Notatki z zajęd: od 1 do 4

Transkrypt

1 Notatki z zajęd: od 1 do 4 Niniejsze notatki obejmują pojęcia omówione/przedstawione na slajdach. Zalecam, mimo to, przeczytanie podręcznika Z. Ziembioskiego rozdziały od 1 do 4. Zajęcia nr 1 1. Znakiem w ścisłym tego słowa znaczeniu nazywamy dostrzegalny układ rzeczy czy zjawisko spowodowane przez kogoś ze względu na to, iż jakieś ustanowione czy zwyczajowo ukształtowane reguły nakazują wiązad z tym układem rzeczy czy zjawisk myśli określonego typu. Przykład: znak drogowy. 2. Oznaką (objawem, symptomem) jakiegoś stanu rzeczy czy zdarzenia nazywamy wszystko to, co współwystępując z owym stanem rzeczy czy zdarzeniem powoduje skierowanie nao czyjejś myśli, chod nie istnieją reguły znaczeniowe, które by takie skierowanie myśli nakazywały. Przykład: kłęby dymu unoszące się nad płonącym miastem. 3. Budowa znaku: substrat materialny (dostrzegalny układ rzeczy czy zjawisko), który może byd trwały (np. kamieo graniczny) lub nietrwały (np. wypowiadana w danym momencie mowa ludzka); reguła znaczeniowa (przyporządkowująca substratowi materialnemu określone znaczenie, tj. myśli określonego rodzaju). 4. Szczególnego rodzaju znakami są znaki słowne *=zwroty+ występujące w poszczególnych językach, którymi posługują się jakieś grupy ludzi. 5. Język jest to system obejmujący wyznaczony przez pewne reguły zbiór znaków słownych, znaków, z którymi odpowiednie reguły nakazują wiązad myśli określonego typu, a inne reguły określają dopuszczalny sposób wiązania tych znaków w wyrażenia złożone. 6. Rodzaje języków: Języki naturalne, tj. takie, których reguły ukształtowane zostały zwyczajowo, w sposób spontaniczny, a dopiero później ktoś podjął się ich odtworzenia na podstawie obserwacji posługiwania się danym językiem przez członków jakiejś grupy. Języki sztuczne, tj. skonstruowane dla jakichś celów w ten sposób, że reguły tych języków zaprojektowano z góry (np. język esperanto). 7. Te same zespoły dźwięków mowy czy napisy mogą byd różnie rozumiane w różnych językach, a z drugiej strony odmienne słowa z różnych języków mogą byd rozumiane jednakowo. Wyraz czy 1

2 wyrażenie złożone ma ustalone znaczenie w danym języku, jeżeli wśród ludzi mówiących danym językiem istnieje ustalony sposób posługiwania się danym wyrazem czy wyrażeniem jako znakiem. Przykład: znaczenie słowa list. W języku polskim jest to znak odnoszący się do zwierzęcia. W języku łacioskim słowo to oznacza spór sądowy. 8. Kategorie syntaktyczne: Zdanie: za zdanie w sensie logicznym uważamy tylko takie wyrażenia, które głoszą, że tak a tak jest, czy też tak a tak nie jest (a więc tylko zdania oznajmujące). Przykłady: Józef opowiada bzdury, Kodeks jest ustawą, Otwieracz do konserw służy do otwierania konserw. Nazwa: to taki wyraz czy wyrażenie, które nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu. Przykłady: Antoni, radca prawny, kot, butelka, otwieracz, list polecony Funktory: to takie wyrazy czy wyrażenia, które nie są zdaniami ani nazwami, lecz służą do wiązania jakichś wyrażeo w wyrażenia bardziej złożone. 