Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego oraz skuteczność jego leczenia u dorosłych mieszkańców naszego kraju. Wyniki programu WOBASZ

Transkrypt

1 Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego oraz skuteczność jego leczenia u dorosłych mieszkańców naszego kraju. Wyniki programu WOBASZ Andrzej Tykarski 1, Anna Posadzy-Ma³aczyñska 1, Bogdan Wyrzykowski 2, Magdalena Kwaœniewska 3, Andrzej Paj¹k 4, Krystyna Kozakiewicz 5, Stefan Rywik 6, Gra yna Broda 6 1Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Instytut Kardiologii, Akademia Medyczna, Poznañ 2Katedra i Klinika Nadciœnienia Têtniczego i Diabetologii, Akademia Medyczna, Gdañsk 3Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny, ódÿ 4Zak³ad Epidemiologii i Badañ Populacyjnych, Instytut Zdrowia Publicznego, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków 5III Katedra i Klinika Kardiologii, Œl¹ska Akademia Medyczna, Katowice 6Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹ enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii, Warszawa Wstęp Nadciœnienie têtnicze niewykryte, nieleczone lub niedostatecznie leczone jest, obok palenia papierosów i hiperlipidemii, jednym z 3 najwa niejszych niezale - nych czynników ryzyka wieñcowego. Znaczne rozpowszechnienie nadciœnienia têtniczego, jego liczne powik³ania oraz koszty leczenia hipotensyjnego sprawiaj¹, e stanowi ono niezwykle istotny problem zdrowotny, spo- ³eczny i ekonomiczny w Polsce. St¹d znajomoœæ rozpowszechnienia, wykrywalnoœci i skutecznoœci leczenia nadciœnienia têtniczego stanowi niezbêdny element planowania strategii zmniejszenia czêstoœci chorób uk³adu sercowo-naczyniowego na poziomie populacyjnym. Uzyskanie rzetelnych danych w du ym badaniu opisuj¹cym stan epidemiologiczny nadciœnienia têtniczego jest trudne, poniewa wymaga reprezentatywnego doboru badanej próby populacji pod wzglêdem miejsca zamieszkania i wieku, przestrzegania rygorystycznej i ujednoliconej metodyki wykonywania pomiaru ciœnienia, jak i rozpoznawania nadciœnienia oraz stosowania odpowiednich, standaryzowanych aparatów do pomiaru ciœnienia. St¹d niewielka liczba du ych programów populacyjnych opisuj¹cych w sposób wiarygodny stan epidemiologiczny nadciœnienia têtniczego w Polsce. Pierwsze pionierskie badanie realizowane w ramach projektu WHO Pol-MONICA, choæ dotyczy³o wybranych lokalnych populacji prawobrze nej Warszawy (Pol-MONICA Warszawa) oraz województwa tarnobrzeskiego (Pol-MONICA Kraków), mia³o ogromne znaczenie dla rozpoznania sytuacji epidemiologicznej dotycz¹cej rozpowszechnienia i leczenia nadciœnienia w Polsce w latach 80. i 90. [1, 2]. Kolejnym krokiem by³ stopniowo udoskonalany w latach program NATPOL I III obejmuj¹cy ju reprezentatywn¹ próbê doros³ych Polaków [3]. Badanie WOBASZ jest najwiêksz¹ reprezentatywn¹ ocen¹ stanu epidemiologicznego nadciœnienia têtniczego w Polsce. Cel badania Celem badania by³a ocena czêstoœci wystêpowania i skutecznoœci leczenia nadciœnienia têtniczego w reprezentatywnej próbie populacji polskiej w wieku lat, zbadanej w programie WOBASZ z uwzglêdnieniem p³ci i regionu zamieszkania (województwa). Metodyka Pomiary ciœnienia têtniczego wykonano u (6392 mê czyzn, 7153 kobiet) losowo wybranych osób z populacji polskiej w wieku lat. Metodyka doboru próby reprezentatywnej oraz metodyka pomiaru ciœnienia têtniczego zosta³a opisana w odrêbnej pracy Rywika i wsp., opublikowanej w niniejszym suplemencie. Adres do korespondencji: prof dr hab. med. Andrzej Tykarski, Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Akademia Medyczna, ul. D³uga 1-2, Poznañ, tel , faks Kardiologia 2005; 63: 6 (supl. 4)

