Problemy nadmiernej eksploatacji wspólnych zasobów i sposoby jej przeciwdziałania przykłady. Krzysztof Parafińczuk Wojciech Niciński

Transkrypt

1 Problemy nadmiernej eksploatacji wspólnych zasobów i sposoby jej przeciwdziałania przykłady. Krzysztof Parafińczuk Wojciech Niciński

2 Klasyfikacja dóbr w ekonomii. Wspólne zasoby to dobra, które: mogą być konsumowane przez wiele osób ( trudność wykluczenia) jakość (ilość) obniża się wraz z kolejnymi uczestnikami stosunkowo nieograniczone dostępne naturalnie (nie produkowowane przez nikogo)

3 Efekty zewnętrzne Pojawiają się one wtedy, kiedy ktoś - gospodarując - wpływa na koszty lub użyteczność innych inaczej niż za pośrednictwem cen. Podstawowym problemem jest brak rynku i ceny rynkowej dla efektów zewnętrznych Brak możliwości wyłączenia z konsumpcji jak w dobrach publicznych Rozróżniamy efekty zewnętrzne: Pozytywne (pszczelarze-sadownicy) Negatywne (fabryka-rybak)

4 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej. Trójkąt ABE koszt społeczny zawodności rynku (strata społeczna). MEC = MSC MPC gdzie: MEC - krańcowy efekt zewnętrzny MSC krańcowy koszt społeczny MPC krańcowy koszt prywatny Q*- wybrany przez producenta poziom produkcji Q1- poziom optymalny społecznie

5 Twierdzenie Coase a Bez ustalenia, czy dane przedsiębiorstwo jest odpowiedzialne za szkody oraz zdefiniowania praw własności, niemożliwy jest rynkowy transfer tych praw. Optymalny rezultat, maksymalizujący wartość produkcji, jest niezależny od obowiązujących praw, jeśli w systemie cen nie uwzględni się kosztu efektów zewnętrznych. R. H. Coase

6 Twierdzenie Coase a Założenia: są możliwe nic nie kosztujące negocjacje (brak kosztów transakcyjnych) prawa są dobrze zdefiniowane redystrybucja dochodów nie ma wpływu na krańcowe wartości istnieje zewnętrzna władza strzegąca egzekwowania zawartych umów

7 Twierdzenie Coase a Mówi że: precyzyjne zdefiniowanie praw własności pozwala osiągnąć alokację efektywną w sensie Pareto, a tym samym problem efektów zewnętrznych zostanie zminimalizowany nie ma znaczenia, kto posiada prawa własności dla efektywnej alokacji

8 Problemy z twierdzeniem Coase a Założenie o zerowych kosztach transakcyjnych rzadko bywa spełnione. Problem gapowicza (free-rider problem) uniemożliwiają negocjacje, ponieważ może chodzić o współdziałanie nawet setek tysięcy osób, każdy może na gapę wykorzystywać inicjatywę innych nie płacąc, ani grosza, a mimo to unikać szkód. Prawa własności nie zawsze są jasno zdefiniowane i nie zawsze wiadomo komu właściwie należy płacić.

9 Państwo radzi sobie z negatywnymi efektami zewnętrznymi za pomocą podatku nakładanego na sprawce efektu zewnętrznego. Cel opodatkowania: MPC=MSC Problemy: -trudność ustalenia położenia linii MSC tj. aby móc ustalić podatek, a następnie go nałożyć, musimy ustalić wartość optymalnego poziomu zanieczyszczenia. Podatek Pigou

10 Podatek Pigou Sposoby radzenia sobie z efektami zewnętrznymi: Ograniczenia ilościowe stosowane przez państwo nakładane na przedsiębiorstwo emitujące zanieczyszczenia. jednolita stawka podatku od jednostki zanieczyszczeń.

11 Tragedia wspólnego pastwiska Garrett Hardin Tragedy of the Commons Do tragedii wspólnego pastwiska dochodzi, gdy ktoś korzystając z dobra, zmniejsza zadowolenie innych korzystających, a wszyscy mogą uczestniczyć w konsumpcji. Hardin twierdzi, że każde dobro wspólne pozostawione w rękach wolnych jednostek musi prędzej czy później popaść w ruinę. Tak jak działo się na przykład we wsiach, w których istniały wspólnotowe pastwiska.

12 Tragedia wspólnego pastwiska Garrett Hardin Tragedy of the Commons Teoria Hardina odnosi się do współczesnych dylematów dnia codziennego: Czy warto oszczędzać wodę? Segregować śmieci? Odnośnie współczesnych państw: Czy warto stosować się na przykład do ustaleń konferencji w Kioto, narzucającej ograniczenia emisji gazów wywołujących efekt cieplarniany?

