Inspekcja Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie. Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2009 roku

Transkrypt

1 Inspekcja Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2009 roku Biblioteka Monitoringu Środowiska Lublin 2010

2 INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku BIBLIOTEKA MONITORINGU ŚRODOWISKA Lublin 2010

3 Wydano ze środków: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowisk i Gospodarki Wodnej w Lublinie Opracowano przez zespół pracowników Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie Pod kierunkiem Leszka Żelaznego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Lublinie Redakcja: Alicja Roguska Teresa Grzywaczewska Autorzy: Zuzanna Balcerek, Mieczysław Burdzicki, Eliza Buszewska-Rydzik, Teresa Grzywaczewska, Beata Grzywna, Arkadiusz Iwaniuk, Teresa Kowalczuk, Renata Lesicka, Joanna Miazga, Bernadeta Nowosielska, Irena Orzeł, Dorota Parcheta, Dawid Pędzisz, Alicja Roguska, Margaryta Sobocińska, Alina Strupieniuk, Joanna Śluz, Jadwiga Tkaczyk, Urszula Tychmanowicz W opracowaniu wykorzystano materiały: Głównego Urzędu Statystycznego Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Lublinie Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Lublinie Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej Roztoczańskiego Parku Narodowego Poleskiego Parku Narodowego Generalnej Dyrekcji Dróg i Autostrad Oddział w Lublinie Zdjęcie na okładce Paweł Marczakowski Zdjęcia na przekładkach archiwum WIOŚ Raport jest dostępny na stronie internetowej WIOŚ Lublin pod adresem ISBN Druk ekologiczny Niniejsza publikacja została wykonana na papierze Claro. Jest to papier bezdrzewny, bezchlorowy (TCF), wyprodukowany zgodnie z normą zapewnienia jakości ISO 9001 oraz wymaganiami dotyczącymi ochrony środowiska określonymi normą ISO Przygotowanie do druku: Magdalena Król Druk i oprawa: AWR Magic, ul. Spadochroniarzy 7, Lublin, tel./fax ,

4 SPIS TREŚCI Informacje o województwie... 7 Powietrze Wody Hałas Odpady Gleby Promieniowanie elektromagnetyczne Przyroda Działalność kontrolna WIOŚ Spis map... 99

5

6 Szanowni Państwo Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego to opracowanie podsumowujące roczną pracę naszej instytucji, grona specjalistów zajmujących się wykonywaniem tysięcy pomiarów i oznaczeń, dokonujących analizy i oceny stanu środowiska oraz prowadzących kontrole podmiotów z niego korzystających. Niniejsze wydanie Raportu wzbogacono o rozdział poświęcony zagadnieniom odpadów azbestowych. Przedstawiono także te instytucje województwa lubelskiego, które wdrożyły działania prośrodowiskowe oraz uzyskały stosowne certyfikaty ekologiczne. Wiele informacji zestawiono w przekroju wieloletnim dla zobrazowania zmian zachodzących w środowisku i pokazania pewnych prawidłowości z tym związanych. Dla wygody odbiorcy raport przedstawiony jest w formie książkowej oraz cyfrowej zamieszczonej na płycie, dostępnej również przez strony internetowe naszej instytucji. Mamy nadzieję, że zebrane informacje pomogą we właściwym kształtowaniu otoczenia w którym żyjemy i pracujemy, pozwolą racjonalnie gospodarować naturalnymi zasobami, a także chronić zdrowie i poprawiać jakość życia mieszkańców. Jednocześnie chcielibyśmy podziękować wszystkim instytucjom i osobom pomagającym nam w misji troski o środowisko regionu, szczególnie wspierającemu finansowo niniejszą publikację Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie. Z życzeniami owocnej pracy na rzecz środowiska Lubelszczyzny, w imieniu pracowników i kierownictwa Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie mgr inż. Leszek Żelazny Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Lublinie

7 Informacje o województwie

8 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Informacje o województwie Województwo lubelskie leży w środkowo- -wschodniej części Polski. Zajmuje obszar km 2 tj. 8% powierzchni Polski, jest 3 co do wielkości województwem kraju. Graniczy z województwami: podlaskim, mazowieckim, świętokrzyskim i podkarpackim, zaś od wschodu sąsiaduje z Białorusią i Ukrainą. Administracyjnie podzielone jest na 24 powiaty, w tym 20 ziemskich i 4 grodzkie oraz 213 gmin. Podział administracyjny województwa przedstawiono na mapie 1. Według stanu na dzień 31 XII 2008 r. liczba mieszkańców Lubelszczyzny wynosiła Mapa 1. Mapa administracyjna województwa lubelskiego (źródło: GUS) 8

9 INFORMACJE O WOJEWÓDZTWIE osób, co stanowiło 5,7% ludności Polski. Gęstość zaludnienia jest niska i wynosi: 86 osób/km 2, co w 2009 r. sytuowało je na 12 miejscu w kraju. Siedzibą władz województwa jest miasto Lublin, który zamieszkuje osoby. Część centralną województwa stanowi Wyżyna Lubelska, część północną i północno- -wschodnią zajmują równiny południowego Podlasia oraz Polesia Lubelskiego natomiast na południu wypiętrzają się wzniesienia Roztocza oddzielające Wyżynę Lubelską od Kotliny Sandomierskiej. Wschodnią część stanowią Polesie Wołyńskie i Wyżyna Wołyńska. Warunki glebowe są zróżnicowane: na nizinach przeważają słabe gleby piaskowe i torfowe, w pasie wyżyn - urodzajne gleby wykształcone z lessów i rędziny sprzyjające gospodarce rolnej. Lubelszczyzna charakteryzuje się klimatem umiarkowanym kontynentalnym. W latach średnia temperatura roczna na stacjach w Lublinie i Terespolu wahała się od 7,8 do 9 C, a opady roczne od 528 mm do 662 mm. Średnia prędkość wiatru wynosiła ok. 3,1 m/s, z przewagą wiatrów zachodnich. Część południowa, zwłaszcza Wyżyna Lubelska charakteryzuje się dużym nasłonecznieniem. Województwo leży całkowicie w dorzeczu Wisły. Głównymi rzekami są: Wisła, Bug, położony centralnie Wieprz i Krzna na północy. Zasoby wód powierzchniowych województwa nie są duże z uwagi na rzadką sieć rzeczną i zmienne wielkości odpływu. Zapleczem wodnym województwa jest pokryte bagnami i torfowiskami Polesie wraz z 67 jeziorami na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Spośród tych jezior 22 ma powierzchnię powyżej 50 ha. Istotne znaczenie dla zaspokojenia potrzeb wodnych stanowią wody podziemne. Na terenie województwa znajduje się 5 Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, zawartych w utworach kredowych, trzecio- i czwartorzędowych. Najobfitsze są zbiorniki kredowe i trzeciorzędowe z wodami dobrej jakości. Ziemia Lubelska jest bogata w surowce naturalne. W okolicach Łęcznej, Bogdanki i Puchaczowa występuje węgiel kamienny, eksploatowany w jedynej kopalni należącej do spółki Lubelski Węgiel BOGDANKA S.A.. Ponadto występują złoża gazu ziemnego i niewielkie złoża ropy naftowej, a także fosforytów koło Annopola, ziemi krzemionkowej koło Rejowca, margli % na zachód od Chełma, wapieni na Roztoczu, piasków szklarskich koło Biłgoraja i piasków formierskich koło Lubartowa. Do kopalin powszechnie występujących na terenie województwa należą: kruszywa naturalne, surowce ilaste, gliny lessowe, iły, kreda i torf. Województwo lubelskie jest regionem rolniczo-przemysłowym. Według danych GUS użytki rolne zajmowały w 2008 r ,343 tys. ha, tj. 63,2% powierzchni województwa, co daje pierwsze miejsce w kraju. Największą powierzchnię stanowią grunty orne ok. 78% całego areału (wykres 1). Istotnym problemem województwa jest wysokie bezrobocie. W okresie bezrobocie najwyższą wartość 17,8% osiągnęło w 2004 roku i od tego czasu systematycznie spadało osiągając poziom 11,2% w 2008 roku (wykres 2). Na osób w wieku produkcyjnym w 2008 r. pracujących ogółem było ok. 47,15% ludności, z tego największy procent zatrudnionych był w sektorze rolniczym 36,2% i w usługach 26,8%. Strukturę zatrudnienia w województwie przedstawia wykres ,81% 2,1% 13,94% 4,01% 77,93% Wykres 1. Użytki rolne w województwie lubelskim w 2008 r. (źródło: GUS) grunty orne sady pastwiska rok Wykres 2. Stopa bezrobocia rejestrowanego w województwie lubelskim w latach (źródło: GUS) 9

