Filozofia Przyrody, Wykład XII - August Comte i program pozytywizmu.

Transkrypt

1 Filozofia Przyrody, Wykład XII - August Comte i program pozytywizmu

2 Plan wykładu 1 Pr[Pleaseinsertintopreamble]ba definicji nurtu pozytywistycznego 2 3 Naturalizacja filozofii na przełomie XIX i XX wieku Ewolucjonizm Psychologizm 4 Koło Wiedeńskie i logiczny pozytywizm Zdania protokolarne

3 Charakterystyka pozytywizmu wg Kołakowskiego Według Kołakowskiego nurt pozytywistyczny, przy całym jego zróżnicowaniu, charakteryzują przynajmniej cztery reguły mające postać zakazów, które są ogólnymi postulatami definicyjnymi pojęcia wiedzy, nauki itp.: Reguła fenomenalizmu - wykluczenie z nauki takich wyjaśnień zjawisk, które odwołują się do rzeczy niewidzialnych, nadnaturalnych, takich, których istnienia nie da się odkryć doświadczalnie. Reguła nominalizmu - wykluczenie istnienia przedmiotów innych niż konkretne, dostępne doświadczeniu; przedmiotami oznaczanymi przez pojęcia ogólne są tylko przedmioty konkretne.

4 Charakterystyka pozytywizmu wg Kołakowskiego Reguła zaprzeczenia wartości poznawczej wszelkiego rodzaju sądów normatywnych - żadne doświadczenie nie może bowiem uprawomocnić sądu w rodzaju należy uratować osobę A itp. Reguła jedności metodologicznej - niezależnie od dyscypliny nauki, metoda zdobywania wiedzy jest zawsze ta sama: doświadczenie i ogólne zasady przetwarzania danych pochodzących z doświadczenia. (Źródło: L. Kołakowski, Filozofia pozytywistyczna..., Warszawa 1966, ss )

5 Charakterystyka pozytywizmu wg Skargi Trzy najbardziej popularne znaczenia terminu pozytywizm wg Barbary Skargi: Postawa charakteryzująca się wrogością do metafizyki - badań nad istotą rzeczy, absolutem itp. Szeroki prąd kulturowy w różnych dziedzinach życia społecznego (nie tylko filozofii). Doktryna filozoficzna opracowana przez Comte a. (Źródło: B. Skarga, Comte, Warszawa 1977, ss )

6 Antymetafizycyzm pozytywistów Szeroko rozumiany nurt pozytywistyczny może być traktowany jako nurt programowo antymetafizyczny i antyspekulatywny. Problemy metafizyczne uznawano za: nienaukowe - metafizykę można bowiem uprawiać, ale nie można jej osiągnięć uznawać za prawdziwe lub fałszywe. Nie mają one bowiem żadnej wartości poznawczej. niedozwolone - zdania metafizyki są nie tyle bezwartościowe poznawczo, co nonsensowne. Uwaga: problemami metafizycznymi dla pozytywistów były wszelkiego rodzaju kwestie dotyczące niejawnej natury rzeczy, istoty rzeczy itp. Tego rodzaju problemy są pozbawione wartości dla nauk empirycznych badających zależności między zjawiskami. Pozytywistów będą interesowały tylko problemy, które można efektywnie rozwiązać.

7 Rozwój pozytywizmu Fazy rozwoju pozytywizmu: 1 August Comte - sformułowanie programu pozytywizmu (pierwsza połowa XIX wieku); 2 Empiriokrytycyzm i próby naturalizacji filozofii (do I wojny światowej); 3 Neopozytywizm, Koło Wiedeńskie (I połowa XX wieku).

8 August Comte - uwagi biograficzne Rysunek: August Comte ( ) - twórca programu filozofii pozytywnej. Przez wiele lat pracował z Saint-Simonem, który wywarł niemały wpływ na kształtowanie się idei pozytywizmu. W późniejszych latach życia był bardzo źle oceniany i wręcz izolowany w związku z przekształceniem programu pozytywizmu w religię ludzkości.

