NTM pod kontrolą. czyli co warto wiedzieć o nietrzymaniu moczu. praktyczne informacje i porady

Transkrypt

1 NTM pod kontrolą czyli co warto wiedzieć o nietrzymaniu moczu praktyczne informacje i porady

2 SPIS TREŚCI WSTĘP NIETRZYMANIE MOCZU (NTM) NTM POD KONTROLĄ PIELĘGNACJA SKÓRY W NTM POSŁOWIE

3 Konsultacja merytoryczna: Lek. med. ginekolog położnik, Joanna Gąszczyk-Łukasik Wydanie I, listopad 2013 r.

4 WSTĘP Nietrzymanie moczu (NTM) uważane jest przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jako jeden z ważniejszych problemów zdrowotnych XXI wieku. Według statystyk problem ten dotyka ok. 15% populacji, co w Polsce stanowi ponad 5 milionów osób. NTM dotyczy obojga płci, choć zdecydowanie częściej dotyczy kobiet, co głównie spowodowane jest wpływem wielokrotnych naturalnych porodów i menopauzy. Przedstawiciele WHO zwracają uwagę, że w związku ze starzeniem się populacji częstość występowania choroby będzie się zwiększać, wywierając coraz większy wpływ na jakość życia społeczeństw. i opiekunów (np. w przypadku osób starszych i niepełnosprawnych ruchowo). Niniejszy poradnik poświęcony jest problematyce nietrzymania moczu i mamy nadzieję, okaże się pomocny w codziennych zmaganiach z chorobą. Omówione zagadnienia dotyczą wielu istotnych kwestii, jak np.: ryzyko i przyczyny występowania NTM, profilaktyka oraz pielęgnacja skóry narażonej na częsty kontakt z moczem. W poradniku znajdą Państwo praktyczne wskazówki mające na celu zwiększenie komfortu życia pacjentów z NTM oraz ich opiekunów. Główny Urząd Statystyczny (GUS) szacuje, że w 2030 roku liczba Polaków obniży się do ok , w tym osoby powyżej 65. roku życia będą stanowić ponad 22% populacji. Oznacza to, że odsetek ludzi starszych wzrośnie niemal dwukrotnie. Biorąc pod uwagę fakt, że procent chorych na NTM wzrasta wraz z wiekiem, można założyć, że liczba chorych podwoi się. Warto podkreślić, że niedogodności związane z nietrzymaniem moczu dotyczą nie tylko osób dotkniętych tą dolegliwością, ale także ich rodzin

5 I NIETRZYMANIE MOCZU Według Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organisation - WHO) i Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji (International Continence Society - ICS) nietrzymanie moczu (NTM) to niezależny od woli wyciek moczu przez cewkę moczową, który w efekcie stanowi problem socjologiczny i higieniczny. Grupy szczególnie narażone to kobiety po porodach i w okresie okołomenopauzalnym oraz osoby w podeszłym wieku. O występowaniu NTM, zwanego również inkontynencją, mówimy gdy: dochodzi do nieświadomego oddawania moczu, oddawanie moczu jest niekontrolowane (moczenie), oddawanie moczu jest nieefektywne. NTM - fakty i statystyki Według WHO - NTM, na które cierpi minimum 5% społeczeństwa, ma status choroby społecznej. Zgodnie z definicją, choroba społeczna to schorzenie przewlekłe, szeroko rozpowszechnione, które ogranicza możliwość wykonywania podstawowych zadań życiowych wymaga regularnej opieki lekarskiej, jest trudne w leczeniu, stanowi problem dla całego społeczeństwa. NTM jest chorobą społeczną. Inkontynencja dotyczy osób w każdym wieku, nasila się jednak z wiekiem. Na NTM cierpi dwa razy więcej kobiet niż mężczyzn (predysponują do tego porody naturalne, menopauza, anatomia układu moczowego). Z NTM zmaga się na świecie średnio co trzecia/czwarta kobieta - około 30% przed okresem menopauzy i do 60% po tym okresie*. Blisko 90% osób przebywających w domach pomocy społecznej i domach późnej starości cierpi na nietrzymanie moczu*. *Źródło: Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

6 Kilka słów o budowie układu moczowego Układ moczowy jest zespołem narządów, którego zadaniem jest usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii oraz regulacja ilości wody w organizmie. Układ moczowy składa się z dwóch nerek, pęcherza moczowego, dwóch długich moczowodów, łączących nerki z pęcherzem oraz z cewki moczowej, przez którą mocz jest wydalany. Przebieg pracy układu moczowego: Nerki filtrują krew i wytwarzają mocz. Mocz płynie moczowodami do pęcherza, w którym się gromadzi. Mocz w pęcherzu może być zatrzymywany dzięki mięśniom dna miednicy, które otaczają cewkę moczową i ją zaciskają. Gdy pęcherz jest pełny, do mózgu dociera odpowiedni sygnał (pojawia się odczucie potrzeby oddania moczu). A B D E A B C F Następnie mózg wysyła sygnał do mięśni miednicy, które ulegają rozluźnieniu (nie zamykają już cewki moczowej), a mięśnie pęcherza ulegają skurczowi, co prowadzi do wydalenia moczu z pęcherza. Nieprawidłowości na którymś z etapów prowadzą do zaburzeń w oddawaniu moczu. Warto wiedzieć: Obydwie nerki nieustannie filtrują krew, usuwając z niej zbędne substancje, które tworzą mocz. A. B. C. nerki moczowody pęcherz moczowy D. E. F. ujście pęcherza cewka moczowa mięśnie dna miednicy Nerki codziennie przesączają ok. 180 litrów płynu, z czego tylko 1,5 litra zostaje wydalone w postaci moczu.

7 Rodzaje NTM Najbardziej powszechny podział inkontynencji moczowej, ze względu na jej formę, opracowany i przyjęty został przez Międzynarodowe Towarzystwo Kontynencji (International Continence Society ICS): wysiłkowe nietrzymanie moczu - polega na mimowolnym wycieku moczu podczas wysiłku fizycznego, kichania, kaszlu, czyli wykonywaniu czynności, które powodują wzrost ciśnienia w jamie brzusznej. Początkowo mocz gubiony jest tylko przy dużym wysiłku fizycznym, stopniowo jednak objawy nasilają się i mogą pojawiać się nawet podczas śmiechu oraz snu; jest to najczęściej dotykający kobiety typ NTM, często występujący po naturalnym porodzie jako dysfunkcja przejściowa, nietrzymanie moczu mieszane - schorzenie łączące wcześniej opisane rodzaje NTM, nietrzymanie moczu z przepełnienia - zwężenie cewki moczowej (występujące głównie u mężczyzn w wyniku przerostu prostaty) powoduje częste, niekontrolowane wydalanie moczu w niewielkiej ilości, odruchowe nietrzymanie moczu - wywołane dysfunkcją układu nerwowego; pacjent nie odczuwa parcia na pęcherz, który opróżnia się samoistnie, pozacewkowe nietrzymanie moczu - objawia się stałą utratą moczu, który może bezpośrednio dostawać się do jamy brzusznej; przyczyną jest wadliwe, wrodzone połączenie przewodów moczowych. nietrzymanie moczu naglące - polega na występowaniu częstomoczu, kiedy to nawet niewielka ilość moczu w pęcherzu powoduje uczucie parcia i popuszczanie moczu. Dolegliwość związana jest z niekontrolowanymi skurczami pęcherza moczowego lub nadmierną pobudliwością mięśnia wypieracza, co często spowodowane jest nadreaktywnością pęcherza moczowego, Do najczęściej występujących rodzajów inkontynencji należą: wysiłkowe NTM, nietrzymanie moczu z parcia oraz mieszane NTM.