13 Tragedia wspólnego pastwiska Garrett Hardin Tragedy of the Commons Przykłady Tragedii wspólnego pastwiska: drogi, które mają przyspieszać i ułatwiać komunikację - zbyt duża liczba samochodów powoduje korki, utrudnia i spowalnia komunikację; łowiska, które wyczerpują się przy intensywnej eksploatacji; parki i tereny rekreacyjne, które tracą swoją funkcję, gdy korzysta z nich zbyt wiele osób. Metody przeciwdziałania: regulacja administracyjna dostępu do dóbr publicznych Prywatyzacja (Anglia)

14 Efekty teraźniejsze i przyszłe Korzystanie ze wspólnego zasobu zmniejsza jego ilość dostępną dla innych zarówno w obecnej chwili jak i w przyszłości. W ekonomii środowiska: Polityka racjonalnego korzystania z zasobów musi brać pod uwagę wielkość przedziału czasowego, w którym zasób ma się odnowić np. zasób leśny.

15 Zasoby odnawialne i nieodnawialne Zasoby nieodnawialne : paliwa kopalne (węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny) rudy metali i inne minerały. Zasoby odnawialne : Woda Gleba Zasoby leśne Zasoby rybne

16 Zasoby nieodnawialne - wycena Istotność stopy dyskontowej (informuje z jakiej części przyszłych środków jesteśmy skłonni zrezygnować, aby zamienić je w środki bieżące) przy wycenie dobra nieodnawialnego. Dodania stopa dyskontowa zmniejsza wartość przyszłych kwot. (np. 1% st. dyskontowa powoduje że wartość złotówki za rok wyniesie 99 gr. a za 20 lat tylko 82 gr.) ile będzie wart zasób w przyszłości oraz jaki będzie koszt jego wydobycia (trudność oszacowania stopy dyskonowej) metody matematyczne (programowanie dynamiczne). Model Hotellinga max Rt=pt-MCt (renta = różnica między ceną rynkową a kosztem krańcowym), właściciel stara się maksymalizować sumę rent zdyskontowana na dzień dzisiejszy.

17 Zasoby odnawialne: leśnictwo Funkcje gospodarcze lasu Dostarczenie dóbr prywatnych np. drewna Dostarczanie dóbr publicznych np. stabilizacji klimatu i stosunków wodnych las w strefie umiarkowanej odnawia się w tempie 1 %-2% rocznie. Trwała eksploatacja nie może zapewnić eksploatatorowi zwrotu wyższego niż taka właśnie naturalna stopa odnawialności zasobu. Ekonomiści obliczają najwłaściwszy moment wyrębu drzew hodowanych dla zysku (Model Faustmanna) W Polsce większość zasobów leśnych jest własnością państwową Własność publiczna vs. własność prywatna zasobów leśnych

18 Ochrona klimatu vs. zaopatrzenie w energię. Cel: spowolnić prognozowany wzrost temperatury na świecie, a tym samym ograniczenie związanych z nią negatywnych efektów (wzrost poziomu mórz, zmiany w rozkładzie intensywności opadów, czy nasilenie lokalnych zjawisk atmosferycznych). Zredukowanie kopalnych nośników energii i tym samym uwalniania gazu cieplarnianego, szczególnie dwutlenku węgla. Problemy: szybko rozwój gospodarczy państw takich jak Chiny, powoduje duże zapotrzebowanie na energie, głównie ze źródeł kopalnych Zadania: Zwiększyć rolę odnawialnych źródeł energii (wiatru, słoneczna), czy bioenergii (biopaliwa)

19 Zasób odnawialny: rybołówstwo Ławica ryb zasób odnawialny brak określonej własności zasób mobilny

20 Problemy rybołówstwa nadmierny odłów zbyt duży potencjał połowowy jednostek rozdrobnienie floty połowowej regulacje ilościowe: kwoty połowowe, ograniczenia sprzętowe, okresy ochronne regulacje ekonomiczne: obciążenie połowów opłatami lub podatkami

21 Teoria ekonomiczna a rybołówstwo model uproszczony h wielkość połowów, zależna od x - wielkość stada e intensywność odłowu Π=ph we Warunek maksymalizacji zysku pochodna po e z Π musi równać się 0 nie pokazuje odnawiania się zasobu

22 Ekonomia a rybołówstwo 2 model wzbogacony o przyrost dx/dt = gx(1-x/k) g maksymalna stopa przyrostu K poziom nasycenia

