci seniorowi i ojczyênie - zna pojecie chanson de geste - wskazuje i opisuje cechy eposu rycerskiego - wyjaênia termin: literatura parenetyczna

10 12 Wymagania podstawowe KSZTA CENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM Wymagania ponadpodstawowe - zna fragmenty Legendy o Êwi tym Aleksym, Kwiatków Êw. Franciszka, Pieʃ s onecznà - odtwarza dzieje Êw. Aleksego i charakteryzuje jego postaw - wyjaênia poj cia: asceza, asceta, legenda - charakteryzuje postaw Êw. Franciszka - przedstawia idea y (cnoty) franciszkaƒskie - rozpoznaje utwory wpisujàce si w nurt literatury franciszkaƒskie - zna fragmenty Dziejów Tristana i Izoldy - czyta utwór w kontekêcie wiedzy o epoce (wpisuje utwór w kràg kultury dworskiej) - opowiada dzieje Tristana i Izoldy, charakteryzuje ich mi oêç jako mi oêç tragicznà - okreêla stosunek bohaterów do mi oêci i Êmierci - zna Rozmow mistrza Polikarpa ze Âmiercià - okreêla tematyk utworu - charakteryzuje Êredniowieczne wyobra enia i wizerunki Êmierci, taƒce Êmierci - wskazuje elementy groteski i komizmu, objaênia ich funkcje - wyjaênia, na czym polega dydaktyczny charakter literatury Êredniowiecznej - zna fragmenty Wielkiego testamentu F. Villona, - okreêla temat i charakter utworu - okreêla i ocenia idea ycia Êw. Aleksego - wyjaênia poj cie hagiografia - wypowiada si na temat reinterpretacji Legendy o Êw. Aleksym w wierszu K. I akowiczówny OpowieÊç ma onki Êwi tego Aleksego - wyjaênia znaczenie tytu u Kwiatki Êw. Franciszka oraz funkcjonowanie s ów: ogród, wirydarz, - okreêla istot franciszkanizmu - porównuje i ocenia postaw Êw. Franciszka i Êw. Aleksego - wskazuje motywy franciszkaƒskie w literaturze i malarstwie - ocenia post powanie bohaterów Tristana i Izoldy - interpretuje utwór, odwo ujàc si do obyczajów Êredniowiecza (mi oêç dworska, etos rycerski) - przywo uje teksty, w których àczy si Eros i Thanatos, - wyjaênia termin romans dworski - objaênia, odwo ujàc si do przyk adów, stosunek cz owieka Êredniowiecza do Êmierci - porównuje literackie i malarskie przedstawienia Êmierci w Êredniowieczu - zna okreêlenia memento mori, ars moriendi - omawia utwory, u ywajàc poj ç groteska, czarny humor - wskazuje êród a twórczoêci Villona

11 - wymienia najwa niejsze zabytki j zyka polskiego - wyjaênia przyczyny dwuj zycznego charakteru piêmiennictwa tego czasu, - wymienia najstarsze kroniki - zna Êredniowiecznà liryk religijnà: Bogurodzica, Pos uchajcie, bracia mi a - charakteryzuje Bogurodzic jako pieêƒ religijnà (modlitwa) i pieêƒ ojczyênianà - wskazuje i wyjaênia archaizmy - rozpoznaje motywy pasyjne w sztuce - zna fragmenty Historyi o chwalebnym zmartwychwstaniu Paƒskim Miko aja z Wilkowiecka, - zna gatunki dramatu Êredniowiecznego - zna gatunki Êredniowiecznego dziejopisarstwa - zna na pami ç Bogurodzic - analizuje tekst pieêni pod wzgl dem j zykowym (leksykalnym, s owotwórczym, sk adniowym) - okreêla cechy gatunkowe pieêni - okreêla cechy lamentu i skargi - wyjaênia poj cie pasja - okreêla cechy dramatu i teatru Êredniowiecznego - porównuje widowisko Êredniowieczne z antycznymi przedstawieniami - zna fragmenty PieÊni III i V Boskiej komedii Dantego - okreêla tematyk utworu, rozpoznaje motyw w drówki - opisuje wizj zaêwiatów (piek o), omawia wàtek mi oêci tragicznej (Paolo i Francesca) - wyjaênia, dlaczego Boska komedia jest okreêlana sumà Êredniowiecza - rozpoznaje pierwiastki poglàdów renesansowych w dziele - zna poj cia: tercyna, poemat metafizyczny RENESANS 13 - lokalizuje w czasie epok - wymienia czynniki, które doprowadzi y do prze omu renesansowego - wskazuje zwiàzki myêli renesansowej z antykiem - charakteryzuje humanizm renesansowy - zna poj cia: antropocentryzm, reformacja - wskazuje êród a prze omu renesansowego - omawia zwiàzki myêli renesansowej w antykiem - okreêla cechy humanizmu chrzeêcijaƒskiego - charakteryzuje czynniki sprzyjajàce formowaniu nowej ÊwiadomoÊci, poczucia wielkoêci cz owieka - okreêla wk ad renesansu w dziedzictwo kulturowe

