CO Z TĄ BRUZDĄ? - CZYLI JURAJSKI BASEN EPIKONTYNENTALNY WIDZIANY Z NIECKI NIDY

Transkrypt

1 Artur Zieliński (red.) ZNANE FAKTY-NOWE INTERPRETACJE W GEOLOGII I GEOMORFOLOGII Instytut Geografii UJK w Kielcach, s CO Z TĄ BRUZDĄ? - CZYLI JURAJSKI BASEN EPIKONTYNENTALNY WIDZIANY Z NIECKI NIDY What about that trough? Jurassic epicontinental basin seen from the Nida Depression ZBIGNIEW ZŁONKIEWICZ Oddział Świętokrzyski, Państwowy Instytut Geologiczny - - Państwowy Instytut Badawczy, ul. Zgoda 21, Kielce zbigniew.zlonkiewicz@pgi.gov.pl Treść: Paleogeografia zbiornika jurajskiego w niecce Nidy była ściśle uzależniona od aktywności dyslokacji regionalnych: Rzeszów-Poznań, Kraków-Lubliniec, Opoczno-Grójec i uskoku Zawiercia. Pod działaniem regionalnej prawoskrętnej ekstensji skośnej powstał system potomnych synsedymentacyjnych uskoków zrzutowo-przesuwczych, tworzący w tej części masywu małopolskiego basen z rozciągania. Bruzda śródpolska formowana była pod działaniem ekstensji skośnej w strefie szwu transeuropejskiego, na przedpolu kratonu wschodnioeuropejskiego. Słowa kluczowe: niecka Nidy, bruzda śródpolska, jura, paleotektonika Key words: Nida Depression, Mid-Polish Trough, Jurassic, palaeotectonics W permie i mezozoiku Polska pozakarpacka znajdowała się w zasięgu zbiornika epikontynentalnego. Mając połączenie ze zbiornikiem borealnym w basenie Morza Północnego, rozbudowywał się on ku S i SE, na przedpolu Tetydy i zajmował większość Europy Środkowej i Zachodniej

2 90 Z. Złonkiewicz (Marek, Pajchlowa red., 1997). Na obszarze Polski, osiową strefę basenu, wyznaczoną przez największe miąższości osadów i maksymalną subsydencję, określa się jako bruzdę śródpolską (Pożaryski, 1957). W jej przedłużeniu, w marginalnej SE części zbiornika, znalazł się obszar w podłożu którego leżało antyklinorium świętokrzyskie i synklinorium Słomnik (sensu Karnkowski, 2008), a w nich niecka Nidy (ryc. 1) i teren zajmowany obecnie przez trzon paleozoiczny Gór Ryc. 1. Obszar badań jury w niecce Nidy z zaznaczonymi liniami przekrojów. Świętokrzyskich wraz z ich obrzeżeniem mezozoicznym. W rozległym obszarze świętokrzyskim wieloetapowa erozja usunęła utwory jurajskie w całości. Stało się to przyczyną różnych interpretacji rozwoju paleogeograficznego, jak i paleotektonicznego. Szczególnie dotyczy to roli

