PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA

Transkrypt

1 Polski-Barwy 10/3/03 16:05 Page 1 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Wymagania edukacyjne wynikajàce z realizowanego programu nauczania j zyka polskiego w zakresie podstawowym i rozszerzonym do cyklu Barwy epok Kultura i literatura W. Bobiƒski, A. Janus-Sitarz, B. Ko cz Nauka o j zyku J. Kowalikowa, U. ydek-bednarczuk Opracowa a dr Marta Rusek

2 Polski-Barwy 10/3/03 16:05 Page 3 Spis treêci Wymagania edukacyjne Kszta cenie w zakresie podstawowym. Wymagania podstawowe i wymagania ponadpodstawowe Tradycja grecka i rzymska Tradycja biblijna Âredniowiecze Renesans Barok OÊwiecenie Kszta cenie kulturowe Nauka o j zyku Samokszta cenie Kszta cenie w zakresie rozszerzonym. Wymagania podstawowe i wymagania ponadpodstawowe Tradycja grecka i rzymska Tradycja biblijna Âredniowiecze Renesans Barok OÊwiecenie Kszta cenie kulturowe Nauka o j zyku Samokszta cenie

3 Polski-Barwy 10/3/03 16:05 Page 5 Wymagania edukacyjne Minister Edukacji w Rozporzàdzeniu z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i s uchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szko ach publicznych (Dz. U. z 2001 r., nr 29, poz. 323, z póêniejszymi zmianami) zobowiàza nauczycieli do stworzenia wymagaƒ edukacyjnych, które wyznaczajà kryteria oceniania. W Rozporzàdzeniu czytamy: 2.1. Ocenianie wewnàtrzszkolne osiàgni ç edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i post pów w opanowaniu przez ucznia wiadomoêci i umiej tnoêci w stosunku do wymagaƒ edukacyjnych wynikajàcych z podstawy programowej i realizowanych w szkole programów nauczania, uwzgl dniajàcych t podstaw, oraz formu owaniu oceny Nauczyciele na poczàtku ka dego roku szkolnego informujà uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o wymaganiach edukacyjnych wynikajàcych z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania osiàgni ç edukacyjnych uczniów. Wymagania edukacyjne wywiedzione z postawy programowej i programu nauczania realizowanego w danej klasie nazywamy wymaganiami programowymi. OkreÊlajà one osiàgni cia uczniów na danym szczeblu kszta cenia, mogà byç jedno- lub wielopoziomowe. Wed ug Boles awa Niemierki wymagania jednopoziomowe w wi kszym stopniu majà charakter programowy ni metodyczny. Ró nice mi dzy nimi przedstawiajà si nast pujàco 1 : Standardy Jednopoziomowe Wielopoziomowe Konstrukcja norm agregacyjna, równoleg a hierarchiczna, ustopniowana TreÊç kszta cenia przewaga materia u kszta cenia przewaga celów kszta cenia Typ j zyka encyklopedyczny, rzeczownikowy czynnoêciowy, ca oêciowy Interpretacja iloêciowa: osiàgni cie normy strukturalna: porównania wielokrotne Zastosowanie egzaminy promocyjne wspomaganie rozwoju osiàgni ç Punktem wyjêcia do tworzenia wymagaƒ wielopoziomowych (wielostopniowych) jest wykrycie hierarchii treêci kszta cenia, czyli takiej zale noêci mi dzy poszczególnymi poziomami, aby mo na je by o traktowaç kumulatywnie. W idealnym modelu ni sze poziomy stanowià warunek konieczny, ale niewystarczajàcy do opanowania treêci na poziomie wy szym. 1 Informacje i tabela za: B. Niemierko, Ocenianie szkolne bez tajemnic, Warszawa 2002, s , tabela s