10 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Województwo lubelskie, z uwagi na słabe uprzemysłowienie i wysokie bezrobocie należy do najbiedniejszych regionów kraju i charakteryzuje się niskim poziomem PKB w stosunku do średniej krajowej. W 2008 r. jego wartość wynosiła mln zł., co stanowiło 3,9% udziału krajowego. Mimo stałego wzrostu PKB na 1 mieszkańca (wykres 4) w 2008 r. jego poziom sytuował go na przedostatnim miejscu w kraju. 18,5% 36,2% ,8% 18,5% rok Wykres 3. Struktura zatrudnienia w województwie lubelskim w 2008 r. (źródło: GUS) Wykres 4. PKB na mieszkańca w województwie lubelskim w latach (źródło: GUS) 10

11 Powietrze

12 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Presje Powietrze Substancje, które w wyniku naturalnych zdarzeń przyrodniczych lub działalności ludzkiej dostają się do powietrza zmieniając ilościowo lub jakościowo jego skład naturalny uważane są za zanieczyszczenia. Źródła zanieczyszczeń powietrza możemy podzielić ze względu na pochodzenie na dwie grupy: pochodzenia naturalnego (wulkany, pożary lasów, gleby i skały ulegające erozji, burze piaskowe, tereny zielone, z których pochodzą pyłki roślinne) oraz antropogenicznego (pochodzące z działalności przemysłowej, energetycznej, transportu i sektora komunalno- -bytowego). Źródła emisji zanieczyszczeń powietrza mogą być: punktowe tzw. emisja punktowa - pochodząca ze źródeł zorganizowanych, powstająca głównie w wyniku energetycznego spalania paliw i przemysłowych procesów technologicznych; liniowe tzw. emisja liniowa komunikacyjna, pochodząca głównie z transportu samochodowego, kolejowego, wodnego i lotniczego, w której poszczególne odcinki drogi rozpatrywane są jako emitory liniowe; powierzchniowe tzw. emisja powierzchniowa której głównym źródłem są paleniska domowe, gromadzenie oraz utylizacja ścieków i odpadów. Województwo lubelskie jest zróżnicowane pod względem rozmieszczenia źródeł emisji. Największe punktowe źródła emisji zlokalizowane są w większości w miastach, liniowe wzdłuż tras komunikacyjnych, natomiast powierzchniowe m.in. na terenach zabudowy mieszkaniowej ogrzewanej indywidualnie, na obszarach wysypisk, na terenach użytkowanych rolniczo. Według danych GUS łączna emisja zanieczyszczeń do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w 2008 r. plasowała województwo lubelskie na 10 miejscu pod względem emisji pyłów i 12 miejscu pod względem emisji gazów. Na podstawie danych uzyskanych od podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska, łączna emisja w 2009 r. ze 171 Wilczopole podmiejskie stanowisko pomiarowe ozonu Fot. Archiwum WIOŚ podmiotów wynosiła ,4 Mg; w tym: 3 373,6 Mg pyłów i ,8 Mg gazów (w tym CO ,3 Mg). Największe ilości zanieczyszczeń do powietrza z terenu województwa wprowadziły: 1. Zakłady Azotowe Puławy S.A. w Puławach 34,9%; 2. Cemex Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm 23,9%; 3. Elektrociepłownia Lublin-Wrotków Sp. z o.o. w Lublinie 9,9%; 4. MEGATEM EC-LUBLIN Sp. z o.o. w Lublinie 4,7%; 5. Cementownia Rejowiec S. A. w Rejowcu Fabrycznym 2,8%. Łączna emisja z ww. źródeł punktowych stanowiła 76,2% emisji ze 171 podmiotów gospodarczych. Rozmieszczenie zewidencjonowanych punktowych źródeł emisji na obszarze województwa przedstawia (mapa 2). Znaczącym źródłem emisji liniowej jest transport samochodowy. Szacuje się, że wielkość tej emisji rośnie wraz z systematycznym wzrostem liczby pojazdów (wykres 1, rozdział Hałas). Na podstawie dokumentacji pt. Opracowanie prognozy zanieczyszczenia powietrza pyłem drobnym w Polsce na lata 2010, 2015, oraz danych wyjściowych otrzymanych w procesie modelowania (materiał opracowany przez BSiPP EKOMETRIA, lipiec 2009) oszacowano, że w 2009 r. z dróg województwa lubelskiego 12

13 POWIETRZE km Mapa 2. Rozmieszczenie punktowych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza w województwie lubelskim w 2009 r. (źródło: WIOŚ) 13

