Model działania Instytucji Otoczenia Biznesu stymulujący proinnowacyjną współpracę przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim

Transkrypt

1 Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. PI-PWP Współpraca na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim Model działania Instytucji Otoczenia Biznesu stymulujący proinnowacyjną współpracę przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim 1

2 2

3 W dzisiejszych czasach żadna organizacja nie dokonuje innowacji w pojedynkę. Firmy nawiązują różnego rodzaju współpracę z wieloma partnerami zewnętrznymi, a wszystko to w dążeniu do stworzenia nowych technologii, produktów i usług. Nowymi liderami w dziedzinie innowacji będą ci, którzy potrafią zrobić najlepszy użytek z sieci partnerów zewnętrznych. Gary G. Pisano, Roberto Verganti, What kind of Collaboration is Right for You, Harvard Business Review

4 4

5 Spis treści Wstęp... 7 CZĘŚĆ I DIAGNOZA Współpraca przedsiębiorstw Innowacyjna współpraca przedsiębiorstw w Polsce Innowacyjność i współpraca przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim Rola instytucji otoczenia biznesu w procesie wdrażania innowacji Instytucje otoczenia biznesu w Polsce Instytucje otoczenia biznesu w województwie kujawsko-pomorskim Odbiorcy Modelu Doświadczenia holenderskie Proces budowania Modelu Wyniki badania przedsiębiorstw i instytucji otoczenia biznesu z regionu kujawskopomorskiego Opis badania Działania prowadzone przez regionalne IOB na rzecz wspierania innowacyjności i współpracy przedsiębiorstw Współpraca przedsiębiorstw w zakresie działalności innowacyjnej Bariery w nawiązywaniu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami Czynniki sprzyjające nawiązywaniu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami Korzystanie przedsiębiorstw z oferty IOB Czynniki wpływające na korzystanie z oferty regionalnych IOB Dopasowanie działań i instrumentów proponowanych przez IOB do potrzeb i oczekiwań przedsiębiorców Mechanizmy jakie należy wypracować by zwiększyć podejmowanie i rozwijanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a IOB Warunki jakie powinny stworzyć regionalne IOB przedsiębiorstwom w celu ułatwienia nawiązywania współpracy z innymi przedsiębiorstwami Rekomendacje dotyczące zwiększenia poziomu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami Rekomendacje dotyczące zwiększenia poziomu współpracy między przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu Pozostałe rekomendacje II MODEL Ogólny opis Modelu Stanowisko animatora współpracy Program szkolenia dla animatorów współpracy Postępowanie IOB z firmami w trakcie kontaktów bezpośrednich

6 3.1 Identyfikacja firmy Nawiązanie kontaktu Wizyta w przedsiębiorstwie Określenie profilu potrzeb przedsiębiorstwa i przedstawienie oferty współpracy Podtrzymywanie kontaktu Scenariusz spotkań animujących współpracę Opis portalu internetowego stymulującego proinnowacyjną współpracę firm w województwie kujawsko-pomorskim Scenariusz kampanii promocyjnej pokazującej korzyści z nawiązywania współpracy Analiza Obraz współpracy w zakresie innowacji w oczach przedsiębiorców Cele strategiczne oraz taktyczne kampanii promocyjnej Grupy docelowe, czyli podział na segmenty Przekazy Kanały dotarcia Narzędzia i realizacja Taktyka czyli kalendarz działań Finansowanie Spis tabel Spis wykresów Spis schematów

7 Wstęp Model opracowany w ramach projektu Współpraca na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim skierowany do instytucji otoczenia biznesu (IOB) zawiera schemat postępowania i opis narzędzi służących zacieśnieniu współpracy środowiska biznesowego, głównie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) z partnerami zewnętrznymi ukierunkowanej na wzrost działań innowacyjnych w regionie kujawsko-pomorskim. MŚP nie mają tych samych możliwości rozwoju, jak duże przedsiębiorstwa dysponujące działami B+R, rozbudowanymi działami marketingu, silnymi sieciami sprzedaży. Jednocześnie mają ograniczony dostęp do finansowania, a możliwości tworzenia wzajemnych partnerstw są niższe. Likwidowanie barier stojących przed MŚP powinno być zapewnione przez organizacje, które mają bliskie kontakty z firmami i starają się zrozumieć ich potrzeby. Model powstał przy współpracy z jedną z najprężniej działających instytucji otoczenia biznesu w Holandii SyntensInnovation Centre, która w ramach kampanii FuturizedBusinesses wdrożyła w południowym regionie Holandii wzorcowy system komunikacji z małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Syntens kieruje swoją ofertę do firm, które są skłonne i zdolne do wdrożenia innowacji. W wyniku kampanii aż 55% firm z sektora MŚP podjęło dodatkową aktywność w obszarze innowacji i zaangażowało się w bardziej nowatorskie projekty. System komunikacji z firmami, zastosowany przez Syntens, składał się z trzech etapów. W pierwszej fazie identyfikacji zostały określone branże, w których można się spodziewać działalności innowacyjnej oraz ustalono wielkość firm, zapewniającą systematyczne stosowanie rozwiązań innowacyjnych. Druga faza selekcji polegała na wyborze firm o dużym potencjale innowacyjnym. W ostatniej fazie podejmowano aktywny kontakt z firmami znajdującymi się na ostatecznej liście. Ze względu na dużo niższą skłonność polskich przedsiębiorstw do współpracy Model założony w projekcie realizowanym przez TARR został rozszerzony o networking, czyli budowanie sieci kontaktów za pomocą stałych relacji, których celem jest udzielanie sobie nawzajem wsparcia i wymiany informacji w sferze biznesowej. Ważnym elementem Modelu jest portal internetowy, skupiający oferty wszystkich instytucji otoczenia biznesu z regionu zaangażowanych w pobudzanie innowacyjności przedsiębiorstw. Będzie on stanowił również miejsce do poszukiwania partnerów biznesowych dla firm. Model zakłada przeprowadzenie kampanii promocyjnej skierowanej do przedsiębiorstw promującej korzyści wynikające ze wzajemnej współpracy w celu podjęcia lub rozszerzenia działalności innowacyjnej. Model opracowany w ramach projektu jest adresowany do trzech typów instytucji otoczenia biznesu, które z racji swoich celów i zadań statutowych zajmują się budowaniem powiązań między przedsiębiorstwami i otoczeniem biznesu. Należą do nich: inkubatory przedsiębiorczości, organizacje zrzeszające przedsiębiorstwa, takie jak izby przemysłowo-handlowe, związki pracodawców, czy stowarzyszenia branżowe oraz instytucje i organizacje wspierające przedsiębiorstwa we wdrażaniu innowacji, min. centra innowacyjności, parki technologicznych i centra transferu technologii. 7

8 8

9 CZĘŚĆ I DIAGNOZA 9

10 10

11 1. Współpraca przedsiębiorstw 1.1 Innowacyjna współpraca przedsiębiorstw w Polsce Wagę współpracy w procesie wdrażania innowacji uwzględnił po raz pierwszy Główny Urząd Statystyczny (GUS), przeprowadzając w 2011 roku badanie Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach na próbie wszystkich przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób. Według GUS nnowacje rzadko występuj w izolacji to wysoce interaktywny proces współpracy w rosn cej i zróżnicowanej sieci interesariuszy ir y czerpi wiedzę z wielu ródeł poprzez partnerstwo alianse i joint entures z pod iota i zewnętrzny i lub poprzez nabycie wiedzy jak u owy na prowadzenie prac czy zakup licencji Współpraca staje się środkie do rozszerzenia zakresu projektów rozwojowych sposobe na uzupełnienie ko petencji fir y W badaniu przyjęto następujące definicje, które zostały również zastosowane w prezentowanym Modelu: Pod pojęciem innowacji rozumie się wdrożenie nowego lub istotnie ulepszonego produktu (wyrobu, usługi) lub procesu, nowej metody organizacyjnej lub nowej metody marketingowej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub w stosunkach z otoczeniem. Nowy lub istotnie ulepszony produkt zostaje wdrożony, gdy jest wprowadzony na rynek. Nowe procesy, metody organizacyjne lub metody marketingowe zostają wdrożone, kiedy rozpoczyna się ich faktyczne wykorzystywanie w działalności przedsiębiorstwa. Produkty, procesy oraz metody organizacyjne i marketingowe nie muszą być nowością dla rynku, na którym operuje przedsiębiorstwo, ale muszą być nowością przynajmniej dla samego przedsiębiorstwa. Produkty, procesy i metody nie muszą być opracowane przez samo przedsiębiorstwo, mogą być opracowane przez inne przedsiębiorstwo bądź przez jednostkę o innym charakterze (np. instytut naukowo-badawczy, ośrodek badawczo-rozwojowy, szkołę wyższą itp.). Działalność innowacyjna polega na angażowaniu się przedsiębiorstw w różnego rodzaju działania naukowe, techniczne, organizacyjne, finansowe i komercyjne, które prowadzą lub mają w zamierzeniu prowadzić do wdrażania innowacji. Niektóre z tych działań mają charakter innowacyjny, natomiast inne nie są nowością, lecz są konieczne do wdrażania innowacji. Działalność innowacyjna obejmuje także działalność badawczo-rozwojową (B+R), która nie jest bezpośrednio związana z tworzeniem konkretnej innowacji. Współpraca w zakresie działalności innowacyjnej oznacza aktywny udział we wspólnych projektach z innymi przedsiębiorstwami lub instytucjami niekomercyjnymi. Współpraca taka może mieć charakter perspektywiczny i długofalowy i nie musi pociągać za sobą bezpośrednich, wymiernych korzyści ekonomicznych dla uczestniczących w niej partnerów. Nie należy uważać za współpracę w zakresie działalności innowacyjnej zamawiania prac u wykonawców zewnętrznych, bez aktywnego współudziału w ich realizacji. W badaniu innowacyjności wyszczególnione zostały następujące rodzaje instytucji partnerskich: inne przedsiębiorstwa należące do tej samej grupy przedsiębiorstw; dostawcy wyposażenia, materiałów, komponentów i oprogramowania; klienci; konkurenci i inne przedsiębiorstwa z tej samej dziedziny działalności; firmy konsultingowe (konsultanci), laboratoria komercyjne, prywatne instytucje B+R; placówki naukowe PAN; instytuty badawcze; zagraniczne publiczne instytucje B+R; szkoły wyższe. Współpracę w ramach działalności innowacyjnej w latach prowadziło 33,8% aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw przemysłowych oraz 32,8% podmiotów z sektora usług. Skłonność do współpracy w zakresie działalności innowacyjnej w większym stopniu widoczna była w przedsiębiorstwach z sektora publicznego, gdzie współpracowało 45,5% aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw przemysłowych oraz 38,6% jednostek z sektora usług. Niemal trzy czwarte przedsiębiorstw przemysłowych aktywnych innowacyjnie o liczbie pracujących powyżej 499 osób 11

12 współpracowało w ramach działalności innowacyjnej, a wśród przedsiębiorstw z sektora usług ponad połowa 1. W latach najwięcej przedsiębiorstw przemysłowych współpracowało w zakresie działalności innowacyjnej na terenie województwa opolskiego i dolnośląskiego (odpowiednio 39,5% i 39,4%), wśród przedsiębiorstw z sektora usług najczęściej współpracowały przedsiębiorstwa z województwa podlaskiego (40,5%). Zarówno w przedsiębiorstwach przemysłowych jak i z sektora usług głównym partnerem we współpracy w zakresie działalności innowacyjnej w latach byli dostawcy wyposażenia, materiałów, komponentów i oprogramowania. Wśród przedsiębiorstw współpracujących w ramach działalności innowacyjnej 29, % podmiotów najwyżej oceniło współpracę z tą właśnie grupą partnerów, natomiast w sektorze usług odsetek ten wyniósł 39,6%. W ogólnej liczbie podmiotów współpracujących w zakresie działalności innowacyjnej 12,2% przedsiębiorstw przemysłowych i 10,5% z sektora usług współpracowało w ramach klastrów. W przekroju terytorialnym największy odsetek przedsiębiorstw przemysłowych współpracujących w ramach inicjatywy klastrowej dotyczącej działalności innowacyjnej wystąpił w województwie podkarpackim (20,5%). 1.2 Innowacyjność i współpraca przedsiębiorstw w województwie kujawskopomorskim. W województwie kujawsko-pomorskim w latach działania w zakresie innowacji produktowych lub procesowych podjęło 18,8% ogółu badanych przedsiębiorstw przemysłowych. Najwyższą aktywność innowacyjną wykazały duże przedsiębiorstwa przemysłowe. Ich udział w ogólnej liczbie przedsiębiorstw tej grupy wyniósł 65,6%. Znacznie niższą aktywność innowacyjną odnotowano w przypadku przedsiębiorstw średnich i małych. Działalność w zakresie innowacji produktowych lub procesowych zadeklarowało odpowiednio: 33,6% i 9,8% ogółu przedsiębiorstw przemysłowych w tych grupach wielkości przedsiębiorstw. Wśród przedsiębiorstw z sektora usług aktywność innowacyjną w zakresie innowacji produktowych lub procesowych wykazało 10,0% ogółu badanych jednostek. Aktywnych innowacyjnie w tym sektorze było 8,1% przedsiębiorstw małych, 14,1% przedsiębiorstw średnich i najwięcej, bo 4,6% przedsiębiorstw dużych. 2 Współpracę w województwie kujawsko-pomorskim podejmował znacznie mniejszy procent przedsiębiorstw niż w przypadku wszystkich przedsiębiorstw w Polsce. Spośród wszystkich przedsiębiorstw przemysłowych w regionie objętych badaniem w latach ,6% ogółu podmiotów podejmowało współpracę w zakresie działalności innowacyjnej. Uwzględniając podział na sektory własności zauważa się, że przedsiębiorstwa sektora publicznego podejmowały współpracę w zakresie działalności innowacyjnej częściej niż przedsiębiorstwa sektora prywatnego. Wśród pierwszej grupy było to 11,4% przedsiębiorstw, a wśród drugiej 5,4% przedsiębiorstw. Niezależnie od formy własności najczęściej współpracowały z innymi przedsiębiorstwami lub instytucjami przedsiębiorstwa zatrudniające więcej niż 249 pracowników. W latach taką działalność wykazało 39,8% podmiotów. Najrzadziej z innymi jednostkami w zakresie działalności innowacyjnej współpracowały przedsiębiorstwa małe badanie wykazało tylko 1,4% przedsiębiorstw w tej grupie wielkościowej. Spośród przedsiębiorstw średnich, wspólną działalność innowacyjną z innymi przedsiębiorstwami lub instytucjami podejmowało 10,1% przebadanych jednostek. 1 Jeszcze mniejszą skłonność do współpracy obserwujemy wśród firm z województwa kujawskopomorskiego z sektora usług. 1 Urząd Statystyczny w Szczecinie pod kierunkiem D. Rozkruta, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach , Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa Przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie, innowacyjne w zakresie innowacji produktowych, procesowych, marketingowych i organizacyjnych oraz współpracujące w zakresie innowacji w latach w województwie kujawsko-pomorskim Kujawsko-Pomorski Ośrodek Badań Regionalnych Urzędu Statystycznego w Bydgoszczy, wrzesień

