E f e k t y z e w n ę t r z n e

Transkrypt

1 EFEKTY ZEWNĘTRZNE I DOBRA PUBLICZNE E f e k t y z e w n ę t r z n e Gdy część kosztów społecznych produkcji ponoszą lub część korzyści społecznych odnoszą podmioty nie uczestniczące bezpośrednio w procesie wymiany, czyli cena przestaje być efektywnym parametrem kształtowania się równowagi. Efekty zewnętrzne koszty zewnętrzne korzyści zewnętrzne koszty zewnętrzne produkcji koszty zewnętrzne konsumpcji krańcowy koszt społeczny MSC = MC + MEC korzyści zewnętrzne produkcji korzyści zewnętrzne konsumpcji krańcowa korzyść społeczna MSB = MB + MSB równowaga efektywna na rynku, gdy ΣMSC = ΣMSB nadprodukcja na rynku, gdy: 1. MSC > MC (koszty zewnętrzne produkcji) lub 2. MSB < MB (koszty zewnętrzne konsumpcji) zbyt niska produkcja rynkowa, gdy: 1. MSC < MC (korzyści zewnętrzne produkcji) lub 2. MSB > MB (korzyści zewnętrzne konsumpcji) 1

2 P r z y w r a c a n i e e f e k t y w n o ś c i p r z e z r z ą d Koszty zewnętrzne produkcji P ΣMSC i MSC = MC + MEC ΣMEC i ΣMC i MC P 1 P e d=mr D =ΣMEB j rynek produkcja dewastująca środowisko naturalne przedsiębiorstwo koszty zewnętrzne konsumpcji S = ΣMSC i P e D = ΣMB j ΣMSB j MSB MB = d konsumpcja szkodliwa dla otoczenia rynek konsument 2

3 korzyści zewnętrzne produkcji jp MC MSC P e d=mr produkcja przynosząca korzyści otoczeniu korzyści zewnętrzne konsumpcji S = ΣMSC i MC P p P e P k ΣMSB j d = MR MC - t D = ΣMB j konsumpcja przynosząca korzyści otoczeniu rynek przedsiębiorstwo 3

4 E f e k t y w n y p o z i o m z a n i e c z y s z c z e ń jp MEC i MEB MCA krańcowa korzyść krańcowy koszt MCA z oczyszczania oczyszczania MSC poziom zanieczyszczeń w jedn. umownych 0% Q e 100% ilość usuniętych zanieczyszczeń MCA MSB jp wysokość opłaty limit poziom zanieczyszczeń w jednostkach umownych 4

5 Twierdzenie Coase a Kiedy dobrze zdefiniowane są prawa własności (prawo precyzyjnie określa, co komu wolno) oraz nieduża ilość sprawców i poszkodowanych niższe są koszty transakcyjne optymalizacji efektów zewnętrznych dzięki negocjacjom między dwiema stronami. Bez względu na to, kto jest właścicielem prawa do czystej wody, możliwe jest zawarcie porozumienia prowadzącego do osiągnięcia efektywnej skali produkcji Q e. jp. MSC C MC P A B d=mr D 0 Q e Q 1 produkcja Dobro publiczne Indywidualna konsumpcja tego dobra przez jedną osobę nie ogranicza w żadnym stopniu indywidualnej konsumpcji tego dobra przez kogoś innego (P.A. Samuelson) Dobro publiczne charakteryzuje się: 1. brakiem możliwości wykluczenia kogokolwiek z konsumpcji lub osiągania korzyści z raz dostarczonego na rynek dobra w określonej ilości, bez względu na to, czy nabywca (użytkownik) wniósł opłatę za jego wykorzystanie; 2. niekonkurencyjnością konsumpcji dobra rozumianą jako jednoczesne korzystanie z danej porcji dobra w jednakowym rozmiarze przez wszystkich uczestników. Jest to dobro, o które nie trzeba rywalizować i z używania którego nie można nikogo wykluczyć (niekonkurencyjność i wysokie koszty wykluczenia, zerowy koszt krańcowy korzystania z dobra następnego użytkownika). Dobra publiczne to skrajny przypadek efektu zewnętrznego, gdyż wszystkie korzyści mają charakter zewnętrzny. 5