14 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Tabela 1. Szacowana łączna emisja zanieczyszczeń do powietrza z obszaru woj. lubelskiego w 2009 r. - bez CO 2 (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ) Wyszczególnienie Łączna emisja [Mg] % udział emisji punktowej w łącznej emisji % udział emisji powierzchniowej w łącznej emisji % udział emisji liniowej w łącznej emisji pył ogółem + gazy ogółem ,4 18,1 50,1 31,8 pył ogółem ,2 6,0 70,5 23,5 gazy ogółem ,2 21,4 44,5 34,1 w tym: SO 2 NO 2 CO , , ,1 53,6 31,2 7,2 46,2 25,7 60,0 0,2 43,1 32,8 wyemitowano łącznie ,3 Mg pyłów i gazów (bez CO 2 ); w tym: ,8 Mg NO 2 ; 39,0 Mg SO 2 ; ,77 Mg CO i ,3 Mg pyłu ogółem (przeliczonego z PM10 współczynnikiem 0,33*). Ponadto oszacowano, że ze źródeł powierzchniowych w 2005 r. pochodziło łącznie ,10 Mg pyłów i gazów (bez CO 2 ), z tego 7 265,6 Mg NO 2 ; ,2 Mg SO 2 ; ,9 Mg CO i ,1 Mg pyłu ogółem (przeliczonego z PM10 współczynnikiem 0,78*). Zakładając, że emisja powierzchniowa nie uległa większym zmianom, szacowana łączna emisja z obszaru województwa lubelskiego ze źródeł liniowych, powierzchniowych i punktowych w 2009 r. wynosiła ,4 Mg bez CO 2 (tabela1). Największy udział ok. 99% w ogólnej emisji zanieczyszczeń do powietrza ma dwutlenek węgla (wykres 1). Powstaje podczas procesów spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych. Jego głównym źródłem emisji do powietrza jest: przemysł energetyczny oraz wszystkie gałęzie przemysłu wykorzystujące w swoich technologiach procesy spalania, transport, paleniska komunalne. W latach emisja tego zanieczyszczenia utrzymywała się na porównywalnym poziomie, wyższym o ok. 17% w stosunku do emisji z lat , natomiast w 2008 r. odnotowano niewielki spadek w stosunku do roku 2007 (o 7,2%). tys. Mg/rok rok Wykres 1. Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) Pyły w powietrzu mają różne pochodzenie, skład chemiczny oraz wielkość cząstek. Istotne znaczenie ma emisja pyłu drobnego o średnicy ziaren poniżej 10 μm z uwagi na szkodliwość dla zdrowia człowieka. Dlatego dla tej frakcji pyłu oraz pyłu o średnicy ziaren poniżej 2,5 μm określone zostały standardy imisyjne, które nie powinny być przekraczane. Emisja zanieczyszczeń pyłowych w latach z zakładów szczególnie uciążliwych wynosiła od 4,4% do 6% emisji krajowej. W województwie lubelskim w latach objętych analizą nastąpił spadek emisji pyłów z 8 tys. Mg w 2000 r. do 3,4 tys. Mg w 2008 r. tj. o 57,5%. Około 75-85% ogólnej ilości zanieczyszczeń pyłowych stanowiły pyły pochodzące z procesów spalania paliw (wykres 2). *) wskaźnik przeliczeniowy na podstawie opracowania pt. Analiza stanu zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 i PM2,5 z uwzględnieniem składu chemicznego pyłu, w tym metali ciężkich i WWA. 14

15 POWIETRZE tys. Mg/rok ogó em ze spalania paliw rok Wykres 2. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) tys. Mg/rok 11,1 tys. Mg tlenków azotu i od 6,1 tys. Mg do 7,7 tys. Mg tlenku węgla (wykres 3) dwutlenek siarki tlenki azotu tlenek węgla dwutlenek siarki ze spalania paliw tlenki azotu ze spalania paliw rok Całkowita emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych, z wyłączeniem CO 2 w latach utrzymywała się na zbliżonym poziomie i wynosiła od 40,9 tys. Mg w 2000 r. do 33,0 tys. Mg w 2008 r. W skali województwa widoczny jest spadek emisji SO 2 z poziomu 21,8 tys. Mg w roku 2000 do poziomu 15,6 tys. Mg w roku 2008 tj. o 28,4%. Natomiast emisja tlenków azotu i tlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w latach utrzymywała się na porównywalnym poziomie i wynosiła odpowiednio od 9,2 tys. Mg do Wykres 3. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) Spadek emisji pyłów i ogólnej emisji gazów na przestrzeni lat wynika z szeregu prowadzonych działań proekologicznych. Należy tu wymienić udoskonalenie procesów spalania, modernizację elektrociepłowni i kotłowni, instalowanie wysokosprawnych urządzeń redukujących zanieczyszczenia, a także powszechne stosowanie katalizatorów i benzyn bezołowiowych w środkach transportu. Panorama Lublina Fot. Archiwum WIOŚ 15

16 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Mapa 3. Emisja dwutlenku siarki ze źródeł punktowych, powierzchniowych i liniowych w województwie lubelskim w 2009 r. (źródło: WIOŚ, EKOMETRIA) 16

17 POWIETRZE Mapa 4. Emisja dwutlenku azotu ze źródeł punktowych, powierzchniowych i liniowych w województwie lubelskim w 2009 r. (źródło: WIOŚ, EKOMETRIA) 17

18 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Mapa 5. Emisja tlenku węgla ze źródeł punktowych, powierzchniowych i liniowych w województwie lubelskim w 2009 r. (źródło: WIOŚ, EKOMETRIA) 18

19 POWIETRZE Mapa 6. Emisja pyłu ze źródeł punktowych, powierzchniowych i liniowych w województwie lubelskim w 2009 r. (źródło: WIOŚ, EKOMETRIA) 19

20 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Stan Z przedstawionej analizy danych emisyjnych wynika, że na jakość powietrza w województwie lubelskim decydujący wpływ ma emisja powierzchniowa, w dalszej kolejności liniowa i punktowa. Stężenia substancji zanieczyszczających powietrze, będących podstawą oceny jakości powietrza za 2009 r., monitorowane były łącznie w 29 stacjach pomiarowych: w tym 4 automatyczne i 25 manualnych. Stacje te nadzorowane były przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Lublinie, Wojewódzką i Powiatowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne oraz Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Wyniki uzyskanych pomiarów oraz wyniki pomiarów prowadzonych na stanowiskach o dużej reprezentatywności w sąsiednich województwach, a także dane o wielkości emisji były podstawą sporządzenia rocznej oceny jakości powietrza oraz klasyfikacji stref: ze względu na ochronę zdrowia dla: benzenu, dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, ołowiu, tlenku węgla, ozonu, pyłu zawieszonego PM10, arsenu, kadmu, niklu i benzo/a/pirenu, ze względu na ochronę roślin dla: dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu. W rocznej ocenie jakości powietrza za 2009 r. we wszystkich strefach województwa dotrzymane były wartości kryterialne dla następujących zanieczyszczeń: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu, benzen, tlenek węgla, substancje zawarte w pyle zawieszonym PM10 (ołów, arsen, kadm, nikiel i benzo/a/piren). Stężenia dwutlenku siarki mierzone w 15 stanowiskach zlokalizowanych w największych miastach województwa, w uzdrowiskach, parku narodowym oraz obszarach pozamiejskich wykazały, że zarówno poziomy dopuszczalne określone dla stężeń 1-godzinnych i 24-godzinnych obowiązujące dla kryterium ochrony zdrowia, jak również stężenia średnie w roku kalendarzowym i porze zimowej obowiązujące ze względu na ochronę roślin, były dotrzymane. Wszystkie strefy zostały zatem zaliczone do klasy A. Najwyższe stężenia 24-godzinne odnotowano w Radzyniu Podlaskim 38 μg/m 3 i Aglomeracji Lubelskiej 37,4 μg/m 3, co stanowi około 30% poziomu dopuszczalnego. Najwyższe stężenie 1-godzinne wynosiło: w Lublinie 54,7 μg/m 3, w Białym Słupie 25,1 μg/m 3, co stanowi odpowiednio 15,6% i 7,2% poziomu dopuszczalnego. W uzdrowiskach maksymalne stężenie 24-godzinne wynosiło 9,3 μg/m 3 (7,4% poziomu dopuszczalnego). Stężenia średnie roczne wynosiły do 7,6 μg/m 3. W latach stężenia dwutlenku siarki utrzymywały się na porównywalnym niskim poziomie. Zmiany stężeń uśrednionych dla roku kalendarzowego dla wybranych stacji pomiarowych w największych miastach przedstawia wykres 4. Stężenia dwutlenku azotu monitorowano w 13 stanowiskach. Prowadzone pomiary wykazały, że dotrzymane było kryterium ustalone dla roku kalendarzowego jak również dla stężeń 1-godzinnych. Wszystkie strefy zostały zatem zaliczone do klasy A. Najwyższe wartości średnie roczne występowały w Aglomeracji Lubelskiej i wynosiły 31,3 μg/m 3 przy ul. Maszynowej (78,3% poziomu dopuszczalnego) i 25,1 μg/m 3 przy ul. Obywatelskiej (62,8% poziomu dopuszczalnego). W uzdrowisku Nałęczów stężenie średnie roczne wynosiło 61,7% poziomu dopuszczalnego. Maksima 1-godzinne wynosiły: w Puławach - 138,1 μg/m 3 (69% poziomu dopuszczalnego), w Lublinie 100,4 μg/m 3 (50,2% poziomu dopuszczalnego). W latach stężenia dwutlenku azotu utrzymywały się na wyrównanym poziomie. Najwyższe wartości średnie roczne odnotowywano w Aglomeracji Lubelskiej (wykres 5), wynosiły ok. 75% poziomu dopuszczalnego, w miastach grodzkich (Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu) średnio ok. 30% poziomu dopuszczalnego. Na części stanowisk widoczny był wzrost stężeń NO 2, co było efektem rosnącej liczby pojazdów i wynikającego stąd dużego udziału zanieczyszczeń komunikacyjnych w całkowitej emisji tego zanieczyszczenia. Podobnie jak w latach wcześniejszych istotny problem stanowi zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10, w szczególności przekraczanie poziomu dopuszczalnego określonego dla stężeń 24-godzinnych. W 2009 r. podstawą oceny zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 były se- 20