3 Co z tą bruzdą? - czyli jurajski basen epikontynentalny widziany z niecki Nidy 91 w basenie jurajskim, jaka przypisywana jest obszarowi świętokrzyskiemu. Do lat 70-tych przyjmowano, że obszar świętokrzyski stanowił w basenie jurajskim element względnie wyniesiony (por. Samsonowicz, 1934; Barczyk, 1961). Kutek i Głazek (1972) sformułowali hipotezę o ukośnym przebiegu osi bruzdy śródpolskiej przez trzon paleozoiczny Gór Świętokrzyskich od permu do kredy. Kutek (1994) zinterpretował bruzdę jako ryft. Przecinała W myśl tej koncepcji od triasu po środkową jurę skrzydłem zrzuconym było północne skrzydło dyslokacji świętokrzyskiej, w późnej jurze skrzydło południowe. Zaproponowany model paleogeograficzny basenu stał się na lata podstawą dalszych interpretacji rozwoju zbiornika (Dadlez i in. red., 1998; Hakenberg, Świdrowska, 1998; Pieńkowski, 2004). Zrzutowoprzesuwczy charakter dyslokacji świętokrzyskiej oraz aktywność tektoniczna krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego i dyslokacji Zawiercia weryfikowane były przez Gutowskiego i Koyi (2007). Przy przyjętych założeniach uzyskali oni potwierdzenie, że w mezozoiku subsydencja na obszarze trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich była większa, niż w obszarach przyległych. Podstawą własnych badań autora nad jurą w niecce Nidy (Złonkiewicz, ) były głębokie otwory Państwowego Instytutu Geologicznego. Wyniki tych badań od najwcześniejszego etapu prac nie potwierdzały klasycznej koncepcji Kutka i Głazka. Autor tłumaczy rozwój paleogeograficzny i paleotektoniczny tego obszaru lokując przebieg stref maksymalnej subsydencji poza trzonem paleozoicznym Gór Świętokrzyskich. Koncepcja ta znajduje pośrednie potwierdzenie w wynikach najnowszych badań nad stratygrafią dolnej i górnej jury, najniższej kredy oraz nad rozwojem i uwarunkowaniami tektonicznymi tej części basenu (Kowalczewski, 2002; Pieńkowski, 2006; Gutowski i in., 2006, 2007; Matyja, Barski, 2007; Barski, Matyja, 2008). Choć negowana, bądź pomijana przez niektórych badaczy, w zasadniczych elementach współbrzmi z hipotezami ostatnio przez nich przedstawianymi (por. Pieńkowski, 2004 versus Pieńkowski, obraz paleogeograficzny basenu jurajskiego w obszarze świętokrzyskim we wczesnym synemurze; Świdrowska i in., 2008; Matyja, 2009). Daje zarazem pełniejszą interpretację rozwoju jurajskiego basenu epikontynentalnego na obszarze masywu małopolskiego. Utwory dolnej jury (ryc. 2) obecne są w NW części niecki (Złonkiewicz, 2006). W tym kierunku obserwuje się też wzrost ich miąższości. Podstawą utworzonego podziału profilu jest schemat opracowany dla obszaru świętokrzyskiego i częstochowskiego (Pieńkowski, 2004, 2006), ściśle nawiązujący do stratygrafii sekwencji na obszarze Polski Środkowej (Feldman- Olszewska, 1997a). W niższej części profilu w niecce Nidy wydzielone zostały lokalne jednostki diachroniczne, należące do przedziału hetang pliensbach; spągowa seria

4 92 Z. Złonkiewicz piaskowcowa, seria heterolitowa, piaskowce z Pągowa. W przyległym do niecki W i SW obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich jednostki te korelują się z seriami hetangu-pliensbachu, wyodrębnianym przez Jurkiewiczową (1967), a tym samym odpowiadają nierozdzielonym starszym jednostkom z grupy formacji Kamiennej (tj. formacji zagajskiej, skłobskiej, przysuskiej, ostrowieckiej). Ryc. 2. Korelacja utworów jury dolnej wzdłuż linii przekroju A-B.