13 Spośród wszystkich przedsiębiorstw z sektora usług objętych badaniem tylko 2,1% podejmowało w latach współpracę w zakresie działalności innowacyjnej. Uwzględniając podział na sektory własności zauważa się, że przedsiębiorstwa sektora publicznego podejmowały współpracę w zakresie działalności innowacyjnej znacznie częściej niż przedsiębiorstwa sektora prywatnego. Wśród pierwszych było to 10,0% przedsiębiorstw, wśród drugich 2,0%. Najczęściej współpracowały z innymi przedsiębiorstwa zatrudniające więcej niż 249 pracowników współpracę w zakresie innowacji deklarowało 19,0% spośród nich. Najrzadziej taką działalność wskazywały przedsiębiorstwa małe (zatrudniające od 10 do 49 osób). Badania wykazały, że tylko 1,5% spośród nich współpracowało w zakresie działalności innowacyjnej. Spośród przedsiębiorstw średnich, współpracę w zakresie innowacji z innymi przedsiębiorstwami lub instytucjami podejmowało 3,8% jednostek w tej grupie wielkościowej przedsiębiorstw. 1 Współpraca w ramach klastrów w województwie kujawsko-pomorskim wygląda słabo na tle Polski. Według badań przeprowadzonych przez European Cluster Observatory, w województwie kujawskopomorskim zlokalizowane są dwa klastry: Bydgoski Klaster Przemysłowy oraz Klaster Turystyczny Bory Tucholskie. Ponadto w województwie występuje sześć lokalnych organizacji turystycznych. Mimo, iż nie są to podmioty spełniające expresis verbis definicję klastra, czy inicjatywy klastrowej i tworzone są na podstawie odrębnych przepisów prawa, to sposób ich organizacji formalno-prawnej i funkcjonowania pozwala traktować LOTy jak grona przedsiębiorców. W latach realizowane były w województwie pilotażowe projekty dedykowane promocji idei clasteringu. Klastry szans rozwoju regionu, pilotowane przez Toruńską Agencję Rozwoju Regionalnego SA, zakładały zidentyfikowanie potencjalnych klastrów w trzech wskazanych w Regionalnej Strategii Innowacji branżach: maszynowo-narzędziowej, drzewno-meblarskiej i turystyczno-uzdrowiskowej. W wyniku realizacji projektu zapoczątkowano m.in. prace Klastra Dolina Zdrowia (obecnie Ciechociński Klaster Uzdrowiskowy Dolina Zdrowia ), który skupia firmy z branży medycznej i leczniczej, stanowiące elementy łańcucha przedsiębiorstw specjalizujących się w sprzęcie wykorzystywanym do rehabilitacji, a także firmy spełniające funkcje ośrodków uzdrowiskowych i sanatoriów. Jednak ostatnie badanie benchmarkingowe klastrów prowadzone przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w 2012 roku, które obejmowało klastry działające powyżej 12 miesięcy, rozpoznawalne w mediach i różnego rodzaju strategiach, wśród 35 klastrów działających w Polsce, zidentyfikowało tylko jeden klaster z województwa kujawsko-pomorskiego, którym jest Bydgoski Klaster Przemysłowy Rola instytucji otoczenia biznesu w procesie wdrażania innowacji. 2.1 Instytucje otoczenia biznesu w Polsce W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele definicji instytucji otoczenia biznesu. Jeden z najobszerniejszych katalogów zaprezentowali eksperci CASE Doradcy Sp. z o.o. w raporcie przygotowanym na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. Wymieniono w nim kilkanaście podstawowych kategorii 4 : Jednostki administracji rządowej, np. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Jednostki samorządu terytorialnego, Agencje rozwoju regionalnego, Jednostki zaplecza badawczo-rozwojowego (w tym np. laboratoria, jednostki badawczorozwojowe, ośrodki badawczo-rozwojowe, jednostki Polskiej Akademii Nauk), 3 Hałub-Iwan J. (red.), Benchmarking klastrów w Polsce edycja 2012, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa Por. Górzyński M., Pander W., Koć P., Tworzenie związków kooperacyjnych między MSP oraz MSP i instytucjami otoczenia biznesu, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa

14 Organizacje pracodawców i pracobiorców (w tym np. związki zawodowe), Izby i stowarzyszenia producenckie (w tym np. izby gospodarcze i handlowe), Instytucje szkoleniowo-doradcze, Sektor szkolnictwa wyższego, Instytucje wspierające przedsiębiorczość, do których zaliczyć należy przede wszystkim inkubatory przedsiębiorczości oraz parki przemysłowe, Sieci wspierające przedsiębiorczość i innowacyjność, np. Krajowy System Usług, Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych, Polski Związek Funduszy Pożyczkowych, Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych Unii Europejskiej, Krajowa Sieć Ośrodków Informacji Patentowej, Naczelna Organizacja Techniczna Federacja Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych, centra transferu technologii, parki technologiczne, preinkubatory, instytucje doradcze i konsultingowe, Instytucje finansowe np. banki, fundusze inwestycyjne, fundusze pożyczkowe, fundusze venture capital, fundusze poręczeń kredytowych. W kolejnym raporcie z badania przeprowadzonego na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości W. Burdecka określiła instytucje otoczenia biznesu jako instytucje non-profit, nie działające dla zysku lub przeznaczające zysk na cele statutowe, zgodnie z zapisami w statucie lub równoważnym dokumencie, działające na terenie Polski. Podmioty te powinny posiadać bazę materialną, techniczną, zasoby ludzkie i kompetencyjne, niezbędne do świadczenia usług na rzecz sektora MSP 5. W rozporządzeniu ministra rozwoju regionalnego w sprawie udzielania pomocy na wzmacnianie potencjału instytucji otoczenia biznesu w ramach regionalnych programów operacyjnych przyjęto, że instytucja otoczenia biznesu (w skrócie IOB) to przedsiębiorca, bez względu na formę prawną, który nie działa dla zysku lub przeznacza zysk na cele statutowe i prowadzi działalność służącą tworzeniu korzystnych warunków dla rozwoju przedsiębiorczości 6. Działalność instytucji otoczenia biznesu polega w szczególności na 7 : doradztwie i szkoleniach, w tym w ramach ośrodków szkoleniowo-doradczych; pomocy w transferze i komercjalizacji nowych technologii w ramach centrów transferu technologii; pomocy w tworzeniu nowych przedsiębiorstw w otoczeniu instytucji naukowych i szkół wyższych w ramach preinkubatorów oraz akademickich inkubatorów przedsiębiorczości; pomocy dla nowo powstałych przedsiębiorców w ramach inkubatorów przedsiębiorczości, inkubatorów technologicznych i centrów technologicznych; tworzeniu skupisk przedsiębiorców w ramach parków technologicznych, stref biznesu, parków przemysłowych oraz klastrów. Powyższą definicję przyjęto na potrzeby opracowania Modelu. Od 1990 roku liczba podmiotów IOB w Polsce systematycznie rosła (poza okresem ), osiągając w połowie 2010 roku liczbę 36. Największy wzrost, poza początkowym okresem dynamicznych zmian, odnotowano w roku 2001 oraz w latach , gdy zwiększyła się dostępność funduszy unijnych 8. 5 Burdecka W., Instytucje otoczenia biznesu, Badanie własne, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa Rozporządzenie ministra rozwoju regionalnego z dnia 20 maja 2009 r. w sprawie udzielania pomocy na wzmacnianie potencjału instytucji otoczenia biznesu w ramach regionalnych programów operacyjnych, Dz. U. nr 85, poz Ibidem. 8 Barański P., Wojno A. (red)., Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu w ramach projektu Współpraca na 14

15 Wykres 1 Dynamika rozwoju instytucji wspierających innowacyjność w Polsce Źródło: arański P Wojno A red adanie Wyraźnie zarysowuje się różnica pomiędzy poszczególnymi regionami Polski w ilości działających IOB. Na pierwszych pięciu miejscach znalazły się aż 3 województwa położone w południowej Polsce (śląskie, małopolskie i dolnośląskie), w których znajduje się w sumie 26, % wszystkich podmiotów. Liderem w kraju pod względem liczby funkcjonujących IOB jest województwo śląskie, województwo kujawsko-pomorskie znalazło się na 11 miejscu 9. rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w regionie kujawsko-pomorskim wykonane Accreo Business Consulting Sp. z o.o. oraz Instytut Badawczy IPC Agnieszka Kotlińska dlatoruńskiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A., Toruń 2013 r. 9 Ibidem. 15

16 Wykres 2 Liczba IOB w poszczególnych województwach w latach Źródło: arański P Wojno A red adanie 2.2 Instytucje otoczenia biznesu w województwie kujawsko-pomorskim Typy instytucji otoczenia biznesu W województwie kujawsko-pomorskim funkcjonuje wiele różnorodnych instytucji otoczenia. Znajdują się wśród nich inkubatory przedsiębiorczości, parki technologiczne i przemysłowe, izby gospodarcze i handlowe, organizacje pracodawców, zrzeszenia przedsiębiorców, fundusze pożyczkowe i poręczeniowe oraz inne instytucje działające na rzecz stymulowania rozwoju przedsiębiorczości. Zgodnie z przyjętymi założeniami odbiorcami Modelu będą trzy typy IOB: inkubatory przedsiębiorczości, organizacje zrzeszające przedsiębiorstwa, oraz instytucje i organizacje 16

17 wspierające przedsiębiorstwa we wdrażaniu innowacji, min. centra innowacyjności, parki technologicznych i centra transferu technologii. Poszczególne typy organizacji zostały scharakteryzowane w poniższych tabelach. Tabela 1 Inkubatory przedsiębiorczości Inkubatory przedsiębiorczości Preinkubator Inkubator przedsiębiorczości Akademicki inkubator przedsiębiorczości (AIP) Opis działalności Wyspecjalizowane jednostki w obsłudze potrzeb potencjalnych przedsiębiorców na zalążkowym etapie tworzenia przedsiębiorstwa.. Powstają one najczęściej w ramach szkół wyższych i stanowią przedłużenie procesu dydaktycznego w zakresie przedsiębiorczości o możliwości przygotowania do praktycznego działania na rynku oraz weryfikacji wiedzy i umiejętności we własnej firmie 10. Preinkubatory są ofertą wsparcia studentów, doktorantów, pracowników naukowych i absolwentów w praktycznych działaniach rynkowych. Wyselekcjonowane pomysły są oceniane i doskonalone pod kątem szans rynkowych i startu w formie nowego przedsiębiorstwa. Następuje dojrzewanie pomysłów biznesowych oraz ukształtowanie przyszłego przedsiębiorcy. Wyodrębniony podmiot oparty na nieruchomości, realizujący program inkubacji przedsiębiorczości, posiadający ofertę lokalową oraz ofertę usług wspierających nowo powstałe oraz młode mikro i małe przedsiębiorstwa. Głównym celem inkubatora przedsiębiorczości jest pomoc nowo powstałej firmie w osiągnięciu dojrzałości i zdolności do samodzielnego funkcjonowania na rynku. Aktywność inkubatora jest ukierunkowana na wspomaganie rozwoju nowo powstałych firm, tworzenie miejsc pracy i rozwoju lokalnego 11 : Inkubator tworzy mikrośrodowisko dla nowych firm, definiowane przez trzy podstawowe cechy 12 : 1. obiekt oferujący firmom powierzchnię o określonym standardzie w formie łatwo przekształcalnych do określonych potrzeb modułów; 2. bezpośredni dostęp do pełnego zakresu usług, które wspomagają rozwój firm w czasie pierwszych, trudnych lat działalności (okres inkubacji, stąd pochodzi nazwa inkubator ) w ilości i zakresie, które są potrzebne w danym momencie; 3. liberalne warunki najmu pozwalające na wejście do inkubatora lub jego opuszczenie w trybie dogodnym dla przedsiębiorstwa. Akademickie inkubatory przedsiębiorczości powstają przy uczelniach wyższych. Mają one służyć pomocą w przygotowaniu do utworzenia firmy oraz wstępnej ocenie szans jej powodzenia na rynku. Preinkubatory realizują swoje zadania statutowe w obszarze edukacji i promocji przedsiębiorczości oraz wsparcia działań na 10 Matusiak K. B. (red.), Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, Wyd. III, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa Matusiak K. B., ozwój syste ów wsparcia przedsiębiorczości Przesłanki polityka i instytucje, IE, Radom-Łódź Matusiak K. B. (red.), Innowacje i transfer 17