21 POWIETRZE g/m 3 g/m 3 g/m Wykres 4. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS) Lublin Lublin Wykres 5. Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS) Lublin Wykres 6. Średnie roczne stężenia pyłu PM10 na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS) rie pomiarowe z 16 stanowisk, w tym z dwu stanowisk o reflektometrycznej metodzie pomiaru. Stwierdzono występowanie przekroczeń standardów pyłu PM10 na obszarze 3 stref, tj. Aglomeracji Lubelskiej oraz miast: Chełm i Zamość. Strefy te zostały zaliczone do klasy C z powodu przekraczania dobowej wartości dopuszczalnej przez więcej niż 35 dni. Stężenia pozostałych zanieczyszczeń, z wyjątkiem ozonu, spełniały obowiązujące standardy dla obszaru kraju i obszarów ochrony uzdrowiskowej. Przekroczenia dopuszczalnych stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 powyżej dozwolonej liczby wystąpiły łącznie na 4 stanowiskach zlokalizowanych na obszarze 3 stref. Liczba dni o stężeniach wyższych od 50 μg/m 3 wynosiła maksymalnie 70. W Aglomeracji Lubelskiej przy ul. Pielęgniarek obok pyłu PM10 prowadzono pomiary frakcji pyłu PM2,5. Stężenie średnie roczne pyłu PM2,5 w 2009 r. wynosiło 23,4 μg/m 3 i nie przekraczało wartości docelowej określonej dyrektywą z dnia 21 maja 2008 w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy. W latach standard jakości powietrza dla pyłu PM10 nie był dotrzymany w Aglomeracji Lubelskiej, Chełmie i Zamościu, w latach w Białej Podlaskiej, w 2007 r. w Łęcznej. W latach stężenia średnie roczne na większości stanowisk były zachowane (wykres 6). Powodem przekroczeń była emisja powierzchniowa i liniowa. Duża zmienność stężeń SO 2 i pyłu PM10 w ciągu roku, wzrastająca w okresie jesienno-zimowym, zwłaszcza na terenach zabudowy mieszkaniowej potwierdza, że na poziom stężeń decydujący wpływ ma emisja pochodząca ze spalania paliw na cele grzewcze. Liczbę przekroczeń pyłu na tle miesięcznych zmian temperatur w 2009 r. przedstawia wykres 7. Zanieczyszczenie powietrza benzenem monitorowano w 8 stanowiskach zlokalizowanych w głównych ośrodkach miejskich oraz uzdrowiskach. Wszystkie wyznaczone wartości roczne były niższe od poziomu dopuszczalnego, co pozwoliło na zaliczenie wszystkich stref w województwie do klasy A. Najwyższe stężenie średnie roczne wystąpiło w Aglomeracji Lubelskiej 2,5 μg/m 3 (50% poziomu dopuszczalnego), a także w Świdniku 2,3 μg/m 3 (46% poziomu dopuszczalnego). Niższe wartości, na poziomie 1,9 μg/m 3, odnotowano w miastach grodzkich. Na obszarach uzdrowisk stężenia benzenu były dotrzymane, wynosiły 0,9 μg/m 3 w Krasnobrodzie (22,5% poziomu dopuszczalnego) i 1,5 μg/m 3 w Nałęczowie (37% poziomu dopuszczalnego). Do oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia tlenkiem węgla wykorzystano 21

22 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku [ºC] [ o C] [ o C] [ o C] Lublin ul. Piel gniarek 6 Lublin ul. Spokojna I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Liczba przekrocze w miesi cu I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Zamo ul. Peow iaków I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII liczba przekroczeń w miesiącu lliczba przekroczeń w miesiącu 6 Che m ul. Szpitalna I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII lliczba przekroczeń w miesiącu Wykres 7. Liczba przekroczeń 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 na tle miesięcznych zmian temperatur w 2009 r. (źródło: WIOŚ, PIS) serię pomiarową ze stacji zlokalizowanej w Aglomeracji Lubelskiej na obszarze o spodziewanych wysokich stężeniach tego zanieczyszczenia. W 2009 r. maksymalna średnia 8-godzinna wynosiła μg/m 3, co świadczy o dotrzymaniu poziomu dopuszczalnego nawet na obszarach o dużej presji źródeł emisji, a także o dotrzymaniu ostrzejszego kryterium przewidzianego dla uzdrowisk i obszarów ochrony uzdrowiskowej wynoszącego μg/m 3. Zawartość metali w pyle PM10 oceniono na podstawie wyników pomiarów wykonywanych w 10 stanowiskach pomiarowych. Średnie roczne stężenia ołowiu mieściły się znacznie poniżej poziomu dopuszczalnego i w związku z tym wszystkie strefy zostały zakwalifikowane do klasy A. Najwyższe stężenia średnie roczne wystąpiły w Aglomeracji Lubelskiej i Puławach (3,8% poziomu dopuszczalnego). Stężenia arsenu, kadmu i niklu w pyle PM10 również były niskie i mieściły się znacznie poniżej poziomów docelowych, z tego względu cały obszar województwa został zaliczony do klasy A. Najwyższe wartości ww. metali odnotowano w Aglomeracji Lubelskiej, Puławach i Kraśniku. Wynosiły one dla arsenu: do 27,7%, kadmu: do 26,2%, niklu: do 17,1% poziomu docelowego. Stężenia benzo/a/pirenu jako wskaźnika WWA ocenione zostały na podstawie wyników pomiarów z 7 stanowisk. Nie stwierdzono przekroczeń poziomu docelowego. Wszystkie wartości średnie roczne wynosiły do 1 ng/m 3, w wyniku czego wszystkie strefy zostały zaliczone do klasy A. Oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia ozonem dla kryterium ochrony zdrowia dokonano na podstawie serii pomiarowych uzyskanych z 4 stanowisk. Liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona dla trzech ostatnich lat na poszczególnych stanowiskach wynosiła maksymalnie 11,3; była więc niższa od liczby dozwolonej wynoszącej 25. W Wilczopolu liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w 2009 r. wynosiła 3. Zatem Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska z uwagi na brak przekroczeń poziomu docelowego zostały zaliczone do klasy A. Odnosząc uzyskane wyniki do drugiego kryterium jakim jest poziom celu długoterminowego oceniono je jako niespełniające wymogu i zakwalifikowano do klasy D 2, gdyż kryterium to nie dopuszcza żadnego przekroczenia wartości 120 μg/m 3 w roku kalendarzowym i zakłada termin osiągnięcia tego celu w 2020 r. Dla kryterium ochrony roślin strefa lubelska uzyskała klasę A ze względu na zanieczyszczenie ozonem, gdyż nie stwierdzono przekroczeń poziomu docelowego określonego parametrem AOT40, liczonym jako średnia z ostatnich pięciu lat w przypadku stacji w Jarczewie i 3 ostatnich lat w przypadku stacji w Białym Słupie. Dla stacji w Jarczewie parametr AOT40 wyznaczony z lat stanowił ok. 80% poziomu docelowe- 22