8 Klasyfikacja NTM w zależności od nasilenia Zgodnie z przyjętą przez ICS (International Continence Society) klasyfikacją wyróżniamy trzy główne stopnie nietrzymania moczu: Stopień 1 Sporadyczne, mimowolne popuszczanie moczu w niewielkich ilościach, np. u kobiet przy wysiłku fizycznym, a u mężczyzn np. w przypadku niestabilności wypieracza spowodowanej przerostem gruczołu krokowego. Średnia wartość moczu wydalonego w ciągu 4 godzin <100 ml. Stopień 2 Mimowolne oddawanie moczu, średnio nasilone, np. u kobiet przy wysiłkach fizycznych, ale także spowodowane kaszlem, kichnięciem. U mężczyzn nietrzymanie moczu spowodowane przepełnieniem uciskanego pęcherza np. poprzez guza prostaty. Średnia wartość moczu wydalonego w ciągu 4 godzin to ml. Stopień 3 U kobiet spoczynkowe nietrzymanie moczu, czyli stały wyciek moczu nawet w pozycji leżącej, a u mężczyzn całkowite nietrzymanie moczu. Średnia wartość moczu wydalonego w ciągu 4 godzin >200 ml. Czynniki ryzyka powstania NTM Istnieje wiele czynników mogących prowadzić do zaburzeń pracy mięśni dna miednicy i pęcherza moczowego. Wśród kobiet najczęstsze to: wielokrotne naturalne porody, menopauza, zabiegi chirurgiczne. U mężczyzn: przerost gruczołu prostaty. Poza tym, choroby neurologiczne, takie jak np.: stwardnienie rozsiane, udar mózgu, choroba Parkinsona i Alzheimera mogą być przyczyną inkontynencji, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn.

9 NTM po porodzie Problem nietrzymania moczu po porodzie dotyka ponad 3/4 kobiet po porodzie naturalnym, może się również zdarzyć u kobiet po cięciu cesarskim. Incydenty z nietrzymaniem moczu u kobiet po porodzie występują często w chwili podnoszenia dziecka, czy wykonywania prostych domowych czynności co oznacza, że w tym przypadku możemy mówić o wysiłkowym nietrzymaniu moczu. Problem ten występuje częściej, jeżeli poród naturalny był ciężki, a masa urodzeniowa dziecka była wysoka (ponad 4 kg) oraz w przypadku kilku porodów. Ciąża a NTM Każda kolejna ciąża i poród osłabia mięśnie dna miednicy sprawiając, że powrót do formy staje się trudniejszy, ale nie niemożliwy. Osłabienie mięśni dna miednicy Przyczyną nietrzymania moczu u kobiet po porodzie jest osłabienie mięśni dna miednicy odpowiadających za kontrolę nad pęcherzem moczowym. Podczas ciąży i porodu następuje rozluźnienie mięśni dna miednicy (mięśni Kegla) oraz zwiotczenie wiązadeł, podtrzymujących końcowy odcinek układu moczowego i płciowego, które odpowiadają za zamykanie cewki moczowej. Urazy krocza w trakcie porodu oraz uszkodzenia mięśni dna miednicy prowadzą w następstwie do późniejszego występowania incydentów wysiłkowego nietrzymania moczu u młodych mam. Ćwiczenia mięśni Kegla pozytywnie wpływają na stan mięśni krocza, dna miednicy oraz przepony moczowo-płciowej, poprawiając jednocześnie skuteczność systemu zamknięcia cewki moczowej. Codzienne powtarzanie ćwiczeń mięśni Kegla (patrz str. 16) przynosi niebywałe rezultaty i najczęściej prowadzi do całkowitego wyeliminowania problemu.

10 NTM w okresie menopauzalnym Nietrzymanie moczu jest częstym schorzeniem kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Niski poziom estrogenów pojawiający się w tym okresie jest odpowiedzialny za wystąpienie szeregu zmian w narządach moczowo-płciowych, co skutkuje upośledzeniem mechanizmów trzymania moczu. Z tego powodu za najważniejsze czynniki etiologiczne nietrzymania moczu związane z okresem okołomenopauzalnym uznaje się: procesy starzenia się tkanek, obniżony poziom estrogenów, zmniejszenie grubości błony śluzowej cewki moczowej, usztywnienie cewki moczowej, infekcje dolnych dróg moczowych. Menopauza to naturalny stan, jednak niektóre jej objawy - jak właśnie NTM - mogą wymagać leczenia poprzedzonego odpowiednią diagnostyką medyczną. Istnieje wiele metod leczenia: rehabilitacyjne (np. elektrostymulacja, ćwiczenia mięśni Kegla), operacyjne (np. korekta położenia pęcherza moczowego), farmakologiczne - czasami pomocna jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ) lub naturalne preparaty zawierające fitoestrogeny, np. izoflawony sojowe, czyli roślinne odpowiedniki hormonów kobiecych. Femestra Beauty to najwyższa zawartość fitoestrogenów - aż 50 mg/ tabl., dodatkowo zawiera wit. D i wapń oraz wit. E zwaną witaminą młodości.

11 NTM u mężczyzn Najczęściej występującą przyczyną NTM u mężczyzn jest przerost prostaty, czyli powiększenie gruczołu krokowego. Gruczoł ten, w wielkości i w kształcie podobnym do kasztana, nie boli pod naciskiem, jest sprężysty, a jego powierzchnia jest gładka. Z NTM mężczyzn można walczyć, skuteczniej i mniej inwazyjnie w początkowej fazie choroby (rehabilitacja, farmakologia). Później często jedynym wyjściem są zabiegi chirurgiczne, polegające na usunięciu przeszkody, spowodowanej przerośniętym gruczołem. Pod wpływem wzrostu ilości komórek gruczołowych prostata zwiększa swoją objętość i zaczyna uciskać cewkę moczową, zwężając jej światło. W wyniku tego zwężenia pojawiają się problemy z oddawaniem moczu. Pęcherz nie może się całkowicie opróżnić, jego ściana zaczyna chorobowo zmieniać swoją strukturę. Zalegający mocz sprzyja powstawaniu zakażeń układu moczowego, czy powstaniu kamieni w pęcherzu, może również dojść do takiego osłabienia mięśni pęcherza, że mocz stale będzie z niego wyciekał. 10 Ważnym etapem w diagnostyce jest badanie urodynamiczne mające na celu kompleksową ocenę dolnych dróg moczowych. Na badanie składają się trzy testy: uroflowmetria - pomiar ilości i szybkości oddawanego moczu, profilometria - określenie ciśnienia w cewce moczowej oraz jej długości, cystometria - pomiar ciśnienia w pęcherzu oraz ocena ścian pęcherza i jego pojemności.