12 14 Wymagania podstawowe KSZTA CENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM Wymagania ponadpodstawowe - wymienia myêlicieli renesansu (Erazm z Rotterdamu, Mirandola, Morus, Machiavelli, Montaigne) i ich dzie a - wyjaênia, na czym wed ug Mirandoli polega szczególna pozycja cz owieka - zna i wyjaênia poj cia: utopia, irenizm - wymienia twórców sztuki renesansu - zna cechy sztuki renesansowej (harmonia i pi kno) - rozpoznaje styl renesansowy - zna utwory mistrzów w oskiego renesansu Pertarki i Boccaccia (Sonety do Laury, np. 90, 134; np. jednà z nowel Dekameronu) - okreêla tematyk sonetów, opisuje sytuacj podmiotu lirycznego - przedstawia problematyk noweli - wskazuje w utworze Boccaccia informacje o epoce - wie, co jest sonet, erotyk - rozpoznaje i wskazuje cechy noweli - zna i opowiada fragmenty Gargantui i Pantagruela (np. rozdz. XXX) - okreêla temat utworu i opisuje postacie, u ywa poj ç fantastyka, groteska, realizm - wskazuje ludyczne funkcje literatury - wyjaênia zwiàzki myêli renesansowej z filozofià antyku - charakteryzuje na podstawie fragmentów poglàdy Erazma z Rotterdamu - charakteryzuje renesansowe marzenie o idealnym spo eczeƒstwie - przedstawia odwo ujàc si do tekstów portrety i obowiàzki w adców - okreêla zasady estetyki renesansowej - charakteryzuje idea renesansowego twórcy - wskazuje wzorce artystyczne - okreêla tematy i rol literatury w oskiego renesansu w rozwoju kultury odrodzenia - interpretuje sonety - rozpoznaje w utworze Boccaccia wàtki obiegowe - wyjaênia znaczenie i funkcjonowanie okreêleƒ: gargantuiczny i pantagruelizm, - omawia funkcjonowanie motywu olbrzyma, w tym w kulturze masowej

13 - wymienia twórców wczesnego renesansu (Biernat z Lublina, Klemens Janicki) - zna gatunki, jakie uprawiali - wyjaênia przyczyny dwuj zycznego charakteru literatury polskiej - charakteryzuje osiàgni cia w literaturze pisanej w j zyku aciƒskim (Janicki) i ocenia poczàtki literatury polskiej - wskazuje cechy renesansowego Êwiatopoglàdu - okreêla cechy elegii 15 - zna Reja ywot cz owieka poçciwego (fragm.),. Górnickiego Dworzanina polskiego (fragm.) - okreêla wzorce osobowe wpisane w literatur polskiego renesansu - wskazuje cechy literatury parenetycznej - zna utwory podejmujàce tematyk patriotycznà Pieʃ V J. Kochanowskiego, fragm. Kazaƒ sejmowych P. Skargi, - okreêla, odwo ujàc si do tekstów, wzorce zachowaƒ obywatelskich - opisuje sposoby kszta towania postaw patriotycznych - wskazuje toposy: ojczyzna matka, ojczyzna tonàcy okr t - rozpoznaje Êrodki retoryczne w tekstach - zna termin liryka apelu - zna utwory Kochanowskiego (fraszki, pieêni, treny, psalmy) - zna fakty z ycia poety - odtwarza renesansowà filozofi ycia w pieêniach Kochanowskiego - okreêla tematyk Trenów (dramat jednostki i intelektu) - opisuje sytuacj podmiotu lirycznego w Trenach - rozpoznaje odwo ania kulturowe w dzie ach poety - zna cechy gatunkowe trenu - zna renesansowe utwory podejmujàce wàtek arkadii (np. Ko acze Szymonowica) - rozpoznaje motyw szcz Êliwych czasów i krain w ró nych tekstach kultury (np. malarstwie N. Poussin Lato) - charakteryzuje wzorce osobowe (dworzanina, ziemianina) - porównuje idea dworzanina z idea em rycerza - okreêla model Êwiata i idea ycia szlachcica ziemianina - zasada z otego Êrodka, afirmacja ycia - analizuje kompozycj PieÊni V i Kazaƒ sejmowych - interpretuje Pieʃ V jako apel do Polaków - interpretuje Kazania jako wzór oracji patriotycznej - odczytuje historyczne konteksty wpisane w Kazania sejmowe Skargi - opisuje i ocenia przedstawienie Piotra Skargi na obrazie Matejki - wskazuje i ocenia oddzia ywanie ró nych kierunków filozoficznych - analizuje i interpretuje utwory poety - okreêla znaczenie twórczoêci Kochanowskiego dla literatury polskiej - charakteryzuje wizj renesansowej arkadii - zna funkcjonowanie poj cia sielanka, okreêla sielank jako gatunek literacki