9. Rodzaje funktorów: Funktory nazwotwórcze: a) Funktor nazwotwórczy od jednego argumentu nazwowego: wysoki dom b) Funktor nazwotwórczy od dwóch argumentów nazwowych: dworzec w Warszawie c) Funktor nazwotwórczy od trzech argumentów nazwowych: kraina od morza do Tatr Funktory zdaniotwórcze : a) Funktor zdaniotwórczy od jednego argumentu nazwowego: Jan śpi b) Funktor zdaniotwórczy od dwóch argumentów nazwowych: Jan uczy Franciszka c) Funktor zdaniotwórczy od trzech argumentów nazwowych: Jan jedzie z Warszawy do Krakowa d) Funktor zdaniotwórczy od jednego argumentu zdaniowego: Nie jest tak, że Jan śpi e) Funktor zdaniotwórczy od dwóch argumentów zdaniowych: Jeżeli Jan pracuje, to Paweł odpoczywa f) Funktor zdaniotwórczy od trzech argumentów zdaniowych: Jan śpi, Paweł rozmawia, a Ania ogląda film w kinie. Funktory funktorotwórcze: a) Funktor funktorotwórczy od jednego argumentu funktorowego: dobrze zrozumiał / głęboko śpi 10. Role semiotyczne wypowiedzi: Opisowa. Wypowiedź stwierdza fakty, przekazuje informacje o stanach rzeczy, zjawiskach czy zdarzeniach, istniejących czy tylko przez kogoś wyobrażanych, dając w tym sensie pewien *prawdziwy albo fałszywy+ obraz rzeczywistości. Pozaopisowa: Ekspresywna, Sugestywna [= perswazyjna], Performatywna [= dokonawcza]. 2

3 Zajęcia nr 2 1. Nazwą nazywamy wyraz albo wyrażenie, które przy danym jego rozumieniu, nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu typu A jest B. Nazwa odnosi się do szeroko rozumianych bytów, które mogą występowad empirycznie albo są abstrakcyjne, np. istnieją tylko w naszej wyobraźni. Nazwa to jedna z trzech głównych kategorii syntaktycznych. Nazwa to nie to samo, co rzeczownik. Nazwami mogą byd również, np.: o Przymiotniki centralny ; dziwny ; o Imiesłowy przymiotnikowe: uszkodzony ; o Przysłówki: wczoraj ; o Liczebniki: piąty, dziesiąty ; 2. Desygnat nazwy jest to przedmiot, którego dana nazwa jest znakiem. 3. Ze względu na liczbę wyrazów wchodzących w skład nazwy rozróżniamy: a. Nazwy proste, np.: Poznao b. Nazwy złożone, np.: Miasto znane z koziołków 4. Ze względu na to, do czego nazwy są odnoszone rozróżnid trzeba: a. Nazwy konkretne: Są to takie nazwy, które są znakami rzeczy albo osób, ewentualnie czegoś, co wyobrażamy sobie jako rzecz lub osobę. Np. nazwa konkretna smerf. b. Nazwy abstrakcyjne: Są to takie nazwy, które nie są znakami rzeczy czy osób ani czegoś, co sobie jako rzecz czy osobę wyobrażamy. Np. nazwa abstrakcyjna stan wyższej konieczności. 5. Ten, kto dopatruje się jakiegoś fizykalnego, to znaczy zajmującego w jakimś czasie jakąś przestrzeo, przedmiotu, który odpowiadałby nazwie abstrakcyjnej, popełnia błąd hipostazowania. Innymi słowy: błąd hipostazowania popełniamy wtedy, gdy nazwie abstrakcyjnej przypisujemy empirycznie uznane desygnaty, których nazwa ta nie posiada. a. Czasem przyporządkowanie nazwy do określonej kategorii ontologicznej może zależed od jej znaczenia w danym kontekście, czyli od jej konkretnego użycia. b. Umowa jako kartka papieru nazwa konkretna c. Umowa jako określenie dwustronnego stosunku prawnego nazwa abstrakcyjna 6. Treśd mają jedynie nazwy generalnie. a. Treścią nazwy generalnej nazywamy taki zespół cech, na podstawie którego osoba używająca danej nazwy we właściwy dla danego języka sposób jest gotowa uznad jakiś dowolny przedmiot za desygnat tej nazwy, jeśli stwierdzi w nim te cechy łącznie, a przy stwierdzeniu braku którejś z nich odmówid charakteru desygnatu tej nazwy. b. Cechy konstytutywne (istotne) To zespół cech danej nazwy, który wystarcza do tego by odróżnid desygnaty tej nazwy od innych przedmiotów. Na ich podstawie możemy stwierdzid, że desygnat należy do zakresu danej nazwy. c. Cechy konsekutywne Należy rozumied jako wszystkie pozostałe cechy desygnatów danej nazwy, które nie determinują w sposób zasadniczy przynależności desygnatu do tej nazwy. d. Treśd nazwy to: cechy konstytutywne + cechy konsekutywne. 3