12 NTM u osób starszych i unieruchomionych Jesień życia to czas częstych problemów zdrowotnych, mogących u niektórych osób prowadzić do czasowego lub trwałego ograniczenia sprawności, czy unieruchomienia. Do częstych dolegliwości zdrowotnych pojawiających się lub nasilających w tym okresie zaliczyć należy nietrzymanie moczu. Do występowania zaburzeń predysponują: zmniejszenie pojemności pęcherza moczowego, wzrost objętości moczu zalegającego po mikcji, zwolniony wypływ moczu, słabe mięśnie dna miednicy, choroby współistniejące, stosowane leki. Najczęściej u mężczyzn dochodzi do przerostu gruczołu krokowego, u kobiet obniża się ciśnienie zamykania cewki i skraca jej długość. Wszelkie choroby współistniejące, jak np.: udar, choroba Parkinsona i Alzheimera, stwardnienie rozsiane, mają również wpływ na pojawienie się problemu NTM u kobiet, jak i u mężczyzn. Leczenie NTM Skuteczne leczenie należy rozpocząć od diagnostyki - określenia przyczyny nietrzymania moczu. Niestety przyczyn może być kilka i wymagane może być kompleksowe leczenie specjalistyczne i zachowawcze. Warto wiedzieć: Osoby unieruchomione trwale, a nawet czasowo szczególnie narażone są na pojawienie się skórnych kłopotów w wyniku NTM. Skóra poddana długotrwałemu kontaktowi z moczem łatwiej ulega odparzeniom i odleżynom, a te z kolei łatwo ulegają zakażeniom bakteryjnym oraz grzybiczym. Skuteczny w pielęgnacji skóry narażonej na odparzenie czy odleżyny jest krem barierowo-ochronny Sudocrem, zapewniający profilaktykę oraz leczenie odparzeń i odleżyn. 11

13 NTM w wyniku zabiegów operacyjnych Nietrzymanie moczu u kobiet jest częstym powikłaniem operacji ginekologiczno - położniczych, które w dużym stopniu zaburzają statykę dna miednicy. Wszelkie ingerencje chirurgiczne w obrębie brzucha niosą ze sobą ryzyko powikłań w konsekwencji, których może dojść do NTM. Najwięcej powikłań związanych jest z operacją histerektomii (usunięcie macicy) z przydatkami, cięciem cesarskim i plastyką ścian pochwy*. Zabiegiem operacyjnym u mężczyzn, który niesie ze sobą największe ryzyko wystąpienia powikłań w postaci NTM jest prostatektomia (resekcja prostaty). W okresie pooperacyjnym pojawia się praktycznie u wszystkich pacjentów i jest konsekwencją zaburzeń funkcji zwieracza wewnętrznego cewki moczowej. Najczęściej ma jednak charakter przemijający. *Jędrzejczyk S., Lau K., Rutkowska B., Rżanek A., Bobeff A., Wieczorek M.: Nietrzymanie moczu po operacjach ginekologicznopołożniczych w świetle badań urodynamicznych. Warto wiedzieć: Każda operacja chirurgiczna związana jest z ryzykiem powikłań pooperacyjnych. Są to sytuacje występujące rzadko i nie należy się ich nadmiernie obawiać przed przystąpieniem do leczenia. Inne powody występowania NTM Nietrzymanie moczu może być spowodowane wieloma czynnikami: schorzeniami układu moczowo-płciowego (np.: przewlekłe stany zapalne, pęcherz nadreaktywny, choroby gruczołu krokowego - prostaty, zaburzenia statyki narządu rodnego - wypadanie macicy, kamica nerkowa, wady wrodzone), schorzeniami układu nerwowego (np.: stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, Alzheimera, udar, uraz rdzenia kręgowego, guzy mózgu), chorobami metabolicznymi (np. cukrzyca), chorobami zakaźnymi (np. AIDS), problemami natury psychicznej (np.: demencja, depresja), innymi: menopauza, radioterapia, porody. 12

14 II NTM pod kontrolą NTM jest chorobą, która w przypadku braku leczenia lub niewłaściwego leczenia oraz nieodpowiedniej pielęgnacji powoduje szereg powikłań wtórnych, zarówno somatycznych jak i psychicznych. NTM ma charakter progresywny (postępujący), dlatego tak ważne jest, aby nie bagatelizować symptomów choroby. Niestety, jak wskazują statystyki, od pojawienia się pierwszych objawów NTM do pójścia po poradę medyczną mija średnio kilka lat. Prawdopodobnie dzieje się tak dlatego, że nietrzymanie moczu to nie tylko problem medyczny, ale także psychiczny. Pamiętajmy o pięlegnacji skóry narażonej na kontakt z moczem. Polecany i sprawdzony krem do pielęgnacji podrażnionej przy NTM skóry to zawierający aż pięć składników aktywnych Sudocrem. Krem posiada właściwości: ochronne, antybakteryjne, antygrzybicze, przeciwzapalne, regeneracyjne. Dyskomfort, bezradność, obniżenie poczucia własnej godności oraz poczucie niepełnej wartości społecznej - to uczucia, które często towarzyszą osobom dotkniętym NTM. Pogorszeniu ulega ich jakość życia - zarówno osobistego, jak i zawodowego. Wiele osób ogranicza wychodzenie z domu, rezygnuje z pracy i kontaktów towarzyskich, co w skrajnych przypadkach prowadzi do zupełnej izolacji społecznej, a nawet depresji. Nietrzymanie moczu niejednokrotnie jest też przyczyną zaburzeń seksualnych, a w rezultacie zaniechania życia płciowego. 13

15 Profilaktyka NTM - praktyczne porady zaleca się wzmacnianie mięśni dna miednicy poprzez systematyczne wykonywanie ćwiczeń mięśni Kegla (patrz str. 16), zaraz po nocnym wypoczynku należy całkowicie opróżnić pęcherz, warto zaplanować i przestrzegać oddawania moczu w godzinach, na które przypada moczenie bezwiedne (wyprzedzając czas mimowolnego moczenia), nie należy ograniczać ilości wypijanych płynów - zmniejszenie ilości płynów zagęszcza mocz, co ułatwia infekcje układu moczowego oraz podrażnia tkanki wyściełające cewkę moczową i pęcherz, należy unikać infekcji pęcherza moczowego - infekcje, na jakie szczególnie narażone są kobiety, mogą w znacznym stopniu osłabiać siłę mięśni oplatających cewkę, co w efekcie prowadzi do NTM, zaleca się wypicie ostatniej, wieczornej porcji płynu 2-4 godziny przed położeniem się do łóżka, jest to szczególnie ważne w przypadku osób, które doświadczają epizodów nietrzymania moczu w czasie snu, warto kontrolować masę ciała - dzięki odpowiedniej diecie w połączeniu z umiarkowanym wysiłkiem fizycznym, łatwiej będzie pozbyć się zaparć oraz zbędnych kilogramów, a przy tym nie dopuścić do przeciążenia mięśni dna miednicy, należy unikać płynów, które mają działanie moczopędne i mogą podrażniać pęcherz moczowy np.: alkohol, napoje gazowane oraz zawierające kofeinę (kawa i herbata), należy rozstać się z nałogiem nikotynowym - dym papierosowy drażni drogi oddechowe przez co wywołuje częsty, silny i uporczywy kaszel, który u chorych prowadzi do niekontrolowanego wycieku moczu, szczególnie należy dbać o higienę okolic intymnych - w trosce o komfort i higienę pomocne będą specjalistyczne produkty i preparaty farmaceutyczne np.: wkładki i podpaski urologiczne, podkłady higieniczne, delikatne mydła do higieny intymnej, specjalne kremy barierowoochronne np. Sudocrem. 14