18 Źródło: opracowanie własne rzecz komercjalizacji nowych produktów i technologii. W założeniach programowych preinkubator w ramach szkoły wyższej powinien stwarzać możliwości rozwoju nowych biznesów poprzez ułatwianie dostępu do: doradztwa technologicznego i patentowego, wiedzy naukowców i studentów przy świadczeniu usług doradczych i szkoleniowych, baz danych o badaczach i wynalazcach, pomysłach, patentach i technologiach. Akademickie inkubatory obok centrów transferu technologii (CTT) stanowią element stały struktury modelu przedsiębiorczego uniwersytetu. Tabela 2 Organizacje zrzeszające przedsiębiorstwa Organizacje zrzeszające przedsiębiorstwa Izba gospodarcza Opis działalności Izba gospodarcza jest organizacją samorządu gospodarczego, reprezentującą interesy gospodarcze zrzeszonych w niej przedsiębiorców w zakresie ich działalności wytwórczej, handlowej, budowlanej lub usługowej, w szczególności wobec organów państwowych. Izba gospodarcza jest uprawniona do wyrażania opinii o projektach rozwiązań odnoszących się do funkcjonowania gospodarki oraz może uczestniczyć na zasadach określonych w odrębnych przepisach, w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w tym zakresie. Może również dokonywać ocen wdrażania i funkcjonowania przepisów prawnych dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej 13. Do izb gospodarczych należą izby: przemysłowo-handlowe, branżowe, bilateralne. Izby przemysłowo-handlowe oferują przedsiębiorcom: bezpłatne doradztwo prawne, raporty o firmach, pomoc w znalezieniu partnerów gospodarczych poprzez kojarzenie ofert, prowadzenie interwencji w sprawach gospodarczych, organizowanie misji gospodarczych, imprez promocyjnych, seminariów, konferencji oraz szkoleń dla firm. Izby branżowe reprezentują interesy gospodarcze podmiotów działających w sferze danego przemysłu. Podstawowym celem działalności tych izb jest ochrona interesów danej branży, stworzenie ogniwa pomiędzy organami władzy państwowej i przedsiębiorstwami z danego sektora, a także scalenie środowiska branżowego w kraju lub regionie. Izby bilateralne mają za zadanie ułatwiać kontakty gospodarcze pomiędzy polskimi przedsiębiorstwami a przedsiębiorstwami z drugiego kraju. Skupiają firmy zainteresowane nawiązaniem lub rozwijaniem kontaktów gospodarczych z partnerami z konkretnego 13 Ustawa o izbach gospodarczych z dn. 30 maja 1989 r., Dz.U. Nr 35 z 1989 r. poz. 195 z późn. zm., art. 2, art

19 państwa Izba rzemieślnicza Związek, organizacja pracodawców Zrzeszenie handlu i usług Izby rzemieślnicze są organizacjami samorządu gospodarczego rzemiosła zrzeszającymi cechy, spółdzielnie rzemieślnicze, rzemieślników nienależących do cechów, a także inne jednostki organizacyjne, jeżeli ich celem jest wspieranie rozwoju gospodarczego rzemiosła. Podstawowym zadaniem izb rzemieślniczych jest pomoc w reprezentowaniu zrzeszonych organizacji oraz rzemieślników wobec organów administracji publicznej oraz innych organizacji i instytucji, udzielanie swym członkom pomocy instruktażowej i doradczej oraz przeprowadzanie egzaminów kwalifikacyjnych 14. Rola izb rzemieślniczych uległa na przestrzeni ostatnich lat dużej przemianie. Wynika to z faktu, że wcześniej powszechnie kojarzeni z tym rodzajem izb rzemieślnicy, to w tej chwili po prostu przedsiębiorcy oczekujący różnego rodzaju usług i wsparcia charakterystycznego dla izb przemysłowo-handlowych oraz izb branżowych. Związki i organizacje pracodawców powstają z mocy uchwały o ich założeniu, podjętej na zgromadzeniu założycielskim przez co najmniej 10 pracodawców. Podstawowym zadaniem związków pracodawców, ich federacji i konfederacji jest ochrona praw i reprezentowanie interesów, w tym gospodarczych, zrzeszonych członków wobec związków zawodowych, organów władzy i administracji rządowej oraz organów samorządu terytorialnego 15. Zrzeszenie handlu i usług może być utworzone, jeżeli z taką inicjatywą wystąpi co najmniej 50 przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w zakresie handlu, gastronomii i usług lub innych rodzajów działalności (z wyłączeniem transportu oraz osób, które uzyskały status rzemieślnika). Zadaniem zrzeszenia jest w szczególności utrwalanie więzi środowiskowych, postaw zgodnych z zasadami etyki i godności zawodu, a także prowadzenie na rzecz członków działalności kulturalnej, oświatowej i socjalnej, zakładanie i prowadzenie kas oraz funduszów zapomogowo-pożyczkowych oraz reprezentowanie interesów członków wobec organów administracji państwowej 16. Tabela 3 Instytucje i organizacje wspierające przedsiębiorstwa we wdrażaniu innowacji Instytucje i organizacje powołane do wdrażania innowacji. Park przemysłowy Opis działalności Zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, umożliwiający prowadzenie działalności gospodarczej 14 Ustawa o rzemiośle z dn. 22 marca 1989 r., Dz.U. Nr 17 z 1999 r. poz. 92 z późn. zm., art Ustawa z dnia 23 maja 1991 r.o organizacjach pracodawców, Dz.U nr 55 poz. 235 z późn. zm. 16 Ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców, Dz.U r. Nr 35, poz. 194 z późn. zm. 19

20 Park technologiczny Ośrodek szkoleniowo-doradczy na preferencyjnych warunkach. Polskie parki przemysłowe mają przede wszystkim przyciągać inwestorów tworzących nowe miejsca pracy, co przyczynić się ma do amortyzacji skutków restrukturyzacji przemysłu 17. Tworzony jest zazwyczaj przez jednostkęsamorządu terytorialnego. Zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami, na którym oferowane są przedsiębiorcom, wykorzystującym nowoczesne technologie, usługi w zakresie: doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, transferu technologii oraz przekształcania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne, a także tworzenie korzystnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej przez korzystanie z nieruchomości i infrastruktury technicznej na zasadach umownych 18. Parki łączą na jednym terenie 19 : instytucje naukowo-badawcze oferujące wiedzę, nowe idee i rozwiązania technologiczne oraz innowacyjne firmy poszukujące nowych szans rozwoju; bogate otoczenie biznesu w zakresie finansowania, doradztwa, szkoleń i wspierania rozwoju innowacyjnych firm; wysoką jakość infrastruktury; wysoki potencjał przedsiębiorczości i sprzyjający klimat dla biznesu, przyciągający kreatywne osoby z innych regionów; rządowe, regionalne i lokalne programy wspierania przedsiębiorczości, transferu technologii i rozwoju nowych technologicznych firm. Parki technologiczne to najbardziej kompleksowy oraz organizacyjnie i koncepcyjnie rozwinięty typ ośrodków innowacji i przedsiębiorczości, który w praktyce spotykamy pod rożnymi nazwami: park nauki, technopark, technopol czy parki: badawcze, naukowo-badawcze, naukowo-technologiczne, przemysłowotechnologiczne. Nie nastawiona na zysk jednostka doradcza, informacyjna i szkoleniowa, (spotykana najczęściej pod nazwami: Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości, Centrum Wspierania Biznesu, Klub Przedsiębiorczości), działająca na rzecz rozwoju przedsiębiorczości i samozatrudnienia oraz poprawy konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw. OSD uczestniczą we wszelkich inicjatywach mających na celu zwiększenie potencjału gospodarczego oraz poprawę jakości życia społeczności lokalnej. Cele działalności ośrodków są integralnie związane z potrzebami i wymaganiami lokalnych rynków pracy i adaptacją nowych technologii. W ofercie rynkowej OSD znajdują się doradztwo, szkolenia, kursy i 17 Parki przemysłowe, technologiczne i specjalne strefy ekonomiczne w Polsce, 18 Ustawa o finansowym wspieraniu inwestycji z dn r., Dz.U. Nr 41, 2002, poz. 363, nr 141, art. 2, p. 15, poz oraz Dz.U. Nr 159, 2003, poz Matusiak K. B. (red.), Innowacje 20

21 Klaster Źródło: opracowanie własne upowszechnianie informacji w następujących obszarach tematycznych: przedsiębiorczość i tworzenie firmy, dostęp do środków z funduszy europejskich, opracowanie biznesplanów i wniosków kredytowych, badania rynku i marketing, prawo gospodarcze, finanse i podatki 20. Specyficzna forma organizacji, polegająca na koncentracji w bliskiej przestrzeni przedsiębiorstw prowadzących komplementarną działalność gospodarczą. Podmioty te równocześnie współpracują i konkurują między sobą, posiadają także relacje z innymi instytucjami działającymi w danej sferze. Podstawą powstania klastra są kooperacyjne powiązania występujące pomiędzy podmiotami, generujące procesy powstawania specyficznej wiedzy oraz zwiększające zdolności adaptacyjne. Klaster może być rozumiany jako przestrzenna koncentracja przedsiębiorstw, instytucji i organizacji wzajemnie powiązanych rozbudowaną siecią relacji o formalnym, jak i nieformalnym charakterze, opartych o wspólną trajektorię rozwoju (np. technologiczną, wspólne rynki docelowe, strategię marketingową itd.), jednocześnie konkurujących i kooperujących w pewnych aspektach działania. Klaster jest ponadbranżową siecią formalnych i nieformalnych powiązań pomiędzy producentami, ich dostawcami i odbiorcami, instytucjami sektora nauki i techniki. Klaster charakteryzuje się intensywnymi przepływami informacji i wiedzy oraz wysokim poziomem jednoczesnej konkurencji i kooperacji. 21. Zróżnicowanie instytucji otoczenia biznesu Instytucje otoczenia biznesu w regionie charakteryzuje duże zróżnicowanie pod względem form prawnych prowadzonej działalności oraz posiadanego potencjału ludzkiego i finansowego. Pod względem formy prawnej prowadzenia działalności wśród 30 podmiotów, które zostały zidentyfikowane jako potencjalni użytkownicy Modelu najwięcej działa w formie stowarzyszeń aż sześć. Niewiele mniej po cztery podmioty działają pod szyldem fundacji i związków pracodawców. Kolejne cztery instytucje są spółkami z o.o. z większościowym kapitałem samorządu terytorialnego, a dalsze trzy są finansowane przez samorządy lokalne. W regionie funkcjonują także trzy izby gospodarcze oraz izba rzemieślnicza, zrzeszenie handlu i usług oraz ogólnokrajowy związek międzybranżowy. Kolejne dwa podmioty są jednostkami organizacyjnymi uczelni wyższych, a jeden wydzieloną jednostką organizacyjną agencji rozwoju regionalnego z większościowym udziałem samorządu ( zob. tabela nr 4). 20 Matusiak K. B. (red.), Innowacje i transfer 21 Ibidem 21

22 Wykres 3 Formy prawne instytucji otoczenia biznesu w województwie kujawsko-pomorskim (N=30) stowarzyszenie 6 fundacja spółka z o.o. z większościowym kapitałem samorządu terytorialnego związek pracodawców izba gospodarcza samorząd 3 3 jednostka organizacyjna uczelni wyższej 2 ogólnokrajowy związek międzybranżowy izba rzemieślnicza zrzeszenie handlu i usług jednostka organizacyjna agencji rozwoju regionalnego Źródło: opracowanie własne na podstawie adania przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu w ra ach projektu Współpraca na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w regionie kujawsko-po orski arański P Wojno A red Duże różnice występują również w potencjale ludzkim IOB. Instytucje te zatrudniają od jednego do kilkudziesięciu pracowników. Znaczne dysproporcje występują w posiadanym kapitale i obrotach rocznych tych instytucji. Różnice w formie prawnej wpływają na proces podejmowania decyzji w IOB, natomiast różnice w posiadanym potencjale mogą mieć wpływ na podejmowanie decyzji przez IOB o wdrożeniu wszystkich elementów Modelu. Związki pomiędzy instytucjami otoczenia biznesu Wykres 3 przedstawia powiązania pomiędzy IOB, publicznymi instytucjami B+R oraz Urzędem Marszałkowskim, polegające na pośredniczeniu w kontaktach z klientami z sektora MŚP ujęte w badaniu przeprowadzonym w województwie kujawsko-pomorskim w 2010 roku. Część strzałek zaznaczonych na wykresie jako biegnące wyłącznie w jedną stronę oznacza kontakt od instytucji, która skierowała klientów, do tej, do której zostali skierowani. Strzałki dwustronne łączą tylko te instytucje, które przekazywały sobie klientów nawzajem. Wielkość punktów, reprezentujących poszczególne instytucje, odpowiada liczbie instytucji, które kierowały do nich klientów z sektora MŚP. Instytucjami, do których najczęściej kierowano klientów, były: Izba Przemysłowo-Handlowa w Toruniu (IP-H-T), Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego (TARR), Izba Przemysłowo-Handlowa Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Bydgoszczy (IP-H-B), oraz Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawco i Przedsiębiorców (ZPP-B). Do każdej w przypadku pozostałych podmiotów liczba ta wahała się od 0113 do. Wymienione podmioty nie tylko korzystały z pośrednictwa największej liczby instytucji w kontaktach z klientami, ale także samie kierowały klientów do największej liczby innych instytucji. Pod tym drugim względem wyprzedzała je tylko Bydgoska Loża Business Centre Club (BCC-B). 22