4 e. Treścią leksykalną nazwy generalnej nazywamy najbardziej intuicyjny zespół cech konstytutywnych, tzn. taki zespół cech konstytutywny, który w sposób najprostszy opisuje dany przedmiot. 7. Każda nazwa generalna może występowad w trzech SUPOZYCJACH. Poprzez supozycję nazwy należy rozumied kontekst użycia danej nazwy, czyli jej rolę znaczeniową w konkretnej wypowiedzi. a. Supozycja prosta (suppositio simplex): nazwa używana jest jako znak dla poszczególnego przedmiotu. Nazwy używamy więc w odniesieniu do jej konkretnego (konkretnych) desygnatu (desygnatów.) b. Supozycja formalna (suppositio formalis): wyraz może byd nazwą dla całego gatunku przedmiotów. Nazwy używamy więc z intencją określenia wszystkich jej desygnatów, czyli kiedy wypowiadamy się o całym zakresie danej nazwy. c. Supozycja materialna (supositio materialis): nazwa używana jest jako znak samej siebie. Nazwy używamy więc z intencją podania cechy (lub cech) samego wyrazu lub wyrażenia jako znaku słownego, a nie kryjącego się pod nim desygnatu bądź desygnatów. 8. Zakres nazwy (denotacja) jest to zbiór wszystkich desygnatów danej nazwy. Ze względu na to, ile desygnatów obejmuje zakres danej nazwy, rozróżniamy: a. Nazwy ogólne: To takie nazwy, które mają więcej niż jeden desygnat, np. nieruchomośd, żołnierz, babka Adama Mickiewicza. b. Nazwy jednostkowe: To takie nazwy, której mają tylko jeden desygnat, np. obecny Prezydent RP. c. Nazwy puste: To takie nazwy, które wcale nie mają desygnatów, np. błękitny kwiat róży. 9. Nazwy zbiorowe (kolektywne) to takie nazwy, których desygnatami są nie poszczególne rzeczy, lecz takie przedmioty, które traktujemy jako agregaty złożone z poszczególnych rzeczy, np. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 10. PODSUMOWANIE. Nazwy dzielid można: według struktury desygnatów nazwy zbiorowe i niezbiorowe. według liczby wyrazów składowych nazwy proste oraz nazwy złożone; według charakteru tego, do czego się odnoszą nazwy konkretne oraz abstrakcyjne; według sposobu wskazywania desygnatów nazwy generalne i indywidualne; według liczby desygnatów nazwy ogólne, jednostkowe oraz puste; 4

5 Zajęcia nr 3 1. Jeden i ten sam przedmiot może byd jednocześnie desygnatem różnych nazw a. To, co widzimy na zdjęciu, jest zarazem desygnatem nazwy biurko, nazwy sprzęt, nazwy przedmiot drewniany, czy też nazwy drewniane miejsce kaźni studenta 2. Klasa uniwersalna przedmiotów to klasa obejmująca wszelkie przedmioty w świecie. a. Klasa uniwersalna odpowiada zakresowi nazw takich, jak przedmiot, coś lub ktoś, cokolwiek b. Wszystkie desygnaty takich nazw wzięte łącznie określamy jako całośd (agregat) nazwę zbiorową wszechświat c. Jeżeli wypowiadamy jakąkolwiek nazwę, która posiada desygnaty, to przez to z klasy uniwersalnej przedmiotów wydzielamy w myśli klasę przedmiotów oznaczonych przez wypowiedzianą nazwę. Klasa ta stanowi podzbiór klasy uniwersalnej 3. Klasą negatywną nazywamy dopełnienie wydzielonego podzbioru do klasy uniwersalnej. Podzbiór klasy uniwersalnej: pies. Klasa negatywna: nie-pies np. surykatka Nazwa i klasa negatywna wobec tej nazwy składają się razem na klasę uniwersalną. 