16 Mięśnie dna miednicy Mięśnie dna miednicy (tzw. mięśnie Kegla) należą do wewnętrznej grupy mięśni miednicy tworzących jej dno stąd nazwa. Łączą one kości łonowe z podstawą kręgosłupa. U kobiet są one rozpięte między kością łonową a guziczną i otaczają ujście cewki moczowej, pochwy i odbytnicy. U mężczyzn mięsień Kegla, to mięsień położony dookoła kości łonowej i prostaty. Gdzie są mięśnie Kegla? Aby odnaleźć odpowiednie mięśnie, można spróbować zatrzymać strumień moczu podczas opróżniania pęcherza. Jeśli strumień się zatrzyma, znaczy to, że właśnie zostały użyte wszystkie mięśnie Kegla. Nie jest to jednak najlepszy moment na ich ćwiczenie. Częste wstrzymywanie moczu osłabia mięśnie, zamiast je wzmacniać. Ćwiczenie mięśni Kegla Ćwiczenia mięśni Kegla opracował w latach 40. XX wieku amerykański lekarz Arnold Kegel. Mają one na celu wzmocnienie i naukę kontrolowania mięśni dna miednicy. Polegają na zaciskaniu mięśni pochwy i odbytu oraz ich rozluźnianiu. Czynność tę należy powtarzać w krótkich odstępach czasu. Ćwiczenia są dość proste i bardzo skuteczne, pod warunkiem, że są wykonywane systematycznie i prawidłowo. Mięśnie dna miednicy działają jako wsparcie dla wielu wewnętrznych organów. Podtrzymują cewkę moczową, pęcherz, macicę i odbyt oraz stawiają opór wzmożonemu ciśnieniu brzusznemu np. podczas wysiłku fizycznego. Jeśli mięśnie są osłabione, może dochodzić do przeciekania moczu np. przy kaszlu, kichaniu, czy wysiłku fizycznym. Przed przystąpieniem do ćwiczeń należy opróżnić pęcherz. Podczas ćwiczeń ważne jest normalne oddychanie oraz pilnowanie, aby podczas skurczów napięte były tylko mięśnie Kegla. Pośladki i brzuch muszą być rozluźnione. 15

17 Przykładowe ćwiczenia Ćwiczenia należy wykonywać trzy razy w ciągu dnia. Z każdym kolejnym tygodniem zwiększamy ilość skurczów w serii oraz czas napinania mięśni. Początkowo wykonujemy po 5 powtórzeń, z czasem należy zwiększyć ich ilość (aż do 25) oraz wydłużyć czas napięcia i relaksu mięśni. Ćwiczenie 1 W pozycji stojącej w rozkroku, leżącej lub na plecach napnij mięśnie i wytrzymaj około 5 sekund. Rozluźnij mięśnie na chwilę. Ćwiczenie 2 Połóż się na plecach, oprzyj o ścianę nogi ugięte w kolanach pod kątem 90 stopni. Z wydechem wciskaj w ścianę raz jedną, raz drugą nogę, następnie obie naraz, delikatnie napinając mięśnie dna miednicy. Ćwiczenie 4 Połóż się na plecach, ugnij kolana. Nogi i stopy trzymaj złączone razem, ręce wzdłuż ciała. Unieś w górę miednicę, pamiętając aby górna część kręgosłupa przylegała do podłogi. Przytrzymaj kilka sekund, rozluźnij i opuść miednicę. Ćwiczenie 5 (dla mężczyzn) W dowolnej pozycji zaciśnij mocno mięsień zwieracza odbytu i utrzymaj napięcie ok. 5 sekund. Rozluźnij mięśnie. Ćwiczenie 3 Siedząc na krześle, włóż między kolana piłkę lub zwinięty ręcznik i ściśnij kolana - policz do pięciu - rozluźnij. Pamiętaj! przed rozpoczęciem ćwiczeń opróżnij pęcherz, ćwiczenia wykonuj systematycznie, podczas ćwiczeń pośladki i brzuch muszą być rozluźnione. 16

18 Nietrzymanie moczu można leczyć - nie zwlekaj, odwiedź lekarza! W każdym przypadku pojawienia się początkowych objawów NTM, pacjent powinien zasięgnąć porady urologa i neurologa, a kobiety również ginekologa. Dokładnie zebrany wywiad, badanie lekarskie oraz wyniki badań dodatkowych (np.: badanie ogólne i posiew moczu, stężenie kreatyniny i mocznika w surowicy krwi, USG oraz badanie urodynamiczne i radiologiczne) pozwalają niemal u wszystkich ustalić przyczynę nietrzymania moczu i zastosować właściwą terapię. Leczenie zachowawcze Pierwszym krokiem leczenia zachowawczego, gdy choroba nie jest bardzo zaawansowana, jest fizykoterapia. Należą do niej: ćwiczenia mięśni dna miednicy - szczególnie ważne u kobiet (patrz str. 16), elektrostymulacja mięśni dna miednicy (pobudzanie do skurczu mięśni dna miednicy poprzez zastosowanie prądu elektrycznego o określonych parametrach), biofeedback (kontrolowane zarówno przez lekarza, jak i pacjentkę ćwiczenie skurczów dna miednicy przy zastosowaniu specjalnej aparatury). Farmakoterapia Kolejnym krokiem jest farmakoterapia. Leki (m.in. fezoterodyna, oksybutynina, solifenacyna, tolterodyna i trospium) stosuje się w sytuacji, gdy fizykoterapia okazała się niedostatecznie skuteczna. W przypadku pęcherza nadreaktywnego stosowane są leki, których działanie polega na zahamowaniu czynności skurczowej pęcherza, co eliminuje parcia naglące, popuszczanie moczu oraz częste chodzenia do toalety. Przy wysiłkowym NTM u kobiet w okresie okołomenopauzalnym stosuje się doustną hormonalną terapię zastępczą (HTZ) lub miejscową (dopochwową) terapię estrogenową - co powoduje regres zmian zanikowych w obrębie pochwy. 17

19 Leczenie operacyjne Istnieje wiele technik operacyjnego leczenia NTM. Zdecydowanie najczęściej leczenie chirurgiczne dotyczy wysiłkowego NTM. O wyborze właściwej techniki decyduje lekarz, który bierze pod uwagę wiek, ogólny stan zdrowia, styl życia i przebyte operacje brzuszne. Skierowanie wystawia internista, urolog lub ginekolog. Skuteczność najlepszych metod operacyjnych sięga prawie 100% bezpośrednio po zabiegu, jednak z upływem czasu NTM może nawrócić. Ideą operacji wykonywanych w leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu jest podparcie cewki moczowej i ewentualnie szyi pęcherza moczowego oraz usunięcie wszelkich przeszkód utrudniających prawidłowe wydalanie moczu (np. guzy). Za najbardziej uniwersalną uważa się obecnie małoinwazyjną technikę laparoskopową. Przeprowadzane zabiegi polegają na korygowaniu zmian powstałych w obrębie układu moczowego (np.: podwieszenie szyi pęcherza specjalną taśmą z materiału syntetycznego). Dzięki temu możliwy jest szybki powrót do zdrowia chorego. Do leczenia operacyjnego kwalifikowane są określone grupy pacjentów: kobiety z wysiłkowym lub mieszanym NTM w przypadku dużego nasilenia choroby, kobiety z wysiłkowym i mieszanym NTM po niepowodzeniu leczenia zachowawczego, osoby z nietrzymaniem moczu, któremu towarzyszy choroba neurologiczna, chorzy na nietrzymanie moczu z parć, po niepowodzeniu leczenia zachowawczego, mężczyźni z wysiłkowym NTM po zabiegach na gruczole krokowym. Warto wiedzieć: Aktualnie przeprowadzane małoinwazyjne zabiegi leczenia NTM często wykonywane są w znieczuleniu miejscowym lub dokręgowym, a pobyt w szpitalu ogranicza się do 1-3 dni. Po jego opuszczeniu można wrócić do codziennych zajęć - choć należy unikać większego wysiłku fizycznego oraz dźwigania. Niekiedy przez ok. tydzień trzeba przyjmować antybiotyk. 18