23 Uwagę zwraca niewielka liczba IOB, które kontaktują przedsiębiorców z sektora MŚP z poszczególnymi publicznymi instytucjami B+R. W kontaktach potencjalnych klientów z UTP/RCI, którego sytuacja jest pod tym względem najkorzystniejsza, pośredniczyło 6 IOB, w przypadku pozostałych instytucji B+R liczba ta nie przekraczała czterech. Warto również zauważyć brak jakichkolwiek powiązań (zarówno jeżeli chodzi o omawianą wcześniej stałą współpracę, jak i o pośredniczenie w kontaktach z klientami ) pomiędzy instytucjami B+R a funduszami pożyczkowymi i poręczeniowymi 22. Wykres 4 Sieć relacji pośredniczenie w kontaktach z klientami w 2009 r. Źródło: Chrościcka A Płachecki T Stasiowski J dentyfikacja Sytuacja w zakresie współpracy z innymi instytucjami otoczenia biznesu, jak wynika z badania przeprowadzonego w ramach projektu, zdaniem przedstawicieli IOB, jest zróżnicowana. Chociaż oczywiście wiedzą o istnieniu innych IOB na ich terenie, to jednak współpraca nie jest skonsolidowana i nie przybiera konkretnej formy. Najczęściej wskazywanymi przejawami dobrej współpracy między instytucjami otoczenia biznesu było głównie informowanie własnych klientów o działaniach skierowanych do przedsiębiorstw podejmowanych przez inne IOB. Specyficznym przejawem współdziałania różnych IOB jest reaktywacja sejmiku gospodarczego. Ta forma współpracy jest bardzo interesująca z uwagi na jej niepowtarzalny charakter. Dzięki konsolidacji różnych instytucji możliwe jest łatwiejsze wypracowanie wspólnego stanowiska w określonych kwestiach czy wspieranie siebie nawzajem i korzystanie z doświadczeń partnerów. Podejmowanie współpracy w ramach projektów partnerskich jest nadal rzadko występującą formą współpracy pomiędzy IOB w regionie. 22 Chrościcka A., Płachecki T., Stasiowski J., Identyfikacja kierunków rozwoju sektora MŚP w województwie kujawskopomorskim, Raport z badania w ramach projektu Diagnoza trendów rozwojowych województwa kujawsko-pomorskiego, Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Toruń 2010 r. 23

24 3. Odbiorcy Modelu Odbiorcami Modelu będą mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. 23 definiuje pojęcia mikro, małego i średniego przedsiębiorstwa. Przynależność do poszczególnych kategorii uwarunkowana jest trzema czynnikami: stanem zatrudnienia, rocznym obrotem oraz sumą bilansową aktywów. Mikro to przedsiębiorca, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro 24. Mały to przedsiębiorca, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 10 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 10 milionów euro 25. Średni to przedsiębiorca, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 50 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43 milionów euro 26. Tabela 4 Progi określające kategorię przedsiębiorstwa Kategoria przedsiębiorstwa Zatrudnienie Roczny obrót Całkowity bilans roczny Mikro < 10 < 2 mln euro lub < 2 mln euro Małe < 50 < 10 mln euro lub < 10 mln euro Średnie < 250 < 50 mln euro lub < 43 mln euro Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r o swobodzie gospodarczej op. cit., (Art. 104, 105, 106). Należy zwrócić uwagę, że o ile zachowanie progu zatrudnienia jest obowiązkowe, o tyle w przypadku pułapu dotyczącego rocznego obrotu lub całkowitego bilansu rocznego przedsiębiorstwo nie musi spełniać jednocześnie obydwu warunków finansowych. Przekroczenie jednego z nich nie skutkuje utratą statusu MSP. Należy pamiętać, że na ustalenie właściwej kategorii mają wpływ również związki kapitałowe z innymi przedsiębiorstwami. Szczegółowa charakterystyka firm, do których zostaną skierowane wybrane elementy Modelu została podana w opisie Modelu. 23 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz.U nr 173 poz Ibidem, Art Ibidem, Art Ibidem, Art

25 4. Doświadczenia holenderskie W południowym regionie Holandii w ramach projektu FuturizedBusinesses, zrealizowanego w latach , skutecznie wdrożono wzorcowy system komunikacji z małymi i średnimi przedsiębiorstwami w celu wzrostu udziału firm w działaniach innowacyjnych. Projekt został zrealizowany przez SyntensInnovationCenre, jedną z najprężniej działających instytucji otoczenia biznesu w Holandii. SyntensInnovation Centre jest fundacją non profit, której działalność jest finansowana z funduszy publicznych. Posiada wiele kontaktów z przedsiębiorstwami, ekspertami, organizacjami branżowymi oraz centrami wiedzy jak np. ośrodki badawczo-rozwojowe. Obecnie na terenie całego kraju zatrudnia około 250 konsultantów. Przedstawiciele Syntens mają indywidualne podejście do klienta, posiadają wiedzę i wieloletnie doświadczenie z różnych rodzajów działalności (sektorów). Ich relacje z przedsiębiorcami oparte są na wzajemnym zaufaniu. Syntens oszacował, że dzięki swojej działalności firmy wdrożyły innowacje na kwotę około 1 mld euro. Syntens współpracuje z władzami w regionie, m.in. z przedstawicielami Prowincji Limburg. Region ten jest jednym z czterech w Europie, które po raz pierwszy stworzyły i testowały Regionalną Strategię Innowacji. Syntens jest swojego rodzaju anteną wsłuchującą się w potrzeby przedsiębiorstw, potrafi przedstawić sytuację MŚP w regionie (tzw. feedback) dla władz regionalnych. Syntens co 2 lata przedstawia rezultaty swojej pracy i zaprasza przedstawicieli władz do wizytacji firm, swoich klientów. Podczas tych spotkań wyjaśniane jest w jaki sposób firmy funkcjonują, jakie korzyści przynosi wspieranie innowacji i jakie działania przynoszą najlepsze rezultaty. Dobry kontakt Syntens z firmami pozwala na realny wpływ na tworzenie polityki rozwoju i innowacji. Projekt FuturizedBusinesses, na przykładzie którego opiera się Model kontaktowania się IOB z firmami jest wyjątkowy, ponieważ w Holandii polityką interwencyjną nie były wcześniej objęte firmy z sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w celu ich innowacyjnej aktywizacji. Na uznanie zasługuje sposób komunikacji z firmami oraz rozmawiania o ich potrzebach w obszarze innowacji. Podejście to polega na bliskim kontakcie z MŚP oraz podejmowaniu wysiłku w celu zrozumienia ich potrzeb. Pracownicy Syntens łączą przedsiębiorcę z odpowiednim partnerem poprzez szeroką sieć przedsiębiorstw i instytucji. W wyniku realizacji projektu aż 50% firm z którymi udało się umówić na spotkanie podjęło dodatkową aktywność w obszarze innowacji i zaangażowało się w bardziej nowatorskie projekty. Syntens skontaktował przedsiębiorców, uczestników projektu, z innymi pośrednikami innowacji, partnerami przemysłowymi lub jednostkami naukowymi. Dowodzi to, że indywidualnie podejście FuturizedBusinesses odnosi sukces oraz angażuje i uaktywnia znaczną liczbę firm z sektora małych i średnich firm w obszarze innowacji. Wyniki ewaluacji projektu wskazują, że prawie 80% z firm, które wzięły udział w projekcie chce wprowadzać innowacje. Odwiedzone firmy wykazują, też wysoki wzrost ambicji (63%) i mają duże aspiracje wejścia na nowe rynki (54%). Projekt pokazał, że warto zainwestować czas i wysiłek w firmy potencjalnie innowacyjne. Wystarczy ich tylko uważnie słuchać i zapewnić doradztwo odpowiadające ich potrzebom. Syntens podnosi świadomość przedsiębiorców w temacie innowacji oraz angażuje ich w sieć innowacji w oparciu o ich własny potencjał. Pomaga w podjęciu konkretnych kroków, które prowadzą do mierzalnych rezultatów. W ramach projektu zaangażowano grupę firm potencjalnie innowacyjnych, co obiecuje trwałą przewagę konkurencyjną południowego regionu Holandii oraz wzmocnienie infrastruktury i innowacyjności regionu. Projekt został nominowany do Europejskiej Nagrody Przedsiębiorczości Komisja Europejska nagradza w ten sposób inicjatywy publiczne wspierające i promujące przedsiębiorczość. Syntens pomaga w nawiązywaniu kontaktów między przedsiębiorcami poprzez szeroką sieć kontaktów z przedsiębiorcami i instytucjami. Doradztwo i pomoc konsultantów jest wieloletnia i nie kończy się z momentem wdrożenia innowacji. Kontakt jest podtrzymywany dzięki przyjacielskim i 25

26 mniej sformalizowanym relacjom. Doradca jest w stanie pomóc przedsiębiorcy rozwiązać nawet najbardziej złożone problemy, gdyż zawsze może zwrócić się do innych ośrodków, konsultantów w całym kraju, którzy spotkali się z danym problemem i zaoferować konkretne rozwiązanie. 5. Proces budowania Modelu Pozyskanie partnera do realizacji projektu Przed podjęciem pracy nad projektem Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA przeprowadziła poszukiwania i zidentyfikowała partnera zagranicznego, który ma doświadczenie zarówno we spieraniu innowacyjności przedsiębiorstw jak i budowaniu relacji pomiędzy głównymi aktorami środowiska wspierającego innowacyjność - SyntensInnovation Centre z Holandii. W wyniku rozmów organizacja Syntens została zaproszona do współrealizacji projektu Współpraca na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w regionie kujawsko-pomorskim na zasadach partnerstwa. Po wstępnej deklaracji zainteresowania przez przedstawicieli Syntens udziałem w projekcie ustalono poszczególne działania, harmonogram i warunki finansowe projektu, został podpisany list intencyjny a po uzyskaniu dofinansowania na projekt została zawarta umowa ponadnarodowa określająca zadania i obowiązki partnerów projektu. Badanie przedsiębiorstw i instytucji otoczenia biznesu regionu kujawsko-pomorskiego W celu należytego opracowania i skutecznego wdrożenia Modelu w ramach projektu oraz zbadania zapotrzebowanie firm i IOB na projektowany Model współpracy konieczna była kompleksowa analiza praktyki nawiązywania współpracy między firmami oraz firmami i IOB w aspekcie działalności innowacyjnej. Dotychczasowe opracowania w tym zakresie badające innowacyjność przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim były zogniskowane na badanie styku biznes nauka, tj. współpracę przedsiębiorstw z uczelniami wyższymi i jednostkami badawczo-rozwojowymi. Nie uwzględniały w procesie wdrażania innowacji roli współpracy z IOB i innymi przedsiębiorstwami, partnerami biznesowymi. Przed rozpoczęciem badania w sierpniu 2012 roku Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA zleciła wykonanie analizy pod nazwą Przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie, innowacyjne w zakresie innowacji produktowych, procesowych, marketingowych i organizacyjnych oraz współpracujące w zakresie innowacji w latach w województwie kujawsko-pomorskim, której podjął się Kujawsko-Pomorski Ośrodek Badań Regionalnych Urzędu Statystycznego w Bydgoszczy. Analizę przeprowadzono w oparciu o dane statystyczne pochodzące z badań przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny w 2011 roku. Badaniami tymi zostały objęte przedsiębiorstwa o liczbie pracujących powyżej 9 osób z wybranych działów Polskiej Klasyfikacji Działalności w przemyśle i usługach. Analiza stanowiła podstawę do prawidłowego ustalenia próby badawczej. Następnie we wrześniu 2012 roku w drodze przetargu nieograniczonego został wybrany wykonawca badania - konsorcjum w składzie IPC Instytut Badawczy i Accreo Business Consulting. Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu zostało przeprowadzone w okresie wrzesieńgrudzień 2012 roku. Głównym celem badania była identyfikacja potrzeb przedsiębiorców i IOB w zakresie wzmacniania wzajemnych kontaktów przedsiębiorstw prowadzących do działalności innowacyjnej. Zbadano również praktykę działania instytucji otoczenia biznesu w zakresie pobudzania innowacyjności przedsiębiorstw. Badaniem zostało objętych 1038 przedsiębiorstw z regionu, oraz 30 instytucji otoczenia biznesu. Jednym z elementów badania była również analiza DeskResearch uwzględniająca polskie i zagraniczne opracowania poświęcone praktykom działań IOB na rzecz wspierania innowacyjności przedsiębiorstw. Celem analizy było zebranie najlepszych praktyk w zakresie wspierania innowacyjności przedsiębiorstw przez IOB. Szczegółowy opis badania znajduje się w dalszej części opracowania. 26