23 POWIETRZE go, dla stacji w Białym Słupie parametr AOT40 wyznaczony z lat stanowił ok. 35% poziomu docelowego. Na żadnej stacji nie został dotrzymany poziom celu długoterminowego AOT40 wynoszący μg/m 3 h jaki ma zostać osiągnięty w 2020 r. Z tego względu strefa lubelska została zaliczona do klasy D 2. Dla stref o klasie D 2, zgodnie z ustawą Poś, osiągnięcie celów długoterminowych powinno być jednym z celów wojewódzkich programów ochrony środowiska. Na żadnym stanowisku w województwie nie był przekroczony poziom alarmowy dla ozonu. W latach w województwie lubelskim średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 120 μg/m 3 na stacji miejskiej wykazuje tendencję rosnącą (wykres 15). W ocenie jakości powietrza za 2009 r. według kryteriów ochrony roślin wszystkie 5 stref podlegających ocenie i klasyfikacji dla dwutlenku siarki i tlenków azotu zaliczono do klasy A dla obu zanieczyszczeń. Oznacza to, że na terenie żadnej strefy nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego poziomu ww. substancji. Stężenia średnie roczne dwutlenku siarki wynosiły do 13,5% poziomu dopuszczalnego, stężenie średnie dla pory zimowej maksymalnie 14% poziomu dopuszczalnego dla tego okresu. Średnie roczne stężenia tlenków azotu na stacjach zlokalizowanych w województwach ościennych wynosiły 10 i 12,3% poziomu dopuszczalnego, przy czym średnie roczne stężenie NO x na stacjach o intensywnym oddziaływaniu źródeł emisji (Lublin, Puławy) wynosiły 97,3 i 89,3% poziomu dopuszczalnego określonego dla kryterium ochrony roślin. Fot. Archiwum WIOŚ 23

24 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Mapa 7. Klasyfikacja stref dla dwutlenku siarki i lokalizacja stanowisk pomiarowych będących podstawą oceny za 2009 r. (źródło: WIOŚ) Lublin AL. Kraśnicka Lublin ul. Obywatelska Lublin ul. Maszynowa Świdnik ul. Wojska Polskiego Nałęczów ul. Kasztanowa Włodawa ul. Piłsudskiego Krasnystaw ul. Sikorskiego Biały Słup (RPN) Krasnobród ul. Lelewela Hrubieszów ul. Gródecka Radzyń Podl. ul. Pocztowa Jarczew Zamość ul. Hrubieszowska Chełm ul. Jagiellońska Biała Podl. ul. Orzechowa μg/m 3 maksymalne 24-godzinne stężenia w μg/m 3 - D 24 = 125 μg/m 3 D 24 (uzdrowisko) = 125 μg/m 3 Wykres 8. Maksymalne 24-godzinne stężenia dwutlenku siarki w województwie lubelskim w 2009 r. (źródło: WIOŚ, PIS, IMGW) 24

25 POWIETRZE Mapa 8. Klasyfikacja stref dla dwutlenku azotu i lokalizacja stanowisk pomiarowych będących podstawą oceny za 2009 r. (źródło: WIOŚ) Lublin AL. Kraśnicka Lublin ul.obywatelska Lublin ul.maszynowa Puławy ul. Lubelska Świdnik ul. Wojska Polskiego Nałęczów ul. Kasztanowa Włodawa ul. Piłsudskiego Radzyń Podl. ul. Pocztowa Jarczew Zamość ul. Hrubieszowska Hrubieszów ul. Gródecka Chełm ul. Jagiellońska Biała Podl. ul. Orzechowa μg/m 3 stężenie średnie roczne w μg/m 3 - D a = 40 μg/m 3, D a (uzdrowisko)* = 35 μg/m 3 Wykres 9. Stężenia dwutlenku azotu na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2009 r. (źródło: WIOŚ, PIS, IMGW) 25

26 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Mapa 9. Klasyfikacja stref dla pyłu PM10 i lokalizacja stanowisk pomiarowych będących podstawą oceny za 2009 r. (źródło: WIOŚ) Lublin AL. Kraśnicka Lublin ul. Spokojna Lublin ul. Pielęgniarek Łęczna ul lecia Puław y ul. Skowieszyńska Kraśnik ul. Koszarowa Rejowiec ul. Chełmska Biały Słup (teren RPN) Tomaszów Lub. ul. Lwowska Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego Łuków ul. Browarna Zamość ul. Peowiaków Chełm ul. Szpitalna Biała Podl. ul. Orzechowa liczba przekroczeń D 24 D a = 40 μg/m 3, D 24 = 50 μg/m 3 stężenie średnie roczne w μg/m 3 Wykres 10. Stężenia pyłu PM10 na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2009 r. (źródło: WIOŚ, PIS) 26

27 POWIETRZE Mapa 10. Klasyfikacja stref dla benzenu i lokalizacja stanowisk pomiarowych będących podstawą oceny za 2009 r. (źródło: WIOŚ) Lublin AL. Kraśnicka Lublin ul. Maszynowa Świdnik ul. Wojska Polskiego Nałęczów ul. Kasztanowa Krasnobród ul. Lelewela Zamość ul. Peowiaków Chełm ul. Szpitalna Biała Podl. ul. Kopernika 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 μg/m3 stężenie średnie roczne w μg/m 3 - D a = 5 ug/m 3, D a (uzdrowisko) = 4 μg/m 3 Wykres 11. Stężenia benzenu na stacjach pomiarowych województwa lubelskiego w 2009 r. (źródło: WIOŚ, PIS) 27