14 16 Wymagania podstawowe KSZTA CENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM Wymagania ponadpodstawowe - zna sonety Miko aja S pa Szarzyƒskiego (I, IV, V) - charakteryzuje sytuacj podmiotu lirycznego sonetów ( ycie jako bojowanie, metafizyczny niepokój) - okreêla tematyk sonetów - rozpoznaje cechy poetyki (elipsa, inwersja, przerzutnia, oksymoron) - rozumie poj cie dualizm - zna Makbeta i fragmenty Hamleta Szekspira - odtwarza przebieg zdarzeƒ w dramacie - charakteryzuje bohaterów dramatów - wskazuje kr gi odczytaƒ dramatu (np. dramat jednostki i w adzy) - wymienia cechy dramatu Szekspira - wymienia cechy teatru el bietaƒskiego - rozpoznaje topos Êwiata jako teatru - umiejscawia w czasie epok - wskazuje zró nicowanie kulturowe baroku - uzasadnia okreêlenie baroku mianem epoki kontrastów - wyjaênia terminy: klasycyzm, libertynizm, kontrreformacja BAROK - interpretuje sonety - analizuje sonety pod wzgl dem sk adniowym, kompozycyjnym - lokalizuje twórczoêç Szarzyƒskiego wêród nurtów poezji renesansowej i barokowej - wyjaênia metafizyczny i intelektualny charakter tej poezji - okreêla psychologiczne motywacje dzia aƒ postaci, ocenia post powanie g ównego bohatera - interpretuje Makbeta (dramat jednostki i w adzy, tajemnica nieprawoêci, êród a z a) - wyjaênia, na czym polega uniwersalizm dramatów Szekspira - porównuje regu y obowiàzujàce w teatrze antycznym i el bietaƒskim - wyjaênia przyczyny zró nicowania baroku - okreêla stosunek do poprzednich epok - charakteryzuje klasycyzm francuski i kontrreformacj - wymienia filozofów epoki (Kartezjusz, Pascal, Spinoza), - zna fragmenty MyÊli Pascala, - przedstawia poglàdy Kartezjusza, Pascala na poznanie, - zna termin racjonalizm - omawia poglàdy filozofów na sytuacj cz owieka we wszechêwiecie, Boga

15 - wymienia najwa niejszych twórców (sztuki plastyczne, muzyka) - rozpoznaje cechy stylu barokowego (architektura, rzeêba, malarstwo, muzyka) - wskazuje zró nicowanie sztuki barokowej - zna cechy teatru barokowego - zna fragmenty PrzemyÊlnego szlachcica Don Kichota z Manczy - charakteryzuje Don Kichota i Sancho Pans - wskazuje cechy parodii w omawianym utworze - zna poetów polskiego baroku (J. A. Morsztyn, D. Naborowski, Z. Morsztyn, S. Twardowski) i ich utwory - w poezji barokowej rozpoznaje nurt dworski i metafizyczny - okreêla tematyk utworów (poezja Êwiatowych rozkoszy, pradoksalnoêç istnienia Êwiata i cz owieka, uroda Êwiata, przemijanie i z uda ycia, mi oêç i przemijanie) - rozpoznaje cechy stylu poezji dworskiej - wymienia najwa niejsze Êrodki artystyczne - zna poj cia: marinizm, koncept, konceptyzm - okreêla cechy estetyki barokowej - wyjaênia przyczyny zró nicowania sztuki barokowej - ocenia wp yw kontrreformacji na sztuk sakralnà - zna poj cia manieryzm, malarstwo iluzjonistyczne - okreêla zwiàzki Don Kichota z romansem rycerskim - zna ró ne interpretacje postawy Don Kichota - wyjaênia, co to jest donkiszoteria - wyjaênia, odwo ujàc si do przyk adów, co to jest koncept, konceptyzm - omawia intelektualny charakter poezji dworskiej - wyjaênia okreêlenie poetyka przesytu - wskazuje i omawia dominanty interpretacyjne w wierszach barokowych (mi oêç i Êmierç) - porównuje poetyckie normy barokowego pi kna ze wspó czesnymi idea ami - opisuje ludyczne funkcje literatury (dworska galanteria) - rozpoznaje motywy wanitatywne w poezji i malarstwie - wymienia pisarzy nurtu sarmackiego - zna utwory W. Potockiego i Pami tniki Paska (fragm.) - omawia wizerunek Sarmaty w utworach Potockiego i Paska - wymienia cechy kultury sarmackiej - rozpoznaje cechy obyczajowoêci sarmackiej w tekstach - wskazuje cechy stylu Paska - interpretuje teksty w kontekêcie historycznym - okreêla cechy i przejawy ideologii sarmackiej - wskazuje odwo ania do tradycji sarmackiej w utworach z ró nych epok - przedstawia nurt pami tnikarstwa w kulturze sarmackiej - zna poj cia: makaronizm, silva rerum 17