2 S 2 Andrzej Tykarski i wsp. W skrócie: Pomiaru ciœnienia dokonywano w pozycji siedz¹cej, na prawym ramieniu, po 5-min. odpoczynku, aparatem automatycznym Omron M5-I. W zale noœci od obwodu ramienia, stosowano odpowiedni rozmiar mankietu (ma³y, œredni, du y). Ka dy badany mia³ 3-krotne pomiary wykonane w odstêpach 2-min. Jako wartoœæ ciœnienia przyjêto œredni¹ z 2. i 3. pomiaru. Dane dotycz¹ce aktualnego leczenia uzyskano z wywiadu kwestionariuszowego. Nadciœnienie têtnicze zdefiniowano wg PTNT 2003 [4] jako wartoœæ ciœnienia skurczowego 140 mmhg i rozkurczowego 90 mmhg lub aktualnie przyjmowanie leków obni aj¹cych ciœnienie. W zakresie wartoœci prawid³owych ciœnienia u nieleczonych osób wyodrêbniono kategorie ciœnienia: optymalne (RR <120/80 mmhg); prawid³owe (RRS mmhg, RRR mmhg) oraz ciœnienie wysokie prawid³owe (RRS mmhg, RRR mmhg). Oceniono ponadto odsetek osób z dobrze kontrolowanym nadciœnieniem têtniczym, który zdefiniowano jako stosunek osób aktualnie leczonych z powodu nadciœnienia, u których uzyskano normalizacjê ciœnienia (<140/90 mmhg), do ogó³u osób, u których w czasie badania stwierdzono nadciœnienie têtnicze wg wy ej podanej definicji. Wyniki Standaryzowane na wiek i miejsce zamieszkania œrednie ciœnienie têtnicze skurczowe w badanej populacji wynosi³o 137,6 mmhg wœród mê czyzn i 129,7 mmhg wœród kobiet, a rozkurczowe odpowiednio 83,9 i 81,2 mmhg (Ryciny 1., 2.). Czêstoœæ nadciœnienia têtniczego by³a istotnie wiêksza u mê czyzn (42,1%) ni u kobiet (,9%). Optymalne wartoœci ciœnienia (poni ej 120/80 mmhg) stwierdzono jedynie u 12% mê czyzn. Analogiczny odsetek kobiet by³ znamiennie wiêkszy i wynosi³ 30%. Ciœnienie wysokie prawid³owe prezentowa³o 27% mê czyzn i 16% kobiet (Rycina 3.). Obserwowano du e zró nicowanie dotycz¹ce wystêpowania nadciœnienia têtniczego w poszczególnych mê czyÿni ,1 140,0 138,7 138,5 138,4 137,7 137,6 137,4 137,4 137,4 137,1 136,9 136,5 136,3 136,1 135,4 133,6 kobiety , ,4 131,2 130,4 130,3 130,3 130,2 130,1 129,9 129,47 129,4 128,8 128,7 127,8 127,7 126,2 dolnoœl¹skie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, ³ódzkie, ma³opolskie, mazowieckie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie, œl¹skie, œwiêtokrzyskie, warmiñsko-mazurskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie Rycina 1. Œrednie wartoœci ciœnienia skurczowego (mmhg) wg województw Kardiologia 2005; 63: 6 (supl. 4)