9 Czy Comte był pozytywistą? Pytanie, czy Comte był prawdziwym pozytywistą stawia się w związku z dosyć zaskakującymi formami aktywności Comte a od połowy lat 40-tych XIX wieku. Zmiany, które pojawiły się w jego postawie (projekt Religii Ludzkości wraz z całą religijną obrzędowością, kultem kobiety itp.) wyjaśnia się dwojako: problemami osobistymi (Comte leczył się na nerwy ) lub tendencjami zawartymi w samym projekcie filozofii pozytywnej. Niezależnie od odpowiedzi na to pytanie, projekt filozofii pozytywnej i program pozytywizmu żyje niezależnie od problemów z autorem tego projektu i programu.

10 jest jednym z najbardziej znanych twierdzeń Comte a. Ma ono genezę obserwacyjną: stanowi uogólnienie obserwacji historycznych. Jednocześnie jednak Comte przypisuje temu prawu charakter logiczny. Obserwowane tendencje rozwojowe są uznawane przez Comte a za logikę rozwoju wiedzy: każdy etap rozwoju jest etapem koniecznym a nie błędem, kolejne etapy są zgodne z całością doświadczeń, potrzeb, rozwoju społecznego itp. Rozwój wiedzy idzie zatem w parze z rozwojem społecznym.

11 Stadium teologiczne Pierwszym stadium rozwoju jest stadium teologiczne. W tym stadium człowiek szuka utajonej natury rzeczy, konstruuje ponadnaturalne bóstwa, które wyjaśniają mu świat. Przyroda to w gruncie rzeczy ciąg cudów wytwarzanych przez bóstwa. człowiek opisuje życie i własności tychże bóstw.

12 Stadium teologiczne Co wnosi to stadium do rozwoju wiedzy? Człowiek grupuje zjawiska, uczy się klasyfikacji. Pojawia się w ogóle potrzeba poznania. Poznanie ma wartość niezależną od praktyki.

13 Stadium metafizyczne W stadium metafizycznym miejsce bóstw zajmują pojęcia abstrakcyjne (byt, materia, substancja itp.). Ponadnaturalne bóstwa zostają zastąpione przez coś nieco bardziej naturalnego. Nie są to już byty nadprzyrodzone. Umysł ludzki uczy się w tym stadium prowadzić obserwację zjawisk. To drugie stadium jest tylko modyfikacją pierwszego. Z radykalną odmianą mamy do czynienia w stadium trzecim.

14 Stadium pozytywne Przedmiotem poznania pozytywnego są wyłącznie fakty i związki między nimi. Człowiek poznaje swoje możliwości poznawcze i orientujemy się, że nie jest możliwe osiągnięcie pojęć absolutnych. Przedmiotem badań czyni prawa, stosunki następstwa, podobieństwa, które są odkrywane wyłącznie rozumem i obserwacją.

15 Hierarchia nauk Uwaga: Comte uważa, że nauki stojące wyżej w hierarchii formułują prawa, które obowiązują niżej. Nie jest jednak zwolennikiem unifikacji nauk ani zwolennikiem redukcjonizmu. Uważa, że każda nauka zajmuje się specyficznymi zjawiskami i formułuje specyficzne prawa. Każda dyscyplina naukowa posługuje się też specyficzną metodą. Niezależnie od tego, Comte uważał, że nauki tworzą pewną naturalną hierarchię względem stopnia ogólności praw.

16 Hierarchia nauk Hierarchia nauk zaproponowana przez Comte a ma charakter logiczny: nauki są ze sobą logicznie powiązane. Ten logiczny związek polega na tym, że żadna z dyscyplin podrzędnych nie może formułować praw, które byłyby sprzeczne z prawem dyscypliny nadrzędnej, czyli np. socjologia (fizyka społeczna) nie może formułować praw niezgodnych z prawem ciążenia. System wiedzy ma zatem jednolity charakter, ale nie jest zdominowany przez jedną dyscyplinę.