5 Co z tą bruzdą? - czyli jurajski basen epikontynentalny widziany z niecki Nidy 93 Wyższa część profilu dolnej jury w niecce Nidy obejmuje pliensbachtoark i udało się w niej wprost wydzielić jednostki z grupy formacji Kamiennej. Są to formacje: gielniowska i drzewicka (w obszarze częstochowskim traktowane łącznie jako blanowicka), ciechocińska, borucicka. Stosunkowo łatwo jest skorelować je z analogicznymi wydzieleniami w rejonie częstochowskim, które reprezentują cały tamtejszy profil jury dolnej. Natomiast w przyległej części obrzeżenia Gór Świętokrzyskich te wyższe partie profilu jury dolnej znalazły się w luce erozyjnej, ponad którą leżą utwory środkowej jury. Na terenie niecki Nidy osady młodszych wydzieleń leżą ku SE przekraczająco na starszych. Rozkład miąższości i facji ukazuje stałość modelu paleogeograficznego, z lokalnymi bruzdami i grzbietami (ryc. 3), pomimo faktu, że ich granice podlegały migracji w kolejnych etapach rozwoju basenu. Układ bruzd i grzbietów jest podobny do obserwowanego w permie w północnej części obrzeżenia Gór Świętokrzyskich (Kowalczewski, 2002), w permie i triasie w zachodniej części obrzeżenia (Kuleta, Zbroja, 2006) w dolnej i środkowej jurze w rejonie Częstochowy (Pieńkowski, 2004) i we wczesnym synemurze w regionie świętokrzyskim (Pieńkowski, 2006). Ryc. 3. Szkic paleogeograficzny basenu epikontynentalnego permu, triasu i wczesnej jury w strefie NW krawędzi masywu małopolskiego.

6 94 Z. Złonkiewicz Utwory środkowej jury (ryc. 4) starsze od keloweju obejmują cały obszar niecki Nidy (Złonkiewicz, 2006). Podstawą podziału było wyodrębnienie w profilu osadów cykli transgresyjno-regresyjnych, wydzielonych w Polsce Środkowej (Feldman-Olszewska, 1997b) oraz datowania biostratygraficzne Ryc. 4. Korelacja utworów jury środkowej (aalen grn.-kelowej dln.) wzdłuż linii przekroju C-D.

7 Co z tą bruzdą? - czyli jurajski basen epikontynentalny widziany z niecki Nidy 95 w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich (Barski, 1999). Cykle reprezentują: aalen - dolny bajos, górny bajos, dolny i środkowy baton, górny baton - najniższy kelowej. Utwory młodszych cykli leżą przekraczająco na starszych. Obraz paleogeograficzny ujawnia istnienie zatok i grzbietów, a ich rozmieszczenie, powtarza schemat zaobserwowany w dolnej jurze. Utwory keloweju i górnej jury pokrywają cały obszar niecki Nidy (Złonkiewicz, 2006, 2009). Ich profil sięga w stropie górnego oksfordu, miejscami pogranicza dolnego i górnego kimerydu, a na przedłużeniu niecki, przy granicy Karpat, przechodzi do walanżynu (Gutowski i in., 2007; Urbaniec i in., 2010). Nad stropem, diachroniczna luka spowodowana erozją młodokimeryjską, na tym obszarze maleje ku SE. Zarazem przyjmuje ona najmniejsze wielkości wzdłuż NE krawędzi niecki miechowskiej. Rozkład facjalny na terenie niecki Nidy (Złonkiewicz, 2009) i w obszarach przyległych obrazuje stosunkowo niewielkie zróżnicowanie batymetryczne zbiornika (Kutek, 1968; Kutek i in., 1977; Matyszkiewicz, 2001; Gutowski i in., 2007; Matyja, Barski, 2007; Barski, Matyja, 2008; Matyja, 1977, 2009), w którym różnice subsydencji w znacznym stopniu były równoważone dostawą materiału osadowego. Wskazuje na okresowe tworzenie basenów, rozdzielonych strefami płytszymi. Ich zasięg podlegał niewielkim zmianom. Oś basenów biegła w przybliżeniu po linii Przedbórz Dębica, a obszar włoszczowski, zajmujący centralną część niecki Nidy, stanowił barierę o mniejszej subsydencji. Zarys tej bariery przypomina kształt paleozoicznego masywu Włoszczowy, będącego elementem stabilnym w podłożu permo-mezozoiku (Morawska, 1979; Stupnicka, 1989; Hakenberg, Świdrowska, 1998). Obraz paleogeograficzny zbiornika w późnej jurze jest więc dalszą modyfikacją planu zaobserwowanego we wczesnej i środkowej jurze. O rozwoju paleotektonicznym niecki Nidy w jurze decydowały regionalne dyslokacje o charakterze uskoków zrzutowo-przesuwczych: Rzeszów-Poznań, Kraków-Lubliniec, Opoczno-Grójec, uskok Zawiercia (Złonkiewicz, 2004, 2006) (ryc. 5). Rozkład bruzd i grzbietów, na jej obszarze tworzących basen z rozciągania, związany był z utworzeniem systemu uskoków potomnych i ich synsedymentacyjną aktywnością. Dyslokacje te reaktywowane zostały pod działaniem dominujących sił o wektorach skierowanych ku NW, podrzędnie ku W. Między wczesną a późną jurą obserwuje się ku W stopniowy wzrost wektora sił. Układ sił powodował prawoskrętną transtensję i ruch bloków w tej części przedpola kratonu wschodnioeuropejskiego. Przebieg dyslokacji oraz następstwo przemian paleotektonicznych w jurze na obszarze niecki Nidy najlepiej widoczne są w obrazie paleogeograficznym formacji ciechocińskiej dolnego toarku i jury środkowej (por. Złonkiewicz, 2006). Synsedymentacyjna aktywność dyslokacji w późnej jurze jest słabiej czytelna, ponieważ na zróżnicowanie facjalne utworów węglanowych, wpływa wiele czynników.