4 Polski-Barwy 10/3/03 16:05 Page 6 Hierarchiczny uk ad treêci nauczania jest tworzony przy uwzgl dnieniu rosnàcej z o onoêci, trudnoêci wykonania danej czynnoêci lub bieg oêci potrzebnej do jej wykonania, pos ugiwania si wiedzà. Ka dy poziom wymagaƒ, którym przyporzàdkowane zosta y okreêlone treêci kszta cenia, odpowiada kolejnym stopniom 2 ; i tak: treêç konieczna (K) odpowiada ocenie dopuszczajàcej, treêç podstawowa (P) okreêla dodatkowe wymagania na ocen dostatecznà, treêç rozszerzajàcà (R) okreêla dodatkowe wymagania na ocen dobrà, treêç dope niajàca (D) okreêla dodatkowe wymagania na ocen bardzo dobrà, treêç wykraczajàca (W) okreêla dodatkowe wymagania na ocen celujàcà. Opracowanie wielostopniowego hierarchicznego modelu wymagaƒ jest zadaniem bardzo z o onym. Prowadzi do powstania niezwykle szczegó owo opisanych i w zwiàzku z tym skomplikowanych i ma o funkcjonalnych narz dzi oceniania. Na paradoksy stosowania wymagaƒ edukacyjnych. w praktyce polonistycznej zwraca uwag mi dzy innymi Stanis aw Bortnowski 3. Równie Boles aw Niemierko stwierdzi, e zbyt wàskie lub zbyt szerokie standardy mogà wnieêç wiele zamieszania do nauki szkolnej 4. Dlatego coraz cz Êciej spotykamy si z formu owaniem wymagaƒ na dwóch poziomach: podstawowym i ponadpodstawowym. TreÊç podstawowa odpowiada wówczas ocenie dostatecznej, a treêç ponadpodstawowa ocenie bardzo dobrej. Te dwa stopnie stanowià punkt odniesienia do okreêlenia ocen poêrednich: dopuszczajàcej oraz dobrej. Noty dopuszczajàca i dobra Êwiadczà, e wymagania na poziom wy szy nie zosta y spe nione w stopniu wystarczajàcym. Pary ocen: dopuszczajàca i dostateczna oraz: dobra i bardzo dobra wskazujà zarówno na jakoêciowe, jak i iloêciowe ró nice w osiàgni ciach uczniów. Kryteria, które pozwalajà okreêlaç poszczególne stopnie wymagaƒ, to: przyst pnoêç atwoêç opanowania danego elementu treêci kszta cenia, z o onoêç i uniwersalnoêç danych treêci kszta cenia, niezawodnoêç pewnoêç naukowa, trwa oêç w kulturze i skutecznoêç dzia ania zwiàzana z danymi elementami treêci kszta cenia, mo liwoêç wielostronnego i mo liwie d ugotrwa ego u ytkowania, niezb dnoêç wewnàtrzprzedmiotowa wynikajàca z powiàzaƒ elementu z innymi elementami danego zakresu treêci wybranego przedmiotu, niezb dnoêç mi dzyprzedmiotowa wynikajàca z powiàzaƒ elementu z treêcià nauczania innych przedmiotów szkolnych i wy szych kursów tego samego przedmiotu, u ytecznoêç - w obecnej i przysz ej dzia alnoêci pozaszkolnej ucznia. 5 2 B. Niemierko, Pomiar wyników kszta cenia, Warszawa 1999, s , S. Bortnowski, Polonista wobec ksià ki Boles awa Niemierki. Mi dzy ocenà szkolnà a dydaktykà. Bli ej dydaktyki, w: K opotliwy problem badanie polonistycznych osiàgni ç uczniów, red. H. Kos tka, Z. Uryga, Kraków Swój g os polemiczny wobec koncepcji Niemierki autor koƒczy wnioskiem: treêci podstawowe, dope niajàce i rozszerzajàce nale a oby stosowaç wy àcznie do zakresu programowego, na pewno zaê nie do oceny umiej tnoêci, gdy umiej tnoêci nigdy nie wyst pujà w izolacji, zawsze àczà si z innymi umiej tnoêciami, stanowià zatem wspólnà wiàzk, która wymaga innych kryteriów. (s. 39) 4 B. Niemierko, Ocenianie bez tajemnic..., s B. Niemierko, Mi dzy ocenà szkolnà a dydaktykà. Bli ej dydaktyki, Warszawa 2001, s