17 Hierarchia nauk Hierarchia nauk: 1 matematyka, 2 astronomia, 3 fizyka, 4 chemia, 5 biologia, 6 socjologia.

18 Hierarchia nauk Uwaga - przedstawiona wyżej hierarchia nauk jest ich układem względem zasięgu praw opisujących pewne typy zjawisk - astronomia opisuje względnie proste zjawiska, socjologia najbardziej złożone.

19 Socjologia - fizyka społeczna Comte początkowo używał nazwy fizyka społeczna. Od czasów, gdy inny badacz zjawisk społecznych nazwał tak badania społeczeństw przy zastosowaniu metod statystycznych używa nazwy socjologia. Socjologia - według Comte a - nie weszła jeszcze w stadium pozytywne. Bez osiągnięcia tego stadium przez socjologię budowa systemu wiedzy pozytywnej nie będzie ukończona.

20 Statyka i dynamika społeczna W pracach Comte a znajduje się metodologiczne rozróżnienie badań na statyczne i dynamiczne oraz próba ich precyzyjnego oddzielenia. W socjologii podział ten wygląda tak: dynamika - transformacja układów społecznych statyka - pozwala uchwycić porządek społeczny, badane są instytucje życia społecznego (rodzina, podział pracy i zjawiska religijne jako czynniki spajające układy społeczne itp.) Pierwszeństwo w tych badaniach ma statyka.

21 Czym właściwie jest filozofia? Filozofia zajmuje się ustaleniem logiki rozwoju wiedzy oraz sformułowaniem praw ogólnych.

22 Rola matematyki Matematyka jest narzędziem uprawiania nauk. Narzędzie to pozwala na sformułowanie praw.

23 Nauka w programie filozofii pozytywnej przestaje być czymś o samodzielnej wartości. Comte oczekiwał, że rozwój nauk przyczyni się do postępu społecznego, do reformy społecznej; idee takie pojawiają się nie tylko u Comte a i wczesnych pozytywistów, ale także w programie Koła Wiedeńskiego. Nauka o tyle warta jest uprawiania o ile przyczynia się do poprawy życia ludzkiego, do usprawniania ludzkich umiejętności. Nauka, żeby nie marnotrawić sił umysłowych, musi stale wracać do określenia zadań społeczych, które powinna spełniać.

24 Naturalizacja filozofii na przełomie XIX i XX wieku Ewolucjonizm Psychologizm Naturalizacja filozofii na przełomie XIX i XX wieku Naturalizacja filozofii polega na redukcji problemów filozoficznych do problemów pewnej konkretnej nauki empirycznej. Na przykład procesy poznawcze mogą być zredukowane do opisu czysto biologicznego, socjologicznego, psychologicznego itp. Omówione zostaną dwa przykłady: biologizm w wersji ewolucjonistycznej oraz psychologizm końca XIX wieku.

25 Ogólne zasady ewolucjonizmu Naturalizacja filozofii na przełomie XIX i XX wieku Ewolucjonizm Psychologizm Przed sformułowaniem zasad ewolucjonizmu obowiązywała zasada stałości cech gatunkowych. W połowie XIX wieku pojawiają się dwa stanowiska ewolucjonistyczne: Sformułowane przez Darwina - zakłada, że zmiany zachodzące w cechach gatunkowych mają częściowo charakter przypadkowy a dopiero post factum możemy ocenić, że część z nich okazała się przydatna, część zaś okazała się szkodliwa dla istnienia gatunku. Te cechy zostają przekazane następcom i lepiej przystosowane gatunki mają szansę przetrwać. Sformułowana przez Lamarcka - morfologiczne anomalie w rozwoju gatunków zwierzęcych tłumaczy się jako rezultat wysiłków adaptacyjnych - nie ma miejsca na powstawanie cech szkodliwych.