8 96 Z. Złonkiewicz Ryc. 5. Szkic paleotektoniczny NW części masywu małopolskiego w jurze na tle Zgeneralizowanej mapy podłoża niecki miechowskiej autorstwa Morawskiej i Stupnickiej (1985). Rozkład sił wywołujących w jurze i wczesnej kredzie prawoskrętą ekstensję skośną w małopolskiej części basenu bruzdy śródpolskiej. 1 prekambr; 2 ordowik i sylur; 3 dewon; 4 karbon; 5 zasięg występowania ordowiku i syluru; 6 uskoki inwersyjne strefy dyslokacyjnej Lasocin Strzelce; 7 linia nasunięcia karpackiego; 8 wiercenia; 9 obszar masywu Włoszczowy (NW części masywu małopolskiego); 10 strefa maksymalnej subsydencji w basenie w późnej jurze wczesnej kredzie (przed albem); 11 kierunki przesunięć bloków pod wpływem paleostresu w małopolskim odcinku bruzdy śródpolskiej w jurze; DŚ dyslokacja świętokrzyska; SDRP strefa dyslokacyjna Rzeszów-Poznań; UKL uskok Kraków-Lubliniec; UOG uskok Opoczno-Grójec; UZ uskok Zawiercia. Kontynuowanie zrębowo-zapadliskowego modelu zbiornika wynika z rozkładu stref facjalnych i zróżnicowanie miąższości (Gutowski i in., 2007; Matyja, 2009; Złonkiewicz, 2009). Zarazem potwierdza ono, że w dalszym ciągu o jego paleogeografii, oprócz eustatyczno-tektonicznych wahań poziomu morza, decydowała skośna ekstensja. Krawędzie grzbietów i bruzd na obszarze