20 III Pielęgnacja skóry w NTM Przedłużający się kontakt skóry z moczem prowadzi do: zmiany ph na bardziej zasadowe (sprzyjające zakażeniom), większej wrażliwości skóry na tarcie, powstawania odparzeń czy odleżyn skóry, zwiększonego ryzyka nadkażeń bakteryjnych i grzybiczych. Jak dbać o skórę? Nietrzymanie moczu może prowadzić do podrażnień skóry oraz infekcji okolic intymnych, dlatego istotne jest utrzymanie skóry w czystości. Właściwa pielęgnacja - praktyczne porady po każdym epizodzie inkontynencji należy umyć okolice narządów płciowych letnią wodą (nie należy energicznie pocierać skóry), do mycia należy używać płynów o łagodnym odczynie ph (właściwy przedział ph od 4 do 7), które nie naruszają naturalnej, ochronnej powłoki białkowo-lipidowej, osobom unieruchomionym należy często zmieniać jednorazowe środki higieniczne (wkładki, pieluchomajtki, podkłady), w celu zmniejszenia natężenia zapachu moczu warto wypijać większe ilości wody, w skutecznej pielęgnacji skóry narażonej na podrażnienia lub odparzenia pomocny jest krem barierowo-ochronny o kompleksowym działaniu, np. Sudocrem. 19

21 Sudocrem działa kompleksowo: chroni skórę przed drażniącymi substancjami jak mocz czy kał (hipoalergiczna lanolina), zapewnia utrzymanie właściwej wilgotności i miękkości skóry (hipoalergiczna lanolina), łagodzi podrażnienia, wykazuje właściwości odkażające (alkohol benzylowy), działa ściągająco (tlenek cynku), pozwala na regenerację skóry (benzoesan benzylu, cynamonian benzylu). Jak stosować Sudocrem Sudocrem powinien być stosowany po uprzednim umyciu skóry i dokładnym jej osuszeniu. Ważne, by nakładać tylko cienką warstwę kremu, ponieważ nałożenie większej ilości preparatu nie zwiększa jego skuteczności. Skład kremu Sudocrem Sudocrem należy wmasowywać małymi, kolistymi ruchami do czasu, gdy na skórze pozostanie cienka, przezroczysta warstwa. Jeżeli skóra jest biaława, oznacza to, że nałożono go zbyt dużo. Składniki te powodują, że Sudocrem sprawdza się nie tylko w profilaktyce, ale również w łagodzeniu objawów odparzeń - zmniejsza dyskomfort i podrażnienie skóry. Warto wiedzieć: Odparzenia to zmiany skórne, pojawiające się w przypadku współistnienia nadmiernej wilgoci z tarciem o siebie dwóch powierzchni skóry lub skóry o ubranie, czy pieluchomajtki. Odleżyny to uszkodzenia skóry i leżącej pod nią tkanki (aż do kości). Powstają w wyniku długotrwałego ucisku na skutek siedzenia lub leżenia w jednej pozycji. Zbyt mały dopływ krwi do tkanek prowadzi do ich obumierania, czyli martwicy. 20

22

23 Pacjenci unieruchomieni - skóra wymagająca szczególnej troski Prawidłowa pielęgnacja skóry jest szczególnie istotna dla chorych, którzy są unieruchomieni. Są oni bowiem w większym stopniu narażeni na wystąpienie odparzeń, a w dłuższym czasie nawet odleżyn. Nawet u osób czasowo unieruchomionych z powodu choroby lub urazu, może dojść do pojawienia się odleżyn. Niektóre choroby przewlekłe takie, jak: cukrzyca, czy miażdżyca naczyń krwionośnych, sprawiają, że rany odleżynowe trudno się goją z powodu złego krążenia krwi. Dzięki codziennej higienie miejsc intymnych oraz specjalistycznym preparatom (np. z tlenkiem cynku) można znacząco zmniejszyć ryzyko problemów skórnych, a także złagodzić już istniejące. Pacjenci hospitalizowani, pacjenci z grupy ryzyka powstania odleżyn, bądź pacjenci z powstałymi już zmianami odleżynowymi, powinni być bezwzględnie zaopatrzeni w środki do miejscowego stosowania na skórę o działaniu*: WAŻNE INFORMACJE Zalecenia Konsultanta Krajowego w dziedzinie Pielęgniarstwa w sprawie prowadzenia profilaktyki odleżyn. pielęgnacyjnym, antybakteryjnym, nawilżającym i natłuszczającym, regenerującym w sytuacji np. maceracji naskórka, łagodzącym podrażnienia, przywracającym prawidłowe ph skóry. *Zalecenia dostępne na stronie Ministerstwa Zdrowia: 22

24 Czy to NTM? Nic nie zastąpi wizyty u lekarza specjalisty i w przypadku objawów inkontynencji należy niezwłocznie udać się lekarza. Ale czy to właśnie te objawy? Pomocny może okazać się poniższy test, który pozwala wstępnie ocenić czy mamy do czynienia z NTM. 1. Czy w ciągu ostatnich 3 miesięcy zauważyła Pani/Pan wyciek moczu, nawet niewielki? (jeśli pada odpowiedź nie, test się na tym kończy). TAK NIE 2. Czy korzysta Pani/Pan z toalety częściej niż zwykle? TAK NIE 3. Czy korzysta Pani/Pan z toalety kilka razy w nocy? TAK NIE Czy zdarza się Pani/Panu poczucie nagłej potrzeby oddania moczu? Czy zdarza się Pani/Panu popuścić mocz, przed dotarciem do toalety? TAK TAK NIE NIE WYNIKI: Przynajmniej 1 odpowiedź TAK Warto dokładnie obserwować organizm i zadbać o profilaktykę NTM - zwłaszcza o mięśnie dna miednicy (mięśnie Kegla). 6. Czy w ostatnim czasie zdarzyło się Pani/Panu popuścić mocz w trakcie kichania, kaszlu, śmiechu lub wysiłku fizycznego? TAK NIE 2 lub więcej odpowiedzi TAK To może być NTM. Należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza specjalisty - ginekologa lub urologa. 23

25 IV Posłowie Nietrzymanie moczu tak, jak każda choroba społeczna, wymaga stworzenia kompleksowego systemu działań obejmującego profilaktykę, leczenie i edukację. Działania te mają na celu poprawę zdrowia i samopoczucia chorych. Niestety nadal zdarza się, że pacjenci z NTM nie chcą o swoich kłopotach rozmawiać, ukrywając dolegliwość nie tylko przed bliskimi, ale także przed lekarzami. Pokutują bowiem od lat dwa mity: po pierwsze, że nietrzymanie moczu to fizjologia, a nie choroba; to zwykły efekt starzenia się, a na starość lekarstwa nie ma, więc pozostaje cierpieć w milczeniu, po drugie, leczenie nietrzymania moczu zapewne jest nieskuteczne, dlatego wizyta u lekarza mija się z celem. Z NTM można walczyć i skutecznie je leczyć. Ważne, aby szybko doszło do postawienia diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Dlatego też, pamiętajmy że pierwsze objawy NTM są sygnałem do niezwłocznego odwiedzenia lekarza specjalisty. 24