27 grudnia 2012 roku odbyło się spotkanie konsultacyjne mające na celu omówienie wyników badania i wstępnie sformułowanych rekomendacji. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele firm reprezentujących konsorcjum wykonujące badanie, przedstawiciel partnera zagranicznego oraz 21 przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu, uczelni wyższych i jednostek samorządu terytorialnego z regionu. Do konsultacji wyników badania zaproszono również 6 ekspertów, którzy zostali zobligowani do sformułowania opinii na temat wyników badania oraz rekomendacji na piśmie. Po zaprezentowaniu wyników badania przewidziano otwartą dyskusję na temat rekomendacji dotyczących stymulowania proinnowacyjnej współpracy przedsiębiorstw i instytucji otoczenia biznesu. Uczestnicy spotkania przekazali swoje opinie w formie ankiet. W wyniku przeprowadzonego badania i konsultacji powstał obszerny (304 strony) dokument składający się z trzech raportów: raportu z badania przedsiębiorców, raportu z badania instytucji otocznia biznesu oraz raportu końcowego. Badanie zostało zamieszczone na stronach internetowych projektu oraz rozesłane w ilości 131 egzemplarzy do przedsiębiorców, IOB, JST i uczelni wyższych w regionie z dołączoną ankietą mającą na celu ocenę badania. Ankiety wypełniło i odesłało 40 instytucji. Pierwsze spotkanie z partnerem zagranicznym W dniach listopada 2012 r. odbyło się spotkanie z przedstawicielem holenderskiego partnera w projekcie. Celem wizyty było poznanie regionalnej specyfiki działań wspierających innowacyjność realizowanych przez instytucje otoczenia biznesu w województwie kujawsko-pomorskim. W ramach wizyty jako przykłady regionalnych IOB wspierających innowacyjność został przedstawiony Toruński Park Technologiczny i Regionalne Centrum Innowacyjności działające przy Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym w Bydgoszczy. Poszukiwanie partnerów regionalnych Na etapie przygotowywania wniosku o dofinansowanie idea projektu została przedstawiona również potencjalnie zainteresowanym IOB w regionie kujawsko-pomorskim, przyszłym użytkownikom Modelu. W wyniku kontaktu z przedstawicielami trzech typów IOB została nawiązana nieformalna współpraca, w tym z Izbą Przemysłowo-Handlową w Toruniu, z Regionalnym Centrum Innowacyjności przy Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym w Bydgoszczy oraz z Włocławskim Inkubatorem Innowacji i Przedsiębiorczości. Instytucje te wyraziły zainteresowanie projektem i wstępną akceptację idei stworzenia Modelu działania IOB skierowanego na budowanie współpracy pomiędzy firmami w celu zwiększenia ich innowacyjności oraz możliwością jego przetestowania w praktyce. Już na etapie realizacji projektu potwierdziły wstępną wolę uczestniczenia w testowaniu Modelu. Zaprosiliśmy te instytucje do aktywnego uczestniczenia w procesie prac nad Modelem. Wizyta studyjna przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu z regionu w Holandii W dniach listopada 2012 r. odbyła się wizyta studyjna w Holandii. Uczestnikami wizyty studyjnej byli przedstawiciele TARR S.A. oraz 3 przedstawicieli, wspomnianych wyżej, instytucji otoczenia biznesu z regionu. Celem wizyty było przybliżenie praktyki działania organizacji Syntens w warunkach holenderskich, poznanie rozwiązań stosowanych przez Syntens w zakresie nawiązywania kontaktów z firmami i inicjowania współpracy proinnowacyjnej. Partner holenderski przekazał informacje w jaki sposób przebiega proces świadczenia usług przez Syntens oraz w jaki sposób IOB ułatwiają wzajemne kontakty przedsiębiorcom. Uczestnicy wizyty mieli możliwość poznania firm wspieranych przez Syntens. Były to zarówno firmy małe, jaki i większe, zatrudniające około 200 osób. Partnerzy z Holandii pokazali przykłady wsparcia firm polegające na pomocy w prowadzeniu działalności, w budowaniu strategii firmy, w zakresie marketingu, poszukiwaniu i nawiązywaniu kontaktów w celu prowadzenia działań innowacyjnych. W trakcie wieloletniej współpracy z Syntens firmy uczą się, jak być innowacyjną i jak pozyskiwać innowacje. Uczestnicy wyjazdu zapoznali się z elementami procesu bezpośrednich kontaktów z przedsiębiorstwami. Szczególną uwagę zwrócili na zasady identyfikacji firm do kontaktu, sposoby podejmowania pierwszych kontaktów z przedsiębiorstwami, przebieg spotkania z przedsiębiorstwem, metody wypracowania rekomendacji i podtrzymywania kontaktów z przedsiębiorcami. 27

28 Opracowanie Modelu Po zakończeniu badania w okresie od stycznia do końca lutego 2013 roku przebiegał najintensywniejszy okres prac nad Modelem. W pracy uczestniczyli pracownicy zespołu projektowego oraz inni pracownicy Toruńskiej Agencji Rozwoju Regionalnego SA posiadający doświadczenie w świadczeniu usług proinnowacyjnych dla przedsiębiorstw, w tym zespół biura Enerprise Europe Network. Grupą wspierającą opracowanie Modelu byli przedstawiciele IOB zaproszeni do udziału w wizycie studyjnej do Holandii, po jednym przedstawicielu nauki, jednostki samorządu terytorialnego oraz dwóch przedstawicieli IOB, pełniących rolę konsultantów. Przy formułowaniu strategii promocyjnej wykorzystano doświadczenie zewnętrznego eksperta ds. opracowania strategii. Rola partnera zagranicznego w procesie opracowania Modelu Współpraca z partnerem holenderskim polegała na wymianie informacji na temat koncepcji, metod wdrażania oraz doświadczeń z realizacji projektu w Holandii. Partnerzy projektu ustalili podobieństwa i różnice w systemie wsparcia przedsiębiorstw pomiędzy województwem kujawsko-pomorskim a regionem południowej Holandii podczas pierwszego spotkania w Polsce. Następnie podczas wizyty studyjnej partner holenderski przekazał informacje oraz raport z badania ewaluacyjnego dotyczącego procesu kontaktowania się z przedsiębiorstwami w ramach holenderskiego projektu FuturizedBusinesses. Partner otrzymał wersję angielskojęzyczną raportu końcowego badania przedsiębiorstw i instytucji otoczenia biznesu. Wspólnie z Partnerem projektu, mającym większe doświadczenie w tworzeniu rozwiązań aktywizujących przedsiębiorców w działania innowacyjne, podjęto prace nad zaadoptowaniem rozwiązania wypracowanego w Holandii na warunki polskie. W rezultacie została opracowana procedura postępowania IOB z firmami w trakcie kontaktów bezpośrednich w polskim Modelu. Partner otrzymał wersję angielskojęzyczną opracowanego Modelu. Na zakończenie prac nad Modelem ostateczna forma procedury została przedyskutowana z ekspertem partnera holenderskiego. Konsultacje Modelu 21 lutego 2013 roku odbyło się spotkanie konsultacyjne mające na celu przedstawienie Modelu oraz zebranie opinii i propozycji uczestników na temat prezentowanego Modelu. Po zaprezentowaniu Modelu podjęto otwartą dyskusję na temat możliwych zmian usprawniających funkcjonowanie Modelu. Uczestnicy spotkania zaopiniowali pozytywnie prezentowany Model. W spotkaniu uczestniczyło 15 przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu, uczelni wyższych i jednostek samorządu terytorialnego z regionu. Do konsultacji wyników badania zaproszono również 4 konsultantów, którzy uczestniczyli w trzech spotkaniach konsultacyjnych i zostali zobligowani do sformułowania opinii na temat prezentowanego Modelu oraz rekomendacji w tym zakresie na piśmie. Model został skonsultowany z 5 małymi przedsiębiorstwami współpracującymi Z Wnioskodawcą. Konsultacje Modelu z parterem zagranicznym W dniach 25 lutego 2013 r. odbyło się spotkanie z przedstawicielem holenderskiego partnera w projekcie. Celem wizyty było poznanie opinii partnera, wniesienie uwag i nadanie ostatecznego kształtu Modelowi działania IOB stymulującego proinnowacyjną współpracę przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim. 28

29 6. Wyniki badania przedsiębiorstw i instytucji otoczenia biznesu z regionu kujawskopomorskiego 6.1 Opis badania Na potrzeby projektu w okresie od września do grudnia 2012 roku zostało przeprowadzone badanie przedsiębiorstw i instytucji otoczenia biznesu. Głównym celem badania była identyfikacja potrzeb przedsiębiorców i IOB w zakresie wzmacniania kontaktów przedsiębiorstw prowadzących do działalności innowacyjnej. Szczegółowymi celami badania były: Identyfikacja barier w nawiązywaniu współpracy przez firmy z innymi firmami i IOB w obszarze działalności innowacyjnej oraz określenie czynników stymulujących nawiązywanie współpracy przez firmy w zakresie działalności innowacyjnej. Uzyskanie wiedzy na temat praktyki działania w zakresie pobudzania innowacyjności przez IOB i identyfikacja barier w nawiązywaniu współpracy IOB z nowymi klientami. Wypracowanie mechanizmów stymulujących współpracę przedsiębiorców z innymi przedsiębiorcami. Badanie zostało przeprowadzona na próbie 1038 przedsiębiorstw z województwa kujawskopomorskiego i 30 instytucji otoczenia biznesu. Wobec tych dwóch grup zastosowano następujące metody badawcze. Z przedsiębiorcami przeprowadzono 1038 wywiadów telefonicznych (CATI), 30 indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) oraz jeden zogniskowany wywiad grupowy z pięcioma przedstawicielami przedsiębiorstw. Z instytucjami otoczenia biznesu zostało przeprowadzonych 30 Indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) oraz dwa zogniskowane wywiady grupowe. Ponadto zorganizowano panel ekspercki, w którym wzięło udział 8 przedstawicieli IOB i nauki. Dodatkowo przeprowadzono analizę danych zastanych i analizę studiów przypadku. W ramach analizy danych zastanych przedstawiono działania 1 IOB na rzecz wspierania innowacyjności przedsiębiorstw zarówno w Polsce, jak i zagranicą. Celem sporządzenia studiów przypadków było zaprezentowanie czynników determinujących podjęcie lub rezygnację z podejmowania działań innowacyjnych. Analizie poddane zostały 4 przedsiębiorstwa, w tym 2 przedsiębiorstwa, które podjęły działania innowacyjne i 2 przedsiębiorstwa, które tych działań nie podjęły. Próba do badania przedsiębiorstw została dobrana na podstawie wyników badań Głównego Urzędu Statystycznego Badanie o innowacjach w prze yśle za lata oraz Badania o innowacjach w sektorze usług za lata Dobór próby odzwierciadla zależności pomiędzy stopniem innowacyjności i skłonności do współpracy przedsiębiorstw z województwa kujawsko-pomorskiego, wielkością przedsiębiorstw, sektorem własności a sekcją i działem PKD. Ponad dwie trzecie badanych podmiotów (68%) to firmy zatrudniające mniej niż dziesięciu pracowników, przy czym co trzecie uczestniczące w wywiadzie przedsiębiorstwo (35%) deklaruje zatrudnienie w przedziale od 5 do 9 osób. Jednoosobowe działalności gospodarcze stanowiły nieco ponad 14% badanych podmiotów, natomiast tylko jedna na dwadzieścia pięć firm (4%) zatrudniała co najmniej 250 pracowników. Blisko połowa (48%) respondentów reprezentowała firmy istniejące na rynku od ponad piętnastu lat, zaś co trzeci (29%), to osoba decyzyjna w przedsiębiorstwie ze stażem dłuższym niż sześcioletni. W próbie badawczej nie znalazły się natomiast nowopowstałe przedsiębiorstwa, obecne na lokalnym rynku krócej niż rok. Co trzecia badana firma (34%) działa na rynku krajowym; porównywalna liczba podmiotów (31%) ogranicza natomiast swoją działalność do rynku lokalnego, nie większego niż jedno województwo. Regionalnie w kilku województwach działania biznesowe prowadzi niespełna 18% firm. Odsetek podmiotów działających na arenie międzynarodowej jest o zaledwie jeden punkt procentowy niższy, natomiast warto podkreślić, że w grupie tej dominują firmy skoncentrowane na rynkach europejskich, wewnątrz wspólnotowych. Zbadano30 IOB, w tej grupie znalazło się 8 inkubatorów przedsiębiorczości, w tym akademickie inkubatory przedsiębiorczości; 10 organizacji zrzeszających przedsiębiorstwa, w tym związki 29