9 Co z tą bruzdą? - czyli jurajski basen epikontynentalny widziany z niecki Nidy 97 niecki odzwierciedlają system kulisowych uskoków normalnych, powstałych w szeregu ścięciowym, potomnych w stosunku do przesuwczych dyslokacji Rzeszów-Poznań i Kraków-Lubliniec. Sieć dyslokacji synsedymentacyjnych, która powstała w wyniku nałożenia się oddziaływań ruchów przesuwczych w obrębie regionalnych dyslokacji aktywnych w podłożu basenu, stanowi wręcz podręcznikowe (por. Dadlez, Jaroszewski, 1994) przykłady struktur drugiego rzędu (ryc. 6). Powstanie rowów i zrębów wydłużonych w kierunku bliskim NNW-SSE można tłumaczyć ruchem przesuwczym, zachodzącym w podłożu wzdłuż uskoków równoległych do uskoku Zawiercia, czyli dyslokacji o krawędzi W-E (ryc. 6. A i B). Uskoki na krawędziach rowów i zrębów są strukturami niższego rzędu względem wiążącej je dyslokacji Zawiercia, która z kolei jest przywiązana do uskoku Kraków-Lubliniec (ryc. 6. A i C). Uskoki na krawędziach rowów i zrębów są związane ze strukturami kontrakcyjnymi, należącymi do końskiego ogona, który powstał przy zakończeniu przesuwczego uskoku Opoczna-Grójca (ryc. 6. A i D). Na NW od tego uskoku, w rejonie Radomska Wielunia, obserwuje się głębsze rowy, będące zarazem typowymi strukturami ekstensyjnymi końskiego ogona. Kontynuacją struktur kontrakcyjnych z niecki Nidy są dyslokacje na krawędziach rowów tektonicznych w NW części trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich, gdzie powstały permsko-triasowe zatoki; kajetanowska, piekoszowska i gałęzicka. Przy pewnych modyfikacjach, wskazuje to na kontynuację rozwoju tektonicznego według modelu, decydującego o sedymentacji co najmniej od starszego permo-mezozoiku (Morawska, 1979; Marek, Pajchlowa, 1997), a nawet w dewonie (Narkiewicz i in., 1998). Ujawnia stałe oddziaływanie struktur dyslokacyjnych i bloków, które współtworzyły waryscyjski plan strukturalny i zostały reaktywowane podczas ekstensji alpejskiej. Obserwacje przeprowadzone w niecce Nidy, w zestawieniu z obrazem paleogeograficznym z obszarów przyległych, pozwalają na sformułowanie wniosków o rozwoju SE odcinka bruzdy śródpolskiej. We wczesnej i środkowej jurze strefa maksymalnych subsydencji, wykorzystując reaktywowany rów permski, biegła na NE od trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich (Złonkiewicz, 2004, 2006; Hakenberg, Świdrowska, 2008). Blok świętokrzyski i masyw małopolski znajdowały się wówczas w peryferyjnej strefie bruzdy śródpolskiej. Stopniowo rozbudowywało się między nimi drugie ramię bruzdy, silnie spłycone i rozczłonkowane. W późnej jurze i wczesnej kredzie (do walanżynu) strefa maksymalnej subsydencji w świętokrzyskim i małopolskim obszarze zbiornika przeniosła się na południe ku Pra-Tetydzie. Wzdłuż osi niecki rozciągał się pas o większej subsydencji, rosnącej ku SE. Powstawały w nim baseny nieco głębsze, niż w obszarach

10 98 Z. Złonkiewicz przyległych. Była to więc kontynuacja znacznie spłyconej i zredukowanej bruzdy śródpolskiej, która w takiej postaci łączyła się z Pra-Tetydą. W południowej, przykarpackiej części, zbiornik przetrwał najdłużej, podczas gdy w obszarze świętokrzyskim, od późnego kimerydu do wczesnego albu, należy spodziewać się przewagi erozji nad ewentualną okresową sedymentacją. Ryc. 6. A. Szkic paleotektoniczny niecki Nidy na tle obszarów przyległych we wczesnej i środkowej jurze: a wybrane otwory wiertnicze;