6 Klasyfikacja dóbr i ich charakterystyka k M o ż l i w o ś ć w y ł ą c z e n i a z k o n s u m p c j i o T A K N I E n k u r e n T A K Czyste dobra prywatne 1. niskie koszty wyłączenia 2. produkowane przez firmy prywatne 3. dystrybucja przez rynek 4. finansowane z przychodów ze sprzedaży przykłady: żywność, rozrywka samochody, turystyka Dobra mieszane 1. ograniczona zbiorowa konsumpcja 2. produkcja przez sektor prywatny lub publiczny 3. dystrybucja rynkowa lub przez instytucje publiczne 4. finansowanie z przychodów, opłat lub podatków przykłady: parki publiczne, baseny, kina c Dobra klubowe (teoria Buchanana) Czyste dobra publiczne y j n o ś ć N I E 1. dobra prywatne z efektami zewnętrznymi 2. produkowane przez sektor prywatny 3. dystrybucja rynkowa z wykorzystaniem subsydiów lub podatków 4. finansowanie z przychodów ze sprzedaży przykłady: kluby sportowe, szkoły prywatne, telewizja kablowa 1. wysokie koszty wyłączenia 2. dostarczane przez rząd lub sektor prywatny na podstawie kontraktów (przetargów) 3. dystrybucja przez budżet 4. finansowanie podatkami przykłady: obrona publiczna, sądownictwo, szkolnictwo Finansowanie przedsięwzięcia Ujawnienie preferencji i problem gapowicza (free - rider problem) 6

7 optymalna ilość produkcji czystego dobra publicznego mln zł MB n +MB z 5,5 koszt krańcowy budowy autostrady 2,5 MB z MB nz 0 25 Q e długość autostrady w km Paradoks głosowania Głosujący W y n i k i A B C Kiedy preferencje indywidualne kształtują się tak jak w tabeli, to głosowanie większościowe doprowadzi do wyboru rozwiązania A kosztem B, B kosztem C i C kosztem A. Podjęcie spójnych decyzji na podstawie większości głosów staje się niemożliwe. 7

8 Porozumienie głosujących Prawodawcy A B Dane w tabeli to korzyści (straty) wymierne z pieniądzu wprowadzenia dwóch rozwiązań prawnych. Gdyby kierowano się maksymalizacją korzyści i większością głosów, to nie przeszedłby żaden projekt. Po porozumieniu 2 i 3 posła odnośnie do projektu A i projektu B, osiągają oni następujące korzyści netto: 2 poseł osiągnie 1 jp 3 poseł - 5 jp. Ile osób głosowałoby: a) na A zamiast na B? b) na B, a przeciw C? c) na C, a przeciw D? d) na D, a przeciw C? e) na E, a przeciw A? Omów znaczenie takiego uszeregowania. osoby Warianty A B C D E Optymalny klub dla członków o tych samych upodobaniach to taki, dla którego krańcowa stopa substytucji między wszystkimi innymi dobrami a prywatnością jest równa dokładnie kosztowi dodatkowej prywatności. Niezależnie od tego, czy dobra publiczne są dostarczane przez państwo, organizacje dobroczynne czy prywatne kluby, konieczne jest podejmowanie decyzji dotyczących rodzaju i ilości dostarczanego dobra. Ograniczenie budżetowe, przed którym staje grupa jest często bardzo wyraźne. Znacznie trudniejszym aspektem problemu jest znalezienie sposobów przełożenia zróżnicowanych preferencji członków grupy na jeden wspólny głos. 8

9 McCain Biden Schumer Najlepsza Broń Badania Pomoc Druga Badania Pomoc Broń Trzecia Pomoc Broń Badania Manipulowanie porządkiem głosowania Nieprzechodniość w głosowaniu większościowym sprawia, że niezwykle ważny staje się porządek, w którym pod głosowanie poddane są poszczególne alternatywne możliwości. Przypuśćmy, na przykład, że McCain ustala kolejność głosowania. Jego priorytetem będzie uniknięcie bezpośredniej konfrontacji preferowanego przez niego projektu zbrojeń z projektem pomocy dla ubogich (o którym wie, że w głosowaniu większościowym pokonałby projekt zbrojeń). Może zapewnić wybór nowej broni, przeprowadzając najpierw głosowanie między projektem pomocowym a badawczym, a następnie pomiędzy zwycięzcą pierwszego głosowania a bronią. Projekt badawczy zwycięży w pierwszym głosowaniu, ale przegra z projektem zbrojeń w drugim. Mając możliwość ustalania porządku głosowania, zarówno Biden, jak i Schumer mogliby przedsięwziąć podobne kroki i zapewnić wygraną projektowi badań lub projektowi pomocy. 9