28 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Mapa 11. Klasyfikacja stref dla ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i lokalizacja stanowisk pomiarowych będących podstawą oceny za 2009 r. (źródło: WIOŚ) Lublin AL. Kraśnicka Lublin ul. Spokojna Lublin ul. Pielęgniarek Łęczna ul lecia Puławy ul. Skowieszyńska Kraśnik ul. Koszarowa Rejowiec ul. Chełmska Tomaszów Lub. ul. Lwowska Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego Biała Podl. ul. Orzechowa 0 0,005 0,01 0,015 0,02 0,025 μg/m 3 stężenie średnie roczne w μg/m 3 - D a = 0,5 μg/m 3 Wykres 12. Stężenia ołowiu w pyle PM10 na stacjach pomiarowych województwa lubelskiego w 2009 r. (źródło: WIOŚ, PIS) 28

29 POWIETRZE Lublin AL. Kraśnicka Lublin ul. Spokojna Lublin ul. Pielęgniarek Łęczna ul lecia Puławy ul. Skowieszyńska Kraśnik ul. Koszarowa Rejowiec ul. Chełmska Tomaszów Lub. ul. Lwowska Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego Biała Podl. ul. Orzechowa Ni - poziom docelowy 20 ng/m 3 Cd - poziom docelowy 5 ng/m 3 A As - poziom docelowy 6 ng/m 3 ng/m 3 Wykres 13. Stężenia arsenu, kadmu i niklu w pyle PM10 na stanowiskach pomiarowych województwa lubelskiego w 2009 r. (źródło: WIOŚ, PIS) Mapa 12. Klasyfikacja stref dla benzo/a/pirenu i lokalizacja stanowisk pomiarowych będących podstawą oceny za 2009 r. (źródło: WIOŚ) 29

30 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Lublin AL. Kraśnicka Łęczna ul lecia Kraśnik ul. Koszarowa Rejowiec ul. Chełmska Tomaszów Lub. ul. Lwowska Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego Biała Podl. ul. Orzechowa ng/m 3 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 stężenie średnie roczne w ng/m 3 - poziom docelowy = 1 ng/m 3 Wykres 14. Stężenia benzo/a/pirenu w pyle PM10 na stanowiskach pomiarowych województwa lubelskiego w 2009 r. (źródło: WIOŚ) Mapa 13. Klasyfikacja stref dla tlenku węgla i lokalizacja stanowisk pomiarowych będących podstawą oceny za 2009 r. (źródło: WIOŚ) 30

31 POWIETRZE Mapa 14. Klasyfikacja stref dla ozonu i lokalizacja stanowisk pomiarowych będących podstawą oceny za 2009 r. (źródło: WIOŚ) 31

32 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku stacja miejska (Lublin) stacja pozamiejska (Jarczew) stacja pozamiejska (Biały Słup) rok Wykres 15. Średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 120 μg/m 3 w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, IMGW). Tlenki azotu - NO x Mapa 15. Klasyfikacja stref dla dwutlenku siarki i tlenków azotu za 2009 r. ochrona roślin (źródło: WIOŚ) Jarczew Bia y S up μg/m 3 h Wykres 16. Średnia wartość parametru AOT40 w województwie lubelskim na stanowisku w Jarczewie z lat , na stanowisku w Białym Słupie z lat (źródło: WIOŚ, IMGW) 32

33 POWIETRZE Mapa 16. Klasyfikacja stref dla ozonu za 2009 r. ochrona roślin (źródło: WIOŚ) Reakcja 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 Rozwój gospodarczy nie wywiera negatywnego wpływu na jakość powietrza w naszym regionie, czego wyrazem jest porównanie zmian emisji zanieczyszczeń gazowych do powietrza z dynamiką wzrostu produktu krajowego brutto (PKB) w województwie lubelskim w latach (wykres 17). dwutlenek siarki tlenki azotu PKB rok Wykres 17. Zmiany w emisji zanieczyszczeń gazowych (SO 2, NO x, CO 2 ) z zakładów szczególnie uciążliwych na tle zmian PKB w województwie lubelskim w latach , przy założeniu, że wartość wskaźników w 2000 roku jest równa 100% (źródło: GUS) Po 2000 r. obserwowany jest sukcesywny spadek emisji zanieczyszczeń powietrza, chociaż nie tak znaczny, jak w latach 90-tych. Według danych GUS emisja głównych zanieczyszczeń powietrza w 2008 r. z zakładów szczególnie uciążliwych zmniejszyła się w odniesieniu do 2000 r. o 57,5% dla pyłu, o 28,4% dla dwutlenku siarki, o 8,5% dla tlenków azotu. Podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska podejmują działania i realizują inwestycje na rzecz poprawy jakości powietrza, polegające m.in. na wdrażaniu energooszczędnych technologii, stosowaniu paliw lepszej jakości, instalowaniu urządzeń do redukcji zanieczyszczeń o znacznie wyższej sprawności. Zapobieganie zanieczyszczeniu powietrza przez realizację inwestycji proekologicznych wymaga dużych nakładów finansowych. Tylko w 2008 r. wydatki inwestycyjne na ochronę powietrza i klimatu w województwie lubelskim wyniosły 23,5 mln zł., co stanowiło 11,4% wszystkich nakładów na ochronę środowiska. 33

34 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Aż 43,6% tej kwoty zostało przeznaczone na nowe techniki i technologie spalania paliw. Nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza w województwie lubelskim w latach zaprezentowano na wykresie rok Wykres 18. Nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza w woj. lubelskim w latach (źródło: GUS) Przykłady inwestycji zrealizowanych w 2009 r. w województwie lubelskim na rzecz ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza: 1. Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Chełmie dokonano wymiany instalacji odpylania spalin wraz z transportem pyłów dymnicowych dla kotła WR-25 w Centralnej Ciepłowni w Chełmie. Zastosowany 2,5-stopniowy układ odpylaczy (multicyklon przelotowy + baterie cyklonów) zapewnia uzyskanie stężenia pyłów w emitowanych gazach odlotowych poniżej 150 mg/nm 3 (O 2 = 6%). Dla zapewnienia w przyszłości stężeń pyłu poniżej standardu emisyjnego (od r. 100 mg/nm 3 ) przewidziano wariant alternatywny, w którym 1-stopień odpylania w postaci małych baterii cyklonowych zostanie zastąpiony filtrem tkaninowym. W następnych latach planuje się wymianę instalacji odpylania i kanałów spalin dla pozostałych dwóch kotłów (WR-25 i WR-10). 2. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. w Toruniu, Oddział Cukrownia Krasnystaw w Siennicy Nadolnej w kampanii cukrowniczej uruchomiono nową kotłownię węglową, wyposażoną w 2 kotły parowe (typ OR-50) i 2 kotły wodne (typ: WWCt 2500 i SWCt 600). Rezygnacja z eksploatacji dotychczasowej elektrociepłowni opalanej olejem opałowym ciężkim C3 mazutem spowodowana była problemami z dotrzymaniem standardów emisyjnych dwutlenku siarki z uwagi na zbyt wysoką zawartość siarki w wykorzystywanym do spalania oleju ciężkim. Ograniczeniu emisji zanieczyszczeń do powietrza służą również przedsięwzięcia zrealizowane w 2009 r. przez inne podmioty: na rzecz zmniejszenia emisji pyłów zamontowano: system odciągu i transportu pyłów przy produkcji płyty komórkowej (P.P.H.U. WOFAM Wojciech Wolski w Biłgoraju) oraz urządzenia odpylające spaliny ( TERPIOR Zakład Produkcyjny Gorzelnia Rolnicza w Bełżcu) a także zbudowano instalację odpylania (MK MEBEL Sp. Jawna w Biłgoraju), w celu zmniejszenia emisji lotnych związków organicznych (LZO) uruchomiono linię lakierniczą wykorzystującą promieniowanie ultrafioletowe i zastosowano lakiery światłoutwardzalne (NATURA Sp. Jawna w Bełżcu, POL-SKONE Sp. z o.o. w Lublinie Zakład Nr 3 w Biłgoraju), włączono do eksploatacji nową instalację do przerobu nasion (Zakłady Tłuszczowe Sp. z o.o. w Bodaczowie). Chemizm opadów atmosferycznych Opad atmosferyczny to ogół ciekłych lub stałych produktów kondensacji pary wodnej spadających na powierzchnię Ziemi. Badania składu chemicznego opadów atmosferycznych w Polsce prowadzone są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w podsystemie Krajowego Monitoringu Chemizmu Opadów Atmosferycznych i Ocen Depozycji Zanieczyszczeń do Podłoża. W pełnym cyklu rocznym zostały zrealizowane po raz pierwszy w 1999 r. Do krajowej sieci pomiarowej składającej się z 25 stacji, z terenu woj. lubelskiego włączona została 1 stacja IMGW we Włodawie. Woda opadowa zbierana jest w sposób ciągły i analizowana w cyklach miesięcznych. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzone są pomiary i obserwacje wysokości i rodzaju opadu, kierunku i prędkości wiatru oraz temperatury powietrza. Próbki opadów analizowane są na zawartość związków kwasotwórczych, biogennych i metali (w tym metali ciężkich). Kontrolowany jest też odczyn (ph) opadów oraz przewodność elektrolityczna właściwa. Analiza składu fizyko- 34