30 pracodawców, izby gospodarcze oraz izby rzemiosła; 6 parków, w tym parki przemysłowe, technologiczne i przemysłowo-technologiczne; 4 ośrodki szkoleniowo-doradcze, 1 centrum innowacyjności i 1 klaster. W ramach badania przeprowadzono analizę 1 europejskich IOB, w tym parków naukowotechnologicznych, inkubatorów przedsiębiorczości, klastrów i innych instytucji otoczenia biznesu, które stosują dobre praktyki w zakresie pobudzania innowacyjności i współpracy przedsiębiorstw. W zakresie pobudzania innowacyjności analizowano sieci różnorodnych instytucji partnerskich, współpracę między środowiskiem nauki i biznesu, wybór lokatorów parków naukowotechnologicznych oraz świadczenie usług internacjonalizacyjnych. W zakresie pobudzania współpracy przedsiębiorstw analizowano organizowanie klastrów branżowych, tworzenie platform współpracy, organizację szkoleń, projektów i konkursów pobudzających innowacyjność oraz organizacje spotkań networkingowych. Sprawdzono jakie czynniki wpływają na owocną współpracę pomiędzy IOB a biznesem na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw. Analizowano kompleksowość oferty, przebieg inkubacji przedsiębiorstw oraz funkcjonowanie funduszy kapitału zalążkowego. Na podstawie analizy opracowano rekomendacje. 6.2 Działania prowadzone przez regionalne IOB na rzecz wspierania innowacyjności i współpracy przedsiębiorstw W województwie funkcjonowały w latach następujące projekty realizowane przez regionalne IOB wspierające innowacyjność i współpracę przedsiębiorstw: Enterprise Europe Network, w ramach projektu prowadzonego przez Toruńską Agencję Rozwoju Regionalnego SA przedsiębiorcy mogą nawiązać kontakty technologiczne z firmami zagranicznymi za pośrednictwem europejskiej internetowej bazy ofert technologicznych Bulletin Board Service. Mają oni również możliwość zamieszczenia własnej oferty lub zapotrzebowania technologicznego w bazie. Usługa jest bezpłatna i obejmuje koszty tłumaczeń oraz pomoc w bezpośrednich kontaktach z potencjalnym partnerem za granicą, od momentu nawiązania pierwszego kontaktu do zamknięcia procesu transferu technologii. KIGNET Innowacje projekt finansowany z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, realizowany na terenie województwa przez Izbę Przemysłowo-Handlową w Toruniu, który umożliwiał korzystanie przedsiębiorcom z szeregu bezpłatnych usług, min. dla zainteresowanych przedsiębiorców eksportujących swoje towary lub mających zamiar rozpocząć działalność eksportową dostępny był punkt doradczy, w którym udzielana była pomoc z zakresu m.in. badania rynku, opracowywania ofert, umów. Ponadto możliwe było uzyskanie wsparcia w znalezieniu partnera zagranicznego i nawiązania z nim współpracy. Inną usługą oferowaną w ramach projektu KIGNET INNOWACJE był audyt energetyczny. W ramach audytu sprawdzone były nie tylko instalacje, ale również przeprowadzona była optymalizacja zapisów w umowach z dostawcami energii. Dla wielu przedsiębiorców ważnym czynnikiem sprawiającym, że współpraca z IOB staje się atrakcyjna jest możliwość pozyskiwania dodatkowego finansowania ze strony tych instytucji. W województwie funkcjonowały następujące źródła finansowania innowacji. Voucher badawczy finansowany z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko- Pomorskiego, wspierający transfer technologii realizowany przez Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców. Głównym celem projektu jest wspieranie firm z sektora MSP, które mając innowacyjny pomysł na rozwój, potrzebują wsparcia w zbadaniu jego wykonalności. W ramach współpracy można ubiegać się o dofinansowanie na współpracę z jednostkami naukowymi i prace badawczo-rozwojowe. Instrumenty dotacyjne w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka obsługiwane przez Toruńską Agencję Rozwoju Regionalnego SA pełniącą role Regionalnej Instytucji Finansującej dla województwa kujawsko-pomorskiego. Agencja przyjmuje i ocenia wnioski o dofinansowanie, a także nadzoruje wykorzystanie pomocy finansowej na realizację projektów z zakresu prowadzenia 30

31 działalności B+R w przedsiębiorstwach, wdrożenia wyników prac B+R i wzornictwa przemysłowego oraz nowych inwestycji o wysokim potencjale innowacyjnym. W województwie do dyspozycji przedsiębiorstw została stworzona przez Organizację Pracodawców Lewiatan sieć Aniołów Biznesu, która wspiera rozwój przedsiębiorstw we wczesnym stadium prowadzenia działalności, poprzez kojarzenie ich z inwestorami. Inkubatory przedsiębiorczości w województwie kujawsko-pomorskim oferują różny zakres usług. Szerszy zakres usług świadczony jest między innymi w Akademickim Inkubatorze Przedsiębiorczości w Bydgoszczy działającym w ramach Fundacji Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości. Start-upy zlokalizowane w inkubatorze mogą korzystać z pakietu Benefits4Business polegającego na dostępie do zniżek i usług przeznaczonych wyłącznie dla firm o ugruntowanej pozycji na rynku. Wszystkie firmy inkubowane są objęte programem mentoringowym i mają dostęp do regularnie odbywających się szkoleń dotyczących różnych zagadnień istotnych dla istnienia nowoczesnego przedsiębiorstwa, między innymi PR, planowanie, wykorzystanie social media. Kilka razy w roku organizowany jest Start-upmixer, czyli nieformalne spotkania dla przedstawicieli start-up oraz ekspertów i partnerów. Dzięki takim spotkaniom młodzi przedsiębiorcy mają możliwość nawiązywania kontaktów biznesowych i tworzenia sieci powiązań. W celu zachęcenia osób chcących założyć własny biznes do lokalizacji w Akademickim Inkubatorze Przedsiębiorczości w Bydgoszczy orgaznizowane są spotkania Kick-off, w czasie których potencjalni przedsiębiorcy mają szanse spotkania z Dyrektorem Inkubatora i przedyskutowania pomysłu na własny biznes i jego rozwój. Ponadto 14 IOB z regionu zdecydowało się współpracować w ramach sieci KSU (Krajowy System Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw). Sieć oferuje przedsiębiorcom następujące usługi: Punkty Konsultacyjne KSU (Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców w Bydgoszczy, Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA, Towarzystwo Rozwoju Gminy Płużnica) w ramach, których oferowane są usługi informacyjne i doradcze zarówno dla przedsiębiorców chcących rozwijać swoje firmy, jak i dla osób planujących założenie działalności gospodarczej. Porady dla przedsiębiorców udzielane są z zakresu marketingu, organizacji, finansowania przedsiębiorstwa. Ośrodki Krajowej Sieci Innowacji KSU (Bydgoski Dom Technika NOT Sp. z o.o., Kujawsko- Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców w Bydgoszczy, Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA,) zajmują się analizowaniem potencjału wynikającego z nowych technologii, doradzają również nt. skutecznych metod wdrażania innowacyjnych rozwiązań w przedsiębiorstwie. Ośrodek Enterprise Europe Network (Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA), jeden z 600 działających w Europie ośrodków sieci informacyjno-doradczej Komisji Europejskiej - oferuje małym i średnim przedsiębiorcom usługi w zakresie: informacji nt. prawa, polityk i programów Unii Europejskiej, rozwijania współpracy podmiotów gospodarczych, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy międzynarodowej, stymulowania potencjału innowacyjnego przedsiębiorstw oraz transferu technologii i wiedzy, ułatwienia udziału w programach ramowych UE na rzecz badań i rozwoju. Fundusze Pożyczkowe współpracujące w ramach KSU (Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy) udzielają pożyczek na finansowanie działalności i początkowego funkcjonowania firmy. 6.3 Współpraca przedsiębiorstw w zakresie działalności innowacyjnej W gronie badanych przedsiębiorstw, jedno na cztery (24%) ma doświadczenia we współpracy z innymi firmami lub podmiotami niekomercyjnymi w zakresie działalności innowacyjnej. Najchętniej współpracę podejmują firmy, które działają na rynku od 7 do 15 lat, najrzadziej firmy z 4-6 letnim stażem. Liderem firm podejmujących współpracę w zakresie działalności innowacyjnej są przedsiębiorstwa z sekcji J (Informacja i komunikacja), a w dalszej kolejności firmy z sekcji K (Działalność finansowa i ubezpieczenia), H (Transport i gospodarka magazynowa) i C (Przetwórstwo przemysłowe). 31

32 W ponad połowie (55%) kooperujących firm (13,2% wszystkich przedsiębiorstw) kontakty z innymi podmiotami w zakresie działalności innowacyjnej mają według deklaracji badanych charakter stałej współpracy. Jako wspólne działanie definiują przede wszystkim stałe korzystanie z usług podwykonawców. Przedsiębiorcy bardzo często przywiązani są do własnych kontrahentów, działają na podstawie sprawdzonych sposobów, a to nie sprzyja zmianom. W co trzecim (29%) przedsiębiorstwie nawiązującym współpracę ( % wszystkich przedsiębiorstw) działania kooperacyjne występują często. 6.4 Bariery w nawiązywaniu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami Jedna na dziesięć (10%) współpracujących firm (2,4% wszystkich badanych) napotkała bariery i trudności w trakcie nawiązywania współpracy z innymi przedsiębiorstwami bądź podmiotami niekomercyjnymi w zakresie działalności innowacyjnej. Najczęściej wskazywaną przez respondentów (średnio 42% wskazań) przyczyną braku współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami w zakresie działalności innowacyjnej jest niedostrzeganie potrzeby kooperacji i prawdopodobnie brak świadomości płynących z niej korzyści. Bariera ta była również jedną z częściej wskazywanych przez uczestników badania podczas wywiadów indywidualnych i grupowych. W drugiej kolejności (po 1 % wskazań) jako bariery współpracy badani przedstawiają brak odpowiednich partnerów oraz brak funduszy na finansowanie współpracy. Przedsiębiorcy wskazali, iż posiadają specyficzne wymagania w zakresie potrzebnych materiałów czy produktów, którym nie są w stanie sprostać wszyscy potencjalni kooperanci. Mniej więcej 13% badanych wskazało na problemy wynikające z braku zaufania do potencjalnych partnerów, co potwierdzili również respondenci wywiadów indywidualnych. Zdaniem uczestników wywiadu grupowego istotnym elementem ograniczającym nawiązywanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami jest brak zaufania oraz obawa przed utratą technologii czy klientów. Innym wskazywanym ryzykiem współpracy jest lęk przed wchłonięciem mniejszej firmy przez większą, co zostało też zauważone przez około 10% badanych metodą ilościową. 6.5 Czynniki sprzyjające nawiązywaniu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym nawiązywaniu współpracy pomiędzy przedsiębiorcami jest perspektywa zwiększenia zysków firmy wymienia ją łącznie ponad 38% badanych. Czynnik ten został również wskazany podczas wywiadów indywidualnych. Zdaniem respondentów oczywisty wpływ na nawiązywanie współpracy przez firmy ma możliwość osiągnięcia zysków. Współpraca taka, zresztą jak każde inne działanie przedsiębiorstwa, musi mieć uzasadnienie ekonomiczne. W drugiej kolejności (po 28% wskazań) respondenci wymieniają zwiększenie możliwości ekspansji firmy na nowe rynki oraz poprawę jakości wyrobów lub usług. Możliwość działania na szerszą skalę oraz nie ograniczanie się do rynku lokalnego wskazywali również uczestnicy badań jakościowych. Kontakty biznesowe jako czynnik determinujący współpracę na rzecz innowacyjności wskazywali zarówno badani metodą ilościową, jak i jakościową. Ci drudzy zauważyli, że nawiązywaniu kontaktów prywatnych oraz towarzyskich sprzyjają różnego rodzaju konferencje czy spotkania. Ich zdaniem takie kontakty niejednokrotnie mogą przekształcić się we współpracę gospodarczą, także na zasadzie polecania. Respondenci bardzo często, jako główne kryterium sprzyjające nawiązywaniu współpracy między firmami wskazywali użyteczność i przydatność oferowanych usług/produktów w zależności od potrzeb poszczególnych przedsiębiorstw. Ich zdaniem, jeśli firmy mają zdefiniowane potrzeby, będą podejmowały działania na rzecz znalezienia partnerów zarówno dostawców, jak i odbiorców. 32

33 Bez wątpienia czynnikami determinującymi podejmowanie działań kooperacyjnych są: wsparcie finansowe, powstanie regionalnej bazy danych o przedsiębiorcach, zatrudnianie pracowników naukowych w firmach, możliwość nawiązania kontaktu, także za pomocą nowoczesnych technologii, większa świadomość, wspierana przez akcje promocyjne, sprecyzowane plany działania przedsiębiorców chcących nawiązać współpracę, poczucie zagrożenia oraz powstanie organizacji skupiającej i wspierającej tylko przedsiębiorców mikro, małych i średnich. 6.6 Korzystanie przedsiębiorstw z oferty IOB Zaledwie 8% przedsiębiorców w województwie kujawsko-pomorskim deklaruje, że kiedykolwiek korzystało z oferty IOB działających w regionie. W pozostałej grupie po równo (46%) rozłożyły się wskazania przeczące oraz brak wiedzy w tym zakresie. Uwagę zwraca również fakt, iż współpraca biznesu z IOB najczęściej (łącznie 5% wskazań) ma charakter sporadyczny, incydentalny. Tylko jeden na dziesięciu (11%) badanych przedsiębiorców deklarował, że spotkał się z akcją promującą ofertę IOB działających na terenie województwa. Warto w tym miejscu zauważyć, że akcja promująca ofertę IOB znacznie efektywniejsza okazała się być w odniesieniu do pracodawców z sektora przemysłowego; z działaniami tymi zetknęło się blisko 16% badanych w tej grupie, natomiast wśród usługodawców padło już tylko 9% odpowiedzi twierdzących. Wartym uwagi jest fakt, że co czwarty (24%) badany, którego przedsiębiorstwo korzystało kiedykolwiek z oferty IOB (2% wszystkich respondentów), współpracował z inkubatorami przedsiębiorczości. Niemal równie popularne (22% wskazań, tj. 1, % wszystkich badanych) okazały się parki naukowo-technologiczne oraz współpraca z izbami gospodarczymi, którą podejmowało 20% respondentów (1,6% przedsiębiorców objętych badaniem). Znacznie mniejszym zainteresowaniem przedsiębiorców w regionie cieszą się natomiast parki przemysłowe (współpracował z nimi co dziesiąty pytany uczestnik badania współpracujący z IOB, tj. 0,8% wszystkich badanych) oraz związki pracodawców (niespełna 9% odpowiedzi twierdzących, tj. 0,7% wszystkich). Przedstawiciele IOB częściej (45% przypadków, tj. 3,6% wszystkich badanych) niż sami przedsiębiorcy (37%, tj. 2,9% wszystkich badanych) są inicjatorami współpracy pomiędzy tymi podmiotami. 6.7 Czynniki wpływające na korzystanie z oferty regionalnych IOB Najważniejszą przyczyną niepodejmowania współpracy z lokalnymi IOB, którą wskazało łącznie 57% badanych przedsiębiorców niepodejmujących współpracy z IOB (26% wszystkich respondentów), jest nieświadomość korzyści płynących z takiego działania. W dalszej kolejności (19% wskazań, tj. 8,7% wszystkich badanych) respondenci wymieniali nieznajomość oferty tych podmiotów oraz własne ograniczenia finansowe (13%, tj. 6% wszystkich badanych). Wśród istotnych barier współpracy z IOB badani wskazywali także brak zaufania do tych podmiotów oraz nie dostatek czasu, który mogliby poświęcić na kontakty z nimi. Zdaniem badanych przedstawiciele IOB nie wspierają także firm w pozyskiwaniu kontrahentów. Respondenci poproszeni o odpowiedź na pytanie: Co musiałoby się zmienić, by firma zaczęła korzystać z usług IOB?, najczęściej wskazywali na większą dostępność informacji o ofercie tych instytucji (29 odpowiedzi).potwierdzili to również uczestnicy wywiadu grupowego, wskazując, że główną przyczyną nieznajomości oferty IOB przez przedsiębiorców jest mała promocja tych instytucji, a co za tym idzie niska świadomość obszarów ich działania. Zdaniem respondentów w działaniach instytucji brakuje proaktywnego podejścia do poszukiwania i informowania potencjalnych beneficjentów o swoich usługach. Pojawiły się również głosy, że oferta IOB jest trudno dostępna nawet dla osób interesujących się daną usługą. Jedna z respondentek wskazuje, że chcąc skorzystać z usług IOB w zakresie dofinansowania, sama musiała szukać potrzebnych informacji. 33