11 Co z tą bruzdą? - czyli jurajski basen epikontynentalny widziany z niecki Nidy 99 b - wybrane odsłonięcia; c przypuszczalnie uaktywnione w podłożu waryscyjskim regionalne dyslokacje przesuwcze, w których następowała transpresja; d uaktywnione w podłożu waryscyjskim regionalne dyslokacje zrzutowo-przesuwcze, w których następowała ekstensja skośna; e potomne uskoki zrzutowo-przesuwcze w basenie z rozciągania na obszarze niecki Nidy; f obszary rowów/zapadlisk tektonicznych w basenie z rozciągania, powstałe na obszarze niecki Nidy w jurze środkowej, pod działaniem prawoskrętnej ekstensji skośnej; g kierunki przesuwu bloków w uskokach zrzutowo-przesuwczych. B. Schemat genezy potomnych kulisowych uskoków normalnych, powstałych w szeregu ścięciowym, nad dyslokacjami przesuwczymi w podłożu (Dadlez, Jaroszewski, 1994 Tektonika, rys. 143). C. Szereg uskoczków pierzastych drugiego rzędu przy wiążącej je powierzchni poślizgu-odkłucia (duże strzałki); widok z góry. Jaworki koło Szczawnicy (Dadlez, Jaroszewski, 1994 Tektonika, rys. 151). D. Schemat asocjacji strukturalnej typu koński ogon, kompensującej ruch przesuwczy u końców uskoku: e - struktury ekstensyjne; k - struktury kontrakcyjne; s1 - struktury ścięciowe; s2 - struktury tensyjne. (Dadlez, Jaroszewski, 1994 Tektonika, rys. 133). Ukazuje to bruzdę śródpolską w jurze jako strukturę paleotektoniczną, powstałą wzdłuż krawędzi kratonu w strefie szwu transeuropejskiego, pod wpływem prawoskrętnej ekstensji skośnej (Złonkiewicz, 2004, 2006). Składała się ona z dwu bruzd, mających postać dwu ciągów przegłębionych basenów, oddzielonych niewielkimi wyniesieniami. Obszar niecki Nidy znalazł się w SW ciągu basenów. Te dwie bruzdy rozdzielał system zrębów centralnych, do których należał również blok świętokrzyski, a przyjęta interpretacja pozwala spodziewać się, że także antyklinorium dolnego Sanu. Zarazem od wczesnego keloweju do wczesnej kredy masyw małopolski był nachylony ku południowi, ku Pra-Tetydzie. Oznacza to, że blok świętokrzyski, antyklinorium dolnego Sanu, blok Włoszczowy, wraz z lądem lubelskim, w jurajskim basenie epikontynentalnym tworzyły złożony próg tektoniczny. Próg ten rozdzielał część SE jurajskiego basenu epikontynentalnego Europy Centralnej, czyli strefę pogranicza bruzdy śródpolskiej i Pra-Tetydy od części NW basenu epikontynentalnego, czyli bruzdy śródpolskiej (sensu Pożaryski, 1957) i jej rozległych peryferiów. Elementy prezentowanej tu hipotezy autora (por. Złonkiewicz, 2004, 2006) znaleźć można w koncepcji przedstawionej ostatnio przez Matyję (2008, 2009), który w ogóle zakwestionował obecność w okresie późnojurajskim bruzdy śródpolskiej w podłożu zapadliska przedkarpackiego. Jednak w świetle powyższych rozważań, rozstrzygnięcie czy masyw małopolski znajdował się wówczas w obszarze bruzdy, czy też poza nią, wydaje się przede wszystkim kwestią przyjętej skali obserwacji i tego,