4. Jeżeli weźmiemy jakiekolwiek dwie nazwy, nazwę S i nazwę P (przy czym ograniczymy się do nazw, które mają jeden lub więcej desygnatów, pominiemy nazwy puste), i będziemy chcieli opisad, jaki zachodzi stosunek między ich zakresami, to trafimy na jedną z pięciu możliwości a. Możliwośd numer 1: stosunek zamienności b. Możliwośd numer 2: stosunek podrzędności c. Możliwośd numer 3: stosunek nadrzędności d. Możliwośd numer 4: stosunek krzyżowania się e. Możliwośd numer 5: stosunek wykluczania się. 5. Stosunek zamienności zakresów: istnieją przedmioty, które są jednocześnie desygnatami nazwy S i nazwy P, lecz nie ma takich desygnatów nazwy S, które nie byłyby desygnatami nazwy P i nie ma takich desygnatów nazwy P, które nie są S. Przykłady: ziemniak kartofel, obecna stolica Polski Warszawa, autor Pana Tadeusza autor Sonetów Krymskich a. Dwie nazwy są zamienne zakresowo, jeżeli oznaczają dokładnie ten sam desygnat lub zbiór desygnatów 6. Stosunek podrzędności zakresu nazwy S względem zakresu nazwy P: Istnieją przedmioty, które są desygnatami i nazwy S, i nazwy P, nie ma takich przedmiotów, które byłyby S nie będąc zarazem P, ale są takie, które są desygnatami P, chod nie są S. a. Przykłady: bocian ptak, ciężarówka samochód. b. Stosunek podrzędności zachodzi wtedy, gdy pierwsza z wymienionych nazw ma węższy zakres niż druga, a jednocześnie każdy desygnat pierwszej mieści się w zbiorze desygnatów drugiej nazwy. 7. Stosunek nadrzędności zakresu nazwy S względem zakresu nazwy P: Istnieją przedmioty, które są desygnatami i nazwy S, i nazwy P, prócz tego są przedmioty będące desygnatami nazwy S, 5

6 które nie są desygnatami nazwy P, lecz nie ma takich, które byłyby desygnatami P, nie będąc desygnatami S. a. Przykłady: lekarz chirurg, człowiek prawnik, mebel szafa. b. Można powiedzied, że stosunek nadrzędności jest odwrotnością stosunku podrzędności. Pierwsza z wymienionych nazw ma zakres szerszy niż druga, a jednocześnie każdy desygnat drugiej mieści się w zbiorze desygnatów pierwszej. 8. Stosunek krzyżowania się zakresów: istnieją S, które są zarazem P, istnieją S, które nie są P, oraz istnieją P, które nie są S. a. Przykłady: student inwalida, student sportowiec, samochód środek do transportu ludzi b. Stosunek krzyżowania się zachodzi wtedy, gdy dwie nazwy mają tylko częściowo wspólny zbiór desygnatów i każda z nich ma odrębne desygnaty. 9. Stosunek krzyżowania się zakresów występuje w dwóch postaciach: niezależności i podprzeciwieostwa. a. Niezależnośd zachodzi wtedy, gdy zakresy dwóch nazw krzyżują się i jednocześnie razem nie wyczerpują uniwersum, czyli istnieją jeszcze inne desygnaty niż desygnaty tych dwóch nazw razem wzięte, np. student sportowiec. b. Podprzeciwieostwo zachodzi wtedy, gdy zakresy dwóch nazw krzyżują się i jednocześnie razem wyczerpują uniwersum. Aby powstało podprzeciwieostwo, konieczne jest posłużenie się przynajmniej jedną klasą negatywną, np.: ssak nie-wieloryb Zajęcia nr 4 1. Słowo definicja ma dwa zasadniczo różne znaczenia. Z jednej strony, definicjami nazywane bywają definicje realne, z drugiej definicje nominalne, chod są to wyrażenia zupełnie odmiennego rodzaju. a. DEFINICJA REALNA jest to zdanie podające taką charakterystykę pewnego przedmiotu czy też przedmiotów jakiegoś rodzaju, którą tym i tylko tym przedmiotom można przypisad. Definicja realna jest wypowiedzią w języku pierwszego stopnia języku przedmiotowym. b. DEFINICJA NOMINALNA jest to wyrażenie w ten czy inny sposób podające informacje o znaczeniu jakiegoś słowa czy słów (słów definiowanych). Definicja nominalna podaje informację o znaczeniu definiowanego słowa, jest więc wypowiedzią w języku drugie stopnia metajęzyku w stosunku do języka przedmiotowego. 