Obraz nauki i rzeczywistości z perspektywy strukturalizmu Michała Hellera

Transkrypt

1 Obraz nauki i rzeczywistości z perspektywy strukturalizmu Michała Hellera Andrzej Stogowski Poznań 9 V 2009 r.

2 Sposób uprawiania przez Michała Hellera nauki i filozofii (resp. filozofii w nauce ) stawia tezę: o zasadniczej jedności ludzkiego rozumu i całej wiedzy; o istnieniu elementu wspólnego istotnego dla każdej formy racjonalnej refleksji nad rzeczywistością w postaci samej racjonalności, realizującej się w odpowiednio ustrukturyzowanej filozofii i nauce ; o jedności dającej zrozumienie i prowadzącej do porządku, harmonii, symetrii i struktury, a w konsekwencji, do piękna rzeczywistości.

3 Taki ideał wiedzy osiągany jest przez zabiegi interdyscyplinarne: w miarę jak nauka zgłębia coraz niżej leżące poziomy rzeczywistości, jej prawa i teorie powinny stawać się coraz (...) bardziej zunifikowane, aż do ostatecznej możliwości, że cała przyroda zostanie ujęta przez jedną obszerną teorię

4 filozofia w nauce dotyczy takich zagadnień, jak: obustronne oddziaływania filozofia-nauka, wpływ na powstawanie i ewolucję teorii naukowych obecność tradycyjnych problemów filozoficznych w teoriach empirycznych, filozoficzna refleksja nad niektórymi założeniami tychże nauk

5 Hipoteza wyjściowa racjonalność świata a) przypisanie światu pewnej cechy, dzięki której można go racjonalnie badać b) świat jako całość jest racjonalny c) szczególną formą, racjonalności przyrody jest jej matematyczność,

6 Matematyczność, czyli: matematyzowalność świata - możliwość opisu zjawisk przyrodniczych w postaci matematycznych wzorów; Matematyczność łączy się z przyjęciem istnienia światów ontycznie matematycznych Uwaga: Matematyka jest jedna, a można jedynie wyróżnić dwie jej części: czystą (odkrywaną) i stosowaną (tworzoną)

7 MATEMATYCZNOŚĆ oznacza, że najbardziej podstawowym tworzywem świata, jego elementarnym poziomem, odkrywanym przez zmatematyzowane nauki, staje się czysta forma lub informacja

8 Rozwój nauk przyrodniczych i ich teorii: nie dokonywał się w izolacji, był (jest) zintegrowany z szerokim kontekstem filozoficznym, zawiera w sobie zjawiska kulturalne epok odpowiadających ich stopniowemu postępowi i rozwojowi, wskazuje na racjonalność całej wiedzy (np. poprzez zawarte w nauce tezy filozoficzne)

9 Charakter poznania przyrodniczego: a) nie wynika [wyłącznie] z arbitralnych decyzji człowieka badającego rzeczywistość [metodą matematyczno-empiryczną] b) jest konsekwencją określonych uwarunkowań typu ontologicznego odzwierciedlającego strukturę wszechświata c) przyrodę może zrozumieć człowiek posługujący się romantycznym (uniwersalnym) językiem matematyki

10 Matematyzacja współczesnych nauk przyrodniczych: wynika z interesujących poznawczo cech całego wszechświata, zwłaszcza zaś jego matematyczności polega na odpowiedniości struktur matematycznych i faktów fizycznych, która umożliwia emulację rzeczywistości fizycznej za pomocą matematycznych struktur przyroda opisywana w języku matematyki zaczęła odkrywać swoje rzeczywiste właściwości.