34 W ofertach IOB brakuje też informacji dotyczących wymiernych korzyści, jakie mogą osiągnąć przedsiębiorstwa dzięki współpracy. Istotną barierą w pozyskiwaniu informacji dotyczących usług oferowanych przez IOB jest sposób informowania o ich działalności. Podmiotom z IOB brakuje, według badanych, kanałów skutecznej i efektywnej komunikacji z biznesem. Zdaniem przedstawicieli przedsiębiorstw badanych metodą ilościową oferta IOB musiałaby być lepiej dostosowana do potrzeb konkretnych typów przedsiębiorstw, często działających w wysoko specjalistycznych branżach. Badani często sugerowali również polepszenie lub rozszerzenie oferty, a także zmianę warunków finansowych oferowanych usług. Najczęściej wskazywaną, przez przedsiębiorców, którzy skorzystali z oferty, przyczyną podjęcia decyzji o współpracy z IOB była ocena ich oferty jako ciekawej i atrakcyjnej do opinii tej przychyliła się ponad połowa (52%) respondentów współpracujących z IOB (4,2% wszystkich). Co trzeci przedsiębiorca współpracujący z IOB (32%, tj. 2,5% wszystkich badanych) podkreślał możliwość zdobycia wiedzy i informacji w wyniku tej kooperacji, a kolejne 28% (2,2% wszystkich) do współpracy nakłoniły korzystne warunki finansowe. Zdaniem respondentów elementem, który w pewnym stopniu utrudnia korzystanie przez przedsiębiorców z oferty IOB, jest duże rozproszenie instytucji pobudzających innowacyjność. Jeden z badanych wskazał na bardzo istotny problem, jakim jest występowanie na terenie województwa obszarów, w których brakuje tego typu instytucji. Zbyt duża odległość od IOB stanowi dla części przedsiębiorców barierę w korzystaniu z ich usług. Ponadto rozproszenie instytucji powoduje brak rzeczywistej mocy sprawczej; nieskoordynowane działania nie przekładają się bowiem na wcielanie przez władze lokalne i krajowe skutecznych rozwiązań systemowych. W efekcie wiele inicjatyw nie wykazuje się efektywnymi działaniami. Duże rozproszenie instytucji wspomagających rozwój innowacyjności przedsiębiorstw dodatkowo współwystępuje z drugim niekorzystnym zjawiskiem koncentracją podmiotów poszukujących nowatorskich rozwiązań w dużych ośrodkach miejskich (Bydgoszcz, Toruń) połączoną z brakiem świadomości o takim stanie rzeczy przedsiębiorców działających w innych częściach województwa. Barierę w nawiązywaniu współpracy przedsiębiorstw z instytucjami stanowi ich mentalność oraz priorytety, jakimi kierują się przedsiębiorcy, np. pobieranie dywidendy zamiast rozwijania działalności. Wielu przedsiębiorców nie myśli o rozpoczęciu współpracy, gdyż nie widzi natychmiastowych korzyści z tego płynących. Jeśli chodzi o mentalność, to konserwatywne podejście nie dotyczy tylko przedsiębiorców, ale także przedstawicieli IOB. Zdecydowaną większość IOB charakteryzuje pasywne podejście do współpracy z przedsiębiorcami, co zniechęca potencjalnych beneficjentów. Instytucje nie działają na zasadach sprzedaży, tylko wychodzą z założenia, że to przedsiębiorcy przyjdą do nich, aby skorzystać z ich oferty. Natomiast sytuacja powinna być odwrotna. To instytucje powinny wychodzić ze swoją ofertą do przedsiębiorców. Mentalność IOB w połączeniu z brakiem informacji o zakresie ich działalności, szczególnie w mniejszych miejscowościach, stanowi istotny czynnik odpowiedzialny za niekorzystanie przez przedsiębiorców z oferty IOB. Zdaniem badanych część instytucji nie prowadzi działań marketingowych, nie promuje firm, którym udało się coś na polu innowacji osiągnąć. A to właśnie dobre praktyki często stanowią najskuteczniejszą formę zachęcania przedsiębiorców do nawiązywania kontaktów z IOB. Poza trudnościami w dotarciu do biznesu badani zwracają również uwagę na nieefektywność wsparcia związaną z brakiem jego komplementarności. Przytaczany jest tu przykład sytuacji, gdzie IOB pomagają firmom w pozyskaniu środków na komponent badawczy i rozwój działalności, jednak po okresie realizacji projektu brakuje uzupełnienia w postaci np. wejścia kapitałowego. Przedsiębiorców chcących nawiązać współpracę z IOB zniechęca też duża biurokracja tych instytucji, a także trudności kadrowe. Wiele instytucji nie posiada kompetentnych i przygotowanych osób, które mogłyby nawiązać współpracę z przedsiębiorcami. W związku z relatywnie niskim poziomem 34

35 wynagrodzeń w tych instytucjach osoby posiadające największą wiedzę i doświadczenie we współpracy z przedsiębiorcami nie podejmują w nich pracy. Brak kompetencji wśród pracowników IOB zdecydowanie negatywnie wpływa na postrzeganie instytucji oraz nie zachęca przedsiębiorców do podejmowania kolejnych prób współpracy. Istotną barierą w nawiązywaniu współpracy wskazywaną przez przedstawicieli IOB są ograniczenia finansowe, jakie posiadają przedsiębiorcy. Bardzo często, gdy zidentyfikowany zostanie ciekawy pomysł na współpracę, okazuje się, że brak jest środków finansowych na jego realizację. Kolejną wymienianą barierą w nawiązywaniu współpracy między firmami a IOB w zakresie działalności innowacyjnej jest poczucie braku wsparcia ze strony rządu, administracji rządowej czy władz miasta. Władze lokalne zazwyczaj nie interesują się działaniami przedsiębiorstw i nie wspierają ich w tych przedsięwzięciach. IOB również nie mogą liczyć na wsparcie władz w promocji swoich działań na rzecz innowacyjności. 6.8 Dopasowanie działań i instrumentów proponowanych przez IOB do potrzeb i oczekiwań przedsiębiorców Zdaniem uczestników wywiadu zogniskowanego oferta IOB nie jest dopasowana do oczekiwań przedsiębiorców. Z jednej strony respondenci wskazują na trudności z dotarciem do beneficjentów usług oferowanych przez IOB, a z drugiej na niedopasowanie oferty do potrzeb i oczekiwań poszczególnych przedsiębiorstw. Wynika to między innymi z oferty dostosowanej do szerokiego kręgu odbiorców, często zbyt ogólnej, jak na specyficzne, branżowe potrzeby przedsiębiorców. Większość badanych przedsiębiorców podczas wywiadów telefonicznych (łącznie 44%) uznała, że oferta IOB jest dopasowana do potrzeb lokalnej gospodarki; w grupie tej jednak zaledwie 4% zgodziło się z tą opinią w sposób stanowczy. Natomiast jeśli chodzi o wsparcie dla firm o wysokim poziomie rozwoju technologicznego lub ze specjalistycznej branży IOB nie są w stanie zapewnić przedsiębiorstwom wsparcia i pomocy na satysfakcjonującym poziomie. Czynnikiem wymienianym przez respondentów, który odbiega od oczekiwań przedsiębiorców, jest brak koordynacji pomiędzy sieciami instytucji, które udzielają przedsiębiorcom usług informacyjnych w regionie. Dość często zdarza się, że inicjatywy prowadzone przez IOB posiadają bardzo rozbudowaną sieć organizacji odpowiedzialnych za różne elementy danej inicjatywy. W związku z czym przedsiębiorca chcący dowiedzieć się podstawowych informacji odsyłany jest do kilku instytucji, a w każdej z nich otrzymuje tylko szczątkowe informacje. Zdaniem badanych potrzebna jest jedna instytucja lub punkt informacyjny, w którym przedsiębiorcy mieliby możliwość pozyskania wszystkich niezbędnych informacji dotyczących działalności i oferty poszczególnych IOB w regionie oraz możliwych sposobów finansowania swojej działalności, w zależności od planów i problemów, jakie zgłosi przedsiębiorca. 6.9 Mechanizmy jakie należy wypracować by zwiększyć podejmowanie i rozwijanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a IOB Nawiązywanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a IOB jest niezwykle trudne ze względu na problemy w komunikacji oraz w dotarciu z ofertą do potencjalnych beneficjentów. Zdaniem większości respondentów wywiadów telefonicznych oraz indywidualnych IOB powinny kłaść większy nacisk na promocję swojej oferty i dotarcie do potencjalnych zainteresowanych, a także wypracować lepszy model komunikacji z firmami poprzez wykorzystanie nowoczesnych mediów. Zwrócono również uwagę, że należałoby udoskonalić funkcjonowanie stron internetowych organizacji. Rolą IOB powinna być koordynacja przedsięwzięć, organizacja spotkań przedsiębiorców będących platformą wymiany wiedzy i informacji. 35

36 Według uczestników wywiadów telefonicznych, aby zwiększyć zainteresowanie lokalnych firm ofertą IOB, muszą one przede wszystkim wypracować wspólną platformę przekazywania informacji i promocji udostępnienie kompleksowej oferty wszystkich instytucji w regionie na jednej stronie internetowej to postulat ponad 36% przedsiębiorców. Respondenci IDI wskazywali natomiast na utworzenie bazy firm poszukujących współpracy dostępnej dla wszystkich na stronie internetowej w postaci wyszukiwarki. Co trzeci (33%) badany uważa, że kooperację ułatwiłoby przypisanie przez IOB konsultantów odpowiedzialnych za kontakty z poszczególnymi firmami, przy czym 30% respondentów twierdzi, iż osoba taka powinna dojeżdżać do siedziby współpracującego z instytucją przedsiębiorstwa. Posiadanie indywidualnego opiekuna-konsultanta szczególnie ważne okazało się dla przedsiębiorstw przemysłowych. Podobne zdanie mają uczestnicy wywiadu grupowego, którzy dyskutując o możliwych formach komunikacji z potencjalnymi odbiorcami takich usług, podkreślali konieczność indywidualnego traktowania i patrzenia na przedsiębiorcę w kategorii klienta. Zdaniem jednego z badanych dobrym pomysłem byłoby odwiedzanie przedsiębiorstw i przedstawianie im usług podczas indywidualnych spotkań. Inny wskazuje natomiast na spersonalizowanie działań marketingowych i przesyłanie szczegółowych informacji dotyczących profitów, jakie może uzyskać potencjalny beneficjent w wyniku skorzystania z danej usługi, szkolenia, udziału w projekcie. Ważną rolę w poprawie kontaktów odgrywać mogą również specjalnie przygotowani konsultanci zapewniający firmom dostęp do wszelkiego rodzaju informacji dotyczących prowadzenia działalności innowacyjnej. Konsultanci mogliby również pełnić rolę pośredników między przedsiębiorcami a administracją publiczną oraz przedsiębiorcami a naukowcami, a także między przedsiębiorcami i IOB. Pośrednik ten, powinien być osobą niezależną, działającą poza formalnymi strukturami, która będzie potrafiła współpracować ze wszystkimi Warunki jakie powinny stworzyć regionalne IOB przedsiębiorstwom w celu ułatwienia nawiązywania współpracy z innymi przedsiębiorstwami W związku ze zidentyfikowanym problemem w nawiązywaniu kontaktów między przedsiębiorcami wynikającym z obawy przed konkurencją ze strony potencjalnych współkooperantów, IOB powinny zapewniać szeroko rozumiane bezpieczeństwo tego współdziałania, również na gruncie odpowiednich regulacji prawnych. Według przedstawicieli przedsiębiorstw biorących udział w wywiadzie grupowym istotnym wsparciem IOB w zakresie ułatwienia nawiązywania współpracy z innymi podmiotami może być doraźna pomoc doradcza. Usługi doradcze mogłyby wiązać się m.in. z pomocą w przygotowaniu ofert dla nowych klientów, czy ze wskazaniem sposobów dotarcia do potencjalnych odbiorców produktów lub usług. W opinii respondentów wywiadów telefonicznych najbardziej istotną wytyczną, jaką powinny zrealizować IOB w regionie, by ułatwić przedsiębiorcom podejmowanie współpracy, jest organizacja klastrów branżowych (2 % odpowiedzi); co potwierdzili również uczestnicy wywiadów indywidualnych. W dalszej kolejności wymieniane były: tworzenie parków naukowo-technologicznych skupiających firmy z jednej lub kilku strategicznych branż (24%) oraz stworzenie platformy internetowej z ofertami współpracy (23%). Wykorzystanie nowoczesnych technologii do komunikowania się między przedsiębiorcami sugerowali również uczestnicy wywiadów grupowych. Propozycje w zakresie komunikacji, jakie dawali respondenci, to możliwość powstania platformy internetowej lub stworzenie swego rodzaju bloga, na którego stronach przedsiębiorstwa mogłyby się promować. Platforma internetowa umożliwiałaby 36