2. Formułowanym przez nas definicjom możemy stawiad bardzo różne zadania a. Z tego punktu widzenia należy rozróżnid definicje sprawozdawcze oraz definicje projektujące b. Wśród definicji projektujących wyróżniamy natomiast definicje konstrukcyjne oraz definicje regulujące 6

7 3. DEFINICJA SPRAWOZDAWCZA to definicja, która wskazuje, jakie znaczenie ma czy też miał kiedyś definiowany wyraz w pewnym języku. a. Definicja taka składa sprawozdanie z tego, jak pewna grupa ludzi posługuje się czy też posługiwała się pewnym wyrazem czy wyrażeniem. b. Np.: W języku Polaków XXI wieku wyraz <<księgarnia>> znaczy tyle, co nazwa <<sklep, w którym sprzedaje się książki>> c. Definicja sprawozdawcza ma odtwarzad takie znaczenie wyrazu, jakie ma on w danym języku, a więc jeśli definiowany wyraz nie ma wyraźnej treści, jest nazwą nieostrą, to definicja sprawozdawcza musi tę nieostrośd zachowad, np.: Grupa jest to zespół ludzi dostatecznie ważny lub dostatecznie trwały d. Definicję sprawozdawczą podajemy komuś, kto nie zna ustalonego już znaczenia, jakie pewien wyraz ma w danym języku albo też wtedy, gdy chcemy się upewnid w toku rozmowy z inną osobą, czy w ten sam sposób rozumiemy określony wyraz. Definicja sprawozdawcza może byd zdaniem prawdziwym albo fałszywym. 4. DEFINICJA PROJEKTUJĄCA to definicja, która ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłośd, w projektowanym sposobie mówienia. Poprzez definicję projektującą ustanawia się regułę znaczeniową co do tego, jakie danemu słowu (dźwięku mowy czy napisowi) czy zespołowi słów ma byd w przyszłości nadawane znaczenie a. Np.: Kierownika suwnicy elektrycznej nazywad się będzie w niniejszej ustawie <<suwnicowym>> 5. Definicja projektująca jest definicją KONSTRUKCYJNĄ, jeżeli ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłośd nie licząc się z dotychczasowym znaczeniem tego wyrazu, gdy jakieś w ogóle przedtem posiadał. a. Np.: Sól jest to wszelka substancja, której cząsteczka składa się z atomów metalu i z reszty kwasowej słowo sól było znane, ale poprzez ww. definicję nadano mu nowe, szersze znaczenie. b. Nie można mówid o definicji konstrukcyjnej, że jest prawdziwa albo fałszywa. To nie miałoby sensu. Definicja konstrukcyjna może byd przyjęta przez szerszy ogół albo nie przyjąd się. Definicja konstrukcyjna jest przydatna szczególnie wtedy, gdy pojawia się potrzeba wprowadzenia nowego wyrazu czy wyrażenia do języka. 6. Definicja projektująca jest definicją REGULUJĄCĄ, jeżeli ustala na przyszłośd wyraźne znaczenie pewnego wyrazu licząc się jednak z dotychczasowym, niedostatecznie określonym, znaczeniem tego wyrazu. a. Np.: Przyuczoną pielęgniarką w rozumieniu niniejszej ustawy jest osoba, która bez przygotowania teoretycznego wykonywała w zakładach zamkniętych służby zdrowia funkcje pielęgniarskie w okresie co najmniej dwóch lat dzięki takiej definicji bezspornie wiadomo, kto wedle ustawy jest, a kto nie jest określany nazwą przyuczana pielęgniarka b. Definicje napotkane w ustawach są najczęściej właśnie definicjami regulującymi. Prawnik formułuje przepisy biorąc wyrazy z mowy potocznej, gdzie mają one często niedostatecznie sprecyzowane znaczenie, a to może byd w tych przypadkach wysoce niepożądane. 7