3 Rozpowszechnienie nadciœnienia têtniczego oraz skutecznoœæ jego leczenia u doros³ych mieszkañców naszego kraju S 3 mê czyÿni ,1 85,5 85,0 84,8 84,8 83,9 83,9 83,7 83,6 83,5 83,4 83,3 83,3 83,2 83,0 82,8 81,2 kobiety ,6 82,9 82,7 82,0 81,9 81,9 81,8 81,5 81,4 81,4 81,2 80,8 80,7 80,3 80,3 79,7 79,3 dolnoœl¹skie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, ³ódzkie, ma³opolskie, mazowieckie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie, œl¹skie, œwiêtokrzyskie, warmiñsko-mazurskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie Rycina 2. Œrednie wartoœci ciœnienia rozkurczowego (mmhg) wg województw regionach naszego kraju. Najwy sze odsetki osób z nadciœnieniem têtniczym stwierdzono w województwach wielkopolskim i œl¹skim (49 50% mê czyÿni, 7 38% kobiety). Natomiast najrzadziej nadciœnienie têtnicze wystêpowa³o u mê czyzn w województwie lubelskim (24%), a u kobiet w województwach lubelskim i ³ódzkim (24 %) (Rycina 4.). Odsetek prawid³owo kontrolowanego nadciœnienia têtniczego w Polsce wynosi³ 14,1% i by³ zró nicowany w zale noœci od p³ci. U mê czyzn odsetek skutecznie leczonych hipertoników wynosi³ 10%, a u kobiet 16%. Równie w poszczególnych regionach kraju obserwowano ró nice w skutecznoœci leczenia, zarówno u mê czyzn od 5% (woj. wielkopolskie i dolnoœl¹skie) do 14% (woj. ma³opolskie), jak i u kobiet od 10% (woj. lubuskie) do 29% (woj. ma³opolskie), co przedstawia rycina 5. Dyskusja Œrednia wartoœæ ciœnienia têtniczego w badanej populacji mieœci³a siê w zakresie ciœnienia prawid³owego, choæ znacznie przekracza³a wartoœci przyjête za optymalne, a w przypadku ciœnienia skurczowego osi¹gnê- ³a wartoœæ uznawan¹ za wysok¹ prawid³ow¹. Czêstoœæ nadciœnienia têtniczego w Polsce w populacji badania WOBASZ wynosi³a ok. 36%, co stanowi wartoœæ poœredni¹ pomiêdzy rozwiniêtymi krajami Europy (Niemcy 55%, Finlandia 49%, Hiszpania 47%, Anglia 42%, Szwecja 38%, W³ochy 38%) a krajami Ameryki Pó³nocnej (USA 28%, Kanada 27%) [5]. Jednoczeœnie odsetek ten by³ ni szy ni stwierdzany w 1993 r. w populacji prawobrze - nej Warszawy (41%) oraz województwa tarnobrzeskiego (44%) w badaniu Pol-MONICA [1, 2], a tak e w porównaniu z badaniem NATPOL II (44%), przeprowadzonym w 1997 r. [3], natomiast wy szy ni w badaniu NATPOL PLUS z 2002 r., gdzie rozpowszechnienie nadciœnienia wynosi³o 30% [4]. Ró nice pomiêdzy badaniami z lat 90. i nowszymi mog¹ byæ spowodowane zwiêkszeniem z 2 do 3 liczby pomiarów niezbêdnych do rozpoznania nadciœnienia, ale mog¹ równie oznaczaæ rzeczywisty trend spadkowy czêstoœci nadciœnienia w Polsce. Tylko niektóre kraje dysponuj¹ danymi o trendach czêstoœci Kardiologia 2005; 63: 6 (supl. 4)

4 S 4 Andrzej Tykarski i wsp. % prawid³owe MK MK MK MK mê czyÿni kobiety prawid³owe wyskie prawid³owe nadciœnienie Rycina 3. Rozk³ad procentowy kategorii ciœnieñ wg PTNT w populacji polskiej WOBASZ w wieku lat nadciœnienia. Badania NHANES sugeruj¹, e czêstoœæ nadciœnienia w USA zmniejszy³a siê pomiêdzy 1960 a 1988 r. [6], ale wzros³a ponownie w latach i [7]. Tendencjê spadkow¹ zaobserwowano w Finlandii [8], Czechach [9] i na Litwie, gdzie czêstoœæ nadciœnienia têtniczego w tej samej populacji Kowna zmniejszy³a siê z ok. 53% do ok. 45% [10]. Rzadsze wystêpowanie nadciœnienia têtniczego u kobiet w badaniu WOBASZ stanowi odwrócenie zjawiska zaobserwowanego w 1993 r. w badaniu Pol-MONICA, gdzie odsetek nadciœnienia (wg kryterium >160/95 mmhg) wynosi³ 54% u mê czyzn i 64% u kobiet [2]. Podobne zjawisko stwierdzono na Litwie [10], gdzie przy zbli onym odsetku nadciœnienia u obu p³ci w 1983 r. czêstoœæ nadciœnienia by³a znacznie ni sza u kobiet ni u mê czyzn w 2002 r. (odpowiednio 39,4 i 49,8%). Prawdopodobnym wyjaœnieniem jest wiêksze zdyscyplinowanie kobiet w stosowaniu siê do zaleceñ profilaktycznych zmiany stylu ycia, które zmniejszaj¹ ryzyko rozwoju nadciœnienia têtniczego. mê czyÿni [%] kobiety [%] dolnoœl¹skie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, ³ódzkie, ma³opolskie, mazowieckie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie, œl¹skie, œwiêtokrzyskie, warmiñsko-mazurskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie Rycina 4. Czêstoœæ wystêpowania nadciœnienia têtniczego w Polsce i w województwach Kardiologia 2005; 63: 6 (supl. 4)