35 POWIETRZE -chemicznego opadów wykonywana jest przez akredytowane laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie. Depozycja zanieczyszczeń wprowadzanych z opadem atmosferycznym na dany obszar w bezpośredni sposób uwarunkowana jest wielkością stężeń składników fizyko-chemicznych zawartych w opadach, jak i wysokością opadów atmosferycznych. W 2009 roku suma opadu atmosferycznego we Włodawie wyniosła 738,4 mm i była najwyższa od notowanych w ostatnich kilku latach (w 2008 roku - 627,1 mm). W 2009 r. najwięcej, prawie 30% rocznego opadu, odnotowano w czerwcu (213,9 mm), a najbardziej suchymi były: styczeń (14,2 mm), luty (20,5 mm) i kwiecień (13,5 mm). Pomiary odczynu ph w próbach miesięcznych wykazały, że zarówno w 2009 r., jak i w 2008 r. 50% prób charakteryzowało się odczynem kwaśnym ph<5,6. Nie stwierdzono natomiast w latach , w żadnej z badanych prób odczynu zasadowego (ph>7). W największych stężeniach występowały: siarczany, azot ogólny i chlorki (do kilku mg/dm 3 ), następnie wapń, azotany z azotynami oraz magnez, w najmniejszych natomiast kadm, chrom, nikiel i ołów (poniżej 1 μg/dm 3 ). Zakresy stężeń składników fizyko-chemicznych w próbkach miesięcznych opadów atmosferycznych (w odniesieniu do uśrednionych dla Polski) w latach na stacji IMGW we Włodawie zaprezentowano w tabeli 2. Tabela 2. Zakresy stężeń składników fizyko-chemicznych w próbkach miesięcznych opadów w latach (w odniesieniu do uśrednionych dla Polski) na stacji IMGW we Włodawie Lp. Nazwa badanego składnika Jednostka miary Zakres stężeń Wartość średnia Polska Włodawa Polska Włodawa 2008 r r r r r r. 1 Chlorki mg Cl-/dm 3 0,20-12,40 0,31-5,27 0,16-1,40 1,51 1,53 0,50 2 Siarczany mg SO4-2/dm 3 0,82-14,70 1,14-4,54 0,43-4,30 2,84 2,72 1,75 3 Azotyny + azotany mg N/dm 3 0,13-2,63 0,27-1,49 0,34-0,73 0,60 0,60 0,41 4 Azot amonowy mg N/dm 3 0,05-3,19 0,53-1,16 0,29-1,20 0,82 0,76 0,79 5 Sód mg Na/dm 3 0,04-6,06 0,04-0,84 0,03-0,55 0,72 0,32 0,24 6 Potas mg K/dm 3 0,03-5,12 0,12-2,71 0,05-0,24 0,37 0,43 0,15 7 Wapń mg Ca/dm 3 0,18-4,94 0,66-2,71 0,50-2,50 1,10 1,14 1,11 8 Magnez mg Mg/dm 3 0,02-1,08 0,02-0,21 0,03-0,26 0,17 0,11 0,098 9 Cynk mg Zn/dm 3 0,005-0,460 0,034-0,111 0,011-0,192 0,071 0,070 0, Miedź mg Cu/dm 3 0,0005-0,0560 0,0005-0,012 0,0005-0,011 0,0082 0,0055 0, Żelazo mg Fe/dm 3 0,001-0,315 0,001-0,014 0,001-0,023 0,029 0,0066 0, Ołów mg Pb/dm 3 0,0001-0,0220 0,0004-0,0005 0,0004-0,0020 0,0021 0, , Kadm mg Cd/dm 3 0, ,0016 0,0001-0,0003 0,0001-0,0004 0, , , Nikiel mg Ni/dm 3 0,0001-0,0054 0,0002-0,0005 0,0002-0,005 0,0009 0, , Chrom mg Cr/dm 3 0,0000-0,0036 0,0002-0,0004 0,0002-0,0009 0,004 0, , Mangan mg Mn/dm 3 0,0002-0,0647 0,001-0,0062 0,001-0,017 0,0060 0,0057 0, Azot ogólny mg N/dm 3 0,54-8,55 1,112-2,892 0,591-2,053 2,13 1,62 1,42 18 Fosfor ogólny mg P/dm 3 0,005-0,686 0,009-0,064 0,008-0,060 0,059 0,031 0, Odczyn ph 4,20-7,87 4,63-6,40 4,40-6,63 5,65 5,55 5,43 20 Przewodność el.wł. μs/cm 9,8-74,0 11,6-38,8 10,4-31,0 25,1 17,0 16,4 35

36 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Największa depozycja jonów wpływających na zakwaszenie opadów w latach dotyczyła siarczanów, w następnej kolejności chlorków, azotynów i azotanów. W grupie kationów zasadowych powodujących neutralizację opadów najwięcej było jonów wapnia, sodu, potasu i magnezu. Wśród metali ciężkich najwyższa była depozycja cynku, żelaza, manganu i miedzi, najniższa niklu, kadmu i chromu. Roczne ładunki jednostkowe [kg/ha] wniesione przez opady atmosferyczne w latach w rejonie stacji IMGW we Włodawie zaprezentowano na wykresach [kg/ha] [kg/ha] siarczany azot ogólny chlorki azot amonowy suma N NO 2 +NO 3 0 wapń sód potas 0,6 [kg/ha] 0,5 0,4 0,3 0, [kg/ha] 0,05 0,04 0,04 0,03 0,03 0,02 0, ,1 0,01 0,01 0 magnez cynk fosfor ogólny 0 żelazo mangan miedź [kg/ha] ołów nikiel chrom kadm Wykresy 19. Roczne ładunki jednostkowe badanych substancji [kg /ha] wniesione przez opady atmosferyczne w latach w rejonie stacji IMGW we Włodawie (źródło: WIOŚ) 36