16 18 Wymagania podstawowe - zna termin literatura sowizdrzalska - podaje przyk ady literatury sowizdrzalskiej (Nowy Sowiêdrza Jana z Kijan), - rozpoznaje i interpretuje zabiegi parodystyczne KSZTA CENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM Wymagania ponadpodstawowe - przedstawia obraz Êwiata kreowany przez literatur sowizdrzalskà - rozpoznaje motyw Êwiata na opak - zna fragmenty Cyda Corneilla - okreêla istot konfliktu - ocenia postawy bohaterów - zna Âwi toszka Moliera, - streszcza utwór - charakteryzuje postacie - wskazuje typy i Êrodki komizmu - pos uguje si poj ciami komedia, intryga, komedia charakteru - interpretuje tekst, odwo ujàc si do poj cia honoru i wiedzy o etosie rycerskim - ustosunkowuje si do zagadnienia cenzury i wolnoêci s owa, ob udy i hipokryzji, fanatyzmu religijnego - wyjaênia powody, dla których sztuka wzbudza a kontrowersje - zna i wyjaênia nazwy (oêwiecenie, wiek rozumu, wiek filozofów, czasy stanis awowskie), - umiejscawia w czasie epok - wymienia najwa niejsze cechy oêwiecenia w Polsce i Europie - wymienia filozofów i kierunki filozoficzne (wp ywy racjonalizmu, empiryzmu, materializmu) - zna poj cia: deizm, ateizm - wyjaênia ide encyklopedyzmu - wymienia najwa niejszych twórców Encyklopedii OÂWIECENIE - okreêla genez oêwiecenia - wskazuje konteksty historyczne przemian kulturowych - wyjaênia, dlaczego rozum i natura to s owa klucze tego okresu - wyjaênia, na czym polega a odmiennoêç polskiego oêwiecenia - okreêla postawy wobec Boga - zestawia ze sobà racjonalizm i empiryzm - zna poj cie imperatyw kategoryczny Kanta

17 - zna fragmenty Kandyda Woltera - wskazuje sposoby charakterystyki bohaterów - okreêla tez powiastki filozoficznej - zna poj cie: powiastka filozoficzna - rozpoznaje styl klasycystyczny i rokokowy - wymienia przyk ady architektury i malarstwa sztuki klasycystycznej i rokokowej - wymienia najwa niejszych kompozytorów tego czasu, w tym trójk klasyków wiedeƒskich - opisuje ogród francuski i ogród angielski - okreêla rol edukacji w oêwieceniu i wskazuje ró ne modele wychowania - wie, jakà rol odegra y salony w yciu kulturalnym epoki - wymienia instytucje kulturalne i oêwiatowe, które powsta y w Warszawie w czasach stanis awowskich, - okreêla rol Teatru Narodowego - wie, co to by a Komisja Edukacji Narodowej - wskazuje tez powiastki Woltera - okreêla, na czym polega krytycyzm oêwieceniowy - wskazuje cechy gatunkowe powiastki filozoficznej - wyjaênia poj cie wolterianizm - charakteryzuje styl klasycystyczny - okreêla cechy sztuki rokokowej - przedstawia przes anki kulturalnej emancypacji kobiet - opisuje Warszaw czasów oêwieceniowych - omawia rol Stanis awa Augusta Poniatowskiego i jego mecenat artystyczny - okreêla charakter i cele reformy szkolnictwa - ocenia rol prasy w kszta towaniu opinii publicznej - charakteryzuje stosunek oêwieconych do tradycji sarmackiej 19 - zna utwory Ignacego Krasickiego (bajki, satyry: Âwiat zepsuty, Do króla, Palinodia, a tak e Hymn do mi oêci Ojczyzny, fragmenty Monachomachii) - okreêla tematyk utworów Krasickiego - wskazuje dominant interpretacyjnà satyry Do króla - charakteryzuje program dydaktyczny wpisany w satyry, i bajki, wyjaênia zasad : uczyç bawiàc - okreêla cechy satyry i bajki, rozró nia typy bajek: narracyjnà i epigramatycznà - rozpoznaje i opisuje cechy poematu heroikomicznego - opisuje obraz Êwiata wy aniajàcy si z utworów Krasickiego - interpretuje utwory poety odwo ujàc si do zasady uczyç bawiàc - wyjaênia, na czym polega alegoryzm i uniwersalizm bajek - okreêla funkcje satyry - zna poj cia panegiryk, parodia, oktawa

18 20 Wymagania podstawowe - zna Powrót pos a Niemcewicza - prezentuje stanowiska bohaterów - wskazuje cechy komedii politycznej - wyjaênia termin klasycyzm - wymienia pisarzy zwiàzanych z tym pràdem artystycznym - rozpoznaje teksty nale àce do nurtu klasycyzmu, okreêla ich cechy - zna fragmenty Nowej Heloizy J.J. Rousseau, wiersze Karpiƒskiego (np. Do Justyny. T sknoêç na wiosn ; Laura i Filon) - okreêla tematyk utworów - wyjaênia termin sentymentalizm - wymienia najwa niejsze cechy pràdu, okreêla opozycje (serce rozum, natura kultura, wieê miasto) - rozpoznaje utwory nale àce do tego nurtu, wskazuje ich cechy - zna termin: powieêç epistolarna KSZTA CENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM Wymagania ponadpodstawowe - interpretuje dramat, odwo ujàc si do kontekstów historycznych - przedstawia rol teatru w s u bie reform - okreêla cechy klasycyzmu w Polsce - wyjaênia poj cie poetyka normatywna - charakteryzuje stosunek sentymentalistów do natury i cywilizacji - okreêla cechy i tematyk poezji sentymentalnej - analizuje i interpretuje wiersze - charakteryzuje mi oêç sentymentalnà - wskazuje nawiàzania w literaturze i filmie do sentymentalnego wzorca - widzia przynajmniej dwie realizacje teatralne dramatów przewidzianych w programie klasy pierwszej - rozumie, na czym polega polisemicznoêç sztuki teatru - wypowiada si na temat spektaklu; ocenia re yseri, gr aktorskà, scenografi, muzyk - pisze recenzje ze spektaklu - wie, co to jest adaptacja filmowa - pisze recenzj filmu KSZTA CENIE KULTUROWE - interpretuje symbol i metafor w teatrze - ocenia koncepcje re yserskie przy wystawianiu dramatów z dawnych epok (np. wiernoêç wobec tekstu) - wypowiada si na temat adaptacji filmowych

