Dobra publiczne i dobra prywatne pochodzące ze źródeł publicznych. Dr hab. Magdalena Knapińska, prof. nadzw. UEP

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Dobra publiczne i dobra prywatne pochodzące ze źródeł publicznych. Dr hab. Magdalena Knapińska, prof. nadzw. UEP"

Bogumił Jasiński
6 lat temu
Przeglądów:

1 Dobra publiczne i dobra prywatne pochodzące ze źródeł publicznych Dr hab. Magdalena Knapińska, prof. nadzw. UEP

2 Plan wykładu Dobra publiczne Dobra prywatne pochodzące ze źródeł publicznych Warunki efektywności w przypadku dóbr publicznych Efektywne państwo jako dobro publiczne

3 Dobra publiczne W celu odróżnienia dóbr publicznych i prywatnych należy rozważyć konsumpcję o charakterze rywalizacyjnym i konsumpcję o charakterze nierywalizacyjnym.

4 Konsumpcja o charakterze rywalizacyjnym oznacza, że jeśli pewne dobro jest wykorzystywane przez jedną osobę, to nie może z niego korzystać ktoś inny. Konsumpcja o charakterze nierywalizacyjnym występuje wówczas, gdy spożycie dobra przez jedną osobę nie zmniejsza możliwości korzystania z tego dobra przez innych.

5 Możliwość wykluczenia Czy możliwe jest wykluczenie kogokolwiek z konsumpcji dobra publicznego (i płynących stąd korzyści) bez ponoszenia wysokich kosztów? W przypadku dóbr publicznych nie ma możliwości wykluczenia, natomiast w przypadku dóbr prywatnych jest możliwość wykluczenia, bo jest cena, której dany podmiot może nie zapłacić.

6 Dobra prywatne są zatem przedmiotem konsumpcji o charakterze rywalizacyjnym oraz stwarzają możliwość wykluczenia. Dobra, które nie są przedmiotem konsumpcji rywalizacyjnej i w przypadku których niemożliwe jest wykluczenie, nazywamy czystymi dobrami publicznymi.

7 Opłaty za dobra publiczne Jeżeli możliwe jest wykluczenie, nawet w przypadku konsumpcji o charakterze nierywalizacyjnym, to państwo często pobiera opłaty, zwane opłatami za użytkowanie, od wszystkich, którzy czerpią korzyści z dóbr lub usług dostarczanych ze źródeł publicznych. Np.. Opłata za przejazd drogą, podatek w cenie biletu lotniczego.

8 Problem gapowicza Cechą wielu z najważniejszych dóbr pochodzących ze źródeł publicznych (takich jak publiczne programy ochrony zdrowia czy obrona narodowa) jest niemożność wykluczenia. Ich reglamentacja za pomocą cen jest niewykonalna.

9 Gdyby przedsiębiorstwo prywatne chciało produkować dobro publiczne obronę narodową musiałoby mieć możliwość pobierania opłaty za to dobro. Ponieważ każdy z obywateli wiedziałby, że osiągałby korzyści z dostarczonych usług niezależnie od tego czy za nie zapłaci czy nie, nikt nie miałby bodźców do płacenia za nie dobrowolnie.

10 Właśnie dlatego wprowadza się podatki aby zmusić jednostki do łożenia na wytwarzanie owych dóbr. Niechęć jednostek do dobrowolnego finansowania produkcji dóbr publicznych określa się mianem problemu gapowicza (pasażera na gapę, free rider problem).

11 Dobra prywatne pochodzące ze źródeł publicznych Są to dobra dostarczane przez sektor publiczny, które charakteryzują się tym, że wzrost ich produkcji konieczny do zaspokojenia potrzeb dodatkowych osób wiąże się z wysokim kosztem krańcowym. Np. edukacja jeżeli liczba objętych systemem oświaty uczniów wzrasta dwukrotnie, to w przybliżeniu podwoją się również koszty (przy założeniu, że nie obniżamy jakości kształcenia).

12 Bezpłatne zaopatrzenie w niektóre w niektóre dobra (np. w wodę), zamiast ich sprzedaży po cenie pokrywającej koszt krańcowy, pociąga za sobą stosunkowo niewielki wzrost konsumpcji.