12 100 Z. Złonkiewicz co w ogóle rozumiemy pod nazwą bruzdy śródpolskiej - rozległą strefę tektoniczną wzdłuż krawędzi platformy wschodnioeuropejskiej, czy związaną z tą krawędzią strefę o wyjątkowo intensywnej subsydencji. Literatura Barczyk W., Jura sulejowska. Acta Geologica Polonica, 11, s Barski M., Stratygrafia jurajskich czarnych iłów z odsłonięć w południowo-zachodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich na podstawie cyst Dinoflagellata. Przegląd Geologiczny, 47, s Barski M., Matyja B. A., Stratygrafia górnej jury podłoża zapadliska przedkarpackiego. Konferencja naukowo-techniczna Ropa i gaz a skały węglanowe południowej Polski, Czarna, kwietnia 2008, s. 1. Dadlez R., Jaroszewski W., Tektonika. Wydawnictwo Naukowe PWN. Dadlez R., Marek S., Pokorski S. (red.)., Atlas paleogeograficzny epikontynentalnego permu i mezozoiku w Polsce. Państwowy Instytut Geologiczny. Feldman-Olszewska A., 1997a - Depositional systems and cyclinity in the intracratonic Early Jurassic basin in Poland. Geological Quarterly, 41, p Feldman-Olszewska A., 1997b - Depositional architecture of the Polish epicontinental Middle Jurassic basin. Geological Quarterly, 41, p Gutowski J., Popadyuk I. V., Urbaniec A., Złonkiewicz Z., Gliniak P., Krzywiec P., Maksym A., Wybraniec S., Architecture, evolution and hydrocarbon potential of the Late Jurassic Early Cretaceous carbonate platform in SE Poland and W Ukraine. [in:] Abstracts of Talks and Posters presented during the 7th International Congress on the Jurassic System. Poland, Kraków, September 6-18, 2006, Volumina Jurassica, p Gutowski J., Koyi H. A., Influence of oblique basement strike-slip faults on the Mesozoic evolution of the south-eastern segment of the Mid- Polish Trough. Basin Research, 19, p Gutowski J., Urbaniec A., Złonkiewicz Z., Bobrek L., Świetlik B., Gliniak P., Stratygrafia górnej jury i dolnej kredy środkowej części przedpola polskich Karpat. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 426, s Hakenberg M., Świdrowska J., Evolution of the Holy Cross segment of the Mid-Polish Trough during the Cretaceous. Geological Quarterly. 42, p

13 Co z tą bruzdą? - czyli jurajski basen epikontynentalny widziany z niecki Nidy 101 Jurkiewiczowa I., Lias zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich i jego paralelizacja z liasem Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 200, s Karnkowski P. H., 2008 Regionalizacja tektoniczna Polski - Niż Polski. Przegląd Geologiczny, 56, s Kowalczewski Z., 2002 Late Palaeozoic-Mesozoic development of the Skrzynno Fault (northeastern border of the Holy Cross Mts.). Geological Quarterly, 46, p Kuleta M., Zbroja S., Wczesny etap rozwoju pokrywy permskomezozoicznej w Górach Świętokrzyskich. [w]: Skompski S., Żylińska A. (red.)., Procesy i zdarzenia w historii geologicznej Gór Świętokrzyskich, 53 Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Ameliówka k. Kielc, czerwca 2006 r., Materiały konferencyjne, s Kutek J., Kimeryd i najniższy oksford południowo-zachodniego obrzeżenia mezozoicznego Gór Świętokrzyskich. Część I, Stratygrafia, Acta Geologica Polonica, 18, s Kutek J., Jurassic tectonic events in south-eastern cratonic Poland. Acta Geologica Polonica, 444, p Kutek J., The Polish Permo-Mesozoic Rift Basin. [in:] Ziegler P. A., Cavazza W., Robertson A. H. F. & Crasquin-Soleau S. (eds.), Peri-Thetys Memoir 6: Peri-Thetyan Rift. Wrench Basin and Passive Margins. Mem. Mus. natn. Hist. nat., 186, p Paris ISBN: Kutek J., Głazek J., The Holy Cross area, Central Poland, in the Alpine cycle. Acta Geologica Polonica, 22, p Kutek J., Wierzbowski A., Bednarek J., Matyja B. A., Zapaśnik T., Z problematyki stratygraficznej osadów górnojurajskich Jury Polskiej. Przegląd Geologiczny, 8-9, s Marek S., Pajchlowa M. (red.), Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego, 153, s Matyja B. A., The Oxfordian in the south-western margin of the Holy Cross Mts. Acta Geologica Polonica, 27, p Matyja B. A., Barski M., Stratygrafia górnej jury podłoża zapadliska przedkarpackiego. Tomy Jurajskie, 4, s Matyja B. A., Problem przebiegu południowo-wschodniej części bruzdy śródpolskiej w późnej jurze. Geologia. Kwartalnik AGH. 34 (3/1), s Matyja B. A, Development of the Mid-Polish Trough versus Late Jurassic evolution in the Carpathian Foredeep area. Geological Quarterly, 53, p