19 - wskazuje w ró nych tekstach kultury masowej odwo ania do utworów prezentowanych na lekcji - rozumie poj cia: spo eczne Êrodki przekazu, kicz, arcydzie o, kultura wysoka, kultura masowa - bierze udzia w yciu kulturalnym swego regionu NAUKA O J ZYKU - wie, e j zyk jest systemem znaków - wie, co to jest akt komunikacji - zna poj cie komunikat j zykowy - rozpoznaje i tworzy ró ne akty mowy - okreêla funkcje j zyka - rozpoznaje funkcje j zyka w tekêcie literackim i publicystycznym - odró nia j zyk pisany od j zyka mówionego oraz wskazuje ich cechy - zna histori pisma - wskazuje, które cechy j zyka u ywanego w Internecie zbli ajà go do j zyka mówionego, a które do pisanego - rozpoznaje oficjalnà i nieoficjalnà odmian j zyka - zna i wyjaênia poj cia: ideogram, piktogram - omawia cechy j zyka mówionego i pisanego - okreêla cechy j zyka u ywanego w Internecie - wskazuje zwiàzki, jakie zachodzà mi dzy s ownictwem a formà danej wypowiedzi - okreêla zabarwienie uczuciowe wyrazów, tworzy ich synonimy - wyjaênia zale noêç mi dzy rodzajem zdaƒ (pojedyncze, z o one) a funkcjà komunikacyjnà tekstu - okreêla zwiàzek s ownictwa z formà wypowiedzi - wyjaênia uwarunkowania komunikacyjne zwiàzane z doborem s ownictwa decydujàcego o skutecznoêci wypowiedzi 21

20 22 Wymagania podstawowe - zna normy poprawnoêciowe: wymawianiowà, fleksyjnà, sk adniowà, leksykalnà i frazeologicznà, stylistycznà, ortograficznà i interpunkcyjnà gatunkowà, komunikacyjnà - ocenia stosownoêç i skutecznoêç wypowiedzi - tworzy poprawne i skuteczne wypowiedzi - rozpoznaje b dy w tekstach - rozpoznaje oficjalnà i nieoficjalnà odmian j zyka - zna j zykowe Êrodki i sposoby wartoêciowania, wskazuje je w ró nych tekstach - wypowiada si na temat wymiaru etycznego w pos ugiwaniu si j zykiem - zna i stosuje normy akcentowania - zna poj cia: intonacja, akcent zdaniowy - okreêla funkcj intonacji, tempa mówienia, barwy g osu, w aêciwego akcentowania w ró nych komunikatach j zykowych - rozumie i analizuje rol pozawerbalnych Êrodków komunikacji - wyg asza z pami ci tekst poetycki, fragment prozy - wie, co to jest retoryka - zna ró ne rodzaje argumentów i objaênia ich dzia anie - zna poj cie figura retoryczna - wskazuje tropy i figury retoryczne w ró nych tekstach (np. Kazaniach sejmowych P. Skargi, Do panów, czyli mo now adców S. Staszica), - zna etapy przygotowania i wyg aszania mowy - dostrzega cele dydaktyczne i perswazyjne w wypowiedziach, przemówieniach, reklamie - tworzy teksty o charakterze perswazyjnym KSZTA CENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM Wymagania ponadpodstawowe - ocenia poprawnoêç wypowiedzi - porównuje ró ne teksty pod wzgl dem wartoêciowania - ocenia szczeroêç i nieszczeroêç w wypowiedziach o ró nych funkcjach: informujàcej, ekspresywnej, perswazyjnej - okreêla, czym jest retoryka, definiuje poj cie - omawia wyk adniki stylu retorycznego - rozró nia rodzaje przemówieƒ (doradcze, osàdzajàce, okolicznoêciowe) - dokonuje analizy tekstów ze wzgl du na odbiorc - uk ada i wyg asza przemówienia

21 - wskazuje dziedziny ycia i kultury, gdzie mamy do czynienia z wypowiedziami retorycznymi - wyg asza mow, stosujàc zasady kultury ywego s owa oraz niewerbalne Êrodki komunikacji - tworzy poprawne wypowiedzi grzecznoêciowe (np. gratulacje, yczenia) - rozumie znaczenie historycznych zwrotów adresatywnych, wyjaênia ich stosowanie w mowie grzecznoêciowej - porównuje zasady charakterystyczne dla grzecznoêci staropolskiej sarmackiej i wspó czesnej - tworzy pisma u ytkowe, CV, listy motywacyjne, intencyjne - czyta ze zrozumieniem ulotki i instrukcje - zna zasady i cechy dyskusji, negocjacji - referuje poglàdy innych - argumentuje, odwo ujàc si do doêwiadczenia, wiedzy i emocji - streszcza opinie innych - komentuje i ocenia - sporzàdza notatki z lektury - wykonuje ró ne operacje tekstotwórcze, np. skraca, rozwija wypowiedê - wskazuje komunikacyjne uwarunkowanie tekstów - zna cechy rozprawki, recenzji - tworzy rozprawki, recenzje - zna cechy artyku u informacyjnego i problemowego - parafrazuje, cytuje opinie innych - tworzy wypowiedzi polemiczne - bierze udzia w dyskusji - wyg asza referat - zna cechy eseju 23 - czyta ze zrozumieniem teksty literackie, publicystyczne i u ytkowe - zadaje pytania do tekstu