8 7. Rodzaje definicji ze względu na ich budowę: a. DEFINICJE RÓWNOŚCIOWE i. DEFINICJE KLASYCZNE ii. DEFINICJE NIEKLASYCZNE b. DEFINICJE NIERÓWNOŚCIOWE 8. DEFINICJA RÓWNOŚCIOWA to definicja, która składa się z trzech części: jedna częśd to zwrot językowy zawierający wyraz definiowany (tę częśd definicji nazywamy definiendum ), dalej mamy jakiś zwrot, który stwierdza, że definiendum ma takie samo znaczenie jak wyrazy zawarte w trzeciej części definicji, jak znane słuchającemu wyrazy, których użyto do wyjaśnienia znaczenia pewnego zwrotu (tę ostatnią częśd definicji nazywamy częścią definiującą, czyli definiens ) a. Jak budowad człon definiujący w definicji? Już dawno zwrócono uwagę, że dobrze jest, gdy definicja ma taką np. budowę: Wyraz A znaczy tyle, co wyrażenie B mające cechę C b. DEFINITIO FIT PER GENUS ET DIFFERENTIAM SPECIFICAM. DEFINICJA POLEGAD MA NA PODANIU RODZAJU I RÓŻNICY GATUNKOWEJ 9. Definicja równościowa jest definicją KLASYCZNĄ, gdy ma budowę A jest to B mające cechę C. Definiens definicji klasycznej podaje rodzaj (genus) i różnicę gatunkową (differentia specifica). Jako rodzaj podajemy nazwę B o szerszym zakresie od wyrazu (wyrażenia) A stanowiącego definiendum, po czym zakres tej nazwy B zawężamy do zakresu adekwatnego w stosunku do definiendum, wskazując na to, czym desygnaty definiowanej nazwy różnią się od pozostałych desygnatów genus, tj. określamy różnicę gatunkową (differentia specifica). a. Np.: Dom (A) jest to budynek (B genus) mieszkalny (C differentia specifica) 10. Definicja równościowa jest NIEKLASYCZNA, gdy polega na wyliczeniu w definiensie elementów wchodzących do zakresu definiedum. Należy zaznaczyd, że elementami takimi są podzbiory wchodzące w zakres nazwy definiowanej. a. Np.: Art. 32 Kodeksu karnego: Karami (A) są: grzywna (B), ograniczenie wolności (C), pozbawienie wolności (D), 25 lat pozbawienia wolności (E), dożywotnie pozbawienie wolności (F). 11. Definicje przez postulaty (aksjomatyczne): definicję przez postulaty tworzy zespół wzorcowych zdao (tzw. postulatów), w których umieszcza się definiowany wyraz (wyrażenie) a. Np.: Art. 710 Kodeksu cywilnego: Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolid biorącemu, przez czas oznaczony lub nie oznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy 12. Definicje indukcyjne (rekurencyjne): definicję indukcyjną określa zbiór desygnatów definiowanej nazwy w ten sposób, że w pierwszej kolejności wymienia jeden lub kilka desygnatów tej nazwy (tzw. warunek wyjściowy), a następnie pośrednio wskazuje na pozostałe desygnaty tej nazwy poprzez podanie relacji, w której te desygnaty pozostają w stosunku do desygnatu (desygnatów) wymienionych w warunku wyjściowym (indukcyjnym) a. Np.: Art Kodeksu cywilnego: Nie może byd świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyśd. Nie mogą byd również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci 8