5 Polski-Barwy 10/3/03 16:05 Page 7 Przedstawiona poni ej propozycja wymagaƒ programowych zosta a zbudowana na podstawie programu Barwy epok. Przy konkretyzowaniu wymagaƒ na poszczególnych poziomach uwzgl dniono zakres materia u zaproponowany przez podr czniki z tego cyklu. Wymagania zosta y przedstawione w dwóch wersjach: w zakresie podstawowym i zakresie rozszerzonym. Zró nicowanie wynika z wi kszej iloêci materia u zaproponowanego na poziomie rozszerzonym, a tak e z kszta cenia bardziej z o onych umiej tnoêci odbioru tekstów literackich i tekstów kultury. Dlatego nie mo na by o zakresu rozszerzonego nadbudowaç nad podstawowym. W ka dej z dwóch wersji wymagania zosta y podzielone na podstawowe i ponadpodstawowe, nie dokonano podzia u na wiedz i umiej tnoêci, wychodzàc z za o enia, e czasowniki operacyjne wskazujà na przynale noêç danego punktu do dziedziny wiedzy lub umiej tnoêci albo na po àczenie obu tych dziedzin. W zakresie kszta cenia podstawowego wêród wymagaƒ podstawowych umieszczono nie tylko takie, które odnoszà do poznawania literatury, j zyka i kultury oraz zapami tywania, ale tak e te, które zak adajà kszta cenie umiej tnoêci wypowiadania si, czytania i pisania oraz interpretacji tekstów literackich i tekstów kultury. W zakresie rozszerzonym wêród wymagaƒ podstawowych wpisano tak e takie, które umo liwiajà kszta cenie umiej tnoêci syntetyzowania wiedzy, analizy i porównywania ró nych zjawisk kultury. Wed ug Niemierki zakres treêci, który winny obejmowaç wymagania, nie mo e byç ani zbyt szeroki, bo wymagania b dà zbyt ogólnikowe, ani zbyt wàski, bo wówczas wymagania b dà zbyt rozbudowane, a ich u ytecznoêç oka e si niewielka. W aêciwy zakres materia u obejmuje od kilku lekcji do jednego dzia u 6. Przedstawiona propozycja stanowi kompromis mi dzy szczegó owym a ogólnym okreêleniem wymogów edukacyjnych. Najcz Êciej wymagania obejmujà zakres kilku lekcji. Ca oêç podzielono na dzia y, uwzgl dniono kszta cenie w zakresie literackim i kulturowym, j zykowym, pokreêlono zagadnienie samokszta cenia. Wszelkie propozycje wielostopniowych (tak e dwupoziomowych) wymagaƒ edukacyjnych stanowià pewien model teoretyczny. W korzystaniu z nich mogà si pojawiaç ró ne trudnoêci, mi dzy innymi sposób interpretacji wymagaƒ. Inna trudnoêç zachodzi wówczas, gdy mamy oceniaç uczniów, którzy spe niajà wymagania z poziomu wy szego, a nie spe niajà wymogów poziomu ni szego, czyli prezentujà tzw. nietypowy uk ad osiàgni ç uczniów 7. Przedstawiona poni ej propozycja jest tylko jednà z mo liwych. Nikt nie zastàpi nauczyciela w ustalaniu wymagaƒ programowych, które powinny byç konstruowane dla okreêlonego zespo u klasowego. Pami taç przy tym trzeba, e nie jesteêmy w stanie zmierzyç i wystandaryzowaç imponderabiliów i one zawsze b dà umykaç kategoryzacjom przy ocenianiu uczniów na lekcjach j zyka polskiego 8. 6 Jw., s B. Niemierko, Ocenianie bez tajemnic..., s O specyfice przedmiotu i k opotach zwiàzanych z okreêleniem wymagaƒ i standardów pisali Bo ena Chrzàstowska, Stanis aw Rz sikowski, Stanis aw Bortnowski, Antoni Smuszkiewicz, Zenon Uryga w ksià ce K opotliwy problem... op. cit., w cz Êci pt. Co i jak mo na mierzyç w badaniu osiàgni ç polonistycznych. 7