11 Struktury nauki mają za zadanie: docierać poprzez swoją racjonalność i matematyczność, do najgłębszych i najbardziej podstawowych poziomów rzeczywistości, wywierać wpływ na kształtowanie się obrazu wszechświata, konstytuować w pewien sposób samą rzeczywistość

12 Filozoficzna doniosłość strukturalizmu w pracach Hellera umiejętność łączenia tzw. chrześcijańskiego pozytywizmu w stosunku do metod uprawiania nauki ze swoiście platońską wizją rzeczywistości w odniesieniu do istnienia Matematyki oraz struktur, obiektów i funkcji matematycznych; przestrzeganie reguł naturalizmu metodologicznego z odrzuceniem naturalizmu ontologicznego

13 wspólne cechy koncepcji strukturalistycznych:

14 strukturę pojmuje się jako rozmieszczenie elementów składowych oraz zespół relacji między nimi, charakterystyczny dla danego układu jako całości w węższym znaczeniu: sposób wzajemnego przyporządkowania elementów składowych i połączeniu ich w pewną całość; system zależności pomiędzy elementami danego układu oraz poszczególnymi elementami a całością układu; system związków i wzajemnych zależności między elementami danego układu, uwarunkowanych ich przynależnością do tego układu.

15 w naukach biologicznych i humanistycznych pojęcia struktura używa się jako korelatu pojęcia całości: Struktura oznaczałaby wtedy : wzajemne relacje elementów stanowiących całość, określoną całość zbudowaną w pewien sposób z określonych elementów, Przy czym: właściwości poszczególnych elementów są w strukturze czymś wtórnym, wywiedzionym z układu relacji, tworzących daną strukturę, jak również pozycji, jaką te elementy w niej zajmują. W procesie ujawniania wewnętrznych elementów oraz formułowania ich koegzystencji (ich relacji i funkcji), prawa strukturalne odzwierciedlają niezmienniczy sposób wewnętrznej organizacji elementów w określoną całość (..) i odpowiada im ogólna zasada koegzystencjalności, której jednym z elementów staje się składnik ontologiczny

16 Implikuje to: 1) Tezę o ontologicznej pierwotności struktur Matematyki przed światem badanym przez nauki przyrodnicze; 2) przekonanie, że świat idei matematycznych ma istnienie niezależne od człowieka; 3) idee matematyczne są podstawami ontycznymi bytu, co w konsekwencji prowadzi do uznania, że pewnego stopnia zgodność z matematyką jest warunkiem istnienia

17 Prawa przyrody w takim ujęciu: są związkami matematycznymi, które istnieją niezależnie od świata danego nam w doświadczeniu Realizuje się to na dwa sposoby: prawa przyrody wynikają z pierwotnej struktury matematycznej i są pierwotne względem przyrodniczego wszechświata; prawa przyrody stanowiąc część struktury wszechświata nie są niczym od niego różnym

18 Rzeczywistość jawi się jako: 1) ustrukturyzowana, a nawet, na swym najbardziej elementarnym poziomie, pozostaje Strukturą Struktur, 2) ontycznie racjonalna-matematyczna, 3) kierowana procesami nieliniowej ewolucji, 4) na elementarnym poziomie podlega prawom rachunku prawdopodobieństwa, jest aczasowa i aprzestrzenna - ujmowana niefundacjonistycznie, 5) ontycznie wtórna względem formalnych struktur.

19 Pozwala to na przyjmowanie w niektórych formach strukturalizmu: relacjonizmu - rzeczywistość nie składa się z istniejących niezależnie od siebie i od podmiotu poznającego przedmiotów natywizmu zdolności strukturalne należą do wyposażenia umysłu ludzkiego i determinują granice różnorodności, tworzonych przez człowieka systemów poznawczych, językowych, społecznych czy kulturowych obrazy świata receptywności teoriopoznawczej

20 Receptywność w badaniu i poznawaniu (przyrody) nie oznacza pasywności i statyczności ponieważ rozwijająca się nauka i ewoluująca rzeczywistość podlegają zjawiskom emergencji i nieliniowości

21 Znajduje to swój wyraz w koncepcjach: pola formalnego i czwartego świata (wprowadzając swoistą nowość i indeterminizm do ontologii świata, sposobów jego poznawania i tworzenia nieliniowego rozwoju i logiki nauki (łączącej pozornie przeciwstawne propozycje metodologiczne Poppera i Kuhna zapobiegając nieciągłościom teorii naukowych i rozwoju nauki po przejściu etapu rewolucji naukowych i zmiany paradygmatu)