22 24 Wymagania podstawowe KSZTA CENIE W ZAKRESIE PODSTAWOWYM Wymagania ponadpodstawowe - zna rodowód wspó czesnej polszczyzny (od j zyka praindoeuropejskiego po wspó czesnà polszczyzn ), - wskazuje przyczyny podobieƒstw mi dzy j zykami europejskimi - wykazuje przynale noêç j zyka polskiego do rodziny j zyków s owiaƒskich i zachodnios owiaƒskiej grupy j zykowej - czyta ze rozumieniem teksty staropolskie - poszerza wiedz o przesz oêci, badajàc znaczenia zwiàzków frazeologicznych - zna i wyjaênia terminy: wspólnota j zykowa, archaizm, makaronizmy - charakteryzuje kulturotwórczà rol Cyryla i Metodego - charakteryzuje j zyk tekstów staropolskich (leksyka, sk adnia) SAMOKSZTA CENIE - korzysta z przypisów, spisu treêci, indeksów - zbiera i selekcjonuje materia y - sporzàdza notatki z wyk adu - tworzy wypisy, wyciàgi - tworzy konspekt referatu - korzysta z ró nych êróde informacji (np. zbiory biblioteczne, Internet) - sporzàdza bibliografi - korzysta z tekstów popularnonaukowych

23 Wymagania podstawowe Uczeƒ: - wskazuje êród a kultury europejskiej - rozumie poj cia: monoteizm i politeizm - charakteryzuje wierzenia Greków i Rzymian KSZTA CENIE W ZAKRESIE ROZSZERZONYM TRADYCJA GRECKA I RZYMSKA Wymagania ponadpodstawowe Uczeƒ: - okreêla istot humanizmu antycznego - ocenia wk ad Grecji i Rzymu w kszta towanie kultury europejskiej - zna, streszcza i opowiada podstawowe mity - odczytuje symboliczne znaczenia mitów - definiuje poj cia: mit, mitologia, mitologizacja, - okreêla rodzaje mitów - odnajduje Êlady mitologii we wspó czesnym j zyku (w zwiàzkach frazeologicznych, skrzydlatych s owach) - wskazuje cechy sztuki antycznej, które czynià jà wzorem pi kna dla twórców póêniejszych epok - wymienia przyk ady budowli i rzeêby antycznej, - rozró nia style: dorycki, joƒski, koryncki - wyjaênia poj cia: sztuka klasyczna, kalos kagatos, estetyka - wskazuje i interpretuje wàtki mityczne w literaturze ró nych epok - wskazuje mechanizmy tworzenia mitów i ich rodzaje, np. mity narodowe, spo eczne, mity w kulturze masowej - dostrzega i opisuje zjawiska uaktualniania i reinterpretacji mitów - wyjaênia przyczyny wielowariantowoêci mitów - okreêla cechy estetyki staro ytnych (pi kno wg Greków i Rzymian), - zna poj cie mimesis, - ocenia wk ad kultury staro ytnej w kszta towanie idea ów estetycznych póêniejszych epok 25 - wymienia najwa niejszych filozofów Grecji i Rzymu (Sokrates, Plato, Arystoteles, Epikur, Marek Aureliusz, Seneka), àczy ich nazwiska z okreêlonymi poglàdami - zna i omawia fragmenty Uczty lub Obrony Sokratesa - wyjaênia poj cie cnoty- virtus i zasad z otego Êrodka - charakteryzuje stoicyzm, epikureizm - wyjaênia znaczenie i funkcjonowanie poj cia cynik - rozumie termin etyka - objaênia platoƒskà metafor jaskini - rozumie i stosuje terminy: mi oêç platoƒska, idealizm, eudajmonia - definiuje termin etyka - wskazuje odwo ania do filozofii staro ytnych w utworach póêniejszych epok