26 Genexo Sp. z o.o., ul. Gen. Zajączka 26, Warszawa

27 SPIS TREŚCI WSTĘP NIETRZYMANIE MOCZU (NTM) NTM POD KONTROLĄ PIELĘGNACJA SKÓRY W NTM POSŁOWIE

28 Konsultacja merytoryczna: Lek. med. ginekolog położnik, Joanna Gąszczyk-Łukasik Wydanie I, listopad 2013 r.

29 WSTĘP Nietrzymanie moczu (NTM) uważane jest przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jako jeden z ważniejszych problemów zdrowotnych XXI wieku. Według statystyk problem ten dotyka ok. 15% populacji, co w Polsce stanowi ponad 5 milionów osób. NTM dotyczy obojga płci, choć zdecydowanie częściej dotyczy kobiet, co głównie spowodowane jest wpływem wielokrotnych naturalnych porodów i menopauzy. Przedstawiciele WHO zwracają uwagę, że w związku ze starzeniem się populacji częstość występowania choroby będzie się zwiększać, wywierając coraz większy wpływ na jakość życia społeczeństw. i opiekunów (np. w przypadku osób starszych i niepełnosprawnych ruchowo). Niniejszy poradnik poświęcony jest problematyce nietrzymania moczu i mamy nadzieję, okaże się pomocny w codziennych zmaganiach z chorobą. Omówione zagadnienia dotyczą wielu istotnych kwestii, jak np.: ryzyko i przyczyny występowania NTM, profilaktyka oraz pielęgnacja skóry narażonej na częsty kontakt z moczem. W poradniku znajdą Państwo praktyczne wskazówki mające na celu zwiększenie komfortu życia pacjentów z NTM oraz ich opiekunów. Główny Urząd Statystyczny (GUS) szacuje, że w 2030 roku liczba Polaków obniży się do ok , w tym osoby powyżej 65. roku życia będą stanowić ponad 22% populacji. Oznacza to, że odsetek ludzi starszych wzrośnie niemal dwukrotnie. Biorąc pod uwagę fakt, że procent chorych na NTM wzrasta wraz z wiekiem, można założyć, że liczba chorych podwoi się. Warto podkreślić, że niedogodności związane z nietrzymaniem moczu dotyczą nie tylko osób dotkniętych tą dolegliwością, ale także ich rodzin

30 I NIETRZYMANIE MOCZU Według Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organisation - WHO) i Międzynarodowego Towarzystwa Kontynencji (International Continence Society - ICS) nietrzymanie moczu (NTM) to niezależny od woli wyciek moczu przez cewkę moczową, który w efekcie stanowi problem socjologiczny i higieniczny. Grupy szczególnie narażone to kobiety po porodach i w okresie okołomenopauzalnym oraz osoby w podeszłym wieku. O występowaniu NTM, zwanego również inkontynencją, mówimy gdy: dochodzi do nieświadomego oddawania moczu, oddawanie moczu jest niekontrolowane (moczenie), oddawanie moczu jest nieefektywne. NTM - fakty i statystyki Według WHO - NTM, na które cierpi minimum 5% społeczeństwa, ma status choroby społecznej. Zgodnie z definicją, choroba społeczna to schorzenie przewlekłe, szeroko rozpowszechnione, które ogranicza możliwość wykonywania podstawowych zadań życiowych wymaga regularnej opieki lekarskiej, jest trudne w leczeniu, stanowi problem dla całego społeczeństwa. NTM jest chorobą społeczną. Inkontynencja dotyczy osób w każdym wieku, nasila się jednak z wiekiem. Na NTM cierpi dwa razy więcej kobiet niż mężczyzn (predysponują do tego porody naturalne, menopauza, anatomia układu moczowego). Z NTM zmaga się na świecie średnio co trzecia/czwarta kobieta - około 30% przed okresem menopauzy i do 60% po tym okresie*. Blisko 90% osób przebywających w domach pomocy społecznej i domach późnej starości cierpi na nietrzymanie moczu*. *Źródło: Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

31 Kilka słów o budowie układu moczowego Układ moczowy jest zespołem narządów, którego zadaniem jest usuwanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii oraz regulacja ilości wody w organizmie. Układ moczowy składa się z dwóch nerek, pęcherza moczowego, dwóch długich moczowodów, łączących nerki z pęcherzem oraz z cewki moczowej, przez którą mocz jest wydalany. Przebieg pracy układu moczowego: Nerki filtrują krew i wytwarzają mocz. Mocz płynie moczowodami do pęcherza, w którym się gromadzi. Mocz w pęcherzu może być zatrzymywany dzięki mięśniom dna miednicy, które otaczają cewkę moczową i ją zaciskają. Gdy pęcherz jest pełny, do mózgu dociera odpowiedni sygnał (pojawia się odczucie potrzeby oddania moczu). A B D E A B C F Następnie mózg wysyła sygnał do mięśni miednicy, które ulegają rozluźnieniu (nie zamykają już cewki moczowej), a mięśnie pęcherza ulegają skurczowi, co prowadzi do wydalenia moczu z pęcherza. Nieprawidłowości na którymś z etapów prowadzą do zaburzeń w oddawaniu moczu. Warto wiedzieć: Obydwie nerki nieustannie filtrują krew, usuwając z niej zbędne substancje, które tworzą mocz. A. B. C. nerki moczowody pęcherz moczowy D. E. F. ujście pęcherza cewka moczowa mięśnie dna miednicy Nerki codziennie przesączają ok. 180 litrów płynu, z czego tylko 1,5 litra zostaje wydalone w postaci moczu.

32 Rodzaje NTM Najbardziej powszechny podział inkontynencji moczowej, ze względu na jej formę, opracowany i przyjęty został przez Międzynarodowe Towarzystwo Kontynencji (International Continence Society ICS): wysiłkowe nietrzymanie moczu - polega na mimowolnym wycieku moczu podczas wysiłku fizycznego, kichania, kaszlu, czyli wykonywaniu czynności, które powodują wzrost ciśnienia w jamie brzusznej. Początkowo mocz gubiony jest tylko przy dużym wysiłku fizycznym, stopniowo jednak objawy nasilają się i mogą pojawiać się nawet podczas śmiechu oraz snu; jest to najczęściej dotykający kobiety typ NTM, często występujący po naturalnym porodzie jako dysfunkcja przejściowa, nietrzymanie moczu mieszane - schorzenie łączące wcześniej opisane rodzaje NTM, nietrzymanie moczu z przepełnienia - zwężenie cewki moczowej (występujące głównie u mężczyzn w wyniku przerostu prostaty) powoduje częste, niekontrolowane wydalanie moczu w niewielkiej ilości, odruchowe nietrzymanie moczu - wywołane dysfunkcją układu nerwowego; pacjent nie odczuwa parcia na pęcherz, który opróżnia się samoistnie, pozacewkowe nietrzymanie moczu - objawia się stałą utratą moczu, który może bezpośrednio dostawać się do jamy brzusznej; przyczyną jest wadliwe, wrodzone połączenie przewodów moczowych. nietrzymanie moczu naglące - polega na występowaniu częstomoczu, kiedy to nawet niewielka ilość moczu w pęcherzu powoduje uczucie parcia i popuszczanie moczu. Dolegliwość związana jest z niekontrolowanymi skurczami pęcherza moczowego lub nadmierną pobudliwością mięśnia wypieracza, co często spowodowane jest nadreaktywnością pęcherza moczowego, Do najczęściej występujących rodzajów inkontynencji należą: wysiłkowe NTM, nietrzymanie moczu z parcia oraz mieszane NTM.

33 Klasyfikacja NTM w zależności od nasilenia Zgodnie z przyjętą przez ICS (International Continence Society) klasyfikacją wyróżniamy trzy główne stopnie nietrzymania moczu: Stopień 1 Sporadyczne, mimowolne popuszczanie moczu w niewielkich ilościach, np. u kobiet przy wysiłku fizycznym, a u mężczyzn np. w przypadku niestabilności wypieracza spowodowanej przerostem gruczołu krokowego. Średnia wartość moczu wydalonego w ciągu 4 godzin <100 ml. Stopień 2 Mimowolne oddawanie moczu, średnio nasilone, np. u kobiet przy wysiłkach fizycznych, ale także spowodowane kaszlem, kichnięciem. U mężczyzn nietrzymanie moczu spowodowane przepełnieniem uciskanego pęcherza np. poprzez guza prostaty. Średnia wartość moczu wydalonego w ciągu 4 godzin to ml. Stopień 3 U kobiet spoczynkowe nietrzymanie moczu, czyli stały wyciek moczu nawet w pozycji leżącej, a u mężczyzn całkowite nietrzymanie moczu. Średnia wartość moczu wydalonego w ciągu 4 godzin >200 ml. Czynniki ryzyka powstania NTM Istnieje wiele czynników mogących prowadzić do zaburzeń pracy mięśni dna miednicy i pęcherza moczowego. Wśród kobiet najczęstsze to: wielokrotne naturalne porody, menopauza, zabiegi chirurgiczne. U mężczyzn: przerost gruczołu prostaty. Poza tym, choroby neurologiczne, takie jak np.: stwardnienie rozsiane, udar mózgu, choroba Parkinsona i Alzheimera mogą być przyczyną inkontynencji, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn.