26 Program Herberta Spencera Naturalizacja filozofii na przełomie XIX i XX wieku Ewolucjonizm Psychologizm Spencer podejmuje próbę rozszerzenia teorii ewolucji na opis wszelkiego rodzaju zjawisk. Np. procesy poznawcze traktuje jak biologiczną funkcjeę adaptacji do środowiska. Innymi instrumentami sprawnego przystosowania się do życia w przyrodzie są np. kodeksy prawne i instytucje społeczne. Prawa rządzące procesami transformacji wszelkiego typu układów to prawa ewolucji (integracja i stabilizacja układu) i dysolucji (zwiększanie zróżnicowania i destabilizacja układu). Wszelkiego typu zmiany mają charakter korzystny dla gatunków.

27 Różne rodzaje psychologizmu Naturalizacja filozofii na przełomie XIX i XX wieku Ewolucjonizm Psychologizm W nurtach psychologistycznych klasyczne problemy filozoficzne są redukowane do problemów psychologii: psychologistyczna interpretacja praw logicznych - prawa logiczne jako prawa myślenia (zasada niesprzeczności jest uzasadniona jako psychiczny przymus odrzucenia zdań sprzecznych), psychologistyczna interpretacja form logicznych i podstawowych pojęć filozoficznych w filozofii Franza Brentano.

28 Program Koła Wiedeńskiego Koło Wiedeńskie i logiczny pozytywizm Zdania protokolarne Program Koła Wiedeńskiego: przede wszystkim dążenie do odseparowania wiedzy naukowej od metafizyki: wytyczenie linii demarkacyjnej między tym, co można uznać za naukę, a tym, co nauką nie jest. Członkami Koła Wiedeńskiego byli matematycy, fizycy, filozofowie (Schlick, Neurath, Carnap) a związany z Kołem był także Ludwig Wittgenstein.

29 Radykalizm Koła Wiedeńskiego Koło Wiedeńskie i logiczny pozytywizm Zdania protokolarne Program Koła Wiedeńskiego był radykalny: zdania metafizyczne odrzucane były nie tylko jako nienaukowe, ale przede wszystkim jako nonsensowne. Zdania w rodzaju: istnieje dusza ludzka, istnieje sumienie nie posiadają żadnego znaczenia. Nie można bowiem podać żadnych sposobów pośredniej lub bezpośredniej weryfikacji takich zdań. Zdanie ma znaczenie tylko o ile istnieje metoda weryfikacji zdania: bezpośrednia - porównanie zdania z rzeczywistością, pośrednia - polegająca na dedukcji ze sprawdzanego zdania zdań sprawdzalnych bezpośrednio.

30 Idealny język nauki Koło Wiedeńskie i logiczny pozytywizm Zdania protokolarne Język nauki powinien posiadać zdania analityczne (logiczne i aparat matematyczny), zdania syntetyczne wywiedzione z danych doświadczalnych.

31 Idealny język nauki Koło Wiedeńskie i logiczny pozytywizm Zdania protokolarne Język nauki powinien posiadać zdania analityczne (logiczne i aparat matematyczny), zdania syntetyczne wywiedzione z danych doświadczalnych. Podstawą oceny zdania są dane doświadczalne. Idealna byłaby sytuacja, w której dysponowalibyśmy językiem pozwalającym na czyste sprawozdanie z doświadczenia: językiem, który nie pozwala na dodanie żadnych domieszek, które są zbędne z punktu widzenia problemu weryfikacji zdania.

32 Fizykalizm Koło Wiedeńskie i logiczny pozytywizm Zdania protokolarne Przedmioty i stany fizyczne uznane zostały przez Neuratha i Carnapa za podstawowy składnik wiedzy naukowej. Według nich fundament naszego poznania stanowią zdania będące sprawozdaniem z obserwacji stanów fizycznych. Język fizyki klasycznej miał być uniwersalnym językiem nauki. Język ten pozwala na czystą rekonstrukcję doświadczeń.

33 Koło Wiedeńskie i logiczny pozytywizm Zdania protokolarne Dziękuję za uwagę i zapraszam do stawiania pytań! artur.machlarz@uni.opole.pl www: machlarz