24 26 KSZTA CENIE W ZAKRESIE ROZSZERZONYM Wymagania podstawowe - zna fragmenty Iliady Homera i Eneidy Wergiliusza - streszcza je i okreêla ich temat - charakteryzuje bohaterów - okreêla cechy stylu Homera i cechy gatunkowe eposu - wyjaênia, na czym polega budowa epizodyczna - wskazuje cechy stylu wysokiego - zna cechy gatunkowe epopei - wie, co to jest kwestia homerycka - zna poj cie melorecytacja - odczytuje nawiàzania i odwo ania w póêniejszych tekstach kultury, (np. w: Iliadzie J. Lechonia, O Troi Z. Herberta) - lokalizuje w czasie narodziny dramatu i teatru - wymienia najwa niejsze cechy teatru i dramatu, greckiego oraz nazwiska tragików greckich i ich dzie a - wypowiada si na temat roli teatru w yciu staro ytnych Greków - zna Króla Edypa Sofoklesa - odtwarza przebieg wydarzeƒ w dramacie - nazywa i ocenia postawy bohaterów - okreêla na przyk adach cechy tragedii, w tym regu y kompozycji - zna i stosuje poj cia: fatum, tragizm, konflikt tragiczny, katharsis - rozpoznaje w utworach literackich i filmowych odwo ania do dramatów Sofoklesa - wymienia poetów staro ytnej Grecji i Rzymu - zna najwa niejsze gatunki liryki staro ytnych - zna pieêni Horacego (w tym ; I. 31, III 30) - okreêla tematyk pieêni Horacego - charakteryzuje filozofi ycia zawartà w pieêniach - zna i wyjaênia zwroty non omnis moriar, exegi monumentum Wymagania ponadpodstawowe - interpretuje fragmenty eposów (np. s awne czyny bojowników, rola pieêni, misja Eneasza) - rozpoznaje motywy w drowne; homo viator - okreêla rol mitu i historii w dziele Homera - rozpoznaje kontynuacj motywów epopei Homera w narodowej epopei Rzymian - wskazuje znaczenie eposów staro ytnych dla potomnych - interpretuje nawiàzania do eposów Homera i Wergiluisza - omawia powstanie i rozwój teatru greckiego, stosuje s ownictwo zwiàzane z tematem - wià e powstanie tragedii z kultem Dionizosa - charakteryzuje i ocenia rol teatru w yciu staro ytnych Greków, porównuje z czasami wspó czesnymi - interpretuje dramat (np. walka cz owieka z Losem) - rozumie i stosuje termin ironia tragiczna - zna poj cie hybris - interpretuje pieêni, odwo ujàc si do kontekstów biograficznych i kulturowych - rozumie i stosuje poj cie liryka autotematyczna - Êledzi i interpretuje funkcjonowanie toposu exegi monumentum (np. w: Epilogu Pana Tadeusza A. Mickiewicza, Nagrobek W. Szymborskiej),

25 - rozpoznaje i okreêla cechy gatunkowe pieêni, ich rodzaje - wie, kim by Mecenas i co to jest mecenat - wyjaênia okreêlenie poezja tyrtejska - zna histori i czas powstawania Biblii - zna systematyk ksiàg biblijnych - rozpoznaje i charakteryzuje g ówne gatunki biblijne (np. psalm, przypowieêç) - wyjaênia poj cie werset - wymienia najwa niejsze przek ady na j zyk polski - wskazuje motywy biblijne w literaturze i sztuce - rozpoznaje stylizacj biblijnà - odnajduje Êlady Biblii we wspó czesnym j zyku (w zwiàzkach frazeologicznych, skrzydlatych s owach) TRADYCJA BIBLIJNA - wskazuje motywy tyrtejskie w literaturze polskiej - charakteryzuje i ocenia kulturotwórczà rol Biblii - rozpoznaje i interpretuje motyw Ksi gi w ró nych utworach - opisuje cechy stylizacji biblijnej ró nych tekstach 27 - zna fragmenty Ksi gi Hioba, Ksi gi Koheleta - zna dzieje Hioba - wyjaênia, na czym polega jego dramat - ocenia post powanie bohatera - wypowiada si na temat niezawinionego cierpienia - okreêla g ówne przes anie Ksi gi Koheleta - rozumie i stosuje okreêlenie: ksi gi màdroêciowe, - wie, co to jest sentencja - rozpoznaje motywy i symbole wanitatywne w ró nych tekstach kultury - okreêla rol ksiàg màdroêciowych - zna Pierwszy list Êw. Jana Aposto a, Hymn Êw. Paw a, Pierwszy list do Koryntian oraz fragment PieÊni nad pieêniami - okreêla biblijne rozumienie mi oêci - zna ró ne wyk adnie PieÊni nad pieêniami - okreêla cechy listu pasterskiego, wskazuje tropy i figury retoryczne w liêcie pasterskim - charakteryzuje Ksi g Hioba jako ksi g dydaktycznà i poemat filozoficzny - dyskutuje na temat postaw wobec z a i cierpienia - wskazuje i interpretuje nawiàzania do motywu Hioba literaturze i malarstwie - rozumie i u ywa poj cia teodycea - interpretuje wàtki wanitatywne w ró nych tekstach kultury (np. poezji Kochanowskiego, malarstwie barokowym) - okreêla cechy lamentacji - wyjaênia, na czym polega absolutyzacja mi oêci - okreêla, na czym polega dydaktyzm listów pasterskich - porównuje staro- i nowotestamentowy wizerunek mi oêci (Pieʃ nad pieêniami, Hymn), - rozumie okreêlenia: amor sacer i amor vulgaris