13 Zniekształcenia związane z bezpłatnym zaopatrzeniem w dobra Część A Cena Krzywa popytu Strata społeczna spowodowana nadmierną konsumpcją wody Koszt krańcowy Qe Qm Ilość

14 Zniekształcenia związane z bezpłatnym zaopatrzeniem w dobra Część B Cena Krzywa popytu Strata społeczna spowodowana nadmierną konsumpcją usług medycznych Koszt krańcowy Qe Qm Ilość

15 Koszty transakcyjne Przy odpowiednio wysokim poziomie kosztów transakcyjnych bardziej efektywnym rozwiązaniem może się okazać wytwarzanie dobra przez sektor publiczny zamiast wykorzystania rynków prywatnych.

16 Koszty transakcyjne Cena Krzywa popytu P* C D Koszty transakcyjne Koszty produkcji A B E F Koszt krańcowy Qe Qo Qm Ilość

17 ABCD oszczędność kosztów transakcyjnych, jeśli państwo zajmie się produkcją dobra bezpłatnie Konsumpcja wzrasta z Qe do Qo (trójkąt ABE to korzyść dla konsumentów) EFQm strata wynikająca z nadmiernej konsumpcji dobra.

18 Aby podjąć produkcję dobra przez sektor publiczny należy dokonać porównania korzyści osiąganych przez społeczeństwo (oszczędność na kosztach transakcyjnych) oraz straty wynikającej z nadmiernej konsumpcji powiększone o straty wynikające z wprowadzenia podatków koniecznych do sfinansowania produkcji rozpatrywanego dobra przez sektor publiczny.

19 Jeśli państwo chce ograniczyć nadmierną konsumpcję wprowadza się często system reglamentacji. Może on polegać na wprowadzeniu opłaty za użytkowanie (1) lub poprzez system zaopatrzenia po równo (II), czyli zapewnienie każdemu jednakowej ilości danego dobra. Np. edukacja, w tym studia na jednym kierunku.

20 Trzecią metodą systemu reglamentacji dóbr publicznych jest instytucja kolejki (III). Zamiast pobierać od konsumentów opłaty pieniężne za udostępnianie dostarczanych przez sektor publiczny dóbr lub usług państwo każe ponosić koszty w postaci czasu oczekiwania w kolejkach. Np. dostęp do lekarzy specjalistów w publicznej służbie zdrowia.

21 Warunki efektywności w przypadku czystych dóbr publicznych warunkiem efektywności produkcji jest zrównanie się sumy krańcowych stóp substytucji z krańcową stopą transformacji. Efektywną wielkość (optimum) produkcji wyznacza punkt przecięcia krzywej popytu zbiorowego, powstałej w wyniku pionowego zsumowania indywidualnych krzywych popytu poszczególnych nabywców, z krzywą podaży.

22 Efektywna wielkość produkcji dóbr publicznych Cena Krzywa popytu zbiorowego Krzywa podaży Ilość

Efektywne państwo jako dobro publiczne Jednym z najważniejszych dóbr publicznych jest jakość zarządzania państwem: wszyscy odnosimy korzyści z lepiej zorganizowanego,

23 Efektywne państwo jako dobro publiczne Jednym z najważniejszych dóbr publicznych jest jakość zarządzania państwem: wszyscy odnosimy korzyści z lepiej zorganizowanego, sprawniejszego, bardziej troszczącego się o sprawy obywateli państwa. Dobre państwo ma obie cechy dobra publicznego nie da się wykluczyć kogoś z konsumpcji tego dobra.

24 Jeżeli państwo jest w stanie zwiększyć zakres efektywności swego działania i obniżyć podatki bez ograniczania zakresu dostarczanych usług publicznych, korzystają na tym wszyscy (i obywatele i rząd). Beneficjentami są i ci wyborcy, którzy wybrali tenże rząd, jak i ci, którzy nie poszli nawet na wybory (czyli byli gapowiczami).

Podobne dokumenty

E f e k t y z e w n ę t r z n e

EFEKTY ZEWNĘTRZNE I DOBRA PUBLICZNE E f e k t y z e w n ę t r z n e Gdy część kosztów społecznych produkcji ponoszą lub część korzyści społecznych odnoszą podmioty nie uczestniczące bezpośrednio w procesie