37 rozpowszechnianie i wymianę informacji, wspierałaby nawiązywanie kontaktów, które owocowałyby współpracą pomiędzy przedsiębiorcami, a także przedsiębiorców z innymi podmiotami na rynku. Niezależnie od promowania wykorzystywania nowych technologii wszyscy respondenci zgodnie postulowali stosowanie bardziej tradycyjnych form nawiązywania współpracy. Zdaniem badanych podstawowym działaniem IOB w zakresie promowania współpracy przedsiębiorstw innowacyjnych, powinno być ułatwianie kontaktów poprzez organizację bezpłatnych spotkań networkingowych. Bezpośrednie spotkania przedstawicieli różnych branż oraz osób posiadających różne doświadczenia zawodowe sprzyjają wymianie wiedzy i informacji oraz podejmowaniu nowych wyzwań. Warto byłoby również podjąć inicjatywę organizacji spotkań z inwestorami. Podczas tego typu spotkań przedsiębiorcy kontaktowaliby się ze sobą i poszukiwali kontrahentów. Przedstawiciele przedsiębiorstw uważali także, że dobrym pomysłem byłoby udostępnianie przez IOB lokalu do organizacji spotkań potencjalnych partnerów biznesowych. IOB w opinii respondentów mogą również pośredniczyć w transferze nowych technologii z ośrodków akademickich do biznesu w regionie. Uczelnie wyższe przy wsparciu finansowym przedsiębiorców, z którymi podejmują długoterminową współpracę, mogłyby okazać się źródłem wielu innowacyjnych, a w efekcie dochodowych technologii. Przeszkodą takiej współpracy wydaje się przede wszystkim brak odpowiedniego animatora tego typu działań, w którego rolę mogłyby się właśnie wcielić IOB. Przedsiębiorcy chętnie skorzystaliby również z usług ułatwiających przepływ informacji o lokalnym rynku i innowacyjnych przedsiębiorstwach działających w poszczególnych branżach w celu sprawniejszego wyszukiwania partnerów biznesowych. W toku dyskusji wyłoniła się rola IOB jako swoistego kompleksowego centrum informacji biznesowej. Badani wskazują także na konieczność współdziałania IOB z przedsiębiorcami przy wypracowaniu Modelu działania, który będzie satysfakcjonował obie strony. Zdaniem badanych, aby IOB mogły pełnić wspominane powyżej role powinny uelastycznić swoją ofertę i zwrócić szczególną uwagę na jej dopasowanie do potrzeb konkretnych przedsiębiorców. Zadaniem IOB powinno być również przekazywanie fachowej i kompleksowej porady oraz informacji przedsiębiorcom. Działania podejmowane przez IOB powinny przebiegać zgodnie ze schematem: zdiagnozowanie potrzeb przedsiębiorców, znalezienie rozwiązania, działanie, ewaluacja. Ważną rolę w poprawie kontaktów odgrywać mogą również specjalnie przygotowani konsultanci zapewniający firmom dostęp do wszelkiego rodzaju informacji dotyczących prowadzenia działalności innowacyjnej. Konsultanci mogliby również pełnić rolę pośredników między przedsiębiorcami a administracją publiczną oraz przedsiębiorcami a naukowcami, a także między przedsiębiorcami i IOB. Pośrednik ten, powinien być osobą niezależną, działającą poza formalnymi strukturami, która będzie potrafiła współpracować ze wszystkimi. W celu poprawy współpracy korzystać można także z doświadczeń innych krajów w zakresie współpracy przedsiębiorców z IOB, szczególnie na linii biznes nauka. Żeby je poznać, konieczna jest jednak współpraca polskich i zagranicznych instytucji/organizacji oraz stałe rozwijanie więzi między firmami a uczelniami w Polsce. Niezależnie od wszystkich wymienionych wyżej mechanizmów, jakie można byłoby wprowadzić w celu zintensyfikowania działań pomiędzy przedsiębiorcami i IOB, najważniejszym wyzwaniem, któremu powinny sprostać IOB, jest próba zmiany mentalności przedsiębiorców. Nawiązanie współpracy między IOB a przedsiębiorcami powinno rozpoczynać się od edukowania przedsiębiorców, czym są IOB i jakie są ich zadania. 37

38 6.11 Rekomendacje dotyczące zwiększenia poziomu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami Przedsiębiorstwa nie dostrzegają potrzeby kooperacji oraz wykazują brak świadomości z korzyści płynących ze współpracy. Wśród przedsiębiorców brakuje wyraźnej woli współpracy oraz poczucia wspólnego celu rozwoju. Przedsiębiorcy oczekują przede wszystkim wymiernych korzyści ekonomicznych płynących ze współpracy. Istotna jest dla nich również możliwość ekspansji na nowe rynki oraz podniesienie jakości swoich wyrobów i usług. Rolę podmiotów podnoszących świadomość przedsiębiorców powinny przejąć IOB, których zadaniem winno być przede wszystkim podkreślanie długofalowych korzyści wynikających z kooperacji. W tym procesie bardzo istotna jest forma przekazywanego przez IOB komunikatu. Promując ofertę dotyczącą współpracy przedsiębiorstw należy mówić do przedsiębiorców językiem korzyści. Należy podkreślać, że udział we wspólnych badaniach, zakupy grupowe, działania w obszarze wspólnej promocji czy też wspólny udział w targach poprzez wykup jednego stanowiska w celu zaprezentowania swoich usług może przynieść firmom obniżenie kosztów czy też oszczędność czasu. Do przedsiębiorców najlepiej trafia przykład, zatem należy oprzeć się o przykłady firm, które odniosły sukces współpracując. Przedsiębiorcy nie mają zbyt wiele okazji do kontaktowania się ze sobą. Większość przedsiębiorców działa na własną rękę lub niekiedy w niewielkich grupach. W regionie brakuje przede wszystkim animatorów takiej współpracy, których zadaniem byłaby pomoc w nawiązywaniu relacji pomiędzy przedsiębiorcami. W regionie odbywa się zbyt mała liczba wydarzeń interesujących przedsiębiorców, sprzyjających nawiązywaniu kontaktów biznesowych. Tymczasem w nawiązywaniu kontaktów biznesowych sprzyjają różnego rodzaju spotkania, które bardzo często skutkują rozpoczęciem współpracy gospodarczej. IOB powinny cyklicznie organizować, cieszące się zwykle dużym zainteresowaniem ze strony przedsiębiorców, imprezy typu Business Mixer czy Business Breakfast. Są to tematyczne spotkania kierowane do konkretnych grup, jak np. główni księgowi, konsultanci czy dyrektorzy finansowi itp. Spotkania odbywają się w restauracjach, hotelach czy IOB w godzinach rannych. Na wydarzenie zapraszany jest gość o uznanej reputacji lub posiadający bogate doświadczenie w danej dziedzinie. Spotkania są nieodpłatne i cechuje je swobodna atmosfera, sprzyjająca nawiązywaniu kontaktów. Po zakończeniu lub w trakcie często odbywa się wymiana wizytówek oraz loteria wizytówek. Podobne spotkania można również organizować przy użyciu bardziej nowoczesnych metod takich jak webcasty, czyli spotkania tematyczne na żywo 38

39 realizowanych całkowicie za pośrednictwem Internetu. Warunkiem koniecznym powodzenia tego typu spotkania jest jednak skuteczne zaproszenie uczestników. Kierowany do przedsiębiorców komunikat powinien cechować prosty język korzyści podkreślający nie tylko program imprezy, ale również możliwości nawiązania współpracy. Przykładem może być cykl wydarzeń organizowanych w Centrum Innowacji Uniwersytetu w Manchesterze, mający na celu umożliwienie budowania połączeń biznesowych między start-upami a dojrzałymi przedsiębiorstwami. Każde wydarzenie koncentruje się na innym temacie. Jednym z tematów spotkania z 2012 roku były social media i szanse, jakie niosą one dla biznesu. Zorganizowany został panel, na którym trzech ekspertów dyskutowało na temat trendów w mediach społecznościach oraz udzielało rad dotyczących korzystania z tego środka przekazu. Agenda spotkań powinna przewidywać również część nieformalną. Aby zapewnić jakość organizowanych imprez należy określić standardy tego rodzaju spotkań i przygotować osoby do pełnienia roli animatorów współpracy poprzez szkolenie i wyposażenie w narzędzia ułatwiające pracę. Przedsiębiorcy deklarują również zbyt małą ilość czasu, który mogliby poświęcić na poszukiwanie partnerów. Jednocześnie wskazują na znaczną trudność w uzyskaniu informacji na temat partnerów ze względu na duże rozproszenie i niedostateczną współpracę pomiędzy IOB, które prowadzą bazy przedsiębiorstw. W związku z powyższym przedsiębiorcy preferują kontakty elektroniczne i oczekują powstania jednego miejsca, w którym przedsiębiorstwa z regionu mogłyby zamieszczać swoje dokonania, oferty współpracy, w tym oczekiwania wobec partnerów. Należy utworzyć swoiste centrum informacji biznesowej o innowacyjnych firmach z regionu. Najlepszym rozwiązaniem jest uruchomienie portalu internetowego przyjaznego użytkownikom. Jako wzór narzędzi do ułatwiania kooperacji może posłużyć baza ofert współpracy utworzona w ramach projektu Komisji Europejskiej Enterprise Business Network. Firmy w woj. kujawsko-pomorskim nie maja zaufania do potencjalnych partnerów oraz obawiają się utraty technologii, klientów i pracowników. Przedsiębiorstwa cechuje także lęk przed wchłonięciem przez większą firmę. W związku z taką sytuacją regionalne IOB powinny stworzyć przedsiębiorcom mającym tego typu obawy przed współpracą z innymi aktorami na rynku zaplecze instytucjonalnoprawne. Zadaniem IOB powinna być pomoc prawna przy konstruowaniu umów o współpracy pomiędzy firmami, a także swego rodzaju nadzór nad realizacją tych umów. IOB mogłyby świadczyć 39

40 usługi niezależnego pośrednika współpracy pomiędzy przedsiębiorcami, co pozwoliłoby przedsiębiorcom w sposób bardziej pewny podchodzić do tematu potencjalnej współpracy Rekomendacje dotyczące zwiększenia poziomu współpracy między przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu Zaledwie 8% przedsiębiorców w woj. kujawsko-pomorskim deklaruje, że kiedykolwiek korzystało z oferty IOB działających w regionie. Ci, którzy podejmują współpracę robią to sporadycznie, incydentalnie. Jednocześnie ci przedsiębiorcy, którzy korzystają z usług IOB najbardziej cenią sobie ciekawą ofertę tych instytucji, możliwość zdobycia nowej wiedzy i uzyskania aktualnych informacji oraz korzystne warunki finansowe współpracy. Zatem tak niski wskaźnik odbiorców wynika głownie z niedostatecznej autopromocji tych instytucji. Jednym z kluczowych elementów wskazywanym przez środowisko biznesowe jest niezadowalający poziom funkcjonalności istniejących stron internetowych IOB w woj. kujawsko-pomorskim. Wszystko to skutkuje tym, że przedsiębiorstwa nie znają usług oferowanych przez regionalne IOB. Aby to zmienić IOB powinny rozpocząć proaktywne podejście do poszukiwania i informowania potencjalnych klientów o swoich usługach. Przedsiębiorcy oczekują, aby informacja na temat zakresu działalności była bardziej dostępna. W tym celu należy zwiększyć intensywność działań promocyjnych, udoskonalić funkcjonowanie stron internetowych organizacji oraz rozpocząć wykorzystywanie najnowszych, internetowych form komunikacji, w tym mediów społecznościach. Przedsiębiorcy nie podejmują współpracy z IOB, ponieważ nie dostrzegają korzyści z takiej współpracy. Jednocześnie IOB podejmują bardzo wiele działań promocyjnych skierowanych do przedsiębiorstw, jednak nie wykorzystują w promocji przykładów firm, którym udało się osiągnąć sukces z pomocą IOB. Tymczasem dobre praktyki stanowią jedną z najskuteczniejszych form zachęcania przedsiębiorców do nawiązywania kontaktów z IOB. Ponadto IOB kierując swoją ofertę nie podejmują wysiłku aby poznać potencjalnego odbiorcę, na tyle dobrze, aby oferta była skierowana do właściwego podmiotu. Często oferta trafia do przypadkowego klienta. Dlatego promocja własnych usług IOB jest nieskuteczna, a komunikaty kierowane do przedsiębiorców są niezrozumiałe. Aby to zmienić, działania informacyjne IOB promujące własne usługi powinny mówić 40