23 d x d t dx dt x K = g x (1- ) tg α = g gk/4 α 0 K/2 K x Rys4.4

24 Analiza opłacalności gospodarowania ławicą ryb warunek trwałości połowów (połów równy przyrostowi biomasy): h(x,e)=gx(1 x/k) zakładamy, że połów jest proporcjonalny do x (biomasa) i e (intensywność połowu): h(x,e)=ex rozwiązując równanie ex= gx(1 x/k) względem x otrzymujemy x e =K(1 e/g), czyli poziom biomasy, przy którym możliwy jest trwały odłów z intensywnością e (ponadto: e g) wielkość trwałego odłowu: y(e)=h(x e,e)=ke(1 e/g), jest maksymalizowany, gdy e=g/2

25 Rybołówstwo maksymalny trwały przyrost i przychód (intensywność połowu) Y MSY 0 g/2 = E g E MSY

26 Analiza opłacalności z uwzględnieniem kosztu połowów trwały przychód z połowu wynosi: TR(e)=py(e), gdzie p jest ceną sprzedaży jednostki odłowionej biomasy całkowity koszt prowadzenia połowów: TC=we, gdzie w koszt połowu z intensywnością jednostkową punkty charakterystyczne: e* zapewnia maksymalizację TR TC, e MSY zapewnia maksymalny trwały przychód (bez kosztu), e ustala równowagę bionomiczną

27 Ilustracja modelu Gordona-Schaefera TR, TC TC TR 0 E * g E E MSY E

28 Interpretacja uzyskanego rozwiązania optymalnego maksymalizacja TR(e) TC (obliczenie pochodnej i przyrównanie do zera) wyznacza: e*=g/2 (w/p)(g/2k) jeżeli w/p K, to 0 e*<g/2 jeżeli w/p K, to e*=0 skoro x e =K(1 e/g) trwały poziom biomasy, to x*=k/2+(w/p)/2 ekonomicznie uzasadniony trwały poziom biomasy jeżeli w=0, to x*=k/2= x MSY jeżeli 0<w/p<K, to K/2<x*<K jeżeli w/p K, to x*=k

29 Model Gordona-Schaefera z uwzględnieniem stopy dyskontowej MR, MC d x d t (p-c(x))r ((p-c(x)) ) ' r = 0 x 0 maksymalizacja trwałego zysku z odłowu r + x równowaga bionomiczna 0 x x 0 x

30 Główne problemy rybołówstwa morskiego w Polsce to: załamanie się niektórych populacji szprota i śledzia oraz obu bałtyckich populacji dorsza zbyt niskie limity połowowe na dorsza (przynajmniej w opinii rybaków) zbyt duży potencjał połowowy jednostek rozdrobnienie floty połowowej zaawansowany wiek jednostek

31 Główne problemy rybołówstwa morskiego w Polsce ciąg dalszy zbyt niski udział rybołówstwa dalekomorskiego w ogólnej ilości połowów, wykonywanych przez polskie jednostki nieprecyzyjne i niekorzystne prawodawstwo

32 Zarządzanie połowami na wodach pozaterytorialnych państw przybrzeżnych Od 1974 do 31 grudnia 2005 roku Międzynarodowej Komisji Rybołówstwa Morza Bałtyckiego (IBSFC) utworzenie Regionalnego Komitetu Doradczego przyjęcie specjalnego rozporządzenia w sprawie możliwości połowowych na rok 2006

33 Zasoby nieodnawialne: kopaliny Kopalina - to surowiec o znaczeniu gospodarczym wydobywany z ziemi np. węgiel, ropa naftowa, sól, rudy metali.

34 Problemy gospodarowania kopalinami brak jednolitej polityki Państwa w odniesieniu do gospodarki złożami kopalin brak dostatecznej ochrony złóż; w szczególności niezagospodarowanych i pozostawionych przez likwidowane kopalnie brak ochrony obszarów perspektywicznych występowania złóż brak efektywnych metod eliminacji niekoncesjonowanego wydobywania kopalin

35 Problemy gospodarowania kopalinami ciąg dalszy niedostosowanie metod oceny zasobów przemysłowych złóż do wymagań gospodarki rynkowej brak polityki Państwa w odniesieniu do gospodarki złożami, która ujawnia się szczególnie drastycznie w przypadku likwidacji kopalń węgla kamiennego przyczyny rabunkowej gospodarki złożami, np. dofinansowywanie wydobycia kredy jeziornej; powoduje to szybką eksploatację przypowierzchniowych partii złoża (2. 3 m) i pozostawienie głębszych części jako strat.

36 Formy opłat eksploatacyjnych w Polsce opłata za prawo eksploatacji opłaty od ilości lub wagi wydobytych minerałów czynsz za eksploatacje terenu

37 Pytanie 1 Czy negocjacje mogą doprowadzić do wytworzenia optymalnej społecznie ilości Q1? Jeśli tak, to dlaczego?

38 Pytanie 2 Czy jest możliwe pełne kontrolowanie połowów?

39 Dziękujemy za uwagę.