14 102 Z. Złonkiewicz Matyszkiewicz J., 2001: Rola obszaru krakowskiego w sedymentacji osadów górnej jury Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Przegląd Geologiczny, 49, s Morawska A., Palaeotectonic evolution of Włoszczowa elevation during the Permian and the Lower Triassic. Bull. Acad. Pol. Sci., Ser. Sci. de la Terre, 27, p Morawska A., Stupnicka E., Północno-zachodni zasięg masywu małopolskiego i pozycja tektoniczna wyniesienia Włoszczowej. Przegląd Geologiczny, 11, s Narkiewicz M., Poprawa P., Lipiec M., Matyja H., Miłaczewski L., Pozycja paleogeograficzna i tektoniczna a rozwój subsydencji dewońsko-karbońskiej obszaru pomorskiego i radomsko-lubelskiego. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego 165, s Pieńkowski G., The epicontinental Lower Jurassic of Poland. Polish Geological Institute Special Papers, 12, p Pieńkowski G., 2006 Lower Jurassic of the Holy Cross Mountains. [in:] Wierzbowski A., Aubrecht R., Golonka J., Gutowski J., Krobicki M., Matyja B. A., Pieńkowski G. & Uchman A. (eds.), Jurassic of Poland and adjacent Slovakian Carpathians. Field trip B4 Lower Jurassic marginal-marine and continental deposits sedimentation, sequences and ecosystems. Field trip guidebook of 7th International Congress on the Jurassic System. Poland, Kraków, September 6-18, 2006, p Pożaryski W., Podłoże północno-zachodniej Polski na tle struktur otaczających. Kwartalnik Geologiczny, 1, s Samsonowicz J., Objaśnienie arkusza Opatów. Ogólna mapa geologiczna Polski w skali 1: Świdrowska J., Hakenberg M., Evolution of the Mesozoic basins on the southwestern edge of the East European Craton (Poland, Ukraine, Moldova, Romania). Studia Geologica Polonica, 130, p Urbaniec A., Bobrek L., Świetlik B., 2010 Litostratygrafia i charakterystyka mikropaleontologiczna utworów kredy dolnej w środkowej części przedgórza Karpat. Przegląd Geologiczny, 58, s Złonkiewicz Z., Rozwój paleotektoniczny niecki miechowskiej na tle basenu jurajskiego bruzdy śródpolskiej. Tomy Jurajskie, 2, s Złonkiewicz Z., Ewolucja basenu niecki miechowskiej w jurze jako rezultat regionalnych przemian tektonicznych. Przegląd Geologiczny, 54, s Złonkiewicz Z., Profil keloweju i górnej jury w niecce Nidy. Przegląd

15 Co z tą bruzdą? - czyli jurajski basen epikontynentalny widziany z niecki Nidy 103 Geologiczny, 57, s SUMMARY Palaeogeography of the Jurassic basin in the Nida Depression strictly depended on regional dislocations activity; Rzeszów-Poznań, Kraków- Lubliniec, Opoczno-Grójec, Zawiercie. Regional right-hand oblique extension created system of posthumous, synsedimentary, oblique strike-slip dislocations and a pull-apart basin was formed in that part of the Variscan Małopolska Massif. The Mid-Polish Trough was formed by transtension in the Trans European Suture Zone in front of the Easteuropean Craton. The minor elements of the Małopolska Massif: the Holy Cross Mts. Massif and the Włoszczowa Massif, belonged to the compound system of central blocks of lesser subsidence in comparison to the adjacent NE and SW areas of the Mid-Polish Trough.