37 Wody

38 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku Woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedziczonym dobrem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie (RDW). Presje Wody Głównymi presjami, które wywierają znaczący wpływ na jakość wód powierzchniowych są: odprowadzane do wód ścieki komunalne i przemysłowe, pobór wód na różne cele, zanieczyszczenia pochodzące z rolnictwa. Województwo lubelskie zaliczane jest do województw mało zasobnych w wody powierzchniowe, stąd podstawowym źródłem zabezpieczeń na cele socjalno-bytowe oraz przemysłowe są wysokiej jakości wody podziemne. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej w ostatnich latach utrzymywał się na wyrównanym poziomie. W 2008 roku pobrano 367,9 dam 3 wody, co stanowiło 3,4% wody ujmowanej w Polsce i plasowało województwo na 8 pozycji w kraju. Struktura poboru wody w 2008 roku kształtowała się następująco: największy pobór wód - 166,2 dam 3 odnotowano na nawodnienia w rolnictwie i leśnictwie oraz napełnianie i uzupełnianie stawów rybnych, co stanowiło 45,2% całkowitego poboru, dam3/rok ,4 146,9 124,9 90,9 151,7 101,9 eksploatacja sieci wodoci gowej nawodnienia w rolnictwie i le nictwie cele produkcyjne 89,8 154,2 99,9 88,5 134,2 91,0 Wykres 1. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) 86,1 157,9 111, ,9 158,4 117,4 90,6 161,3 126,3 88,7 160,9 125,9 87,1 166,2 114,6 Dolina Wieprza Fot. P. Marczakowski na cele produkcyjne pobrano 114,6 dam 3 (31,1%), głównie były to wody powierzchniowe, które stanowiły 84,3% całkowitego poboru, na eksploatację sieci wodociągowej pobrano 87,1 dam 3 wody (24%); całkowity pobór na ten cel stanowiły wody podziemne. Całkowity pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej w ostatnich latach utrzymywał się na wyrównanym poziomie (wykres 1). Nieznacznie zmalała ilość wody pobieranej przez wodociągi: o 7% w porównaniu do roku Wody powierzchniowe wykorzystywane były przez zakłady przemysłowe głównie do celów energetycznych, na potrzeby związane z chłodzeniem układów wytwarzających energię cieplną i elektryczną oraz do celów hydrotransportu surowca (cukrownie, zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego). Najwięcej wody powierzchniowej w województwie pobrały Zakłady Azotowe Puławy S.A. w Puławach. Wodociągi, korzystające wyłącznie z wód podziemnych, 38

39 WODY zaopatrywały w wodę ponad 80% ludności zamieszkałej w granicach administracyjnych miast oraz ok. 55% gospodarstw wiejskich. Nielegalne wprowadzanie zanieczyszczeń do wody Fot. archiwum WIOŚ 100% dam 3 /rok hm 3 /rok W 2008 roku z terenu województwa lubelskiego odprowadzono do wód powierzchniowych i ziemi 148,2 hm 3 ścieków. Wielkość ta stanowiła 1,68% ogółu ścieków odprowadzanych w kraju i plasowała województwo na 10 miejscu w kraju. Ścieki przemysłowe w ilości 103,4 hm 3 stanowiły 65,7% ogółu ścieków, w większości (78,4%) były to wody chłodnicze, które traktowane są jako umownie czyste. Ścieki komunalne w ilości 50,8 hm 3 stanowiły 34,3% ogółu wytworzonych ścieków (wykres 2) Mapa 17. Ścieki przemysłowe i komunalne w powiatach województwa lubelskiego w 2008 roku (źródło: GUS) W 2008 roku ścieki przemysłowe oczyszczane były w 68 oczyszczalniach przemysłowych, w tym: 16 mechanicznych, 4 chemicznych, 46 biologicznych i 2 z podwyższonym usuwaniem biogenów. Oczyszczaniu mechanicznemu poddano 63,4% ścieków, chemicznemu 8,7% ścieków, biologicznemu 24,8% ścieków, z podwyższonym usuwaniem biogenów 1,5% ścieków. Ścieki nieoczyszczone stanowiły zaledwie 1,6% ogółu ścieków przemysłowych. Ścieki komunalne z terenu województwa lubelskiego oczyszczane były w 252 oczyszczalniach komunalnych, w tym: w 9 typu me- Wykres 2. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania odprowadzane do wód lub do ziemi w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) Oczyszczalnia ścieków MPWiK Lublin w Hajdowie Fot. archiwum WIOŚ 39

40 RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w 2009 roku hm 3 /rok chanicznego, 214 typu biologicznego, 29 z podwyższonym usuwaniem biogenów. Oczyszczono biologicznie 17,5%, z podwyższonym usuwaniem biogenów 79,3% ścieków. Ilość ścieków oczyszczonych nie przekroczyła 0,1% ilości ścieków oczyszczanych. Ścieki nieoczyszczone stanowiły 3,2% ogółu ścieków komunalnych. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się systematyczny spadek ilości ścieków oczyszczanych tylko mechanicznie oraz wzrost ilości ścieków oczyszczanych biologicznie, w szczególności metodą z podwyższonym stopniem usuwania związków biogennych. W roku 2008 w stosunku do 2000 zaobserwowano 67% biologicznie mechaniczne z podw. usuw. biogenów chemiczne Wykres 3. Oczyszczanie ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadzanych do wód lub do ziemi w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) wzrost ilości ścieków oczyszczanych tą metodą (wykres 3). Wyższa skuteczność oczyszczania ścieków spowodowała znaczny spadek ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do wód: w latach ich wielkość zmniejszyła się prawie dwukrotnie (wykres 4). kg/rok ChZT BZT 5 zawiesina ogólna azot ogólny fosfor ogólny Wykres 4. Ładunki wprowadzanych zanieczyszczeń do wód i do ziemi w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) W ostatnich latach obserwuje się rozwój infrastruktury komunalnej (tabela 1). W roku 2008 długość sieci wodociągowej w stosunku do roku 2000 wzrosła o 20,4%, a sieci kanalizacyjnej o 40% (wykres 5). Mimo to dostępność do kanalizacji była ponad trzykrotnie niższa niż do wodociągu. Tabela 1. Infrastruktura komunalna w województwie lubelskim w latach (źródło: GUS) Długość sieci Połączenia do budynków Zużycie wody Długość sieci Połączenia do budynków Ilość ścieków Wyszczególniennie Jednostka Sieć wodociągowa km , , , , , , , , ,8 tys. sztuk 265,1 275,5 284,6 294,2 307,2 313,8 317,7 324, ,0 dm 3 /os. 36,9 35,8 34,7 34,5 33,8 32,9 32,9 32,7 32,7 Sieć kanalizacyjna km 2 380, , , , , , , , ,7 tys. sztuk 49,8 54,5 60,6 66,2 71,9 75,8 81,5 86,5 90,5 hm 3 59,6 55, ,7 50,7 50,6 51, ,8 Stosunek długości sieci wod. do sieci kan. 6,2 6 5,8 5,5 5,4 5,2 4,9 4,8 4,7 40