9 pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. 13. IGNOTUM PER IGNOTUM. Błąd ten polega na nieprzystosowaniu definicji do słownika osoby, dla której ta definicja jest przeznaczona, chod może to byd definicja odpowiednia dla osoby z bogatszym słownikiem. a. Błąd ten polega na użyciu w definiensie wyrażenia nieznanego odbiorcy danej definicji. Każda definicja powinna posługiwad się w definiensie wyrażeniami zrozumiałymi dla odbiorcy. W przypadku błędu ignotum per ignotum tak właśnie się nie dzieje, przez co wyrażenie podlegające definiowaniu nie staje się dla odbiorcy bardziej zrozumiałe. b. Np.: Glosator to twórca glos albo Polopiryna to kwas acetylosalicylowy 14. BŁĘDNE KOŁO W DEFINIOWANIU. Błąd ten polega na wyjaśnianiu definiowanego wyrazu (wyrażenia) poprzez odwołanie się do niego samego. Błąd ten może przybrad dwie postacie: a. Błąd idem per idem ( to samo przez to samo ) błędne koło bezpośrednie polega na użyciu w definiensie definicji wyrażenia, które ma zostad wyjaśnione, a więc będącego elementem definiendum. Np.: Doktorant to uczestnik studiów doktoranckich b. Błędne koło pośrednie polega na tym, że wyraz A definiujemy używając wyrazu B, wyraz zaś B za pomocą wyrazu C, a w koocu okazuje się, że wyraz C wymaga zdefiniowania za pomocą wyrazu A. Np.: Logika to nauka i poprawnym myśleniu; myślenie poprawne to myślenie logiczne; a myślenie logiczne to tyle, co myślenie zgodne z prawidłami formułowanymi przez logikę 15. NIEADEKWATNOŚD DEFINICJA ZA SZEROKA. Jeżeli zakres definiensa obejmuje także jakieś przedmioty nie należące do zakresu definiendum, to definicja taka jest definicją za szeroką a. Przykład: Prokurator jest to pracownik prokuratury. Zakres definiensa ( pracownik prokuratury ) jest nadrzędny w stosunku do zakresu definiendum, jako że do pracowników prokuratury należą także oprócz prokuratorów m.in. kanceliści, woźni, sprzątacze, którzy nie są prokuratorami. 16. NIEADEKWATNOŚD DEFINICJA ZA WĄSKA. Definicją za wąską jest definicja, w której zakres definiensa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do zakresu definiendum. a. Przykład: Zboże jest to jęczmieo, żyto i pszenica. Zakres definiensa ( jęczmieo, żyto, pszenica ) jest za wąski. Oprócz jęczmienia, żyta, pszenicy istnieją bowiem jeszcze inne rodzaje zbóż. 17. KRZYŻOWANIE SIĘ DEFINIENDUM I DEFINIENSA. Jeżeli zakresy definiensa i definiendum krzyżują się, mówimy, że definicja jest i za szeroka i za wąska jednocześnie. a. Przykład: Biblioteka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza jest to miejsce, gdzie uczą się studenci tej uczelni. Nie każdy student UAM, a więc element definiensa, uczy się w BUAM, oraz w BUAM, stanowiącym definiendum, uczą się również studenci z innych uczelni. 18. WYKLUCZANIE SIĘ ZAKRESÓW DEFINIENDUM I DEFINIENSA. Błąd ten może byd przykładowo spowodowany pomyłką definiującego, np.: Definicję rekurencyjną nazywamy inaczej definicją 9

10 przez postulaty. Szczególnym rodzajem wykluczania się zakresu definiendum i definiensa jest błąd przesunięcia kategorialnego. Polega on na zdefiniowaniu wyrażenia określającego byt z jednej kategorii ontologicznej (kategorii bytu) za pomocą wyrażenia określającego byt z innej kategorii ontologicznej. Można powiedzied, że błąd przesunięcia kategorialnego jest to błąd hipostazowania przy definiowaniu. a. Np.: Płacz (nazwa abstrakcyjna) są to łzy (nazwa konkretna) 10