5 Rozpowszechnienie nadciœnienia têtniczego oraz skutecznoœæ jego leczenia u doros³ych mieszkañców naszego kraju S 5 mê czyÿni [%] kobiety [%] 0,0 20,0 40,0 60,0 13,8 12,6 12,1 11,9 11,9 11,8 11,8 10,5 10,3 9,8 9,7 9,2 9,0 7,8 6,3 5,0 4,7 0,0 20,0 40,0 60,0 28,7 25,8 25,6 20,9 17,4 17,2 15,9 15,5 14,6 12,9 11,9 11,4 11,0 11,0 10,7 10,5 10,1 dolnoœl¹skie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, ³ódzkie, ma³opolskie, mazowieckie, opolskie, podkarpackie, podlaskie, pomorskie, œl¹skie, œwiêtokrzyskie, warmiñsko-mazurskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie Rycina 5. Prawid³owe leczenie nadciœnienia têtniczego W naszym badaniu wykazaliœmy, e zarówno u kobiet, jak i mê czyzn czêstoœæ wystêpowania nadciœnienia w województwie wielkopolskim jest 1,5 2-krotnie wy sza ni w województwie lubelskim. Przyczyny tak du ego zró nicowania nie s¹ w pe³ni jasne, choæ istotnym czynnikiem mo e byæ zapewne relatywnie wysoka czêstoœæ wystêpowania nadwagi, oty³oœci i zespo³u metabolicznego w województwie wielkopolskim. To równie mo e t³umaczyæ najni sz¹ skutecznoœæ leczenia nadciœnienia w tym regionie. Odsetek chorych z kontrolowanym nadciœnieniem têtniczym by³ niski (10% u mê czyzn i 16% u kobiet), ale stanowi to istotny postêp w porównaniu z badaniem Pol-MONICA (odpowiednio 6,5 i 8%) i potwierdzenie obserwacji badania NATPOL PLUS, gdzie kontrola ciœnienia w ca³ej badanej populacji wynosi³a 12% [1 3]. Skutecznoœæ leczenia nadciœnienia têtniczego w Polsce jest zatem zbli- ona do krajów Europy, gdzie wynosi np. 8% na Litwie [10], 9% w Anglii i 14,3% we Francji [5]. Nieco lepsz¹ kontrolê ciœnienia osi¹ga siê w Kanadzie 16% i Stanach Zjednoczonych 31% [5]. Liczne prace podaj¹ lepsz¹ kontrolê ciœnienia u kobiet ni u mê czyzn, co znalaz³o potwierdzenie w badaniu WOBASZ. Podobnie jak w przypadku profilaktyki nadciœnienia t³umaczy siê to lepsz¹ wspó³prac¹ (compliance) kobiet z lekarzem prowadz¹cym terapiê. Piœmiennictwo 1. Rywik S, Broda G, Piotrowski W, et al. Epidemiologia chorób uk³adu kr¹ enia. Program Pol-MONICA Warszawa. Kardiol Pol 1996; 44 (Suppl. II). 2. Paj¹k A, Kawalec E. Rozpowszechnienie i skutecznoœæ postêpowania w nadciœnieniu têtniczym. Wyniki badania d³ugofalowego Pol-MONICA Kraków. Medipress Kardiologia 1994; 1: Zdrojewski T, Bandosz P, Szpakowski P, et al. Ocena wybranych problemów dotycz¹cych rozpowszechnienia i terapii nadciœnienia têtniczego w Polsce na podstawie badania NATPOL PLUS. W: Postêpy w nefrologii i nadciœnieniu têtniczym. T Wiêcek A, Kokot F (red.). Medycyna Praktyczna, Kraków Zasady postêpowania w nadciœnieniu têtniczym. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Nadciœnienia Têtniczego Nadciœnienie Têtnicze 2003; 7 (Suppl A): A1-A19. Kardiologia 2005; 63: 6 (supl. 4)

6 S 6 Andrzej Tykarski i wsp. 5. Wolf-Maier K, Cooper RS, Banegas JR, et al. Hypertension prevalence and blood pressure levels in 6 European countries, Canada and the United States. JAMA 2003; 289: Burt VL, Whelton P, Rocella EJ, et al. Prevalence of hypertension in the adult US population: results from the Third National Health and Nutrition Examination Survey. Hypertension 1995; 25: Hajjar I, Kotchen TA. Trends in prevalence, awareness treatment and control of hypertension in the United States. JAMA 2003; 290: Kastarinen MJ, Salomaa VV, Vartiainen EA, et al. Trends in blood pressure levels and control of hypertension in Finland from 1982 to J Hypertens 1998; 16: Cifkova R, Skodova Z, Lanska V, et al. Trend in blood pressure levels, prevalence, awareness, treatment and control of hypertension in the Czech population from 1985 to 2000/01. J Hypertens 2004; 22: Domarkiene S, Tamosiunas A, Reklaitiene R, et al. Trends in main cardiovascular risk factors among middle-aged Kaunas population between 1983 and Medicina 2003; 39: Kardiologia 2005; 63: 6 (supl. 4)