34 NTM po porodzie Problem nietrzymania moczu po porodzie dotyka ponad 3/4 kobiet po porodzie naturalnym, może się również zdarzyć u kobiet po cięciu cesarskim. Incydenty z nietrzymaniem moczu u kobiet po porodzie występują często w chwili podnoszenia dziecka, czy wykonywania prostych domowych czynności co oznacza, że w tym przypadku możemy mówić o wysiłkowym nietrzymaniu moczu. Problem ten występuje częściej, jeżeli poród naturalny był ciężki, a masa urodzeniowa dziecka była wysoka (ponad 4 kg) oraz w przypadku kilku porodów. Ciąża a NTM Każda kolejna ciąża i poród osłabia mięśnie dna miednicy sprawiając, że powrót do formy staje się trudniejszy, ale nie niemożliwy. Osłabienie mięśni dna miednicy Przyczyną nietrzymania moczu u kobiet po porodzie jest osłabienie mięśni dna miednicy odpowiadających za kontrolę nad pęcherzem moczowym. Podczas ciąży i porodu następuje rozluźnienie mięśni dna miednicy (mięśni Kegla) oraz zwiotczenie wiązadeł, podtrzymujących końcowy odcinek układu moczowego i płciowego, które odpowiadają za zamykanie cewki moczowej. Urazy krocza w trakcie porodu oraz uszkodzenia mięśni dna miednicy prowadzą w następstwie do późniejszego występowania incydentów wysiłkowego nietrzymania moczu u młodych mam. Ćwiczenia mięśni Kegla pozytywnie wpływają na stan mięśni krocza, dna miednicy oraz przepony moczowo-płciowej, poprawiając jednocześnie skuteczność systemu zamknięcia cewki moczowej. Codzienne powtarzanie ćwiczeń mięśni Kegla (patrz str. 16) przynosi niebywałe rezultaty i najczęściej prowadzi do całkowitego wyeliminowania problemu.

35 NTM w okresie menopauzalnym Nietrzymanie moczu jest częstym schorzeniem kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Niski poziom estrogenów pojawiający się w tym okresie jest odpowiedzialny za wystąpienie szeregu zmian w narządach moczowo-płciowych, co skutkuje upośledzeniem mechanizmów trzymania moczu. Z tego powodu za najważniejsze czynniki etiologiczne nietrzymania moczu związane z okresem okołomenopauzalnym uznaje się: procesy starzenia się tkanek, obniżony poziom estrogenów, zmniejszenie grubości błony śluzowej cewki moczowej, usztywnienie cewki moczowej, infekcje dolnych dróg moczowych. Menopauza to naturalny stan, jednak niektóre jej objawy - jak właśnie NTM - mogą wymagać leczenia poprzedzonego odpowiednią diagnostyką medyczną. Istnieje wiele metod leczenia: rehabilitacyjne (np. elektrostymulacja, ćwiczenia mięśni Kegla), operacyjne (np. korekta położenia pęcherza moczowego), farmakologiczne - czasami pomocna jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ) lub naturalne preparaty zawierające fitoestrogeny, np. izoflawony sojowe, czyli roślinne odpowiedniki hormonów kobiecych. Femestra Beauty to najwyższa zawartość fitoestrogenów - aż 50 mg/ tabl., dodatkowo zawiera wit. D i wapń oraz wit. E zwaną witaminą młodości.

36 NTM u mężczyzn Najczęściej występującą przyczyną NTM u mężczyzn jest przerost prostaty, czyli powiększenie gruczołu krokowego. Gruczoł ten, w wielkości i w kształcie podobnym do kasztana, nie boli pod naciskiem, jest sprężysty, a jego powierzchnia jest gładka. Z NTM mężczyzn można walczyć, skuteczniej i mniej inwazyjnie w początkowej fazie choroby (rehabilitacja, farmakologia). Później często jedynym wyjściem są zabiegi chirurgiczne, polegające na usunięciu przeszkody, spowodowanej przerośniętym gruczołem. Pod wpływem wzrostu ilości komórek gruczołowych prostata zwiększa swoją objętość i zaczyna uciskać cewkę moczową, zwężając jej światło. W wyniku tego zwężenia pojawiają się problemy z oddawaniem moczu. Pęcherz nie może się całkowicie opróżnić, jego ściana zaczyna chorobowo zmieniać swoją strukturę. Zalegający mocz sprzyja powstawaniu zakażeń układu moczowego, czy powstaniu kamieni w pęcherzu, może również dojść do takiego osłabienia mięśni pęcherza, że mocz stale będzie z niego wyciekał. 10 Ważnym etapem w diagnostyce jest badanie urodynamiczne mające na celu kompleksową ocenę dolnych dróg moczowych. Na badanie składają się trzy testy: uroflowmetria - pomiar ilości i szybkości oddawanego moczu, profilometria - określenie ciśnienia w cewce moczowej oraz jej długości, cystometria - pomiar ciśnienia w pęcherzu oraz ocena ścian pęcherza i jego pojemności.

37 NTM u osób starszych i unieruchomionych Jesień życia to czas częstych problemów zdrowotnych, mogących u niektórych osób prowadzić do czasowego lub trwałego ograniczenia sprawności, czy unieruchomienia. Do częstych dolegliwości zdrowotnych pojawiających się lub nasilających w tym okresie zaliczyć należy nietrzymanie moczu. Do występowania zaburzeń predysponują: zmniejszenie pojemności pęcherza moczowego, wzrost objętości moczu zalegającego po mikcji, zwolniony wypływ moczu, słabe mięśnie dna miednicy, choroby współistniejące, stosowane leki. Najczęściej u mężczyzn dochodzi do przerostu gruczołu krokowego, u kobiet obniża się ciśnienie zamykania cewki i skraca jej długość. Wszelkie choroby współistniejące, jak np.: udar, choroba Parkinsona i Alzheimera, stwardnienie rozsiane, mają również wpływ na pojawienie się problemu NTM u kobiet, jak i u mężczyzn. Leczenie NTM Skuteczne leczenie należy rozpocząć od diagnostyki - określenia przyczyny nietrzymania moczu. Niestety przyczyn może być kilka i wymagane może być kompleksowe leczenie specjalistyczne i zachowawcze. Warto wiedzieć: Osoby unieruchomione trwale, a nawet czasowo szczególnie narażone są na pojawienie się skórnych kłopotów w wyniku NTM. Skóra poddana długotrwałemu kontaktowi z moczem łatwiej ulega odparzeniom i odleżynom, a te z kolei łatwo ulegają zakażeniom bakteryjnym oraz grzybiczym. Skuteczny w pielęgnacji skóry narażonej na odparzenie czy odleżyny jest krem barierowo-ochronny Sudocrem, zapewniający profilaktykę oraz leczenie odparzeń i odleżyn. 11