26 28 Wymagania podstawowe - zna fragmenty Apokalipsy Êw. Jana - rozumie poj cia: apokalipsa, katastrofizm, dies irae, - okreêla przes anie Ksi gi, - porównuje ró ne malarskie wizje apokalipsy (np. Giotta, Micha a Anio a) - zna chronologi Êredniowiecza i lokalizuje epok wêród innych - zna najwa niejsze cechy epoki (feudalizm, teocentryzm, uniwersalizm, hierarchia) - wyjaênia znaczenie i funkcjonowanie nazwy Êredniowiecze - wskazuje najwa niejsze wzory osobowe Êredniowiecza - zna tematy filozofii Êredniowiecznej: Bóg Êwiat cz owiek - wymienia filozofów Êredniowiecznych (Êw. Augustyn, Êw. Anzelm, Êw. Bernard, Êw. Tomasz), - wyjaênia poj cia: scholastyka, mistyka - rozumie alegoryczny i wizualny charakter sztuki Êredniowiecza - rozpoznaje style w sztuce Êredniowiecza: romanizm, gotyk, zna najwa niejsze cechy tych stylów - wskazuje przyk ady sztuki romaƒskiej i gotyckiej (architektura, rzeêba, malarstwo) - zna podstawowe regu y czytania sztuki Êredniowiecza, np. symbolik kolorów, zasady kompozycji - wyjaênia zjawisko anonimowoêci twórców - zna nazwiska malarzy póênego Êredniowiecza (np. Giotto, Memling) KSZTA CENIE W ZAKRESIE ROZSZERZONYM ÂREDNIOWIECZE Wymagania ponadpodstawowe - rozpoznaje w ró nych tekstach kultury symbole i obrazy pochodzàce z Apokalipsy - porównuje wizj apokalipsy biblijnej z wizjami katastrofy w utworach i póêniejszych epok - charakteryzuje wàtki apokaliptyczne w kulturze masowej - rozumie poj cie eschatologia - wskazuje zasi g Êredniowiecza - wypowiada si na temat obyczajów epoki - okreêla stosunek Êredniowiecza do antyku - ocenia dziedzictwo Êredniowiecza - okreêla sytuacj cz owieka w Êwiecie wed ug Êw. Augustyna i Êw. Tomasza (dramatyzm harmonia) - wskazuje zwiàzki myêli Êw. Augustyna i Êw. Tomasza z filozofià staro ytnych - okreêla cechy stylów romaƒskiego i gotyckiego - wypowiada si na temat cech sztuki Êredniowiecznej - zna i stosuje terminy iluminacja, miniatura, chora gregoriaƒski - okreêla rol i funkcje sztuki w Êredniowieczu - wskazuje i interpretuje utwory, w których pojawiajà si odwo ania do sztuki Êredniowiecza

27 - zna fragmenty PieÊni o Rolandzie - okreêla temat utworu - zna zasady etosu rycerskiego - charakteryzuje bohatera PieÊni o Rolandzie - wyjaênia, co to jest honor rycerski - wymienia najwa niejsze cykle pieêni rycerskich - podaje przyk ady z kultury masowej, w których rozpoznaje odwo ania do eposów rycerskich Êredniowiecza - zna fragmenty Legendy o Êwi tym Aleksym, Kwiatków Êw. Franciszka, Pieʃ s onecznà - odtwarza dzieje Êw. Aleksego i charakteryzuje jego postaw - wyjaênia poj cia: asceza, asceta, hagiografia, legenda - charakteryzuje postaw Êw. Franciszka - przedstawia idea y (cnoty) franciszkaƒskie i okreêla istot franciszkanizmu - wyjaênia znaczenie tytu u Kwiatki Êw. Franciszka oraz funkcjonowanie s ów: ogród, wirydarz - rozpoznaje utwory wpisujàce si w tak zwany nurt franciszkaƒski w literaturze - porównuje i ocenia postaw Êw. Franciszka i postaw Êw. Aleksego - interpretuje Pieʃ o Rolandzie w kontekêcie wiedzy o epoce; wyjaênia rol pieêni - charakteryzuje idealnego rycerza (jako wojownika, chrzeêcijanina, poddanego) - wskazuje i opisuje cechy eposu rycerskiego - zna poj cie chanson de geste - interpretuje Pieʃ o Rolandzie, odwo ujàc si do tradycji epiki staro ytnej - wskazuje zwiàzki mi dzy sagà a literaturà fantasy - charakteryzuje kultur rycerskà, odnajduje jej Êlady w tekstach i obyczajowoêci póêniejszych epok - okreêla i ocenia idea ycia Êw. Aleksego - interpretuje odwo ania do Legendy o Êw. Aleksym - wypowiada si na temat reinterpretacji Legendy o Êw. Aleksym w wierszu K. I akowiczówny OpowieÊç ma onki Êwi tego Aleksego - omawia schemat kompozycyjny legendy - porównuje i ocenia postaw Êw. Franciszka i Êw. Aleksego - wskazuje i omawia motywy franciszkaƒskie w literaturze i malarstwie - porównuje ró ne wzorce Êwi toêci 29 - zna fragmenty Dziejów Tristana i Izoldy - czyta utwór w kontekêcie wiedzy o epoce (odwo uje si do kr gu kultury dworskiej) - opowiada dzieje Tristana i Izoldy, charakteryzuje ich mi oêç jako mi oêç tragicznà - okreêla stosunek bohaterów do mi oêci i Êmierci - wyjaênia termin: romans dworski - ocenia post powanie bohaterów Tristana i Izoldy, - interpretuje utwór, odwo ujàc si do obyczajów Êredniowiecza (mi oêç dworska, etos rycerski) - przywo uje teksty, w których àczy si Eros i Thanatos - omawia wzorce mi oêci w kulturze Êredniowiecza