22 Samoodniesieniowy charakter nauki

23 Nauka staje się filozofią posiada funkcję integrującą wobec poznania; harmonizuje odkrywane fragmentaryczne obrazy świata; poszukuje drogą implikacji ontologicznych typu redukcyjnego ostatecznej racji istnienia ustrukturyzowanego wszechświata; zatacza nieliniową pętlę ku samej sobie sama dla siebie staje się metafizyką! (na zasadzie selreference)

24 Obraz nauki otrzymany z rzutowania na nią cech poznawanej (odkrywanej i tworzonej rzeczywistości) 1) dociera do struktur wszechświata, a nawet jej struktury byłyby w pewnym stopniu jego strukturami; 2) nie tylko można jej przypisać cechy racjonalności, lecz w pewien sposób jej racjonalność i jej wyniki zachowywałyby szczególną autonomiczność ; 3) jej teorie podlegają nieliniowemu procesowi rozwoju na wzór ewolucji biologicznej; 4) poszukiwania teorii ostatecznej np. kwantowej teorii grawitacji, prowadzą w kierunku teorii o charakterze samodualnym i probabilistycznym.

25 Rzeczywistość Nauka

26 Przedstawiona problematyka pozwala postawić 3 pytania: Jaki jest status epistemologiczny hellerowskiej wersji tezy o strukturalizmie ontycznym i jej przybliżonych treściowo odpowiedników, np. hipotezy o istnieniu pola formalnego? Czy argumentację na rzecz stanowiska strukturalizmu poznawczego należy uznać za niekwestionowalną, czy też ma ona jedynie hipotetyczny charakter i może być zakwestionowana zarówno na poziomie przyrodniczym, jak i filozoficznym? Czym tłumaczyć zaskakującą psychologicznie efektywność zastosowań matematyki w opisie zjawisk przyrody?

27 1. W odniesieniu do pierwszej kwestii: teza o istnieniu pola formalnego (resp. stanowisko strukturalizmu ontycznego) jest wprowadzona drogą rozumowania redukcyjnego rozumowanie takie ma ze swej istoty jedynie charakter probabilistyczny z tej racji uznanie strukturalizmu ontycznego może mieć jedynie hipotetyczny charakter

28 strukturalizm poznawczy : -stanowi słabszą wersję strukturalizmu ontycznego, w którym przyjmuje się platońską wersję struktur istniejących niezależnie od konkretnych obiektów; - uznaje ważną rolę epistemologiczną, metodologiczną i heurystyczną struktur, wyjaśniając wzajemne zależności między ich rolą w przyrodzie oraz w jej przyrodniczym i filozoficznym studium;

29 Ad.2 - status epistemologiczny stanowiska strukturalizmu poznawczego jest odmienny od jego wersji mocniejszej - ontycznej wchodzi w tym przypadku w grę uogólniające stwierdzenie skuteczności określonych racjonalnych ujęć w interpretowaniu zjawisk z zakresu przyrody; dzięki zastosowaniu w/w ujęć (racjonalnych matematycznych) możliwe było przewidzieć istnienie pewnych struktur i występowanie określonych zjawisk najpierw na podstawie matematycznego formalizmu teorii, natomiast dopiero w późniejszych stadiach potwierdzono obserwacyjnie.

30 3. Skuteczność w opisie zjawisk przyrodniczych: Zakwestionowanie korespondencji między strukturami zrealizowanymi w przyrodzie i strukturami występującymi w naszym dyskursie poznawczym byłoby równoważne podważeniu podstawowych tez dotyczących zarówno racjonalności ontycznej, jak i poznawczej.

31 Jak elementy określonych struktur wynikają z innych? oraz Jak te struktury są ze sobą powiązane różnorodnymi stosunkami wynikania? Racjonalność (i jej szczególna forma: Matematyczność), zastosowana do badania świata, odkrywa ukryte struktury rzeczywistości i wnika w głęboką strukturę świata. W konsekwencji zmatematyzowane nauki przyrodnicze, zwłaszcza fizyka, ukazują nie tylko empiryczno-ilościowe aspekty rzeczywistości, lecz także istotę struktur poznawanych na różnych poziomach studium. Podejście strukturalne pozwala na uchwycenie podstawowego aczasowego i aprzestrzennego poziomu rzeczywistości: odczytywanej przez informatora informacji i czystej formy.

32 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