38 NTM w wyniku zabiegów operacyjnych Nietrzymanie moczu u kobiet jest częstym powikłaniem operacji ginekologiczno - położniczych, które w dużym stopniu zaburzają statykę dna miednicy. Wszelkie ingerencje chirurgiczne w obrębie brzucha niosą ze sobą ryzyko powikłań w konsekwencji, których może dojść do NTM. Najwięcej powikłań związanych jest z operacją histerektomii (usunięcie macicy) z przydatkami, cięciem cesarskim i plastyką ścian pochwy*. Zabiegiem operacyjnym u mężczyzn, który niesie ze sobą największe ryzyko wystąpienia powikłań w postaci NTM jest prostatektomia (resekcja prostaty). W okresie pooperacyjnym pojawia się praktycznie u wszystkich pacjentów i jest konsekwencją zaburzeń funkcji zwieracza wewnętrznego cewki moczowej. Najczęściej ma jednak charakter przemijający. *Jędrzejczyk S., Lau K., Rutkowska B., Rżanek A., Bobeff A., Wieczorek M.: Nietrzymanie moczu po operacjach ginekologicznopołożniczych w świetle badań urodynamicznych. Warto wiedzieć: Każda operacja chirurgiczna związana jest z ryzykiem powikłań pooperacyjnych. Są to sytuacje występujące rzadko i nie należy się ich nadmiernie obawiać przed przystąpieniem do leczenia. Inne powody występowania NTM Nietrzymanie moczu może być spowodowane wieloma czynnikami: schorzeniami układu moczowo-płciowego (np.: przewlekłe stany zapalne, pęcherz nadreaktywny, choroby gruczołu krokowego - prostaty, zaburzenia statyki narządu rodnego - wypadanie macicy, kamica nerkowa, wady wrodzone), schorzeniami układu nerwowego (np.: stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, Alzheimera, udar, uraz rdzenia kręgowego, guzy mózgu), chorobami metabolicznymi (np. cukrzyca), chorobami zakaźnymi (np. AIDS), problemami natury psychicznej (np.: demencja, depresja), innymi: menopauza, radioterapia, porody. 12

39 II NTM pod kontrolą NTM jest chorobą, która w przypadku braku leczenia lub niewłaściwego leczenia oraz nieodpowiedniej pielęgnacji powoduje szereg powikłań wtórnych, zarówno somatycznych jak i psychicznych. NTM ma charakter progresywny (postępujący), dlatego tak ważne jest, aby nie bagatelizować symptomów choroby. Niestety, jak wskazują statystyki, od pojawienia się pierwszych objawów NTM do pójścia po poradę medyczną mija średnio kilka lat. Prawdopodobnie dzieje się tak dlatego, że nietrzymanie moczu to nie tylko problem medyczny, ale także psychiczny. Pamiętajmy o pięlegnacji skóry narażonej na kontakt z moczem. Polecany i sprawdzony krem do pielęgnacji podrażnionej przy NTM skóry to zawierający aż pięć składników aktywnych Sudocrem. Krem posiada właściwości: ochronne, antybakteryjne, antygrzybicze, przeciwzapalne, regeneracyjne. Dyskomfort, bezradność, obniżenie poczucia własnej godności oraz poczucie niepełnej wartości społecznej - to uczucia, które często towarzyszą osobom dotkniętym NTM. Pogorszeniu ulega ich jakość życia - zarówno osobistego, jak i zawodowego. Wiele osób ogranicza wychodzenie z domu, rezygnuje z pracy i kontaktów towarzyskich, co w skrajnych przypadkach prowadzi do zupełnej izolacji społecznej, a nawet depresji. Nietrzymanie moczu niejednokrotnie jest też przyczyną zaburzeń seksualnych, a w rezultacie zaniechania życia płciowego. 13

40 Profilaktyka NTM - praktyczne porady zaleca się wzmacnianie mięśni dna miednicy poprzez systematyczne wykonywanie ćwiczeń mięśni Kegla (patrz str. 16), zaraz po nocnym wypoczynku należy całkowicie opróżnić pęcherz, warto zaplanować i przestrzegać oddawania moczu w godzinach, na które przypada moczenie bezwiedne (wyprzedzając czas mimowolnego moczenia), nie należy ograniczać ilości wypijanych płynów - zmniejszenie ilości płynów zagęszcza mocz, co ułatwia infekcje układu moczowego oraz podrażnia tkanki wyściełające cewkę moczową i pęcherz, należy unikać infekcji pęcherza moczowego - infekcje, na jakie szczególnie narażone są kobiety, mogą w znacznym stopniu osłabiać siłę mięśni oplatających cewkę, co w efekcie prowadzi do NTM, zaleca się wypicie ostatniej, wieczornej porcji płynu 2-4 godziny przed położeniem się do łóżka, jest to szczególnie ważne w przypadku osób, które doświadczają epizodów nietrzymania moczu w czasie snu, warto kontrolować masę ciała - dzięki odpowiedniej diecie w połączeniu z umiarkowanym wysiłkiem fizycznym, łatwiej będzie pozbyć się zaparć oraz zbędnych kilogramów, a przy tym nie dopuścić do przeciążenia mięśni dna miednicy, należy unikać płynów, które mają działanie moczopędne i mogą podrażniać pęcherz moczowy np.: alkohol, napoje gazowane oraz zawierające kofeinę (kawa i herbata), należy rozstać się z nałogiem nikotynowym - dym papierosowy drażni drogi oddechowe przez co wywołuje częsty, silny i uporczywy kaszel, który u chorych prowadzi do niekontrolowanego wycieku moczu, szczególnie należy dbać o higienę okolic intymnych - w trosce o komfort i higienę pomocne będą specjalistyczne produkty i preparaty farmaceutyczne np.: wkładki i podpaski urologiczne, podkłady higieniczne, delikatne mydła do higieny intymnej, specjalne kremy barierowoochronne np. Sudocrem. 14

41 Mięśnie dna miednicy Mięśnie dna miednicy (tzw. mięśnie Kegla) należą do wewnętrznej grupy mięśni miednicy tworzących jej dno stąd nazwa. Łączą one kości łonowe z podstawą kręgosłupa. U kobiet są one rozpięte między kością łonową a guziczną i otaczają ujście cewki moczowej, pochwy i odbytnicy. U mężczyzn mięsień Kegla, to mięsień położony dookoła kości łonowej i prostaty. Gdzie są mięśnie Kegla? Aby odnaleźć odpowiednie mięśnie, można spróbować zatrzymać strumień moczu podczas opróżniania pęcherza. Jeśli strumień się zatrzyma, znaczy to, że właśnie zostały użyte wszystkie mięśnie Kegla. Nie jest to jednak najlepszy moment na ich ćwiczenie. Częste wstrzymywanie moczu osłabia mięśnie, zamiast je wzmacniać. Ćwiczenie mięśni Kegla Ćwiczenia mięśni Kegla opracował w latach 40. XX wieku amerykański lekarz Arnold Kegel. Mają one na celu wzmocnienie i naukę kontrolowania mięśni dna miednicy. Polegają na zaciskaniu mięśni pochwy i odbytu oraz ich rozluźnianiu. Czynność tę należy powtarzać w krótkich odstępach czasu. Ćwiczenia są dość proste i bardzo skuteczne, pod warunkiem, że są wykonywane systematycznie i prawidłowo. Mięśnie dna miednicy działają jako wsparcie dla wielu wewnętrznych organów. Podtrzymują cewkę moczową, pęcherz, macicę i odbyt oraz stawiają opór wzmożonemu ciśnieniu brzusznemu np. podczas wysiłku fizycznego. Jeśli mięśnie są osłabione, może dochodzić do przeciekania moczu np. przy kaszlu, kichaniu, czy wysiłku fizycznym. Przed przystąpieniem do ćwiczeń należy opróżnić pęcherz. Podczas ćwiczeń ważne jest normalne oddychanie oraz pilnowanie, aby podczas skurczów napięte były tylko mięśnie Kegla. Pośladki i brzuch muszą być rozluźnione. 15